Aliteracja

Na tej stronie często stosowany będzie termin aliteracja. Aliteracja, będąca jedną z odmian instrumentacji głoskowej to zestawianie słów rozpoczynających się w wymiarze fonicznym lub graficznym odpowiednio od tej samej głoski lub litery typu Brigitte Bardot, Claudia Cardinale, Cindy Crawford, Grzegorz Gerwazy Gorczycki, Pier Paolo Pasolini, Anna Andriejewna Achmatowa, Katarzyna Kuczyńska-Koschany, Daria Demidowicz-Domanasewicz, Susan Sutton Smith, Love's labours lost (Stracone zachody miłości/Serc starania stracone, tłumaczenie Maciej Słomczyński), Sen srebrny Salomei, Polska Partia Przyjaciół Piwa, Miasto, masa, maszyna, Kirche, Kinder, Kuche, Zakuć, zdać, zapomnieć (studenckie). Tego typu konsekwentna aliteracja nosi nazwę tautogram. Podobnie jak inne procedury instrumentacyjne konsekwentna wieloelementowa aliteracja charakteryzuje się silnym walorem paronomastycznym, prowadzącym zwłaszcza w przypadku tautogramu do wyrazistej paronomazji. Aliteracja występuje powszechnie w literaturach germańskich, w tym w poezji islandzkiej (Edda poetycka), celtyckich (walijskiej i irlandzkiej) i ugrofińskich (fińskiej i estońskiej). Odgrywała ona istotną rolę w dawnej poezji angielskiej, gdzie była podstawą wiersza aliteracyjnego. Pisali o tym między innymi Jerzy Kuryłowicz i Monika Opalińska. Aliteracja organizowała formę poezji staroangielskiej i średnioangielskiej, ale znaczącą funkcję pełni również w wersyfikacji nowoangielskiej. Po polsku wiersz aliteracyjny naśladował w swoich przekładach poezji staroangielskiej Robert Stiller. Siedemnastowieczny poeta Robert Herrick na zasadzie aliteracji zestawił słynny wers: I sing of brooks, of blossoms, birds and bowers. Wiersz aliteracyjny wskrzesił w drugiej połowie dziewiętnastego wieku wybitny poeta religijny Gerard Manley Hopkins, autor poematu Katastrofa statku Deutschland, przełożonego z zachowaniem formy instrumentacyjnej przez Stanisława Barańczaka. Współcześnie tym rodzajem wiersza Wystan Hugh Auden napisał poemat Age of anxiety (Czas niepokoju). Aliteracją często posługiwał się też Algernon Charles Swinburne. Występowała ona również w łacinie, na przykład Veni, vidi, vici (Przybyłem, zobaczyłem, zwyciężyłem, Gajusz Juliusz Cezar) albo Ego sum via et veritas et vita (Ja jestem droga i prawda i życie, Ewangelia) albo Sancte sator suffragator/legum lator largus dator. Oto pełny tekst tej ostatniej pieśni.

Sancte sator suffragator

legum lator largus dator

iure pollens es qui potens

nunc in ethra firma petra

a quo creta cuncta freta

quae aplaustra uerrunt flostra

quando celox currit uelox

cuius numen creuit lumen

simul solum supra celum

prece posco prout nosco

caeliarche Christe parce

et piacla dira iacla

trude tetra tua cetra

quae capesso et facesso

in hoc sexu carnis nexu

Christi umbo meo lumbo

sit ut atro cedat latro

Pater parma procul arma

arce hostis uti costis

immo corde sine sorde

tunc de-inceps trux et anceps

catapulta cedat multa

alma tutrix atque nutrix

fulci manus me ut sanus

corde reo prout queo

Christo theo qui est leo

dicam Deo grates geo

sicque ab eo me beo.