Aliteracja
Na tej stronie często stosowany będzie termin aliteracja. Aliteracja, będąca jedną z odmian instrumentacji głoskowej to zestawianie słów rozpoczynających się w wymiarze fonicznym lub graficznym odpowiednio od tej samej głoski lub litery typu Brigitte Bardot, Claudia Cardinale, Cindy Crawford, Grzegorz Gerwazy Gorczycki, Pier Paolo Pasolini, Anna Andriejewna Achmatowa, Katarzyna Kuczyńska-Koschany, Daria Demidowicz-Domanasewicz, Susan Sutton Smith, Love's labours lost (Stracone zachody miłości/Serc starania stracone, tłumaczenie Maciej Słomczyński), Sen srebrny Salomei, Polska Partia Przyjaciół Piwa, Miasto, masa, maszyna, Kirche, Kinder, Kuche, Zakuć, zdać, zapomnieć (studenckie). Tego typu konsekwentna aliteracja nosi nazwę tautogram. Podobnie jak inne procedury instrumentacyjne konsekwentna wieloelementowa aliteracja charakteryzuje się silnym walorem paronomastycznym, prowadzącym zwłaszcza w przypadku tautogramu do wyrazistej paronomazji. Aliteracja występuje powszechnie w literaturach germańskich, w tym w poezji islandzkiej (Edda poetycka), celtyckich (walijskiej i irlandzkiej) i ugrofińskich (fińskiej i estońskiej). Odgrywała ona istotną rolę w dawnej poezji angielskiej, gdzie była podstawą wiersza aliteracyjnego. Pisali o tym między innymi Jerzy Kuryłowicz i Monika Opalińska. Aliteracja organizowała formę poezji staroangielskiej i średnioangielskiej, ale znaczącą funkcję pełni również w wersyfikacji nowoangielskiej. Po polsku wiersz aliteracyjny naśladował w swoich przekładach poezji staroangielskiej Robert Stiller. Siedemnastowieczny poeta Robert Herrick na zasadzie aliteracji zestawił słynny wers: I sing of brooks, of blossoms, birds and bowers. Wiersz aliteracyjny wskrzesił w drugiej połowie dziewiętnastego wieku wybitny poeta religijny Gerard Manley Hopkins, autor poematu Katastrofa statku Deutschland, przełożonego z zachowaniem formy instrumentacyjnej przez Stanisława Barańczaka. Współcześnie tym rodzajem wiersza Wystan Hugh Auden napisał poemat Age of anxiety (Czas niepokoju). Aliteracją często posługiwał się też Algernon Charles Swinburne. Występowała ona również w łacinie, na przykład Veni, vidi, vici (Przybyłem, zobaczyłem, zwyciężyłem, Gajusz Juliusz Cezar) albo Ego sum via et veritas et vita (Ja jestem droga i prawda i życie, Ewangelia) albo Sancte sator suffragator/legum lator largus dator. Oto pełny tekst tej ostatniej pieśni.
Sancte sator suffragator
legum lator largus dator
iure pollens es qui potens
nunc in ethra firma petra
a quo creta cuncta freta
quae aplaustra uerrunt flostra
quando celox currit uelox
cuius numen creuit lumen
simul solum supra celum
prece posco prout nosco
caeliarche Christe parce
et piacla dira iacla
trude tetra tua cetra
quae capesso et facesso
in hoc sexu carnis nexu
Christi umbo meo lumbo
sit ut atro cedat latro
Pater parma procul arma
arce hostis uti costis
immo corde sine sorde
tunc de-inceps trux et anceps
catapulta cedat multa
alma tutrix atque nutrix
fulci manus me ut sanus
corde reo prout queo
Christo theo qui est leo
dicam Deo grates geo
sicque ab eo me beo.