TRƯƠNG NHƯỢC HƯ 張若虛  (Khoảng 660-720), người đất Dương Châu (thuộc tỉnh Giang Tô hiện nay) là thi nhân nổi tiếng đời Đường. Từng giữ chức Binh Tào ở Đoái Châu, cùng với Hạ Tri Chương, Trương Húc và Bao Dung hợp xưng là "Ngô Trung Tứ Sĩ 吳中四士". Trong Toàn Đường Thi Tập chỉ còn chép lại có 2 bài thơ của Trương Nhược Hư mà thôi : Bài nầy và bài "Đại Đáp Khuê Mộng Hoàn 代答閨夢還". Riêng bài "Xuân Giang Hoa Nguyệt Dạ 春江花月夜" là bài thơ được đánh giá là "Bài thơ Thất ngôn trường thiên hay nhất ở thời buổi Thịnh Đường". Ta hãy cùng đọc bài thơ nầy nhé !

* Chú thích :

    - Xuất xứ của bài thơ XUÂN GIANG HOA NGUYỆT DẠ 春江花月夜 : Vốn là tên của một ca khúc nổi tiếng của đất Ngô, tương truyền là do Trần Hậu Chúa của Nam Triều làm ra, Bản từ gốc đã thất truyền. Theo Cựu Đường Thư, thì "Xuân Giang Hoa Nguyệt Dạ", "Ngọc Thụ Hậu Đình Hoa", "Đường Đường"... đều do Trần Thúc Bảo Hậu Chúa cùng các nữ học sĩ trong cung sáng tác và các triều thần hòa thành thơ, rồi Thái Nhạc Lệnh là Hà Tư chọn những bài từ hoa lệ mà phổ thành ca khúc nầy. Sau Tùy Dương Đế cũng có sáng tác qua từ điệu nầy. Trong "Nhạc Phủ Thi Tập 樂府詩集" quyển thứ 47 có chép lại 7 khúc hát với từ điệu "Xuân Giang Hoa Nguyệt Dạ", trong đó có 2 bài là của Tùy Dương Đế. Bài thơ "Xuân Giang Hoa Nguyệt Dạ" của Trương Nhược Hư cũng làm theo đề từ nầy, nhưng đã khác với các khúc điệu trước đây, nhưng lại là bài thơ nổi tiếng nhất trong các bài đề từ cùng tên. 

  - Diễm Diễm 灩灩 ：Sóng nước chập chờn lắp loáng.

  - Phương Điện 芳甸 ：PHƯƠNG là Mùi thơm của Hoa cỏ. ĐIỆN là Đất ngoài đồng trống; nên PHƯƠNG ĐIỆN là Cánh đồng đầy hoa thơm cỏ lạ.

  - Tán 霰 ：là Mưa đá thật nhỏ, những hạt nước trắng tinh trông thật tinh khiết dưới ánh trăng.

  - Lưu Sương 流霜 ：Không phải là sương lưu động, mà là những hạt sương như những làn tuyết mỏng bay bay dưới ánh trăng mờ ảo mông lung.

  - Thinh 汀 ：Bãi cát hay những cồn cát nổi lên ở trên sông.

  - Tiêm Trần 纖塵 ：TIÊM là Mịn màng, TRẦN là Bụi bặm; nên TIÊM TRẦN là những hạt bụi thât nhỏ thật mịn.

  - Nguyệt Luân 月輪 ：LUÂN là cái bánh xe, nên NGUYỆT LUÂN chỉ Vầng trăng tròn như là cái bánh xe. Trăng thật tròn.

  - Cùng Dĩ 窮已 ：là Cùng tận, là Hết mức.

  - Câu "Giang nguyệt niên niên CHỈ tương tự 江月年年只相似：Còn có một dị bản là “Giang nguyệt niên niên VỌNG tương tự 江月年年望相似”。

  - Đản Kiến 但見 ：Chỉ thấy, Chỉ thấy là...

  - Du Du 悠悠 ：là Xa xôi diệu vợi.

  - Thanh Phong Phố 青楓浦 ：PHỐ là Bến nước, nên THANH PHONG PHỐ là Bến nước Thanh Phong ở tỉnh Hồ Nam hiện nay. Ở đây phiếm chỉ chỗ ở của người du tử.

