221 .TẾ TÁO THI : Thơ Đưa Ông Táo  (2) 

 Như ta đã biết, trong bài trước《TẾ TÁO DỮ LÂN KHÚC TÁN PHÚC 祭灶與鄰曲散福》của Lục Du 陸游. Sau khi tế Táo thì Tán Phúc là mời bà con chòm xóm đến để cùng ăn, cùng chia sẻ phát tán những cái phúc do Táo quân mang đến. Điều nầy giống như là những người nghèo ở nước Mỹ nầy, hằng năm cứ đợi đến ngày lễ Tạ Ơn (Thanksgiving) để được những hàng xóm khá giả làm tiệc Tạ Ơn bằng Gà Tây và các nông phẩm thu hoạch được, mời đến để cho ăn uống một bửa thật no nê. Không ngờ vào đời Tống, một trong Đường Tống Bát Đại Gia 唐宋八大家 (Tám người giỏi văn học nhất đời Đường và đời Tống) là Tô Đông Pha lúc về già với cuộc sống khó khăn, lại gặp năm thất mùa, củi quế gạo châu. Ông cũng đợi đến ngày tế Táo cuối năm để được hàng xóm đãi cho một bửa no say. Ta hãy cùng đọc bài thơ thất ngôn tứ tuyệt của ông sau đây sẽ rõ :

               北船不到米如珠，   Bắc thuyền bất đáo mễ như châu,

               醉飽蕭條半月無。   Túy bão tiêu điều bán nguyệt vô.

               明日東家知祀灶，   Minh nhựt đông gia tri tự Táo,

               只雞斗酒定膰吾。   Chỉ kê đấu tửu định phần ngô.

                             蘇東坡                               Tô Đông Pha

* Chú thích :

    - Túy Bão 醉飽 : TÚY là Say; BÃO là No; TÚY BÃO là No say.

    - Tiêu Điều 蕭條 : xơ xác, ít ỏi, buồn vắng, lạnh lùng.

    - Đông Gia 東家 : là Ông hàng xóm.

    - Tự 祀 : là Tế tự, cúng bái. TỰ TÁO 祀灶 : là cúng đưa ông Táo về Trời.

    - Định 定 : là NHẤT ĐỊNH 一定 là Chắc chắn !

    - Phần 膰 : Còn đọc là PHIỀN, là Chia phần những đồ cúng tế. Nên ĐỊNH PHẦN NGÔ 定膰吾. Có nghĩa : Chắc chắn sẽ có chia phần thịt cúng cho ta !

* Nghĩa bài thơ :

     - Thuyền buôn ở xứ bắc không tới, nên giá gạo mắc như là châu báu vậy !

     - Chuyện được ăn uống no say đã vắng vẻ hơn nửa tháng nay rồi.

     - Ngày mai biết được ông hàng xóm sẽ cúng tiễn Táo quân, nên...

     - Chắc chắn sẽ chia phần cho ta được con gà và đấu rượu ! (Mặc sức mà no say một bửa cho thỏa thuê !...)

      Tội nghiệp ! Tuổi già bị biếm về phương nam, hết Huệ Châu tới Đam Châu (vùng sông nước của Quảng Đông), lại nhằm lúc hạn hán bệnh tật, không thuốc men, không bạn bè... chỉ sống trông nhờ vào hàng xóm !

* Diễn Nôm :

                 Bắc thuyền không đến gạo như châu,

                 Rượu thịt xác xơ nửa tháng sầu.

                 Hàng xóm ngày mai cùng tế Táo,

                 Đãi ta gà với rượu đầy bầu !

     Lục bát :

                  Thuyền buôn không đến gạo châu,

               Lạnh lùng rượu thịt đã sầu nửa trăng.

                  Mai ngày tế Táo cuối năm, 

                Có gà có rượu ân cần đãi ta !

Còn...

       Tế tiễn Táo Quân trong nghèo khó, không phải chỉ có Lữ Mông Chính của đời Tống, mà còn có Lỗ Tấn của cuối đời Thanh, đầu đời Dân Quốc.

       LỖ TẤN 魯迅 ( 25-9-1881--19-10-1936 ), người huyện Thiệu Hưng, Tỉnh Chiết Giang. Vốn tên là Châu Thọ Nhân, tự là Dự Sơn, Dự Đình, Sau đổi thành Dự Tài. Ông thường mặc một chiếc áo dài giản dị theo truyền thống Trung Hoa. Đầu để trần tóc dựng đứng như bàn chải, râu mép đậm như hình chữ NHẤT viết theo kiểu Lệ Thư. Ông là nhà Văn học, nhà Tư Tưởng vĩ đại và là chủ tướng của nền văn hóa Trung Hoa cận đại.

       Sau đây là bài Tống Táo Thi ông làm năm Canh Tí 1901 lúc gia cảnh đang sa sút phải cầm cố đồ đạc để sống qua ngày.

      庚子送灶即事        CANH TÝ TỐNG TÁO TỨC SỰ         

        只雞膠牙糖，          Chỉ kê giao nha đường,

        典衣供瓣香。          Điển y cung biện hương.

        家中無長物，          Gia trung vô trưởng vật,

        豈獨少黃羊。          Khởi độc thiểu hoàng dương.

                   魯迅                                      Lỗ Tấn

Nhớ lúc nhỏ, khi gần Tết, tôi đã đọc được một bài thơ "Tống Táo Thi" 送 竈 詩  trên báo để tiễn đưa ông Táo như sau :

       送 竈 詩                TỐNG TÁO THI     

     麥芽糖餅餞行蹤，   Mạch nha đường bỉnh tiễn hành tung,

     拜祝佯癡且作聾。   Bái chúc dương si thả tác lung.

