Ψυχοθεραπεια των "ψυχοσωματικων"

Με τον τιτλο "Ψυχοθεραπεια των 'ψυχοσωματικων'" σας ξεγελασα! Ψυχοθεραπευτικη, και εδω μιλω για ψυχαναλυτικη ψυχοθεραπεια, ψυχοθεραπευτικη ειδικευση στην Ψυχοσωματικη δεν υπαρχει. Ομως ας παρουμε τα πραγματα απο την αρχη.

Πολυ συχνα ενας τετοιος ανθρωπος θα ερθει σ' εμας σταλμενος απο τον γιατρο του. Ειναι "ψυχολογικο", θα του πει ο γιατρος, ειναι το "στρες". Αυτος ο ανθρωπος θα ερθει σ' εμας καταρχην οπως θα πηγαινε, μετα απο παραπομπη του γιατρου του, στον καρδιολογο, στον γαστρεντερολογο κλπ. Δηλαδη ερχεται σ' εμας ακριτα. Και γιατι ακριτα; Διοτι το ιδιο το πασχον σωμα του δεν του δινει κανενα σημαδι, δεν του παρεχει καμια εμπειρια μιας συνδεσης αναμεσα στο σωματικο συμπτωμα και στο ψυχικο στρες. Ετσι καποτε μου ηρθε μια γυναικα, σταλμενη απο τον γυναικολογο της, γιατι οι αποβολες της ειχαν, λεει, ψυχολογικα αιτια. Αυτη βεβαια δεν ειχε ιδεα για ολα αυτα. Ηρθε επειδη της το ειπε ο γιατρος της.

Ο ανθρωπος που θα μας ερθει επειδη το ειπε ο γιατρος, καθοτι στελνεται πακετο, δεν εχει αναλαβει τον ερχομο του σ' εμας ως υποθεση δικη του. Οπως ειναι υποθεση του οδοντιατρου να με απαλλαξει απο τον πονοδοντο, ετσι περιμενω απο τον θεραπευτη να με απαλλαξει απο το ενα και το αλλο συμπτωμα, για το οποιο ο γιατρος αποφανθηκε πως ειναι "ψυχολογικο". Ομως εμεις ξερουμε οτι δεν πανε ετσι τα πραγματα. Ξερουμε οτι αν ειναι η συναντηση μας να ευτυχησει, χρειαζεται η ζωντανη συμμετοχη και των δυο μας. Και εδω καιροφυλακτει η πρωτη δοκιμασια: Το κατα ποσον θα συμβει μια τετοια μεταστροφη οπου αυτος ο ανθρωπος θα ανταποκριθει στην προσκληση μου και θα κοιταχτουμε στα ματια.

Πως προχωρανε κατοπιν τα πραγματα; Ειπα στην αρχη οτι ειδικευση του ψυχοθεραπευτη στην Ψυχοσωματικη δεν υπαρχει. Business as usual… Εξηγουμαι: Η ψυχαναλυτικη πρακτικη διαμορφωθηκε απο τους ορους που δρομολογουν την συναντηση των δυο ενεχομενων. Για τον πασχοντα ειναι αυτο που αποκληθηκε "ελευθερος συνειρμος" και για τον θεραπευτη ειναι η λεγομενη "ελευθερα μετεωρη προσοχη". Και τα δυο ειναι παραδοξα: εξ ορισμου ενας συνειρμος δεν μπορει να ειναι ελευθερος, γιατι τι συνειρμος, τι association θα ηταν τοτε; Και μια προσοχη δεν μπορει να ειναι ελευθερα μετεωρη, γιατι τι προσοχη θα ητανε τοτε; Η παραδοξολογια δεν πειραζει. Ενδεχομενως η ιδια η πραγματικοτητα ειναι παραδοξη. Ομως εδω δεν μπορω να επεκταθω. Μαλλον, λιγακι μπορω να επεκταθω. Το φθινοπωρο, στην Χαλκιδικη, σε μια βολτα περασα απο αυτην την ψαροταβερνα.

Στην ταμπελα, κατω απο το ονομα, γραφει: 

"Food for the Soul", "Τροφη για την ψυχη". 

