Nhân dịch bài thơ " Đăng Hoàng Hạc Lâu " của Cụ Phan Thanh Giản, Tôi muốn giới thiệu sơ lược về ngôi lầu nổi tiếng cổ kim nầy, và những bài thơ, giai thoại liên quan....

              Hoàng Hạc Lâu ( HHL ) nằm ở trên Hoàng Hạc Cơ của Xà Sơn thuộc đất Vũ Xương tỉnh Hồ Bắc. Được xây dựng từ năm Hoàng Võ thứ 2 của nước Đông Ngô thời Tam Quốc ( 223 sau CN ). Theo sách " Nguyên Hòa Quận Huyện Đồ Chí " ghi lại : " Tôn Quyền khi xây Cố thành ở Hạ Khẩu, vì thành tây giáp Trường Giang, góc Giang Nam lại có bờ đá lớn, nên xây lên một lầu cao để quan sát, gọi tên là HHL . Lầu được xây dựng cho mục đích quân sự. ". Nhưng theo sách " Cực Ân Lục " ghi lại, thì HHL là do dòng họ Tân Thị xây lên để làm tửu lâu.

                Qua các triều đại Đường, Tống, Nguyên, Minh, Thanh, trước sau được tu sửa đến 10 lần, nhưng cuối cùng vẫn bị hũy ở đời vua Quang Tự thứ 10 ( 1884 ). Từ đời Bắc Tống cho đến khi bị hũy, HHL từng là Đạo Tràng lớn của Đạo giáo ( Lão giáo ). Là nơi truyền đạo của tiên ông Lữ ( Lã ) Động Tân ( một trong Bát Tiên ), tương truyền, Tổ Sư Lã Động Tân đã cỡi hạc thăng thiên trong ngày 20 tháng 5 ở HHL, nên nơi đây trở thành thánh tích của Đạo Giáo từ đó.

HOÀNG HẠC LÂU hiện nay :

                  Năm 1957, khi xây cầu bắt ngang sông Trường Giang ở Vũ Xương, chân cầu dẫn đã chiếm dụng mất địa chỉ cũ của HHL. Mãi đến năm 1981, chính quyền TP Vũ Hán mới căn cứ các tư liệu lịch sử cho xây dựng lại HHL, cũng trên Xà Sơn nhưng cách địa chỉ cũ khoảng 1 ngàn mét. Đến tháng 6 năm 1985 mới khánh thành và cũng trở thành biểu tượng của TP Vũ Hán.

HHL mới gồm 5 tầng, cộng thêm 5 mét đỉnh tháp là hình một Hồ Lô khổng lồ. Tổng chiều cao là 51,4 mét, cao hơn lầu cũ khoảng 20 mét, chiều rộng là 30 mét , gấp đôi chiều rộng của lầu cũ. Toàn bộ được xây dựng bằng bê tông cốt sắt kiên cố. Trong ngoài, cỏ cây hoa kiểng, tranh họa, điêu khắc... đều theo một chủ thể là " Bạch vân Hoàng Hạc ". Cột lớn 2 bên là một đôi câu đối dài 7 mét như sau :

                                             Sảng khí tây lai, vân vụ tảo khai thiên địa hám

                                                   爽 氣 西 來, 雲 霧掃 開 天 地 撼 ,

                                              Đại giang đông khứ, ba đào tẩy tịnh cổ kim sầu.

                                                  大 江 東 去，波 涛 洗 净 古 今 愁。

Dịch nghĩa :

         Hơi mát từ hướng tây đến, mây mù quét sạch mở ra làm lay động đất trời.

         Sông lớn chảy về đông, sóng gió theo dòng rửa sạch cả nỗi sầu kim cổ.

Dịch nghĩa :

              Người ngày xưa đã cỡi hạc bay đi mất rồi, nên nơi nầy chỉ còn lại một Hoàng Hạc Lâu trống không mà thôi. Hoàng hạc đã một đi không trở lại, chỉ có mây trắng là vẫn vằng vặc bay mãi ngàn năm. Trời quang mây tạnh trên sông nên nhìn rõ cả những hàng cây bên bờ Hán Dương đối diện, và màu cỏ non xanh biếc trên bãi Anh Vũ ở giữa ngã ba sông. Khi chiều xuống, lúc mặt trời chen lặn, ta không phân biệt phương nào là hướng của quê hương, nên dạ chợt âu sầu vì khói sóng trên sông mờ mịt... Cảnh dẫn đến tình và tình hòa vào cảnh thành một bức tranh sống động gợi cảm tuyệt vời !

