John Milton

John Milton (1608-1674) to najwybitniejszy angielski poeta religijny, autor wielkiego eposu Raj utracony, opowiadającego o stworzeniu świata i człowieka, oraz o grzechu pierworodnym, małego eposu Raj odzyskany, traktującego o kuszeniu Jezusa na pustyni, tragedii Samson walczący, mówiącej o bohaterskiej śmierci w niewoli izraelskiego sędziego i licznych mistrzowskich sonetów.

John Milton, Raj odzyskany. Księga pierwsza

(fragment)

Ja, który kiedyś śpiewem sławiłem szczęśliwy

Ogród, co utracony przez nieposłuszeństwo

Jednego jedynego ojca ludzi został,

Oto opiewam tego Raju odzyskanie

Dla całego rodzaju ludzkiego na ziemi

Za sprawą posłuszeństwa wypróbowanego

Jednego z ludzi, który przeszedł nieugięty

Przez wszystkie pokuszenia, a Kusiciel został

Przez niego pokonany we wszystkich intrygach

I odprawiony z niczym, a dzika pustynia

Stała się niczym rajski ogród urodzajna.

(tłum. Wiktor J. Darasz, 2015)

John Milton, Raj odzyskany. Księga czwarta

(fragment)

Skonsternowany wielce i mocno zmartwiony

Swoją porażką całkiem nieoczekiwaną

Kusiciel stał nie wiedząc, co by odpowiedzieć,

Kiedy jego oszustwo stało się wiadome

I się jego nadzieje okazały płonne.

A wszystkie retoryczne chwyty, które dotąd

Przekonującej mocy swojej dowodziły,

Bowiem czyniły jego mowę nader gładką

I się sprawdziły bardzo dobrze w sprawie Ewy,

Tutaj się okazały niewystarczające.

Przegrał. Ponieważ Ewa była tylko Ewą.

Oto tym razem było zupełnie inaczej

W dyspucie z przeciwnikiem. Zapatrzony w siebie

I bardzo niecierpliwy, zawczasu nie sprawdził

Siły, z którą mu przyjdzie się zmierzyć i własnej.

Lecz, niczym człowiek niezrównany dotąd

W nauce, pokonany, gdzie się nie spodziewał,

Dla zachowania twarzy, z czystej złośliwości

Ciągle próbuje skusić tego, kto się broni.

I nie przestaje, chociaż mu to wstyd przynosi.

(tłum. Wiktor J. Darasz, 2015)

John Milton, Raj utracony, Księga pierwsza

(Inwokacja)

Grzech pierwszy rasy ludzkiej i owoc złowrogi

Ze wzbronionego drzewa gałęzi zerwany,

Którego zgubna gorycz śmierć na świat przyniosła

I ogrom naszych cierpień wraz z utratą raju,

Dopóki większy Człowiek z nich nas nie wyzwolił,

I nie odzyskał dla nas rajskiego mieszkania,

Śpiewaj Muzo niebiańska, ty, która na szczycie

Horebu i Synaju uczyłaś Pasterza,

Który pierwszy nauczał swój wybrany naród,

O tym, jak niebo z ziemią na samym początku

Z chaosu wypłynęło.

(tłum. Wiktor J. Darasz, 2001-2014)

John Milton, Raj utracony. Księga druga

(fragment)

Lecz oto naraz święty wpływ się ukazuje

Światła i z murów nieba wysokiego na dół

Się rozprzestrzenia, niosąc w łono ciemnej nocy

Pierwsze zorze poranka. W ten sposób natura

Rozpoczyna na świecie dzienne panowanie,

A chaos się usuwa ze swymi dziełami,

Pokonany przeciwnik wobec jej naporu,

Z daleko mniejszym zgiełkiem niż oczekiwano.

(tłum. Wiktor J. Darasz, 2015)

John Milton, Raj utracony, Księga trzecia

(fragment)

Bądź pozdrowione, święte światło, które byłoś

Pierwsze zrodzone z Nieba lub z promieni wiecznych.

Czy można cię w ogóle wyrazić słowami

Nie popełniając przy tym błędu? Bóg to światło

I w świetle zamieszkuje od samych początków,

Mieszka więc w tobie, światło, jasna emanacjo

Istoty równie jasnej, którą nam objawia.

