117. VẠ, VẠC, VÁCH, VÁN, VÀNG. 

                                            Thành môn thất hỏa...

     VẠ LÂY CHÁY THÀNH là thành ngữ có xuất xứ nói lên sự liên can lý thú như sau :

    * Theo〈Hịch Lương Văn 檄梁文〉cua Đỗ Bậc 杜弼 đời Bắc Tề ghi chép :「Sở quốc vong viên, họa diên lâm mộc; Thành môn thất hỏa, ương cập trì ngư 楚國亡猿，禍延林木；城門失火，殃及池魚。」Có nghĩa : "Nước Sở mất vượn, Tai họa đến rừng cây gần đó; Cửa thành bị cháy, Tai ương đến cá ở trong ao cạnh thành" Tại sao ?! Vì vượn sống trong rừng cây, nên mất vượn thì nghi là vượn đã trốn vào rừng cây, bèn ra lệnh đốn hết rừng cây để tìm vượn. Còn cửa thành bị cháy thì phải lấy nước ở các ao gần đó để chữa cháy, nước bị lấy hết thì cá trong ao sẽ... chết. Rừng cây bị đốn vì mất vượn; Cá bị chết vì hết nước do cửa thành bị cháy... đều là những tai họa mà trước đó không ai lường trước được cả ! Trong văn học gọi là bị "Họa Lây". Giới bình dân thì gọi là bị "họa lan can", bị "văng miểng"...

     Trong Thiên Nam Ngữ Lục 天南語錄, tác phẩm thơ Nôm dài nhất Lịch sử theo thể lục bát của thời Hậu Lê, đoạn nói về Trai Sò Tương Tranh có câu :

                   LỬA THÀNH AO CÁ đẩy xô,

               Nếu trai mà mắc thì cò không ăn.

     Còn trong truyện thơ Nôm "Trê Cóc" thì gọi là VẠ LÂY CHÁY THÀNH :

                      Đèn trời soi xét gian ngay,

                Lẽ đâu ao cá VẠ LÂY CHÁY THÀNH !

VẠC CẢ : là cái ĐĨNH lớn. Vào đời thượng cổ Trung Hoa, tương truyền vua Vũ nhà Hạ chia thiên hạ làm chín Châu (Cửu Châu). Đó là : Dương Châu 揚州, Kinh Châu 荆州, Lương Châu 梁州, Từ Châu 徐州, Dự Châu 豫州, Ung Châu 雍州, Thanh Châu 青州, Đoái Châu 兖州 và Ký Châu 冀州. Rồi ra lệnh cho các Châu phải nộp đồng xanh để đúc thành chín cái đĩnh lớn (Cửu Đĩnh 九鼎) tượng trưng cho chín Châu; trên các đĩnh có khắc núi sông, sản vật, dân cư và số thuế mà các Châu phải cống nạp, để tượng trưng cho uy quyền của thiên tử. Ở nước ta, vua Minh Mệnh lúc hùng mạnh nhất cũng cho đúc chín cái Đĩnh lớn để ở triều đình Huế.

     Trong tác phẩm thơ Nôm khuyết danh Lâm Tuyền Kỳ Ngộ (Bạch Viên Tôn Các) gọi là CHÍN VẠC để chỉ ngôi vua và uy quyền cũng như cơ nghiệp của nhà vua :

                   Giữa trời chúa thánh nối ngôi càn,

                   CHÍN VẠC xây nền vững thái bàn.

Còn trong Đại Nam Quốc Sử Diễn Ca của Lê Ngô Cát và Phạm Đình Toái thì gọi là VẠC CẢ :

                     Thế mà VẠC CẢ duy-trì ,

               Bởi tiên-liệt-thánh Nam-Kỳ Nối ngôi.

     VẠC MAI : VẠC là cái Chảo lớn; MAI là trái MƠ, miền Nam gọi là trái ME. Nên VẠC MAI là Cái chảo lớn để nấu canh chua. Theo sách Thượng Thư quyển mười《尚書》卷十〈Thương Thư . Thuyết mệnh hạ 商書·說命下〉: Vua Cao Tông Võ Đinh đời nhà Thương 商高宗武丁 nói về Tể Tướng Phó Duyệt 傅說（1335－1246 trước Công Nguyên) :"Nếu nấu canh chua thì ngươi là người biết điều phối giữa muối và me cho canh được ngon hơn". Ý nói : Phó Duyệt biết điều hòa chính sự, khiến cho mọi việc được tốt lành hơn. Quả nhiên, Phó Duyệt đã giúp vua Thương an bang trị quốc, tạo nên thời huy hoàng thịnh thế mà sử gọi là thời kỳ “Võ Đinh Trung Hưng 武丁中興”.

     Cho nên VẠC MAI dùng để chỉ quan Tể Tướng có tài. Trong truyện thơ Nôm "Mai Đình Mộng Ký 梅亭夢記" của Nguyễn Huy Hổ 阮輝琥 có câu :

                        Đền Thương cùng nếm VẠC MAI,

                   Cũng trong Y Phó, cũng ngoài Tôn Ngô.

