Bài thơ KÝ MỘNG của cụ Nguyễn Du

* Chú thích :

    - 記夢 KÝ MỘNG : KÝ là Nhớ, là ghi. Nên KÝ MỘNG là "Nhớ Lại Giấc Mơ".

    - 逝水 Thệ Thủy : THỆ là Chết, là Đi không trở lại, nên THỆ THỦY là Dòng nước chảy đi mất hút không trở lại.

    - 經年 Kinh Niên : KINH là Đi qua, nên KINH NIÊN có nghĩa là Suốt cả năm. Đôi khi dùng để chỉ Nhiều năm qua, tương đương như từ Bao Năm.

    - 慰 Ủy : Thăm hỏi, như ỦY Lạo; Ở đây có nghĩa là An Ủy, An Ủi.

    - 江之湄 Giang Chi My : Bến của con sông; Bến nước.

    - 疇昔 Trù Tích : là Như ngày xưa; là Vẫn như ngày nào.

    - 衣飭 Y Sức : Y phục và Trang sức, chỉ sự ăn mặc.

    - 參差 Sâm Si : là So Le; ở đây chỉ Lôi thôi, xốc xếch.

    - 始言 Thủy Ngôn : Lời nói mở đầu; Lời nói trước tiên.

    - 繼言 Kế Ngôn : Lời nói kế đó; Lời nói tiếp theo.

    - 帶泣不終語 Đới khấp bất chung ngữ : Nghẹn ngào sùi sụt nói chẳng hết lời.

    - 虎廌 Hổ Trĩ hay Hổ Trãi : Chỉ các loại thú dữ như cọp như beo...

    - 蛟螭 Giao Ly : Thuồng luồng cá sấu, chỉ chung các loại thuỷ quái dưới sông.

    - 弱質 Nhược Chất : à Thể chất yếu đuối, thường dùng để chỉ cơ thể của phụ nữ.

    - 將何依 Tương Hà Y : Sẽ nương tựa vào cái gì; Biết trông cậy vào ai đây ?

    - 漏 Lậu là Dột, là rò rỉ; ở đây chỉ "Ánh trăng tà chiếu LỌT vào trong phòng vắng (Không ốc lậu tà nguyệt 空屋漏斜月).

    - 單裳衣 Đơn Thường Y : Chỉ Quần áo mỏng manh khi mặc để ngủ.

* Nghĩa bài thơ :

                         NHỚ LẠI GIẤC MƠ

        Như dòng nước cứ đêm ngày chảy đi rồi mất hút, cũng như người du tử đi xa mãi vẫn chưa về. Biết bao năm qua không gặp mặt nhau, lấy gì để an ủi cho lòng thương nhớ nhau đây ? Rõ ràng là gặp nhau ở trong mơ, nàng đến tìm ta ở bên bờ sông nước. Nhan sắc thì vẫn như thuở nào, nhưng sao áo quần trông xốc xếch thế kia. Mở lời bằng những lời thở than bệnh hoạn, kế đến là bày tỏ nỗi nhớ thương ly biệt lâu ngày. Sùi sụt trong tiếng nấc nghẹn ngào nên nói không cạn lời, mường tượng như là bị ngăn cách bởi một bức màn thưa. Bình sinh nàng vốn chẳng biết đường đi, nên mộng hồn chẳng rõ là thực hay là hư ? Núi Tam Điệp nhiều hổ báo cọp beo; Sông Lam Giang lại lắm thuồng luồng cá sấu. Đường đi thật hiễm ác vô cùng, với bản chất yếu đuối của phái nữ nàng sẽ nương tựa vào ai đây ?... Ta mơ màng trong ngọn đèn côi thanh vắng, khi tỉnh lại thì gió thổi lạnh lùng. Nào có gặp được người đẹp nào đâu, càng khiến cho mối tình cảm trong lòng rối tợ tơ vò. Nhìn bóng trăng nghiêng nghiêng chiếu lọt vào phòng vắng chiếu cả lên thân áo mỏng manh mà ta đang mặc ngủ...

         Tình cảm thật chân thành tha thiết, thê lương buồn thảm của một người chồng nhớ đến người vợ đã khuất bóng của mình; là mơ nhưng như thật "夢中分明見 Mộng trung phân minh kiến" : Thấy thật rõ ràng ở trong mơ; Tưởng thật nhưng lại là mơ "彷彿如隔帷 Phảng phất như cách duy : Chập chờn như là bị ngăn cách bởi một bức rèm the. Thấy lại hết trong mơ cái thể chất yếu đuối yêu kiều của người vợ cũ hay bệnh tật lại đa sầu đa cảm cho nỗi biệt ly, phải lặn lội đường xa xuyên qua núi sông hiễm ác  để đến báo mộng cho mình... Những hình ảnh thân thương của người vợ cũ ngày thường trong tâm tưởng đều hiễn hiện lại trong mơ. Nhưng khi giật mình tỉnh giấc thì chỉ thấy ánh trăng tà chiếu xuyên qua phòng vắng trong cơn gió lạnh lẽo đơn côi... Qủa là bi thương thê thiết cho một người thuộc "nòi tình" như là tác giả của Đoạn Trường Tân Thanh vậy !

* Diễn Nôm :

                               KÝ MỘNG