Chú thích :

       *. Tích 昔 : Cũ, xưa. Chiết tự chữ nầy gồm có 3 chữ : Niệm 廿, Nhất 一 và Nhật 日. Niệm ( còn đọc là TRẤP ) nghĩa là 20. Nhất là một. Nhật là ngày. Chuyện nào đó mà qua 21 ngày là CŨ rồi. Sở Khanh đã dùng chữ Tích nầy rồi thêm vào chữ Việt 越 là Tẩu 走 và Tuất 戌 vào nữa để dụ dỗ cô Kiều bỏ trốn. Cô Kiều cũng thông minh đáo để, cô đã....

Lấy trong ý tứ mà suy,

Ngày hai nươi mốt, tuất thì phải chăng ?

        *. Thừa 乘 : Cỡi, Đi. Ví dụ : Thừa mã là cỡi ngựa. Thừa xa là đi xe. Trong bài thơ là Thừa Hoàng hạc là Cỡi hạc vàng.

Thừa còn có nghĩa là Nhân cơ hội. Nhân dịp Vd : Thừa Hứng là nhân lúc còn đang hứng thú. Thừa còn một nghĩa nữa là Toán Nhân. Vd : Thừa số.

       *. Phản 返 : Đi ngược trở lại. Vd : Phản hồi : đi trở về. Có bộ Xước là bước đi.

反 : Ngược lại. Vd : Phản bội, phản nghịch. Phản Trụ đầu Châu....

      * Du 悠 : Xa, Dài. Lâu. Du du : có nghĩa là diệu vợi, vằng vặc..

攸 : Tên của cụ Nguyễn Du. DU nầy có nghĩa là nơi đây, chốn nầy.

       *. Lịch 歷 : Từng trải, kinh qua. Có bộ Chỉ là dấu chân ở bên dưới. Vd: Lịch lãm, Lịch duyệt. Trong bài Lịch Lịch có nghĩa là rành rành, rõ ràng từng chút một.

曆 : Lịch nầy có bộ Nhật bên dưới là Cuốn Lịch mà ta xé hằng ngày.

       *. Thê 萋 : Vẻ xanh của cỏ. Thê Thê là xanh non, mơn mởn. Có bộ Thảo trên đầu. Còn 妻 không có bộ Thảo. THÊ là Bà xã, là Hiền Thê Lương Mẫu.

        * Mộ 暮 : Chiều, hoàng hôn. Bộ Nhật nằm bên dưới, chỉ mặt trời lặn.

                  墓 : Mộ Mả. Bộ Thổ ở bên dưới, chỉ đã vùi sâu dưới 3 tấc đất.

                  慕 : Ái mộ. Ngưỡng mộ. Có bộ Tâm ở bên dưới ( chữ Tiểu thêm 1 chấm ).

                  募 : Quyên góp, Bắt. Vd : Mộ quyên là đi lạc quyên. Mộ Binh là bắt lính. Chữ Mộ nầy có bộ Lực ở dưới. có nghĩa là phải bỏ công sức ra mà làm.

       * Sử 使 : Phó từ : Có nghĩa Làm cho, Khiến cho.Sử Nhân Sầu : Khiến cho người ta buồn.

                        Động từ : Dùng, Xài. Vd : Sử dụng.

                        Danh từ : Đọc là SỨ. Sứ giả, Sứ thần, Đại Sứ.

Diễn nôm :

                       Người xưa đã cỡi hạc bay cao

                       Bỏ lại ven sông Hoàng Hạc Lâu

                       Hoàng hạc một đi không trở lại

                       Bạch vân muôn thuở vẫn bay mau

                       Hán Dương sông tạnh rừng cây tỏ

                       Anh Vũ bãi xa cỏ biếc màu

                       Chiều xuống quê nhà xa chẳng thấy

                       Đầy sông khói sóng ngẩn ngơ sầu !

 Bài diễn nôm Lục Bát của Thi sĩ Tản Đà :

                         Hạc vàng ai cỡi đi đâu

                         Mà đây Hoàng Hạc riêng Lầu còn trơ

                         Hạc vàng đi mất từ xưa

                         Nghìn năm mây trắng bây giờ còn bay

                         Hán Dương sông tạnh cây bày

                         Bãi xa Anh Vũ xanh đầy cỏ non 

                         Quê hương khuất bóng hoàng hôn

                         Trên sông khói sóng cho buồn lòng ai !...