     只有一般應開口，   Chỉ hữu nhất ban ưng khai khẩu,

     煩君報我一年窮。   Phiền quân báo ngã nhất niên cùng !

* CHÚ THÍCH :

    1. Đường Bỉnh : là Kẹo bánh. Đường là Đường, mà cũng có

        nghĩa là Kẹo nữa.

    2. Dương : là Giả đò.Tác : là Làm, ở đây có nghĩa là Làm bộ.

    3. Si : là Ngây, là Dại.  Lung : là Điếc.

    4. Nhất ban : là Mạo từ ( Article )chỉ : Một Điều, Một Cái.

    5. Nhất niên : là Cả năm, suốt năm, chớ không phải MỘT

        NĂM.

* DỊCH NGHĨA :

       Mạch nha, Kẹo, bánh... đưa tiễn bước chân ông đi. Khi bái kiến và chúc tụng Thượng Đế xin ông giả ngây giả điếc dùm cho ( đừng nói lung tung những chuyện không tốt của tôi ). Chỉ có một điều ông nên mở miệng nói là.... Cảm phiền ông báo với Ngọc Hoàng là sao tôi lại nghèo suốt cả năm vậy  ?!

* DIỄN NÔM :

                 THƠ TIỄN ÔNG TÁO

          Mạch nha kẹo bánh tiễn chân ông,

          Lên đó giả ngây giả điếc dùm.

          Chỉ có một điều nên mở miệng,

          Rằng ta nghèo suốt một năm ròng !

      Hằng năm cứ đến ngày 23 tháng Chạp, thì dân Việt Nam ta có tục lệ cúng tiễn đưa Ông Táo về trời, người Hoa thì cúng vào đêm 24. Theo câu nói của dân gian là " Quan tam, dân tứ, thuyền gia ngũ ", có nghĩa là : Làm quan thì đưa ông Táo ngày 23, dân thì đưa ngày 24, còn những người đi ghe theo cuộc sống thương hồ thì đưa ông Táo ngày 25.

*CHÚ THÍCH :

    * GIAO 膠 là chất Keo, chất Nhựa. nên...

       Giao Nha Đường là Kẹo Mạch Nha.

    * ĐIỂN 典 là Cầm Cố. Điển Y là Cầm cái Áo.

    * TRƯỞNG VẬT 長物 : Đồ vật có giá trị, Đồ Quý giá !

    * HOÀNG DƯƠNG 黃羊 : là con Dê màu Vàng. Theo sách " Hậu Hán Thư " quyển 62 có " Âm Thức Truyện《後漢書》卷６２《陰識傳》kể rằng : Đời Tuyên Đế, có người tên Âm Tử Phương, rất có hiếu lại có lòng nhân từ. Tháng Chạp hăm ba, nhà chỉ có một con dê màu vàng cũng làm thịt để cúng Táo. Từ đó về sau bỗng phát tích thành cự phú. Vì thế sau này đến ngày tế Táo, mọi người đều làm dê vàng để cúng theo, lâu dần thành lệ.

* NGHĨA BÀI THƠ :

                 BÀI THƠ LÀM LÚC CÚNG ÔNG TÁO NĂM CANH TÝ 1901                            

        Chỉ vỏn vẹn có một con gà và chút đỉnh kẹo mạch nha, đó là do vừa đi cầm cái áo mà mua nhang về để cúng đó. Nhà đã không còn vật gì đáng giá nữa, chẳng phải chỉ thiếu có con dê vàng thôi không đâu ! ( Ý muốn nói là còn thiếu nhiều món để cúng nữa ! )

        Chắc vì không có được dê vàng để cúng, nên Lỗ Tấn chịu nghèo suốt cuộc đời mình chăng ? 

* DIỄN NÔM :

                  TIỄN TÁO NĂM CANH TÝ 1901

                       Mạch nha kẹo với gà,

                       Cầm áo cúng hoa loa.

                       Nhà không còn gì quý,

                       Lấy đâu chú dê già !?

     Lục bát :

                       Con gà với kẹo mạch nha,

                 Nén nhang cầm áo hoa loa cúng Ngài,

                       Hết đồ quý giá trong ngoài,

                 Dê vàng đừng nhắc thêm hoài công thôi !

  Bỏ qua về xuất xứ của tục lệ nầy, chỉ xét về phần cúng tế. Người Việt và người Hoa ở Việt Nam thường cúng tiễn Táo Quân bằng " thèo lèo ", bánh mứt, chè Ỷ... hương hoa trà nước... và giấy tiền vàng bạc kèm theo các hình cò bay ngựa chạy. Ý là để cho ông Táo cỡi ngựa cỡi cò về trời ( trong văn học thì cho là cỡi cá Chép ), còn "thèo lèo" bánh mứt... là để ăn cho ngọt miệng đặng báo cáo cho ngọt cho tốt với Ngọc Hoàng Thượng Đế về tình trạng gia đình nơi mà ông Táo đang cư ngụ....    

    Xin được nói thêm về 2 chữ THÈO LÈO.

     THÈO LÈO là phát theo âm Triều Châu của 2 chữ TRÀ LIỆU 茶料 : là Những Vật Liệu dùng để Uống Trà. VẬT LIỆU ở đây là chỉ những món đồ ngọt như : Kẹo Đậu Phọng, Kẹo mè đen, mè trắng, cốm, và những viên đậu phọng được áo một lớp đường màu trắng mà ta quen gọi là "Cứt Chuột"

 "Thèo Lèo Cứt Chuột" là món ngon dùng để uống trà và là món không thể thiếu khi cúng ông Táo ở quê tôi : Cái Răng, Ba Láng, Vàm Xán, Phong Điền...

                                                                            杜紹德

                                                                        Đỗ Chiêu Đức.