元旦述懷 NGUYÊN ĐÁN THUẬT HOÀI
老來卻與病相期。 Lão lai khước dữ bệnh tương kỳ.
惜春強勸數杯酒, Tích xuân cưởng khuyến sổ bôi tửu,
憂國休言兩鬢絲。 Ưu quốc hưu ngôn lưỡng mấn ty.
織紝不勤嗟懶婦, Chức nhẫm bất cần ta lãn phụ,
家庭無教笑癡兒。 Gia đình vô giáo tiếu si nhi.
閒中聊寓閒中趣, Nhàn trung liêu ngụ nhàn trung thú,
豈為逢人說浪詩。 Khởi vị phùng nhân thuyết lãng thi.
阮秉謙 Nguyễn Bỉnh Khiêm
Chú Thích :
- Thuật Hoài 述懷 : Tỏ bày hoài bão; Kể lể nỗi niềm tâm sự.
- Chi 支 : là Thập Nhị Địa Chi 十二地支, mỗi CHI là một Con Giáp, tượng trưng cho một năm, nên LỤC THẬP CHI 六十支 là Sáu mươi tuổi.
- Tương Kỳ 相期 : là Cùng nhau hẹn ước; là Hẹn hò với nhau.
- Cưỡng Khuyến 強勸 : là Miễn cưỡng khuyên nhau...
- Hưu Ngôn 休言 : Đừng bao giờ nói; Đừng bảo là...
- Chức Nhâm 織紝 : là Canh cửi, là dệt vải. Chữ NHÂM ở đây được đọc là NHẪM cho ăn với luật Bằng Trắc để nghe cho êm tai.
- Lãn Phụ 懶婦 : là người đàn bà lười biếng; là Người vợ lười.
- Si Nhi 癡兒 : là Con ngu dại, si ngốc.
- Liêu Ngụ 聊寓 : Ngụ ý là...; Cứ cho là...
- Thuyết Lãng Thi 說浪詩 : Lạm bàn lan man về thơ ca.
* Nghĩa Bài Thơ :
TẾT NGUYÊN ĐÁN KỂ LỂ NỖI LÒNG
Tết nay thì ta cũng đã được sáu mươi tuổi rồi; Càng già lại càng như là có ước hẹn với bệnh tật vậy. Tiếc xuân nên miễn cưỡng mời nhau vài ly rượu. Lo cho nước thì chớ bảo là hai mái tóc mai đã bạc như tơ cả rồi. Canh cưởi không siêng năng thì than là con vợ biếng nhác; Gia đình không dạy dỗ thì sợ người ta cười con mình ngu ngốc. Trong lúc nhàn nhã thì cứ cho là hưởng thú nhàn nhã đi, sao lại phải nói chuyện lan man về thơ ca khi gặp người nầy người nọ.
Than già than bệnh, nhưng uống rượu vui chơi với nhau lúc xuân về thì miễn cưỡng vẫn còn được, còn nói đến lo cho nước thì chớ có thoái thác là tóc đã bạc người đã già. Cũng như con vợ không siêng năng dệt cửi là tại ta thiếu quan tâm đôn đốc; gia đình không giáo dục thì con cái ngu dốt sẽ bị người cười chê. Tề gia không tốt lại đi đổ thừa cho vợ lười biếng, con ngu si. Trong khi chỉ thích hưởng thụ nhàn tản để nói ba điều bốn chuyện về những thơ ca lan man không đâu với những người gặp gỡ vô tích sự. Không biết là cụ Trạng đã mượn chuyện của mình để nhắc nhở người khác hay là cụ đang ám chỉ ai đây trong cái xã hội khá rối ren bát nháo, vàng thao lẫn lộn của lúc bấy giờ : Vừa Mạc vừa Lê vừa Trịnh vừa Nguyễn...
* Diễn Nôm :
NGUYÊN ĐÁN THUẬT HOÀI
Đến Tết ta đà sáu chục rồi,
Càng già bệnh tật lại theo đuôi.
Tiếc xuân miễn cưởng vài chung rượu,
Lo nước chớ màng tóc bạc vôi,
Canh cửi không siêng bà vợ biếng,
Ngu si thiếu dạy lũ con tồi.
Muốn nhàn thì cứ vui nhàn tản,
Sao phải vì ai lãng phí lời !
Lục bát :
Nay ta sáu chục tuổi rồi,
Càng già bệnh tật như mời theo đuôi.
Tiếc xuân vài chén uống vùi,
Nước không lo nổi rối nùi tóc mai.
Vợ lười canh cữi tại ai,
Con ngu vì bởi vô tài dạy khuyên.
Nhàn thì hãy cứ nhàn liền,
Sao còn thơ thẩn huyên thuyên với người !
杜紹德
Đỗ Chiêu Đức