  - Phố Thượng 浦上：là Trên bến nước, là Bên bờ sông. Câu nầy lấy ý từ bài Cửu Ca của Khuất Nguyên《屈原 九歌》：“Tử giao thủ hề đông hành, Tống mỹ nhân hề nam phố 子交手兮東行，送美人兮南浦”. Hai câu thơ trên hàm ý chia tay giả biệt :

                           Nắm tay giả biệt về đông,

                  Đưa người nam phố cho lòng ngẩn ngơ. 

  - Biển Chu Tử 扁舟子 ：là Chiếc thuyền con, ý chỉ phiêu bạt như người du tử.

  - Minh Nguyệt Lâu 明月樓 ：là Lầu trăng sáng, chỉ sự nhớ nhung của người cô phụ, theo như bài thơ "Thất Ai Thi" của Tào Thực đời Tấn 曹植《七哀詩》：

                   明月照高樓，  Minh nguyệt chiếu cao lâu,

                   流光正徘徊。  Lưu quang chánh bồi hồi.

                   上有愁思婦，  Thượng hữu sầu tư phụ,

                   悲嘆有餘哀!   Bi thán hữu dư ai !

     Có nghĩa :

                   Lầu cao trăng chiếu mênh mông,

                   Ánh vàng bàng bạc cho lòng ngẩn ngơ.

                   Cô đơn thiếu phụ bơ phờ,

                   Tiếng than não nuột thẫn thờ bi ai !

  - Ly Nhân 離人 ：Những người ly biệt, ở đây chỉ người cô phụ xa chồng.

  - Trang Kính Đài 妝鏡台 ：Cái đài gương, cái giá gương để trước bàn trang điểm, chỉ chung Bàn Phấn của qúy bà qúy cô.

  - Ngọc Hộ 玉戶 ：Cửa có dát ngọc, chỉ các lâu đài cao sang hoa lệ.

  - Đảo Y Châm 搗衣砧 ：Cái chày bằng đá ngày xưa dùng để giặt giũ.

  - Tương Vọng 相望...Tương Van 相聞 ：Nhìn nhau... Nghe thấy nhau.

  - Trục 逐 ：Rượt theo, đuổi theo.

  - Nhàn Đàm 閒潭 ：chỉ Đầm nước yên tịnh phẵng lặng.

  - Phục Tây Tà 復西斜 ：Lại nghiêng ngã về tây.

  - Tiêu Tương 瀟湘 : chỉ 2 con sông Tương Giang và Tiêu Thủy ở tỉnh Hồ Nam hiện nay.

  - Kiệt Thạch 碣石 : Hòn đá đứng trơ trọi một mình, tên núi ở tỉnh Hà Bắc hiện nay, nên KIỆT THẠCH và TIÊU TƯƠNG : Một ở bắc một ở nam, chỉ đường xá xa xôi khó thể gặp nhau. 

  - Vô Hạn Lộ 無限路 ：Đường xá không có giới hạn, chỉ xa xôi vô cùng.

  - Thừa Nguyệt 乘月 ：Thừa lúc ánh trăng sáng, nhân lúc sáng trăng.

  - Diêu Tình 搖情 ：Tình cảm dao động, chỉ xúc động tâm tình. 

* Nghĩa bài thơ :

                                    Đêm Hoa Nguyệt Trên Sông Xuân

       Thế nước thủy triều của mùa xuân dào dạt hòa cùng nước biển liền thành một dãy, một vầng trăng mọc lên từ mặt biển như cùng trào dâng với nước thủy triều. Ánh trăng sáng chiếu trên sông xuân gợn sóng lắp loáng cả muôn vạn dặm. Không có chỗ nào trên sông là không có ánh sáng trăng chiếu đến. Nước sông uốn khúc chảy quanh cánh đồng đầy hoa thơm cỏ lạ, ánh trăng thì rải đầy trên rừng cây lắp lánh hạt móc sa.

