14. ĐIẾU LA THÀNH CA GIẢ

Song song với "Long Thành Cầm Giả Ca", "Ngộ Gia Đệ cựu Ca Cơ", "Độc Tiểu Thanh Ký" và "Đoạn Trường Tân Thanh"... "Điếu La Thành Ca Giả" cũng là một bài thơ được giới văn học cổ đánh giá là một thi phẩm biểu lộ rõ nét nỗi thương xót chân thành của tác giả về những kiếp người bất hạnh, nhất là những phụ nữ với kiếp sống yên hoa gian truân chìm nổi, bị vùi dập trong xã hội thời phong kiến. 

    Bài thơ được cụ Nguyễn Du làm trong khoảng thời gian Dưới chân núi Hồng Lĩnh (1796-1802) với ngoại hiệu Hồng Sơn Liệp Hộ 鴻山獵戶 : 

   吊羅城歌者         ĐIẾU LA THÀNH CA GIẢ 

一枝濃艷下蓬瀛，  Nhất chi nùng diễm há Bồng Doanh,

春色嫣然動六城。  Xuân sắc yên nhiên động lục thành.

天下何人憐薄命，  Thiên hạ hà nhân lân bạc mệnh ?

塚中應自悔浮生。  Trủng trung ưng tự hối phù sinh.

胭脂不洗生前障，  Yên chi bất tẩy sinh tiền chướng,

風月空留死後名。  Phong nguyệt không lưu tử hậu danh.

想是人間無識趣，  Tưởng thị nhân gian vô thức thú,

九泉去伴柳耆卿。  Cửu tuyền khứ bạn Liễu Kỳ Khanh.

                阮攸                              Nguyễn Du 

* Chú thích :

    - LA THÀNH 羅城 : Là thành Nghệ An. Tương truyền, tướng nhà Minh là Trương Phụ sang xâm lược nước Việt đã cho đắp thành nầy ở bến Phú Thạch, nơi sông La và sông Lam gặp nhau.

    - BỒNG DOANH 蓬瀛 : là Bồng Lai và Doanh Châu. Theo truyền thuyết thần thoại Trung Hoa trong sách "Sơn Hải Kinh" chép rằng : Ở trong Bột Hải có ba hòn đảo là Bồng Lai 蓬萊, Phương Trượng 方丈 và Doanh Châu 瀛洲. Chung quanh ba hòn này nước biển rất yếu không đỡ nổi một hột cải, nên ghe thuyền tới đó đều chìm. Người ta gọi là Nhược Thủy. Nơi non Bồng nước Nhược chỉ có tiên đến được mà thôi. Nên Bồng Doanh chỉ cõi tiên, nơi tiên ở. Đây cũng là nơi mà Tần Thủy Hoàng và Hán Võ Đế cho người đi cầu đạo và tìm thuốc trường sinh.

   - YÊN NHIÊN 嫣然 : là Đẹp một cách hồn nhiên.

   - LÂN 憐 : Còn đọc là LIÊN Có nghĩa là Xót thương, tội nghiệp, là LÂN TUẤT 憐恤 như trong Truyện Kiều :"Điếc tai Lân Tuất, phũ tay tồi tàn".

   - HỐI 悔 : là Hối hận, hối tiếc.

   - SINH TIỀN CHƯỚNG 生前障 : Cái nghiệp chướng lúc còn sống.

   - TỬ HẬU DANH 死後名 : Cái tai tiếng để lại sau khi chết. DANH là Danh Tiếng mà cũng là Tai Tiếng nữa.

   - THỨC THÚ 識趣 : THỨC là Biết là Hiểu; THÚ là thú vị, là Lý thú mà cũng là Lạc thú nữa. Nên THỨC THÚ là Hiểu biết được cái lạc thú, cáí lý thú cũng như cái thú vị trong việc giao tiếp và nghe các đào nương hát của những người sành điệu; Cái đó Hình dung từ gọi là Điệu Nghệ. Nên THỨC THÚ là ĐIỆU NGHỆ. Tiếng Hán hiện đại nói là 很識趣 (hên shi qù) là "Rất điệu nghệ !". 