                       Tích Phó Duyệt và Mai Đình Mộng Ký   

      VÁCH QUẾ : Theo sách Hán Thư 漢書 và Nam Bộ Yên Hoa Ký 南部烟花記 thì Hán Vũ Đế và Trần Hậu Chúa trong cung đều có trồng rất nhiều cây quế, cho nên mới gọi các phòng trong cung vua là CUNG QUẾ. VÁCH QUẾ chỉ là nói trại đi của CUNG QUẾ mà thôi. Cũng như vách trong các phòng của cung nhân ở đều được trát hồ tiêu để chống rét, nên phòng của các cung nhân ở cũng được gọi là TIÊU PHÒNG. 

      Mở đầu Cung Oán Ngâm Khúc của Ôn Như Hầu Nguyễn Gia Thiều đã sử dụng hết hai từ nêu trên để chỉ chỗ ở của các nàng cung phi :

                   Trải VÁCH QUẾ gió vàng hiu hắt,

                   Mảnh vũ y lạnh ngắt như đồng;

                   Oán chi những khách TIÊU PHÒNG,

                   Mà xui phận bạc nằm trong má đào!

VÁN ĐÃ ĐÓNG THUYỀN có xuất xứ từ thành ngữ MỘC DĨ THÀNH CHU 木已成舟 là câu nói của tác giả Lý Nhữ Trân đời Thanh trong truyện "Kính Hoa Duyên" hồi thứ 34 清·李汝珍《镜花缘》第三十四回：“ Như kim MỘC DĨ THÀNH CHU, dã thị Lâm huynh mệnh định như thử liễu 如今木已成舟，也是林兄命定如此了。” Có nghĩa : "Như nay VÁN ĐÃ ĐÓNG THUYỀN, cũng là mệnh số của Lâm huynh đã định như thế nầy rồi !". Ý chỉ, chuyện đã rồi, không còn hy vọng hay thay đổi gì được nữa cả !

        Trong Truyện Kiều, khi chàng Kim trở lại vườn Thúy tìm Kiều, Vương Viên Ngoại cho biết nàng đã bán mình chuộc cha và đã theo Mã Giám Sinh đi rồi, không còn vãn hồi gì được nữa cả :

                     Bây giờ VÁN ĐÃ ĐÓNG THUYỀN,

                Đã đành phận bạc khôn đền tình chung !...

VÀNG ĐÁ chữ Nho gọi là KIM THẠCH 金石 : Kim là kim loại rắn chắc không đổi màu; thạch là đá, cứng ngắt và bền vững. Nên Kim Thạch Chi Giao  金石之交 là sự giao tình bền vững và rắn chắc như vàng như đá vậy. Tương tự ta có thành ngữ Kim Thạch Chi Ngôn 金石之言 : là lời nói hoặc lời hứa chắc chắn như vàng như đá không hề thay đổi. Ta nói là "Những lời VÀNG ĐÁ hoặc ĐÁ VÀNG", là những lời nói lời hứa ” Chắc như đá, vững như vàng”, của trai gái dùng để hứa hẹn thề thốt khi yêu nhau, như khi Kim Trọng tỏ tình trong cảnh “Chiều xuân dễ khiến nét thu ngại ngùng” thì Thúy Kiều cũng nhận lời bằng câu đổ thừa rằng :

                   Đã lòng quân tử đa mang,

              Một lời vâng tạc ĐÁ VÀNG thủy chung !

      Lần đầu tiên gặp nhau để thề nguyện hẹn ước, Thúy Kiều lo cho thân mình "...phận mỏng cánh chuồn, khuôn duyên biết có vuông tròn cho chăng?" Chàng Kim đã an ủi và đoan chắc với người yêu là :

                      Ví dù giải kết đến điều,

               Thì đem VÀNG ĐÁ mà liều với thân !

      Quả là tấm chân tình của hai kẻ yêu nhau. Đến khi gặp Thúc Sinh thì chàng Thúc cũng mê Thúy Kiều đến liều mạng mà hứa hẹn một cách lớn lối rằng :

                      Đường xa chớ ngại Ngô Lào;

               Muôn điều xin hãy trông vào một ta.

                      Đã gần chi có đường xa,

              ĐÁ VÀNG cũng quyết, phong ba cũng liều.”

      Khi trở lại vườn Thúy tìm Kiều không gặp, Kim Trọng cũng đã rất đau khổ mà bày tỏ lòng mình với Vương Viên Ngọai :

                      Rằng: Tôi trót quá chân ra,

                Để cho đến nỗi trôi hoa dạt bèo.

                      Cùng nhau thề thốt đã nhiều,

               Những điều VÀNG ĐÁ phải điều nói không !?...

     Trong truyện thơ Nôm "Hoa Tiên Truyện" của Nguyễn Huy Tự và Nguyễn Thiện cũng có câu :

                    Duyên này chẳng được bàn dai,

                 Nhẹ đem VÀNG ĐÁ mà coi làm thường !

 Hẹn bài viết tới !

                                                                                 杜紹德

                                                                             Đỗ Chiêu Đức