        Ánh trăng sáng mông lung như sương bay bay phất phơ khắp nơi. Bãi cát trắng xóa hòa cùng ánh trăng trong làm ta không còn phân biệt được cát trắng hay trăng trong. Sông và trời như liền làm một không chút bụi trần, còn vầng trăng thì vẫn vằng vặc treo lơ lửng trên bầu trời. Bên dòng sông ai là người thấy trăng mọc trước nhất ? Còn vầng trăng trên sông thì năm nào mới bắt đầu chiếu ánh sáng cho người ? Đời người thì đời nầy qua đời khác nối tiếp nhau không dứt, còn vầng trăng trên sông thì năm nầy qua năm nọ cũng vẫn như thế mà thôi ! Không biết là vầng trăng trên sông đang chờ đợi ai đây, chỉ thấy nước sông trường giang cứ không ngừng trôi  chảy mãi. 

      Người du tử như đám mây trắng vằng vặc bay mãi bay đi, còn người cô phụ ở lại trên bến Thanh Phong thì cứ sầu hoài sầu mãi. Chàng du tử nhà ai đêm nay còn thả một con thuyền nhỏ phiêu bạt trên sông ? Và nơi nào có nàng cô phụ đang ngắm trăng trên lầu mà thương nhớ ? Khá thương thay ánh trăng cứ lởn vởn mãi trên lầu, lẽ ra phải chiếu vào bàn trang điểm của kẻ đã đi xa. Ánh trăng chiếu vào rèm ngọc của người cô phụ cuốn cũng không đi, chiếu trên chiếc chày đá giặc giũ phủi cũng không được. Đang lúc này cả hai đang cùng nhìn ngắm trăng nhưng lại cùng không nghe thấy tiếng của nhau. Mong ước rằng sẽ được như ánh trăng vượt ngàn để soi rọi cho nhau. Chim hồng nhạn không ngừng bay lượn, nhưng vẫn không bay ra khỏi được ánh trăng mênh mông vô bờ. Vầng trăng chiếu trên mặt sông, rồng cá dưới nước như cũng đang quẫy đuôi làm nổi lên những gợn sóng lăn tăn.(Ý muốn nói, bóng chim tăm cá gì đều bặc vô âm tín). Hôm qua mơ thấy hoa rụng bên đầm nước vắng lặng, chỉ tiếc là mùa xuân đã đi qua một nửa rồi mà vẫn còn chưa được về quê. 

          Nước sông xuân cứ chảy mãi không thôi như mùa xuân sắp tàn, và bóng trăng trong đầm nước cũng sắp ngã về hướng tây. Trăng tàn dần dần chìm xuống trong sương mờ trên biển, những tảng đá chơ vơ trên núi Kiệt Thạch miền bắc và hai dòng sông Tiêu Tương ở miền nam xa cách nhau ngàn trùng diệu dợi. Không biết đã có những ai nhân vầng trăng sáng nầy mà về lại quê nhà, chỉ có ánh trăng tà sắp lặn mới biết được cái ly tình kia nên rải ánh trăng lên khắp cả các rừng cây ven sông !...

    Cả bài thơ xoay quanh 5 chủ đề của cái tựa là XUÂN, GIANG, HOA, NGUYỆT và DẠ để thể hiện cái đẹp của đêm trăng trên sông xuân với hoa thơm cỏ đẹp trong đêm làm rung động lòng người. Cả bài theo tuần tự của cảnh trí đưa đến triết lý rồi biểu hiện của tình cảm biệt ly... Cảnh, Lý, Tình cứ lần lượt bày ra trước mắt người đọc : Cảnh sáng trăng đẹp đẽ nên thơ trên dòng sông xuân, cái cảm khái phát sinh khi đối diện với cảnh trí đẹp đẽ nên thơ nầy và cuối cùng lồng vào cái nỗi niềm biệt ly nhung nhớ của người cô phụ và kẻ lãng tử giang hồ. Với thủ pháp trực khởi thi nhân đã vào đề bằng cách tả ngay cảnh đẹp đẽ nên thơ của vầng trăng mới mọc lên trên sông biển bằng "Giang triều liên hải, nguyệt cộng triều sinh 江潮连海，月共潮生"(Nước sông mênh mông liền với biển cả và vầng trăng nương theo sóng nước mà mọc lên)... rồi kết thúc bằng cảnh trăng tà sắp lặn khi đêm đã gần tàn trên sông nước "Lạc nguyệt diêu tình mãn giang thọ 落月搖情滿江樹". Trăng sắp rụng nhưng ánh trăng vẫn như còn trải đầy trên sông nước rừng cây...