Η τροφη αφορα το σωμα, ειναι για το σωμα. Για την ψυχη; Να λοιπον μια παραδοξολογια, οχι καποιας φιλοσοφικης, η ποιητικης προελευσης, αλλα καταμεσις στον συρφετο της τουριστικης βιομηχανιας. Και παλι, αν δεν το ακουσεις εγκλωβισμενος στην κυριολεξια, αλλα λιγακι φευγατα, σαν κλιμα κι ατμοσφαιρα περισσοτερο, ψαρι, κρασι, ηλιος και κυμα, οπου το καθενα τους μεταμορφωνεται, παιρνει την μορφη του στην συν-ουσιαση του με τα αλλα τρια, τοτε τα παραδοξα φιλιωνουν, τα λογια στην ταμπελα σε παιρνουν μαζι τους, σε ταξιδευουν, και, ναι, "τροφη για την ψυχη"! Ισως καπως ετσι λοιπον, δηλαδη φευγατα, θα μπορουσαμε να ακουσουμε εκεινες τις παραδοξες εκφρασεις του Freud.

Ελευθερος συνειρμος. Ο Freud λεει στον ασθενη του:

Θα παρατηρησετε οτι κατα την αφηγηση σας, σας ερχονται διαφορες σκεψεις που θα θελατε να τις παραμερισετε με καποιες κριτικες ενστασεις. Θα εχετε την ταση να πειτε στον εαυτο σας: Αυτο, η εκεινο δεν ανηκει εδω, η ειναι τελειως ασημαντο, η δεν εχει νοημα, κι ετσι δεν χρειαζεται να το λεει κανεις. (...) Να λετε λοιπον ολα οσα περνουν απο τον νου σας.

Και για την ελευθερα μετεωρη προσοχη, ο αναλυτης καλειται

Να κρατα μακρια απο την παρατηρητικοτητα του ολες τις συνειδητες επιρροες (...). Να ακουει και να μην νοιαζεται να συγκρατησει κατι.

Τοτε βεβαια δεν μπορει να λαμβανεται υποψη η διαγνωση, ουτε καν η λεξη "ψυχοσωματικο", καθως ο,τιδηποτε λαμβανεται υποψη προκαταλαμβανει θεραπευτη και πελατη και ετσι διαταρασσει την ελευθερια του συνειρμου του ενος και της προσοχης του αλλου. Ψυχοθεραπεια, και των "ψυχοσωματικων" λοιπον, οπως ειπα στην αρχη, για τον θεραπευτη: business as usual.

Οπωσδηποτε, στις ευτυχεις περιπτωσεις, αλλαζουν πραγματα - μια γυναικα που απαλλαχθηκε απο το λουμπαγκο της, μια που εφυγαν τα σφιξιματα στο στομαχι, πονοκεφαλοι και αϋπνιες που υποχωρησαν, η σχεση με την αρρωστια που μεταβληθηκε κλπ. Βεβαια το εαν και το πως και το ποτε θα συμβει κατι τετοιο μενει αδηλο. Και, οπως συμβαινει με ολα τα σημαντικα πραγματα στην ζωη, τετοιες αλλαγες δεν ερχονται με αμεση, κατα μετωπο αντιμετωπιση του προβληματος, με την εμμονικη αναζητηση της λυσης του, αλλα μεσω Αυστραλιας και, καθως λεει ο Nietzsche στον Zarathustra, "σιγαλινα", "πανω σε ποδια περιστεριων". Με αλλα λογια: οι αληθινες αλλαγες τελικα συμβαινουν ερημην σου. Με αλλα λογια: ξυπνας ενα πρωι και τα πραγματα ειναι αλλιως. Παντως η γυναικα που ανεφερα στην αρχη εκανε και αλλη αποβολη, και δεν ξαναπατησε... 

Πολυ συνοπτικα σας παρουσιασα την θεραπευτικη μου σταση στην συναντηση και με τον λεγομενο "ψυχοσωματικο" ασθενη - που, οπως θα αντιληφθηκατε, ακριβως και δεν ειναι καμια ιδιαιτερη σταση. Κι ακομα: οσα ειπα αφορουν εμενα και τον τροπο στον οποιο βρισκομαι σημερα ως θεραπευτης. Οσα ειπωθηκαν και οσα θα ακολουθησουν δεν φιλοδοξουν να υποδειξουν πως κανεις πρεπει να σκεφτεται και να πραττει. Απλα σ' εσας, και ιδιαιτερα σε οσους απο εσας ειστε ενεργοι η μελλοντικοι θεραπευτες, σας παρουσιαζεται ενας θεραπευτης και σας παρουσιαζει κατι απο το σκεπτικο και την πρακτικη του. Εφοσον καπως τα λογια του σας αγγιξουν, η συνομιλια σας μαζι τους θα συμβαλει κι αυτη στην διαμορφωση του δικου σας δρομου.

