Το χαικου του Bashô ειναι ισως το πιο φημισμενο χαικου γενικα. Οπως τα περισσοτερα απο τα χαικου του, εγινε σε συνομιλια με τους μαθητες του. Πρωτα ο Bashô συνεθεσε τις δυο τελευταιες αραδες. Σε μια μακρα συζητηση προταθηκαν απο τους μαθητες του τρεις διαφορετικες εκδοχες για την πρωτη αραδα, και μετα ο Bashô, διχως να υπαρξει αντιρρηση, ειπε το οριστικο χαικου:

Furu ike ya Η παλια λιμνουλα.

Kawazu tobikomu Ενας βατραχος πηδα μεσα -

Mizu no oto ο ηχος του νερου.

Ο Robert Aitken, ο πρωτος αμερικανος Zen - Roshi που εγραψε μια διατριβη για τον Bashô, στο βιβλιο του "A Zen wave" μεταφραζει :

The old pond;

A Frog jumps in -

The sound of the water.

[Και η Anne Carson:

old pond

frog jumps in

plop]

Ο διδασκαλος του Zen Sengai (1750 - 1830) εγραψε μια παρωδια του χαικου του Bashô:

Η παλια λιμνουλα!

Ο Bashô πηδα μεσα,

Ηχος του νερου!

Ισως ο Bashô πραγματι πηδηξε μεσα - καταμεσις στην πηχτη και συμπυκνωμενη ατμοσφαιρα γυρω απ' την παλια λιμνουλα· σε μια στιγμη περισυλλογης, καταμεσις στην πηγη. Οπωσδηποτε αυτο το συντομο χαικου εχει μια ιδιαιτερη ενταση και πυκνοτητα.

Χωρις να χρησιμοποιειται η λεξη Iro - χρωμα, το χαικου ειναι μια εικονα γεματη χρωμα, εστω και μονοχρωματικη, ολοτελα σε πρασινο.

Η λιμνουλα αντικαθρεφτιζει την πρασινη, ψυχρη και συγκρατημενη ατμοσφαιρα του περιβαλλοντος και ο βατραχος ειναι κι αυτος - πρασινος.

Furu ike ya– Παλια λιμνουλα!

Ειν' εκει σιωπηλη κι ονειροπαρμενη. Παλια, παντοτινα πρασινα πευκα κανουν εναν πυκνο ισκιο. Οι οχθες, οπως και το υπολοιπο εδαφος, ειναι σκεπασμενες με πυκνα βρυα που, υγρα απο την βροχη, λαμπουν οπως η ψυχρη φωτια του σμαραγδιου. Ενδεχομενως η λιμνουλα ειναι σχεδον ολοτελα σκεπασμενη με ιριδες η αλλα υδροβια φυτα. Βορεια του Kyoto στα ριζα του βουνου κοντα στον μικρο επαρχιωτικο ναο του Ota, ολοτελα κρυμμενη, ειναι μια μικροσκοπικη λιμνουλα χιλιων ετων σκεπασμενη απο ενα πυκνο στρωμα ιριδες. Ενα βραδυ του Μαη προσεξαμε την λιμνουλα μονο και μονο επειδη οι βατραχοι ξεκινησαν την συναυλια τους.

Την εποχη της ανθισης η σχεδον ολοτελα κρυμμενη επιφανεια του νερου γινεται κυανη απο τις ιριδες. Το ιδιο το νερο δεν ειναι καθαρο και διαυγες: μενει σκοτεινο και σιωπηλο κι αντικαθρεφτιζει το πρασινο του περιβαλλοντος.

Η "παλια" λιμνουλα ηταν ηδη απο "παντα" εκει: ειναι οπως η πηγη ολων των πραγματων. Η επιφανεια της αντικαθρεφτιζει τον ουρανο κι ολα τα πραγματα και συναμα συγκαλυπτει το βαθος του. Στην αρχαια Ελλαδα, στην Λερνα εδειχναν μια μικρη λιμνουλα, σχεδον ολοτελα σκεπασμενη απο καλαμιες, απ' οπου ο Διονυσος εξαφανιστηκε για τον κατω κοσμο. Λεγεται πως ο Νερων προσπαθησε να μετρησει το βαθος αυτης της λιμνουλας, ομως η σταθμη ποτε δεν εφτασε στον βυθο.