* Diễn nôm :

                  XUÂN GIANG HOA NGUYỆT DẠ

               Nước sông xuân biển liền bằng phẵng,

               Trăng sáng như mọc thẳng từ sông,

               Nhấp nhô lắp lánh mênh mông,

               Nơi nào chẳng có trăng lồng dáng xuân.

               Sông uốn khúc qua vùng cỏ lạ,

               Trăng chiếu hoa lả chả sương rơi,

               Sương bay bay khắp muôn nơi,

               Mông lung bãi cát sáng ngời ánh trăng.

               Trời liền sông trong ngần tựa bạc,

               Một vầng trăng vằng vặc trên cao,

               Ai người ngắm trước trăng nào ?

               Trăng bên sông nước năm nào chiếu ai ?

               Người nhân thế đổi thay kiếp kiếp,

               Trăng năm năm vẫn tiệp một màu,

               Trăng ơi, trăng đợi ai nào ?

               Nước trường giang cứ dạt dào đêm đêm.

               Như mây trắng trôi êm đi mãi,

               Bến Thanh Phong cỏ ái lòng sầu,

               Thuyền người du tử về đâu ?

               Tương tư thiếu phụ bên lầu trăng soi.

               Trăng bồi hồi vàng gieo ngấn nước,

               Chiếu đài gương chênh chếch trăng treo,

               Cuốn rèm trăng chẳng cuốn theo,

               Tiếng chày giặt lụa càng gieo càng sầu.

               Ngắm trăng ở hai đầu cùng lúc,

               Cùng chẳng nghe cùng chẳng thấy nhau.

               Trăng lồng nhạn mãi bay cao,

               Cá rồng chìm nước âm hao mõi mòn.

               Đêm qua mơ hoa còn chưa héo,

               Muốn hồi gia sợ kẽo xuân đi.

               Sông xuân nước chảy liền khi,

               Đầm xuân trăng rụng khác gì nước trôi.

               Trăng nghiêng nghiêng bồi hồi sương biển,

               Bắc Nam kia vĩnh viễn hai đường,

               Theo trăng mấy kẻ hồi hương,

               Trăng tà ánh vẫn phủ sương cây rừng !

                                                     Đỗ Chiêu Đức diễn Nôm

      "Xuân Giang Hoa Nguyệt Da 春江花月夜" là thi phẩm tiêu biểu cho thơ ca của buổi Sơ Đường bước vào thời kỳ Thịnh Đường. Bài thơ đã nêu lên cái đẹp thiên nhiên của đêm trăng sáng, cái ảo diệu của vầng trăng sáng đối với cuộc sống của nhân sinh, bao la của vũ trụ và khát vọng của tình yêu, mang lại cho người đọc cái lòng yêu cuộc sống và khẳng định lại cái giá trị, cái tác động của quang cảnh mùa xuân đã mang đến cho con người cái hơi thở, cái hy vọng và cái sức sống bồng bột mãnh liệt trong đêm trăng trên sông xuân. Bài thơ được đánh giá là "Dĩ cô thiên áp toàn Đường 以孤篇壓全唐. Có nghĩa : "Chỉ có một bài thơ mà đè bẹp cả toàn Đường thi". Ý muốn nói "Đây là bài thơ hay nhất của tất cả thơ đời Đường".

     Danh sĩ đời Thanh Vương Khải Vận 王闓運 đánh giá là :"Cô thiên hoành tuyệt, cánh vi đại gia 孤篇横絕，竟為大家 ". Có nghĩa : "Chỉ một bài thơ độc nhất tung hoành tuyệt đĩnh, là một Đại Gia trong thơ". Một học giả cận đại Văn Nhất Đa 聞一多 đánh giá là : "Thi trung đích thi, đĩnh phong thượng đích đĩnh phong 詩中的詩，頂峰上的頂峰". Có nghĩa : "là Thơ ở trong thơ, là Đĩnh cao trên  đĩnh cao !". 

 Hẹn bài viết tới !

                                                                                             杜紹德

                                                                                         Đỗ Chiêu Đức