1. XUẤT XỨ cuả baì TỪ nầy :

     Người ta hay nói : Đường Thi, Tống Từ. Tô Đông Pha người đời Tống, nên bài Bốc Toán Tử của ông làm là một bài Từ vì có câu dài ngắn khác nhau. Sang đời Tống, có thể vì bị qúa gò bó trói buộc bởi Luật cuả thơ Đường, nên thi nhân mới buông thả cho câu thơ dài ngắn khác nhau, vừa dễ diễn ý, diễn tình, vừa dễ dùng từ, vừa dễ phổ nhạc cho du dương trầm bổng... Nên thể TỪ xuất hiện, ( giống như phong trào THƠ MỚI cuả ta hồi thời Tiền Chiến vậy ! ).

      Đây là bài Từ được Tô Đông Pha làm vào tháng 12 năm Nguyên Phong thứ 5, để gởi gắm tâm sự khi bị biếm đến Hoàng Châu ngụ ở Định Tuệ Viện sau vụ án Ô Đài Thi.

      Bốc Toán Tử 卜算子 chỉ là tên cuả một Thể loại Từ. Loại từ nầy gồm có 44 chữ chia làm hai vế, vế trên 22 chữ, vế dưới cũng 22 chữ, với bố cục 5-5-7-5 và gieo hai vần trắc ở cuối câu 2 và cuối câu 4. Bài Bốc Toán Tử nầy có tựa chính thức là :

                               HOÀNG CHÂU ĐỊNH TUỆ VIỆN NGỤ CƯ TÁC. 

                                                     黄州定慧院寓居作

   2. TRANH và THƯ PHÁP MINH HỌA cho bài Từ trên :

3. PHIÊN ÂM 

4. DỊCH NGHĨA :

                 Sáng tác khi cư ngụ ở Định Tuệ Viện xứ Hoàng Châu

          Vầng trăng khuyết treo trên cây ngô đồng sơ xác lá, canh đã tàn tiếng người cũng mới vừa yên. Nhưng lại có một người  u nhã còn luôn đi lại một mình, như bóng chim hồng nhạn cô độc đang chấp chới bên trời, bỗng  giật mình quay đầu lại. Ôm mối hận trong lòng mà không ai người biết đến hỏi han. Đã chọn gần hết những cành cây lạnh mà vẫn chưa chịu đậu vào cành nào, đành chịu như chiếc lá phong  rơi rụng xuống dòng Ngô Giang lạnh lẽo mà thôi !

          Mượn hình tượng của con chim nhạn cô độc giữa đêm trăng mà gởi gắm tâm sự cuả mình, cao ngạo như cánh hồng cô độc trên cao mà xem thường miệt thị những thói tục tầm thường thấp kém ! 

         Bài từ nầy còn có một dị bản nữa với câu cuối cùng là :

                寂寞沙洲冷.      Tịch mịch sa châu lãnh.

Có nghĩa :

           Những cồn cát giữa sông (sa châu) lạnh lẽo vắng tanh !  

5. DIỄN NÔM :

                         Trăng khuyết ngô đồng thưa,

                         Canh tàn người đà vắng.

                         Thơ thẩn kià ai vẫn vãng lai,

                         Cánh hồng hun hút bóng.

                         Giật mình chợt quay đầu,

                         Hận này ai người thấu ?

                         Cành lạnh khắp cùng khó tìm nơi,

                         Bãi vắng không nơi đậu !

       Lục bát :

                         Cành thưa trăng khuyết ngô đồng,

                         Canh tàn lặng tiếng người không ồn ào.

                         Một mình ngơ ngẩn ra vào,

                         Như cánh hồng vút trời cao một mình.

                         Quay đầu ngơ ngác làm thinh,

                         Hận không người tỏ biết tìm ai đây ?

                         Vòng quanh cành lạnh ngàn cây,

                         Vắng tanh cồn cát lạnh đầy ven sông !

                                                                                         Đỗ Chiêu Đức