Henry Wadsworth Longfellow

Henry Wadsworth Longfellow (1807-1882) to wybitny poeta amerykański, uważany za romantyka, choć przeżył o wiele lat ten kierunek w literaturach europejskich, który wziął na siebie trud stworzenia rodzimej amerykańskiej tradycji literackiej. Stał się twórcą pomnikowym i ojcem założycielem literatury Stanów Zjednoczonych, mimo że był zwolennikiem tworzenia literatury powszechnej, a nie ściśle narodowej. Atakowano go nawet za rzekomą wtórność wobec literatury europejskiej. Jego najważniejszym dziełem pozostaje Pieśń o Hajawacie, zainspirowana fińską Kalevalą, będąca próbą zebrania w jednym utworze mitologii indiańskiej, co było czymś zupełnie niezwykłym w okresie walk z Indianami, osadzania ich w rezerwatach i odbierania im ziemi przez białych kolonistów oraz masowych polowań na bizony, które stanowiły dla tubylców podstawowe źródło żywności. Będąc niedoścignionym wersyfikatorem i stylistą, a przy tym bardzo pracowitym człowiekiem, Longfellow był też znakomitym tłumaczem. Przełożył na język angielski między innymi Boską komedię Dantego (1867) i antologię poetów europejskich. Jego najpopularniejszym wierszem pozostaje tajemniczy Excelsior. Wielkość Longfellowa docenił Walt Whitman, z którym poeta początkowo wiódł zażarte spory, ale później się mocno zaprzyjaźnił. Przypomnijmy, że Whitman był najbardziej awangardowym poetą amerykańskim dziewiętnastego wieku, a jego twórczość była krańcowo odmienna od tradycyjnej, a nawet tradycjonalistycznej poezji Longfellowa. Wiersze Longfellowa tłumaczyli między innymi Konstanty Gaszyński, Adam Pajgert, Teresa Prażmowska, Adam Asnyk, Antoni Lange, Maria Ilnicka, Julian Tuwim, Stanisław Kryński, Juliusz Żuławski, Zygmunt Kubiak i Stanisław Barańczak.

Henry Wadsworth Longfellow, Wiersze elegijne

Zdarzyło się w dawnych czasach, że pewien grecki poeta,

Przechadzał się brzegiem morza i w jego szum się wsłuchiwał.

Wtedy też poznał sekret dystychu elegijnego,

I tchnął w swoje wiersze ruch i dźwięk potężnego morza.

Bo tak, jak fale przyboju, trwając w swym wiecznym ruchu

Na piaski plaży wchodzą, przystają i znów się cofają,

Tak heksametr się wznosi ze swoją śpiewną kadencją

I spada, zaś pentametr do wiersza początku powraca.

Sercu poety w starszym wieku wolno zaśpiewać jak za młodu,

Podobnie do kamienia, który obrasta wiosną i jesienią.

III

Nie czułości szukają, lecz szorstkie są rymy poety,

Chociaż to głos Jakuba, to ręce niestety Ezawa.

Bądź wdzięczny poecie za to, co w kałamarzu zostawił,

Wyczucie, kiedy zakończyć, zostało dane nielicznym.

Pytasz, jak Trzy ma być Jednym, więc sam też ciebie zapytam,

Jak grad i deszcz i śnieg są trzema, choć jednym zarazem?

Działaniem fatamorgany krajobraz unosi się w górze,

Statki i cienie statków wiszą w stężałym powietrzu.

W ten sposób, dzięki poecie, zwyczajne życie się wznosi,

W ten sposób, przemieniony, świat w skrzącej się mgle zawisa.

VII

Życie jest wtedy udane, gdy jak we francuskiej poezji,

Męskie i żeńskie końcówki na przemian w nim występują.

VIII

Z góry po zboczu gna sobie strumyk wesoły i wolny,

Nie myśląc o młynie, który w dolinie się ukrywa;

Zadowolone z życia dziecko idzie śpiewając,

I nie myśli o trudach, które w przyszłości napotka.

Myśli się z nas wylewają jak atrament z kałamarza,

Gdy siadamy do pisania, choć wcześniej byliśmy śpiący.

Niczym Królestwo Niebieskie się mieści w nas Źródło Młodości,

Gdy go szukamy gdzie indziej, się zestarzejemy szukając.

Jeśli chcesz trafić w cel, powinieneś mierzyć ponad nim;

Każda strzała w powietrzu odczuwa ziemi ciążenie.

XII

W języku Hebrajczyków słusznie czas teraźniejszy nie istnieje,

Bo kiedy wypowiadam słowo, ono się już w przeszłości skryło.