   - LIỄU KỲ KHANH 柳耆卿 : tức LIỄU VĨNH 柳永 (984—1053）vốn tên là Tam Biến 三變, tự là Cảnh Trang 景粧; Sau đổi tên là VĨNH, tự là KỲ KHANH 耆卿; Vì đứng hàng thứ bảy trong anh em, nên còn được gọi là LIỄU THẤT 柳七. Ông người đất Sùng An thuộc tỉnh Phúc Kiến, là Từ nhân nổi tiếng thời Bắc Tống của hệ phái trữ tình lãng mạn. 

    Thời gian sống ở Tô Châu và Hàng Châu, Liễu Vĩnh thường lăn lóc trong các xóm yên hoa và nổi tiếng ở các lầu xanh về tài điền từ 填詞, tức là chuyên viết ca từ cho các cô kỹ nữ hát khi các nhạc sư soạn được ca khúc mới. Nói cũng lạ, khi các cô hát những khúc hát do Liễu Vĩnh viết ca từ thì luôn luôn được mọi người tán thưởng và bản thân cô kỹ nữ đó cũng được nâng cấp lên mấy bậc và được thưởng thật nhiều tiền. Vì thế mà các cô cũng rất hậu đãi và chào đón Liễu Vĩnh một cách thật niềm nở nhiệt tình, lắm cô lại mê mệt vì vẻ trẻ trung tuấn tú và tài hoa của chàng thanh niên công tử sống lăn lộn từ kỹ viện nầy đến thanh lâu khác một cách hồn nhiên. 

    Theo "Dụ Thế Minh Ngôn 喻世明言" của Phùng Mộng Long 馮夢龍 đời Minh, thiên《Chúng Danh Cơ Xuân Phong Điếu Liễu Thất 众名姬春风吊柳七》ghi : Khi Liễu Vĩnh chết, tất cả kỹ viện của cả thành Biện Lương đều cùng nhau đến chung tiền và tổ chức tang lễ cho Liễu Vĩnh. Ngày động quan tất cả kỹ nữ ca nương đều đến đưa tang, tiếng thương khóc ngất trời vang động cả một góc thành và vang xa đến mấy dặm. Sau đó mỗi năm đến ngày Thanh Minh tất cả các cô đều chẳng hẹn mà cùng đến tảo mộ cúng bái liễu Vĩnh thật đông.

                                                                              Liễu Kỳ Khanh

* Nghĩa Bài Thơ :

                  Viếng ca nữ đất La Thành

      Như một cành hoa đẹp nồng nàn diễm lệ từ các non tiên Bồng lai Doanh Châu hiện xuống. Vẻ xuân sắc đẹp một cách hồn nhiên của nàng làm rung động cả sáu thành. Trong thiên hạ nầy ai là người biết thương xót cho thân phận bạc bẽo của các ca nhi đây ? Trong nấm mồ chắc nàng cũng tự mình hối tiếc cho kiếp phù sinh truân chiên trôi nổi. Phấn son không thể gột rửa hết cái nghiệp chướng của lúc sinh thời. Chuyện gió trăng phong nguyệt chỉ còn xót lại những tai tiếng mà thôi ! Chắc hẵn trên đời nầy không còn ai điệu nghệ nữa cả, nên mới về nơi chín suối để bầu bạn với Liễu Kỳ Khanh là người một đời sống quây quần cùng các ca nhi kỹ nữ.* Diễn Nôm : 

                   ĐIẾU LA THÀNH CA GIẢ

                    Như cành hoa đẹp tự non tiên,

                    Nức tiếng sáu thành xuân sắc nghiêng.

                    Dưới thế ai thương người mệnh bạc,

                    Trong mồ tự hối kiếp truân chiên.

                    Phấn son nghiệp chướng đời không gột.

                    Trăng gió tiếng tai chết chịu riêng.

                    Ý hẵn trần gian không điệu nghệ,

                    Suối vàng chàng Liễu tỏ bao niềm !

     Lục bát :

                    Cỏi tiên hoa đẹp một cành,

                    Yên nhiên xuân sắc sáu thành đều lay !

                    Người đời bạc mệnh thương ai ?

                    Trong mồ chắc hẵn hối hoài phù sinh.

                    Phấn son nghiệp chướng riêng dành.

                    Gió trăng tai tiếng đã đành xuôi tay.

                    Nhân gian điệu nghệ nào ai...

                    Thì thôi chín suối tìm ngài Kỳ Khanh !

                                                         Đỗ Chiêu Đức diễn Nôm 

Hẹn bài dịch tới :

                          Ngộ Gia Đệ cựu Ca Cơ

                                                           Nguyễn Du

                                                                                      杜紹德