Ο Σωκρατης, στην "Απολογια", λεει:

ὁ δὲ ἀνεξέταστος βίος οὐ βιωτὸς ἀνθρώπῳ

Η ζωη που μενει ανεξεταστη, που την ζεις ακριτα, σαν υπνωτισμενος, δεν αντεχεται να την ζεις. Το πλησιεστερο για μας νοημα του τι θα πει εδω "εξεταζω", μας ερχεται απο την ψυχοθεραπεια, και ιδιαιτερα απο την ψυχαναλυση, διοτι εκει ειναι που δεν αντιμετωπιζεται καποιο συμπτωμα, αλλα η ζωη ολοκληρη γινεται ερωτημα κι απορια. Βεβαια η φραση του Σωκρατη δεν αναφερεται απλα στη ζωη τη δικη μου και τη δικη σου αλλα πρωτιστως στην σε καθε εποχη και σε καθε κουλτουρα κυριαρχη νοοτροπια. Η εκαστοτε κυριαρχη νοοτροπια μας αφορα ως θεραπευτες καθως διαμορφωνει, και συχνα παραμορφωνει, την αντιληψη και την κριση την δικη μας και των ανθρωπων που προσερχονται σ' εμας, και καποιες φορες αυτη, η κυριαρχη νοοτροπια, αποβαινει και τοξικη.

Ας εξετασουμε λοιπον και σ' αυτο το φως το λεγομενο "ψυχοσωματικο". Ειναι μια λεξη που δεν ονομαζει ενα φαινομενο. Π.χ. η λεξη "ασθμα" ειναι ονομα, η λεξη "εκζεμα" ειναι ονομα, η λεξη "αγχος" ειναι ονομα. Ονομαζουν φαινομενα. Φαινομενο, οπως το οριζει ο γερμανος φιλοσοφος Martin Heidegger, ειναι εκεινο το οποιο δειχνεται αφ' εαυτου. Μονο το φαινομενο, μονον αυτο το οποιο δειχνεται αφ' εαυτου μπορει να συνιστα εμπειρια. Το ασθμα, το εκζεμα, το αγχος ειναι εμπειριες. Τα ζεις και ονομαζεις αυτο που ζεις. Η λεξη "ψυχοσωματικο" δεν ονομαζει καποιο φαινομενο. Ως διαγνωση συνιστα ενα συμπερασμα, ενα "αρα…" εκει που λειπουν οργανικα ευρηματα. Δεν δειχνεται αφ' εαυτου. Γι' αυτο και δεν υπαρχει και η εμπειρια του ψυχοσωματικου ως ψυχο-σωματικου. Γι' αυτο και οι ανθρωποι που ερχονται σ' εμας επειδη ο γιατρος τους εβαλε την διαγνωση "ψυχοσωματικο", εχουν μια πολυ αφηρημενη ιδεα του λογου για τον οποιο βρισκονται στα γραφεια μας.

Προσοχη και παλι: φυσικα και δεν θα αμφισβητησω π.χ. μια γυναικα που θα μου πει πως οταν εχει ενταση βγαζει σπυρακια. Το προβληματικο αρχιζει εκει οπου η σχεση "οταν … τοτε" μεθερμηνευεται σε σχεση αιτιοτητας, δηλαδη σε σχεση "αυτο … επειδη αυτο", δηλαδη οπου το ενα παρασταινεται ως αιτιο, η εστω αιτιολογικος παραγοντας για το αλλο. Η μεταπτωση της χρονικης σχεσης σε αιτιολογικη ειναι που συνεπιφερει την γενεση του ορου "ψυχοσωματικο" και την κατοχυρωση του.