Jeżeli ktoś wyczuwa silny prąd w przestrzeni,

To czy może powiedzieć coś o jego źródle?

Ty byłoś zanim słońce rozbłysło na niebie

I zanim samo niebo przed nim zaistniało,

Oczekiwałoś blisko na rozkazy Boga

I otaczałoś wokół, niczym płaszcz obszerny

Ten świat, co się formował w wód ciemnych głębinach.

(tłum. Wiktor J. Darasz, 2015)

John Milton, Raj utracony, księga czwarta

Gdyby ten ostrzegawczy głos, który usłyszał

Ten, co Apokalipsę na oczy zobaczył,

Kiedy się w całym niebie donośnie rozlegał,

W tej chwili, gdy Smok wielki w drugą podróż ruszał,

Żeby odnaleźć zemstę na stworzonych ludziach -

Biada mieszkańcom ziemi - mógł na czas uprzedzić

Naszych pierwszych rodziców przed przybyciem tego

Skrytego przeciwnika, może by zdołali

Uniknąć z nim spotkania i wymknąć się jego

Śmiertelnym sidłom sprytnie na nich zastawionym.

[...]

(tłum. Wiktor J. Darasz, 2015)

John Milton, Raj utracony, Księga piąta

(fragment)

A oto nadszedł ranek, lekkimi krokami

Podążający z wolna i zasiewający

Przy tym ziemię drobnymi perłami ze wschodu

I Adam się obudził, w ten sposób odziany,

A jego sen był lekki, ponieważ był zdrowy.

Mgieł delikatne smugi, w których było słychać

Jedynie szelest liści i szmery strumyków,

Co za wachlarz Jutrzence służą, się podniosły

I rozległ się śpiew wszystkich ptaków przenikliwy

Na drzew gałęziach, ale dla Adama większym

Cudem odnalezienie śpiącej Ewy było,

Leżącej z warkoczami niezaplecionymi

I rumieńcem na obu policzkach płonącym,

Niczym po niespokojnym nocnym odpoczynku.

(tłum. Wiktor J. Darasz, 2015)

John Milton, Raj utracony, księga siódma

Zstąp z wysokiego nieba Uranio, jeżeli

To właśnie imię Tobie najlepiej przystoi,

Idąc za Twoim boskim głosem się unoszę

Jeszcze wyżej od szczytów skalistych Olimpu,

Wzbijam się lotem wyżej niż Pegaz skrzydłami,

Znaczenia, nie dosłownie imienia przyzywam,

Ponieważ Ty nie jesteś jedną z Muz dziewięciu

I nie mieszkasz na szczycie starego Olimpu,

Ale z niebiańskich kręgów się wywodzisz, byłaś

Zanim się wypiętrzyły ziemskie góry, albo

Zanim ze źródeł w skałach popłynęły rzeki,

Z wieczną Mądrością wiodłaś uczone dysputy,

Czyli ze Swoją siostrą, z którą przebywałaś

Przed wspaniałym obliczem Wszechmocnego Ojca,

Który upodobanie znajdował w Twym śpiewie;

Przez Ciebie prowadzony, wzlatam w Niebo Nieba,

Gość z ziemi, empirejskim oddycham powietrzem,

Proszę Cię, Pani, oto sprowadź mnie bezpiecznie

Z powrotem do mojego przyziemnego świata.

(tłum. Wiktor J. Darasz, 2015)

John Milton, Raj utracony. Księga ósma

(fragment)

Anioł zakończył mowę, a w uszach Adama

Pozostał czarującym echem głos, przez chwilę

Jeszcze mu się zdawało, że nie przestał mówić

Wysłannik Niebios, więc był gotów dalej słuchać,

Kiedy się wreszcie ocknął, przemówił z wdzięcznością:

Czym ci dziękować mogę, czym ci się odpłacić,

Niebiański kronikarzu, gdy zaspokoiłeś

Moje pragnienie wiedzy o początkach świata,

Do mojego poziomu się zniżając, żeby

Mi opowiedzieć o tych wszystkich ważnych rzeczach,

Których innym sposobem nie zdołałbym pojąć.

