227, DẠ BẠC NGƯU CHỮ HOÀI CỔ                        

  DẠ BẠC NGƯU CHỮ HOÀI CỔ là "Đêm ghé thuyền dưới núi Ngưu Chữ nhớ chuyện xưa", là bài thơ mà Thi Tiên Lý Bạch làm lúc còn chưa phát tích, tự cảm thương cho thân phận mình chưa gặp được người tri âm tri kỷ. Năm Khai Nguyên thứ 15 (727) đời vua Đường Huyền Tông, sau mùa thu khi đã hoàn thành tác phẩm "Đông Thiệp Minh Hải 東涉溟海" của mình, Lý Bạch đã nương theo dòng Trường giang mà vào Động Đình Hồ để điếu tang người bạn tên Ngô Chỉ Nam, khi đi ngang qua Ngưu Chử Sơn nhớ lại tích xưa ở nơi đây mà làm nên bài thơ nầy. 

          夜泊牛渚懷古        DẠ BẠC NGƯU CHỬ HOÀI CỔ

           牛渚西江夜，       Ngưu Chử Tây Giang dạ,

           青天無片雲。       Thanh thiên vô phiến vân.

           登舟望秋月，       Đăng chu vọng thu nguyệt,

           空憶謝將軍。       Không ức Tạ tướng quân.

           余亦能高詠，       Dư diệc năng cao vịnh,

           斯人不可聞。       Tư nhân bất khả văn.

           明朝掛帆席，       Minh triêu quải phàm tịch,

           楓葉落紛紛。       Phong diệp lạc phân phân.

                      李白                                     Lý Bạch

* Chú thích :

    - NGƯU CHỬ 牛渚 : Tên một ngọn núi ở tây bắc của huyện Đương Đồ thuộc tỉnh An Huy. Nơi mà tướng Tạ Thượng  謝尚 nghe Viên Hoằng 袁宏 ngâm thơ vịnh sử.

    - TÂY GIANG 西江 : là một khúc của sông Trường Giang, chảy từ Nam Kinh cho đến bên trong tỉnh Giang Tây, tục gọi là TÂY GIANG. Núi NGƯU CHỬ nằm trong dòng chảy của TÂY GIANG trong lãnh địa của tỉnh Giang Tây. 

    - KHÔNG ỨC 空憶 : Chợt nhớ tới; Bỗng nhớ đến...

    - TẠ TƯỚNG QUÂN 謝將軍 : tức tướng quân Tạ Thượng 謝尚 của đời Đông Tấn, là người đất Thái Khang tỉnh Hà Nam, là anh họ chú bác của danh tướng Tạ An 謝安. Ông là người văn võ song toàn, giỏi cả cầm kỳ thi họa, được phong là Trấn Tây Tướng Quân trấn thủ vùng núi Ngưu Chử nầy. Trong một đêm thu khi ông cùng các tuỳ tùng thả thuyền theo dòng Tây Giang để ngắm trăng, tình cờ nghe được trong một chiếc thuyền nan có một chàng thư sinh đang ngâm thơ vịnh sử; Ông bèn cho người đến mời lên thuyền của mình và hai người đã cùng đàm đạo với nhau suốt đêm rất là tương đắc. Người thư sinh đó chính là Viên Hoằng 袁宏, nhà nghèo lại mồ côi sớm, đang làm nghề đưa đò để độ nhật. Sau hôm gặp gỡ và cùng đàm đạo suốt đêm với Tướng Tạ Thượng, tiếng tăm tài giỏi của Viên Hoằng được đồn đại khắp nơi, và sau nầy phát tích làm quan đến chức Thái Thú của Đông Dương.

    - DƯ 余 : là Phiếm xưng Đại từ ngôi thứ nhất là : Tôi, Ta, Tao...

    - TƯ NHÂN 斯人 : là Người đó, Người ấy; Ở đây chỉ Tạ Thượng.

    - QUẢI PHÀM TỊCH 掛帆席 : là Giương buồm ra đi. Có dị bản ghi là "ĐỘNG ĐÌNH KHỨ 洞庭去" là "Đi về hướng Động Đình Hồ".

    - Chữ LẠC 落 là Rơi; Có dị bản ghi là "CHÍNH 正 có nghĩa là Đang lúc".

    - PHÂN PHÂN 紛紛 : (rơi) Rào rào, Rạt rào, Rào rạt ...

* Nghĩa bài thơ :

     ĐÊM GHÉ THUYỀN DƯỚI NÚI NGƯU CHỬ NHỚ CHUYỆN XƯA

     Đêm xuống trên bến sông Tây Giang dưới chân núi Ngưu Chử; Bầu trời trong xanh bát ngát không gợn chút mây nào. Bước lên thuyền ngước nhìn vầng trăng thu sáng vằng vặc; Bỗng chợt nhớ đến câu chuyện của ông tướng quân họ Tạ (và Viên Hoằng). Ta cũng có thể cất cao giọng ngâm sử (như Viên Hoằng vậy), rất tiếc là đã không còn có người (như Tạ Tướng quân) để nghe lời ngâm của ta. Đến sáng mai nầy thì ta lại phải trương buồm ra đi (về phía Động Đình Hồ) rồi. Khi đó nơi đây chỉ còn có lá phong vàng rơi rào rạt mà thôi !   

     Vì đang lúc bất đắc chí, nên khi thuyền đậu dưới bến của Ngưu Chử Sơn. Lý Bạch chợt nhớ đến truyện của Tạ tướng quân khi xưa mà ước ao sao mình được như là Viên Hoằng thuở trước gặp được người tri kỷ như là Tạ Thượng để được thỏa chí bình sinh. Nhưng chuyện đời đâu phải muốn là được đâu, nên cũng đành cam chịu với số phận hẩm hiu của mình một cách thản nhiên nhưng cũng đượm chút... chua cay nhè nhẹ : Minh triêu quải phàm tịch, Phong diệp lạc phân phân. Mai ngày khi mình đã giương buồm ra đi rồi, thì nơi nầy chỉ còn lại có lá phong vàng rạt rào rơi rụng trước gió thu như ước mơ của mình cũng bay theo gió thu ở  nơi đây vậy !

* Diễn Nôm :

                     DẠ BẠC NGƯU CHỬ HOÀI CỔ

                Tây Giang bến Ngưu Chử,

                     Trời xanh chẳng gợn mây.

                     Lên thuyền nhìn trăng sáng,

                     Nhớ Tạ Tướng nơi nầy.

                     Ta cũng thừa ngâm vịnh,

                     Người xưa nào có hay ?!

                     Mai ngày thuyền xa bến,

                     Lá phong lại rơi đầy !

        Lục bát :

                     Tây Giang Ngưu Chử bến này,

                     Trời xanh chẳng gợn chút mây sương mù.

                     Lên thuyển ngắm ánh trăng thu,

                     Nhớ thay Tạ Tướng chuyện từ năm xưa.

                     Ngâm nga ta cũng có thừa,

                     Tiếc thay chẳng gặp người xưa luận bàn.

                     Mai ngày buồm lại vượt sang,

                     Rạt rào lá rụng mộng vàng bay theo !

                                                            Đỗ Chiêu Đức diễn Nôm

  Hẹn bài dịch tới !