Η λεξη "ψυχοσωματικο" ειναι νεολογισμος. Τα δυο συνθετικα του ειναι "ψυχικο" και "σωματικο". Ως νεολογισμος, οπως ειπα, δεν ονομαζει ενα φαινομενο αλλα ειναι αφηρημενος λογος, και μαλιστα λογος που προτρεχει και προκαταλαμβανει: υποβαλλει την εντυπωση οτι εφοσον εχουμε μια λεξη, "ψυχοσωματικο", εχουμε και την αλληλεπιδραση ψυχης και σωματος, και πλεον μενει να προσδιορισουμε τις διεργασιες, συμφωνα με τις οποιες το ψυχικο επιδρα επανω στο σωμα και αντιστροφα. Δηλαδη: ακομα δεν τον ειδαμε, Γιαννη τον εβγαλαμε… Για τετοιους φαυλους κυκλους μιλησε ο αυστριακος φιλοσοφος Ludwig Wittgenstein:

Πως φθανουμε στο φιλοσοφικο προβλημα των ψυχικων διεργασιων και καταστασεων [...]; - Το πρωτο βημα ειναι αυτο που δεν προκαλει την προσοχη καθολου. Μιλαμε για διεργασιες και καταστασεις κι αφηνουμε τη φυση τους ανοιχτη! Ισως καποτε γνωρισουμε περισσοτερα γι' αυτην - λεμε. Ομως ακριβως μ' αυτο εχουμε καθηλωθει σε εναν ορισμενο τροπο θεωρησης. Διοτι εχουμε μια ορισμενη ιδεα γι' αυτο, τι θα πει: να γνωρισω μια διεργασια καλυτερα. (Το αποφασιστικο βημα στο ταχυδακτυλουργικο νουμερο εχει γινει, και αυτο ακριβως μας φανηκε αθωο.)

Και λοιπον στην ερευνα για την προκατειλημμενη διεργασια την καλουμενη "ψυχοσωματικο" εχουν γραφει, και γραφονται, και θα γραφονται βιβλιοθηκες.

Μιλαμε για μια τυφλοτητα της επιστημονικης σκεψης καθοτι η επιστημη μονο στους δικους της ορους μπορει να βλεπει τα πραγματα. Για παραδειγμα, σας ειναι ενδεχομενως γνωστο εκεινο το πειραμα του αμερικανου ψυχολογου Harry Harlow που πηρε πιθηκακια, τους εβαλε μια "μαμα" απο συρμα κι ενα μπιμπερο για το γαλα τους, και παραδιπλα μια μαμα οπου το συρμα καλυπτονταν απο γουνα. Τα πιθηκακια προτιμησαν σαφως τη μαμα με την γουνα, και ετσι ο Harlow, και μαζι του ο κοσμος ολος, συνεπερανε, ακουτε, συνεπερανε οτι η σχεση μητερας-βρεφους περιλαμβανει πολλα περισσοτερα απο την παροχη γαλακτος...

Η επιστημονικη σκεψη ειναι τυφλη για ο,τι δεν εκφραζεται σε γλωσσα υποθεσεων, πειραματων, αποδειξεων κλπ. Το ιδιο συμβαινει και με αυτην την πονεμενη ιστορια οπου καλουμαστε να καταδειξουμε οτι και πως καθε φορα, σε καθε ψυχοσωματικο περιστατικο, ψυχη και σωμα συνεχονται. Ομως αυτα απλως καθιστουν επικαιρο εναν λογο του Αριστοτελη:

ἔστι γὰρ ἀπαιδευσία τὸ μὴ γιγνώσκειν τίνων δεῖ ζητεῖν ἀπόδειξιν καὶ τίνων οὐ δεῖ [...]

Ειναι αμορφωσια να μην γνωριζει κανεις για ποια πραγματα χρειαζεται να ζητας αποδειξη και για ποια οχι.

Ψυχη και σωμα δεν συνεχονται, γιατι τοσο η ψυχη οσο και το σωμα πρωτογενως ειναι ηδη ονοματα τα οποια, το καθενα με τον τροπο του, ονομαζουν το ολον.  Ψυχη και σωμα ειναι συνωνυμα. Συμφωνα με μια εκφραση του Martin Heidegger δεν ειναι "το ιδιο" αλλα - "το αυτο". Εδω δεν μπορουμε να επεκταθουμε περισσοτερο. Ομως θα αρκουσε καταρχην αν, καταμεσις στα γραφεια και στα βιβλια μας, δεν ξεχνουσαμε εκεινη την ψαροταβερνα και τα λογια στην ταμπελα της, "Food for the soul", και δοκιμαζαμε να εμπειραθουμε ψυχη και σωμα σ' αυτα τα λογια. Διοτι οταν ψαρι και κρασι, ηλιος και κυμα συν-ουσιαζονται, ετσι ωστε σ' εκεινο το ψαρι να γευεσαι κρασι και ηλιο και κυμα, εκεινο το κρασι να εχει μπουκετο απο ψαρι και ηλιο και κυμα, το φασμα εκεινου του φωτος να αναλυεται σε κρασι και ψαρι και κυμα, εκεινο το κυμα να αναδυεται στον φλοισβο απο κρασι και ψαρι και ηλιο, τοτε, σ' αυτην την, για να χρησιμοποιησω μια λεξη του γερμανου ποιητη Friedrich Hölderlin, σ' αυτην την "γιορτη" ειναι τα παντα σωμα και ειναι τα παντα ψυχη.

