Cuối tuần mời đọc VỊNH TẢN VIÊN SƠN của Thi Thánh Việt Nam CAO BÁ QUÁT.

1. BẢN CHỮ HÁN CỔ CỦA BÀI THƠ :

                                                                  咏傘圓山                 VỊNH TẢN VIÊN SƠN

                                                            名山山上古今傳，   Danh sơn sơn thượng cổ kim truyền,

                                                            四望團團若傘圓。   Tứ vọng đoàn đoàn nhược tản viên.

                                                            雲邁重霄星可摘，   Vân mãi trùng tiêu tinh khả trích,

                                                           地遙萬仞水無權。   Địa dao vạn nhận thủy vô quyền.

                                                           煙霞長鎖無塵境，   Yên hà trường tỏa vô trần cảnh,

                                                           泉石閒棲不老仙。   Tuyền thạch nhàn thê bất lão tiên.

                                                           唐懿膽寒高束手，   Đường Ý đãm hàn Cao thúc thủ,

                                                           巍然南極鎮南天。   Nguy nhiên nam cực trấn Nam thiên.

                                                                     高伯适                              Cao Bá Quát

   2. CHÚ THÍCH :

      TẢN VIÊN : TẢN là Cây dù, Cái Ô, Cái Tán, Cái Lộng. VIÊN là Tròn. TẢN VIÊN là Tròn như Cây Dù, Tròn như Cái TÁN, Cái LỘNG.

      NÚI TẢN VIÊN là Núi có đỉnh tròn xòe ra như cái Tán cái Lộng, nằm trong dãy núi BA VÌ, trên Ba Vì có nhiều ngọn núi, nhưng nổi tiếng nhất là Tản Viên (còn gọi là Ngọc Tản, Tản Sơn, hoặc Phượng Hoàng Sơn). Núi này cao 1281m, gần đỉnh thắt lại, đến đỉnh lại xòe ra như chiếc ô nên gọi là Tản (傘). Chân núi này có đền Hạ, lưng chừng núi có đền Trung, đỉnh núi có đền Thượng (tọa độ: 21°3′30″B 105°21′59″Đ) là nơi thờ Sơn Tinh (Đức Thánh Tản).

   MÃI còn đọc là MẠI 邁 : là Tiến lên. là Vượt qua.

   TRÍCH : là Hái. TRÍCH TINH là Hái Sao Trời.

   DAO còn đọc là DIÊU 遙 : là Xa.

   NHẬN còn đọc là NHẪN 仞 : Theo Sách THUYẾT VĂN giải nghĩa là 〔仞，伸臂一寻八尺也。——《说文》Thân TÝ nhất tầm bát Xích dã〕: Một tầm tay của đàn ông là Tám thước ( khoảng 2 tấc Tây bằng một Thước Tàu xưa ). nên...

   VẠN NHẪN : là Mười ngàn tầm tay. Tương đương như nói MUÔN TRƯỢNG.

   TRẦN CẢNH : Cảnh trí của cõi trần ai .

   THÊ 棲 : Có bộ MỘC ở bên trái, nên có nghĩa là Nương Náu ở trên cây, ĐẬU ở trên cây. Trong câu thơ trên chỉ có nghĩa là NƯƠNG NÁU mà thôi.

   ĐÃM HÀN : là MẬT LẠNH, Có nghĩa là  E NGẠI. Nản lòng, Thối Chí.

   THÚC THỦ : là BÓ TAY. Chịu phép.

   NGUY NHIÊN : Sừng sửng một cách Hiên Ngang.

   NAM CỰC : Ở đây không phải chỉ SOUTH POLE của Địa Cầu, mà Ý muốn nói là Vùng Cực Nam, Vùng Xa tít tận phương Nam đối với Trung Quốc.

   3. DỊCH NGHĨA :

                                      VỊNH NÚI TẢN VIÊN.

           Là một danh sơn trên cả các danh sơn từ xưa đến nay, bốn mặt tròn trịa đầy đặn trông như chiếc lộng che. Mây vượt tuốt lên trên tận từng không như có thể hái được sao trời, và vươn lên cao khỏi mặt đất cả muôn trượng làm nước cũng không sao với tới được.( Ý muốn nhắc đến Truyện SƠN TINH & THỦY TINH của ta trong truyền thuyết ). Ráng và mây trời như sương khói luôn luôn khóa kín nên không trông thấy được cảnh trần tục, bên suối đá tuôn róc rách là nơi nương náo của các vị thần tiên không biết tuổi già là gì. (  Thế núi cao và hiễm trở như thế ) cho nên Đường Ý Tôn cùng với Cao Biền cũng phải e ngại mà chùng bước bó tay. ( Vì thế, mà Núi TẢN VIÊN vẫn ) hiên ngang hùng dũng đứng trấn thủ ở phía Nam của vùng đất cực nam nầy !

           Về mặt địa lí, núi TẢN VIÊN còn là biểu tượng của đất Bắc, cũng như sông Cửu Long là biểu tượng của miền Nam, và Trường Sơn là biểu tượng của xứ Trung Kỳ. Trong bài NƯỚC TÔI của NGUYỄN VĂN CỔN trong Việt Nam Thi Nhân Tiền Chiến có vế thơ như sau :

                         Núi TẢN VIÊN dạn màu sương gió,

                         Sông Cửu Long thương nhớ đầy vơi.

                         Lúa vàng bát ngát Đồng Nai,      

                        Rừng xanh bao phủ dãy dài Hoành Sơn.

     Núi Tản Viên còn là hình ảnh quê hương gắn liền với cuộc kháng chiến chống ngoại xâm như trong  " Đôi Mắt Người Sơn Tây " của Quang Dũng :

                          Em ở thành Sơn chạy giặc về,

                          Tôi từ chinh chiến cũng ra đi .

                         Cách biệt bao lần quê Bất Bạt,

                         Chiều xanh không thấy bóng Ba Vì .

          Núi TẢN VIÊN và sông Đà Giang còn là đất Địa Linh Nhân Kiệt đã sản sinh ra một NGUYỄN KHẮC HIẾU với :

                         Sông Đà Núi Tản ai hun đúc,

                         Bút thánh cầu thần sớm vãi vung !...

DIỄN NÔM :

            VỊNH NÚI TẢN VIÊN

        Cổ kim nổi tiếng Tản Viên,

        Như dù tròn trịa che liền bốn bên.

        Hái sao mây phủ tầng trên,

        Đất liền vạn trượng mông mênh nước trời.

        Khói mây phủ kín trần đời,

        Suối len đá núi giữ người lên tiên.

        Vua Đường cùng với Cao Biền,

        Bó tay chùng bước núi thiêng Nam nầy.

                                                          Đỗ Chiêu Đức.