Quả là cảnh tình hợp nhất, tình cảnh tương liên, hòa hợp thành một bức tranh tuyệt tác... Thảo nào mà khi đến đây, nhìn lên vách thấy bài thơ nầy, Thi Tiên Lý Bạch đã phải quẳng bút mà than rằng :

                                     Nhởn tiền hữu cảnh đạo bất đắc,             眼前有景道不得,

                                    Thôi Hiệu đề thi tại thượng đầu.               崔颢题詩在上頭.

Có  Nghĩa :

                 Trước mắt có cảnh mà nói chẳng nên lời, vì Thôi Hiệu đã đề thơ ở phía trên đầu ta rồi ! Vì Lý biết chắc rằng, nếu mình có miễn cưỡng làm thơ, thì chắc chắn chẳng bao giớ bằng được bài thơ mà Thôi Hiệu đã làm, nên thôi. Nhưng nỗi lòng ấm ức vẫn cứ mãi âm ĩ trong tâm, cho nên khi đến đất Kim Lăng, lên ngắm cảnh trên Phụng Hoàng Đài, ông mới xúc cảnh sinh tình, mà làm nên bài thơ " Đăng Kim Lăng Phụng Hoàng Đài " rất xuất sắc, gieo vần và âm hưởng đều tương tự như bài Hoàng Hạc Lâu của Thôi Hiệu. Phải chăng để giải tỏa đi cái ấm ức bấy lâu nay ở trong lòng ?. Ta hãy cùng đọc bài thơ này nhé .

   Lên Phụng Hoàng Đài ở Kim Lăng.

                   Ngày xưa, phụng hoàng đã từng dạo chơi trên đài Phụng Hoàng nầy, nay phụng đã đi rồi, chỉ còn dòng sông lặng lẽ trôi. Hoa cỏ trong cung Ngô ngày xưa, nay đã tiêu điều trong hẽm vắng, những bậc vương hầu khanh tướng nhà Tấn, nay cũng chỉ còn lại những nấm mộ xưa. Nhìn ra xa, trong cảnh mây mù, ba ngọn núi liền nhau như bị rớt một nửa trên vòm trời xanh, bên dưới dòng sông Tần Hoài tách làm đôi chảy thành 2 nhánh bởi cù lao Bạch lộ ( cù lao có rất nhiều cò trắng trên đó mà thành tên ). Trong cảnh trí nầy, mây mù lại che khuất cả vầng thái dương, nên không thấy được đất Trường An, khiến cho người ta càng thấm thía thêm nỗi sầu nhân thế...( Ông ví mây mù như là bè lũ nịnh thần, che lấp mặt trời là lấn áp Thiên tử, khiến cho người ưu thời mẫn thế cảm thấy lo buồn...) Theo Đường Thi Tam Bá Thủ.

Chú thích :

    .*. Phụng Hoàng Đài :Nằm ở Phụng Đài Sơn thuộc TP Nam Kinh ( là Kinh đô Kim Lăng ngày xưa ) , phía nam Quận Giang Ninh thuộc tỉnh Giang Tô ngày nay.Tương truyền vào năm Tống Nguyên Gia của thời Nam Triều có rất nhiều chim Phụng hoàng tụ tập ở nơi nầy, vì thế mà xây đài tưởng niệm, Đài và Núi đều lấy tên Phụng Hoàng từ đó.

     * Mai 埋 : chôn, vùi. Ví dụ : Mai một ; vùi lấp, chôn vùi.

     * Y Quan 衣冠 : Áo mão : chỉ những người quyền quý, quan chức.

     * Cổ Khâu 古邱 : Gò đất xưa, ở đây ý chỉ các gò đất hoang.

Diễn nôm :

                    Phụng Hoàng Đài trước phụng hoàng chơi

                    Phụng đã biệt tăm, sông vẫn trôi

                    Hoa cỏ cung Ngô đà vắng vẻ

                    Y trang nhà Tấn cũng xa rồi

                    Ba núi lưng trời như ẩn hiện

                    Hai dòng sông nước rẽ đôi nơi

                    Cũng bởi mây mù che mặt nhật

                    Trường An chẳng thấy dạ bồi hồi !