Ακουστε και το παρακατω. Ειναι αποσπασμα απο ενα ποιημα της Σαπφους και μιλα για μια εμπειρια του ερωτα:

… σαν σε κοιταζω, ακομα και μια στιγμη, καμια λαλια

δεν μου απομενει

οχι: η γλωσσα σπαει και λεπτη

φωτια τρεχει κατω απο το δερμα 

και στα ματια δεν βλεπω τιποτα και βουητο

γεμιζει τ' αυτια

και κρυος ιδρωτας με πιανει και τρεμουλο

μ' αρπαζει ολοκληρη, πιο πρασινη κι απο το χορτο 

ειμαι και νεκρη - η σχεδον

μου φανταζω.

Και παλι: στην δοκιμασια του ερωτα τα παντα ειναι σωμα και τα παντα ειναι ψυχη. Και αν προσεξουμε περισσοτερο θα το αναγνωρισουμε οχι μονο σε καποιες εξαιρετικες εμπειριες αλλα σε καθε ωρα και στιγμη της ημερας μας και της νυχτας μας.

Καμια φορα τα πραγματα ειναι τοσο απλα που στεκουμε αμηχανοι εμπρος στην απλοτητα τους. Μην περιφρονειτε λοιπον τα καθημερινα πραγματα. Μην περιφρονειτε την γυμνη εμπειρια, την ελευθερη απο εξηγησεις και ερμηνειες. Εξηγησεις και ερμηνειες οδηγουν μακρια απο την εμπειρια, στους χωρους του "γιατι" και του "πως". Με την παραμονη στην εμπειρια διανοιγονται, το ειδαμε φευγαλεα στον ερωτα της Σαπφους και στην ψαροταβερνα της Χαλκιδικης, ο,τι ο γαλλος φιλοσοφος Jean Baudrillard αποκαλει "επιφανειακες αβυσσοι". Η κατοικηση στην γυμνη εμπειρια, στο ἐνάργημα, μια λεξη του Επικουρου, θα ηταν για μενα, ως θεραπευτη και οχι ως φιλοσοφο, η προκληση της Φαινομενολογιας.

Στην πραξη της ψυχοθεραπειας θεωριες και διδαχες, μετα την απαραιτητη, σημειωτεον, πορεια της σπουδης τους, τελικα ειναι για να ξεχνιουνται. Οσα και να διαβασετε, για παραδειγμα, για ενα μουσικο οργανο, θα το μαθετε μονον οταν το παρετε και το κρατησετε στα χερια σας, το δοκιμασετε και δοκιμαστειτε σ' αυτο χρονια και χρονια. Η ψυχοθεραπεια τελικα ειναι τεχνη, ακριβως οπως ενα μουσικο οργανο.

Ισως αυτο που εχει προπαντων να ξεχαστει ειναι η πρωτοκαθεδρια της γνωσης. Η γνωση ειναι δυναμη. Στους Νεωτερους Χρονους το κατεθεσε καιρια ο René Descartes αναγορευοντας την γνωση σε δρομο που θα μας οδηγησει να καταστουμε "maîtres et possesseurs de la nature", κυριοι και κατοχοι της φυσης. Και βεβαια, στον βαθμο που μας αφορα εδω, στην φυση ανηκει και η σωματικοτητα. Και η Ψυχοσωματικη θα ηταν η αποπειρα να γινουμε κυριοι και κατοχοι του σωματικου και στα πεδια τα οποια αντιστεκονται στην συλληψη του απο την κλασσικη Ιατρικη.