(tłum. Wiktor J. Darasz, 2015)

John Milton, Raj utracony. Księga dziewiąta

(fragment)

Już więcej nie opowiem o tamtych rozmowach,

Gdy Bóg lub Anioł gościł w siedzibie człowieka

I go za przyjaciela swojego uważał

I do posiłku razem z nim często zasiadał

Za złe nie biorąc jego bezpośredniej mowy;

Ale oto przychodzi mi zmienić tonację

I dobierać tragiczne nuty w swoim śpiewie;

By wyrazić brak wiary i złamanie zasad,

Nielojalność ze strony człowieka, bunt jego

Przeciwko prawom Bożym i nieposłuszeństwo;

Za to ze strony Nieba wyobcowanego

Chłodny dystans i niesmak wobec ludzkich działań.

(tłum. Wiktor J. Darasz, 2015)

John Milton, Raj utracony, Księga dziesiąta

(fragment)

Gdy tylko ten haniebny czyn był popełniony

Przez Arcywroga w raju najpierw, w ciele węża,

A następnie przez Ewę, co zwiodła Adama

Namową do zjedzenia zgubnego owocu,

Niebo całe się o nim szybko dowiedziało,

Bo któż może się wymknąć widzącemu Oku

Boga, który dostrzega wszystko, lub oszukać

Wszechwiedzącego serce, które pozostaje

Mądre i sprawiedliwe wobec każdej rzeczy?

Zły nie omieszkał podjąć próby owładnięcia

Umysłem ludzkim, chociaż silny był i przy tym

Cieszył się wolną wolą i przygotowany

Był do rozpoznawania ukrytych zamysłów

Wrogów, albo i różnych fałszywych przyjaciół.

(tłum. Wiktor J. Darasz, 2015)

John Milton, Raj utracony, Księga jedenasta

(fragment)

Łaskę odnajdzie wreszcie jeden Sprawiedliwy

W oczach Pana, co sprawi, że On nie wymaże

Człowieczego rodzaju, ale że z nim zawrze

Przymierze wiekuiste i obieca ludziom,

Że już więcej nie będzie zarządzał potopu

I nie pozwoli morzom występować z brzegów,

Ani deszczowi lądów topić nagłym nurtem,

Na których zamieszkują ludzie i zwierzęta,

A kiedy ponad ziemią zgromadzi obłoki,

Rozepnie na ich ramie łuk o wielu barwach,

Widomy znak układu zawartego z ludźmi,

Obowiązującego dniem i w nocnej porze,

W czasie siewu i żniwa, w upał i mróz srogi.

Pan dotrzyma umowy, póki wielki ogień

Nie oczyści wszystkiego, co było na niebie

I na ziemi, gdzie będą żyli sprawiedliwi.

(tłum. Wiktor J. Darasz, 2015)

John Milton, Raj utracony. Księga dwunasta

Kiedy się obejrzeli do tyłu, ujrzeli

Rajski ogród, szczęśliwą ich dotąd siedzibę,

Nad którą się unosił w powietrzu ogromny

Miecz płomienisty, a nad bramą zgromadzone

Przerażające twarze i ogniste bronie;

Kilka łez uronili na ten straszny widok

Naturalną koleją rzeczy, ale szybko

Je otarli, bo oto cały świat stworzony

Rozciągał się przed nimi, ich nowe mieszkanie,

Gdzie mogli miejsce znaleźć zdatne na schronienie,

A Opatrzność służyła im za przewodnika,

Więc ręka w rękę wolnym i niepewnym krokiem

Wyruszyli w samotną wędrówkę przez Eden.

(tłum. Wiktor J. Darasz, 2015)

John Milton, Lepiej we własnym piekle...

Lepiej we własnym piekle władać niż służyć w najsławniejszym niebie.

(tłum. Wiktor J. Darasz, 2021)

John Milton, Ten, kto panuje...

Ten, kto panuje w swoim sercu nad pragnieniami i pasjami,

Nad pożądaniem i nad strachem, kimś znacznie więcej jest niż królem.

(tłum. Wiktor J. Darasz, 2021)

John Milton, Śmierć jest niewielkim, złotym kluczem...

Śmierć jest niewielkim, złotym kluczem,

Który otwiera wielkie wrota

Pięknego i pełnego skarbów

Pałacu, który zwie się wieczność.

(tłum. Wiktor J. Darasz, 2021)

John Milton, Ten, kto pokonał wroga siłą...

Ten, kto pokonał wroga siłą,

Tylko w połowie go pokonał.

(tłum. Wiktor J. Darasz, 2021)