          So với " Hoàng Hạc Lâu của Thôi Hiệu " thi bài nầy ngụ ý xâu xa hơn, thâm trầm và có chiều sâu hơn, kỹ thuật cũng nghiêm cẩn hơn, nhưng thơ của Thôi Hiệu lại khoáng đạt hơn, trực tả cảnh trí trước mắt, hơi thơ liền lạc đi một mạch từ đầu đến cuối, và " đi " thẳng vào lòng người đọc !.... Hai bài đều có cái hay riêng, nhưng sao ta vẫn thấy Hoàng Hạc Lâu như vẫn thanh thoát và gợi cảm hơn... Có phải chăng... tại Hoàng Hạc Lâu gần gũi, thân thiết với người đọc hơn là với Phụng Hoàng Đài ?!!!....

Không riêng gì Lý Bạch, còn có rất nhiều thi sĩ đương thời ngấm ngầm ganh tỵ với bài Hoàng Hạc Lâu của Thôi Hiệu. Họ không ganh ghét, mà chỉ muốn chứng tỏ tài năng của bản thân mình, vì địa vị và tài hoa của họ cũng không thua Thôi Hiệu chút nào cả.!. Trong số những thi sĩ " ngấm ngầm " nầy, ta thấy có Vương Xương Linh, tác giả của bài " Khuê Oán " nổi tiếng với " Khuê trung thiếu phụ bất tri sầu !....". Ông đã làm bài " Vạn Tuế Lâu " với đủ cả âm hưởng và vần điệu của " Hoàng Hạc Lâu ". Nào, ta hãy cùng đọc và tìm hiểu bài thơ nầy nhé !...

  Thích nghĩa :

            Vạn Tuế Lâu cao cao ngất nghểu trên bờ sông Trường Giang, không biết là trải qua mấy ngàn thu rồi. Nhưng, vẫn còn mừng vì mỗi năm đều trông thấy núi xanh vẫn còn đó, chỉ buồn là mỗi ngày đều thấy dòng nước âm thầm lặng lẽ trôi. Bầy khỉ vượn vẫn luyến lưu chưa từng rời khỏi đỉnh núi mỗi khi chiều xuống, cũng như đàn cò kia vẫn luôn luôn bay lượn vô tư lự trên bãi sông lạnh lẽo. Ai là người có thể leo lên đứng trên lầu cao nầy, nhìn vào trong khói mây mờ mịt mỗi buổi chiều, mà không thấy lòng trổi dậy một nỗi buồn lữ thứ tha hương ?!

Chú thích :

     *. Nguy nguy : Cao ngất nghểu, cao vòi vọi.

     *. Kinh lịch : Từng trải, trải qua.

     *. Viên dứu : Từ kép chỉ Khỉ Vượn nói chung.

     *. Lô tư : Cò trắng, một loại chim đồng.

     *. Phiếm 泛 : Động từ, có nghĩa là trôi nổi, chợt hiện. bơi chèo. Vd : Phiếm chu  là chèo thuyền đi vòng vòng chơi.

                    Tính từ , có nghĩa Rộng rãi, Nói chung. Vd : Phiếm luận. Một nghĩa nữa là Hời hợt. 

                     Vd : Phiếm phiếm chi giao 泛泛之交 : là bạn bè bình thường, không thân thiết.

Diễn nôm :

                    Ngất nghểu trên sông Vạn Tuế Lầu

                    Mấy ngàn năm cũ vẫn cao cao

                    Mừng trông núi biếc còn trơ mãi

                    Buồn ngắm sông côi vẫn chảy mau

                    Lũ vượn luyến lưu chiều núi thẳm

                    Đàn cò bay lượn bãi sông sâu

                    Nào ai lên gác trông mây khói

                   Chiều xuống mênh mông lữ khách sầu !

           Mặc dù không so được với Hoàng Hạc Lâu của Thôi Hiệu, và Đăng Kim Lăng Phụng Hoàng Đài của Lý Bạch, nhưng đây cũng là một bài thơ hay tả lại cảnh trí của một Danh Lâu thuở xưa ở trên Tây Nam thành của Phủ Trấn Giang thuộc Tỉnh Giang Tô.

          Còn rất nhiều thơ tả lại " Tứ Đại Danh Lâu " 四大名楼 ( Đằng Vương Các , Hoàng Hạc Lâu, Nhạc Dương Lâu và Phù Dung lâu ) . Nhưng vì bài viết đã quá dài và ý của bài nầy là chỉ muốn đề cập đến những bài thơ có liên quan đến Hoàng Hạc Lâu mà thôi.