Η Ψυχοσωματικη, καθως ευαγγελιζεται τον ψυχολογικο καθορισμο των ασθενειων, στελνει και το μηνυμα: Αρρωστησες απο το κακο σου το μυαλο. Και συγχρονως υπονοει: ειναι στο χερι σου να μενεις υγιης, η, παραφραζοντας ενα slogan του Barrack Obama, "Yes you can". Λοιπον εισαι υπευθυνος για τις αρρωστιες σου. Δεν μπορω να μην σκεφτω εδω την αναλογια με το παλιο θρησκοληπτο "Αρρωστησες γιατι αμαρτησες". Καμια φορα η λεγομενη "προοδος" ειναι ο Μανωλιος με αλλα ρουχα...

Χρειαζεται να θυμηθουμε, και να το αναλαβουμε, οτι η γνωση ειναι ενας μονον τροπος σχεσης με τα πραγματα. Και μαλιστα στην περιοχη που μας αφορα ιδιαιτερα, αυτην της ψυχοθεραπειας, ειναι παντελως αχρηστος. Θα το γνωριζετε αν εχετε αποπειραθει να κανετε σε καποιον πελατη σας, αμεσα η εμμεσα, μαθημα για το τι του συμβαινει. Το πολυ που θα καταφερετε ειναι να σκαρωσετε και να του πασαρετε μια παρασταση του εαυτου του με την οποια, στην καλυτερη περιπτωση, θα περιφερει τη μιζερια του εχοντας στο τσεπακι την εξηγηση για καθε του κινηση.

Και σε ποιους τοπους υπαρχει καν εκεινο το κλιμα το ελευθερο απο την γνωση; Ενα κλιμα στο οποιο κανεις, μεταβαινοντας, θα μπορουσε να εγκλιματιστει; Εδω οι επιστημες της Ψυχολογιας και της Ψυχιατρικης μενουν πισω, καθως εχουν ως θεμελιο τους την γνωση. Θα ειδατε ισως στην ανακοινωση για αυτην την εκδηλωση οτι κληθηκα ως εκπροσωπος της λεγομενης "Φαινομενολογιας" ως ψυχοθεραπευτικου δρομου. Τι θα πει αυτο; Για τον Martin Heidegger "Φαινομενο-λογια" θα πει "λογος για τα φαινομενα", δηλαδη, γραφει ο Heidegger στα αρχαια ελληνικα, "ἀποφαίνεσθαι τὰ φαινόμενα", αποφανση για τα φαινομενα. Ηδη αναφερθηκε εν συντομια το "φαινομενο" ως εκεινο το οποιο δειχνεται αφ' εαυτου. Η πληρης διευκρινιση του φαινομενου απο τον Heidegger ειναι:

Das was sich zeigt, so wie es sich von ihm selbst her zeigt, von ihm selbst her sehen lassen.

Αυτο που δειχνεται, ετσι οπως δειχνεται αφ' εαυτου, να αφεθει να ιδωθει αφ' εαυτου.

Ετσι οταν καποιος μου μιλα για εναν αγνωστο ανθρωπο που συναντησε στο ονειρο του, εγω δεν μεθερμηνευω το ονειρο λεγοντας πως ο αγνωστος ανθρωπος "στην πραγματικοτητα" ειναι ο δεινα και ο ταδε, καθως τοτε δεν αφηνω το ονειρο να ιδωθει οπως δειχνεται αφ' εαυτου αλλα το παραμεριζω με μια δικη μου παρασταση για το ονειρο. Η, για να θυμηθουμε το "ψυχοσωματικο":  Εκει που οι κλινικες και οι εργαστηριακες εξετασεις δεν δειχνουν τιποτα, θα μπορουσαμε να σεβαστουμε αυτο το "τιποτα" - να μην παρασυρθουμε στο "ταχυδακτυλουργικο νουμερο" (Wittgenstein) της αμφιλεγομενης διαγνωσης "ψυχοσωματικο" και να μην  το παραγεμισουμε με διανοητικες κατασκευες που ενδεχομενως ικανοποιουν την αυταρεσκεια μας και ησυχαζουν τον πελατη μας, ομως μενουν χωρις αποτελεσμα. Θα μπορουσε να ειναι λυτρωτικο για εμας και ιαματικο για τον ανθρωπο μας, να μαθουμε να ζουμε φιλιωμενοι με τα αγνωστα πραγματα και με τα τιποτα εκει που απαντησεις λειπουν, ειτε προσωρινα, ειτε εκ φυσεως.