XIII

Na starość wszystkie rzeczy wydają się dziwne i obce,

Jak między dniem a nocą krajobraz się zdaje upiorny.

XIV

Wielką sztuką jest zacząć, a jeszcze większą zakończyć,

Niejeden poemat zepsuła zbyt wielka liczba linijek.

(tłum. Wiktor J. Darasz, 2014)

Henry Wadsworth Longfellow, Excelsior

Noc zapadała nad górami;

Przez wioskę w Alpach, pod szczytami

Leżącą, sztandar niósł młodzieniec,

Z hasłem wplecionym w liści wieniec:

Excelsior.

Ze smutnym czołem szedł skupiony,

Wzrok błyszczał mu jak obnażony

Rapier i echo jego krzyku

W krąg w obcym niosło się języku:

Excelsior.

W szczęśliwych domach ognie widział,

Gdy brnął przez śniegi po ulicach,

Pod potężnymi lodowcami,

Więc okrzyk wyrwał mu się z krtani:

Exccelsior.

Nie idź na przełęcz – radził starzec –

Bo burza się tu wnet pokaże,

Woda przewala się w potoku.

Tamten rzekł, nie zwalniając kroku:

Excelsior.

Zostań – dziewczyna mu mówiła,

Do mojej piersi głowę przyłóż.

Choć łzy w błękitnych oczach błysły

Przybysza, odrzekł głosem czystym:

Excelsior.

W lesie uważaj na gałęzie,

Tutaj lawiny schodzą wszędzie -

Chłopi wołali, gdy odchodził,

A z góry jego krzyk dochodził:

Excelsior.

A kiedy mnisi w rannej porze

Śpiewali jutrznię w swym klasztorze

Bernarda, choć go nie widzieli,

Wędrowca z dali głos słyszeli:

Excelsior.

A gdy go jego pies odnalazł,

Zaspa go kryła niczym fala,

Mimo to w dłoni lodowatej

Wciąż trzymał sztandar ten przed światem:

Excelsior.

I w bladym świetle, w śniegu świeżym

Piękny, choć martwy całkiem leży.

A z firmamentu gwiaździstego

Jak gwiazda spada głos do niego:

Excelsior.

(tłum. Wiktor J. Darasz, 2015)

Henry Wadsworth Longfellow, Deszczowy dzień

Ten dzień jest zimny, ciemny, nadzwyczaj ponury,

Wiatr ciągle wieje z boku, a deszcz pada z góry.

Wino pełznie po starym, próchniejącym murze,

A przy każdym powiewie liście lecą duże

I uschłe, dzień jest ciemny i bardzo ponury.

Moje życie jest zimne, ciemne i ponure,

Deszcz pada, wicher wieje i niebo jest bure.

Moje myśli trzymają się mocno przeszłości,

Ale w burzy zanikły nadzieje młodości

I wszystkie dni są ciemne i bardzo ponure.

Smutne serce, uspokój się, przestań rozpaczać,

Za chmurami lśni ciągle słońca wielka tarcza.

Twój los jest taki sam jak losy innych ludzi,

W każdym życiu deszcz jakiś zapały nam studzi

I zawsze są dni jakieś ciemne i ponure.

(tłum. Wiktor J. Darasz, 2020)

Henry Wadsworth Longfellow, Epigramat o epitafium (z wiersza Norymberga)

Emigravit to jest napis na nagrobku, gdzie spoczywa.

On nie umarł, ale odszedł; Jego szuka jest wciąż żywa.

(tłum. Wiktor J. Darasz, 2020)

Henry Wadsworth Longfellow, Piosenka i strzała.

Posłałem z łuku szybką strzałę, wysoko w niebo ją posłałem;

Daleko gdzieś na ziemię spadła, gdzie to się stało, nie widziałem,

Bowiem powietrze z takim pędem pruła, że jej dotrzymać kroku

Się okazało niemożliwe zupełnie dla mojego wzroku.

Posłałem z płuc piosenkę piękną, wysoko w niebo ją posłałem;

Daleko gdzieś na ziemię spadła, gdzie to się stało, nie widziałem,

Bo któż z nas taki wzrok posiada, tak ostry, mocny w swym polocie,

Który by zdołał zaśpiewaną piosenkę dostrzec w szybkim locie.

A kiedy dużo później w pole wyszedłem sobie, jak co rano,

To odnalazłem moją strzałę wbitą w pień dębu, niezłamaną.

Za to piosenkę, której skoczna melodia łatwo się udziela,

Odkryłem nieoczekiwanie w sercu mojego przyjaciela.

(tłum. Wiktor J. Darasz, 2020)

Henry Wadsworth Longfellow, Muzyka

Muzyka jest powszechnym językiem ludzkosci.