Εδω διανοιγεται μια καιρια διαφορα της Φαινομενολογιας απο την φροϋδικη Μεταψυχολογια: Η τελευταια δεν θα ανεχτει τον αγνωστο του ονειρου να μεινει αγνωστος, το "τιποτα" των κλινικων ευρηματων να μεινει κενο. Τα πραγματα δεν μπορουν να ησυχαζουν στον εαυτο τους.  Γραφει χαρακτηριστικα ο Freud:

Die wahrgenommenen Phänomene müssen in unserer Auffassung gegen die nur angenommenen Strebungen zurücktreten.

Στην δικη μας θεωρηση τα αντιληπτα φαινομενα πρεπει να υποχωρησουν εμπρος στις ενορμησεις τις οποιες απλως υποθετουμε.

Την διαφορα θα μπορουσαμε, πολυ σχηματικα, να την διατυπωσουμε και ως εξης: Η Μεταψυχολογια αντιμετωπιζει το φαινομενο ως πλανη, η αληθεια της οποιας θα αποκαλυφθει με την ερμηνευτικη σκαπανη του αρχαιολογου-αναλυτη. Η Φαινομενολογια αντιμετωπιζει το φαινομενο με τον μεγεθυντικο φακο που θα το αναδειξει, αυτο το ιδιο, αναγλυφα, θα επιτρεψει μια καποια μετοικηση στην "επιφανειακη" του "αβυσσο". Θυμηθειτε τα παραδειγματα της ψαροταβερνας και της Σαπφους.  Ψυχολογια του βαθους και ψυχολογια της επιφανειας…

Μια επισημανση ακομη: το φαινομενο, να ιδωθει οπως δειχνεται αφ' εαυτου, προϋποθετει απο εμενα αυτο που ο Heidegger αποκαλεσε "βημα πισω": Οσο περισσοτερο εγω κανω ενα βημα πισω, δηλαδη αποποιουμαι δικες μου γνωμες, τασεις, κρισεις, συγκρισεις, οσο περισσοτερο λυνομαι ακομα κι απο αυτο που ο ιδιος ο Freud αποκαλεσε την παγιδα της "θεραπευτικης φιλοδοξιας", με αλλα λογια, με οσο μεγαλυτερη ανιδιοτελεια συναντω τον απεναντι, τοσο περισσοτερο αυτος θα ανοιξει, και μαλιστα θα ανοιξει ετσι οπως δεν ανοιξε ποτε του σε ανθρωπο, η και στον εαυτο του. Και αυτο το ανοιγμα ειναι ηδη απο μονο του ιαματικο. Στην ουσια ολη η εκπαιδευση στην ψυχοθεραπεια συνισταται στο να μαθεις να ακους.

Ομως "ἀποφαίνεσθαι τὰ φαινόμενα" θα πει ακομη οτι αυτο το "ἀποφαίνεσθαι" ειναι λογος. Και ειναι μια τεχνη, ενα αισθητηριο αν θελετε που χρειαζεται να οξυνθει για να ευτυχησουν καποιες φορες να ερθουν τα λογια που θα ονομασουν ο,τι υπαρχει εκεινη την στιγμη στον αερα της συναντησης μας και θα αφησουν τα πραγματα να καταλαγιασουν στο ονομα τους. Να μαθεις να ακους θα πει: να μαθεις να μιλας. 

Λογια που αγγιζαν και σμιγαν το αιμα σαν αγκαλη, 

γραφει ο Γιωργος Σεφερης. Ετσι καπως θα μπορουσε να εκφραστει η ουτοπια προς την οποια τεινει και ο θεραπευτικος λογος. Ειναι ενα αισθητηριο που το διαθετουν ιδιαιτερα οι φιλοσοφοι και οι λογοτεχνες. Το πεδιο το περαν, η το πριν της γνωσης ανοιγεται στους χωρους της μεγαλης φιλοσοφιας, του μεγαλου λογου και της μεγαλης τεχνης. Απο εκει κανεις μπορει να μαθει τι σημαινει μια συναντηση ανθρωπου με ανθρωπο, και να ασκηθει σ' αυτο, βεβαια ετσι οπως το θελει η περιοχη στην οποια εμεις πλεον κινουμαστε.