Ομως το πραγματικο "βαθος" αυτης της λιμνουλας δεν εχει σημασια. Ειναι κει, σε βαθια σιωπη και περισυλλογη κι αντικαθρεφτιζει τα παντα διχως η ιδια ν' αλλαζει.

Kawazu tobikomu – Ενας βατραχος πηδα μεσα!

Ξεδιαντροπα και χωρις ιχνος σεβασμου ο βατραχος σπαει την σιωπη και την περισυλλογη. Πηδα στο νερο και ο ηχος που παραγεται τωρα, την σιωπη την κανει κομματια.

Ο βατραχος σαν κωμικη μορφη φερνει μια αντιθεση προς την σεβασμια σιωπη του τοπου. Ομως αυτο το σεβασμιο δεν το καταστρεφει αλλα το κορυφωνει σε μια κωμικη αντιθεση.

Ο Shibayama Zengai στην φημισμενη του ζωγραφια απεδωσε στον βατραχο τα σεβη του.

Στρογγυλοκαθεται μ' εναν πλατυ μορφασμο. Η κακογραμμενη και ειρωνικα αστατη επιγραφη στην ζωγραφια λεει: "Ναι, αν μονο με το καθισμα ο ανθρωπος μπορει να γινει Buddha .....!“ Καθεστε κει, μοναχοι του Ζεν, και προσπαθειτε σοβαρα και με καθε ειλικρινεια να φτασετε στην κατασταση του Buddha και να επιστρεψετε στην πηγη των πραγματων! Εγω, ο κουτος βατραχος, το 'χω ετσι κι αλλιως!

Μια αλλη αναγνωση για το ιδεογραμμα 蛙 Kawazu - βατραχος - ειναι Kaeru, ηχητικα ομοιο με "επιστρεφω". Μηπως ο βατραχος καπου επιστρεφει μ' εναν πηδο στην πηγη; Ηδη με το πρασινο χρωμα του ανηκει στο πρασινο του ολου σκηνικου. Οταν πηδα στην παλια λιμνουλα επιστρεφει εκει που ανηκει. Αλλα κατα που πηδα καν ο βατραχος; Κατα την αιτιοκρατικη ταξη των πραγματων πηδα στο νερο κι ετσι δημιουργειται ο ηχος! Ομως το κειμενο του ποιηματος δεν μιλα ετσι!

Furu ike ya:

Το ya στο τελος της αραδας ειναι μια κρισιμη λεξη, μια τομη στο χαικου. Οι δυο επομενες αραδες δεν διασπωνται απο μια τομη: η μεταβαση Kawazu tobikomu / Mizu no oto γινεται διχως διακοπη.

Mizu no oto ειναι ενα σχημα που στα ιαπωνικα διαβαζεται διαφορετικα απ' οτι στις δυτικες γλωσσες. Το σχημα δεν κανει λογο για mizu – νερο, αν κι αυτο βρισκεται στην αρχη της αραδας, αλλα για oto, τον ηχο, εδω για τον ηχο του νερου. Ο βατραχος πηδα σε: mizu no oto, σε - αυτον τον ηχο! Δεν βλεπουμε πρωτα τον βατραχο να καθεται στην ακρη της λιμνουλας και κατοπιν, σε χρονικη ακολουθια, να πηδα στο νερο, που με την σειρα του παραγει εναν ηχο. Πρωτα οταν ηχει, παρατηρουμε πως εκει επρεπε να 'ταν ενας βατραχος, και μαλιστα πως εκει ειναι μια λιμνουλα! Ο ηχος αφυπνιζει και καλει στην εμπειρια του:

Furu ike ya! - Να! Η παλια λιμνουλα.

Το ολο σκηνικο συγκεντρωνεται σ' αυτον τον ενα ηχο· διχως αυτον ποτε δεν θα γινοταν συνειδητο. Ο ηχος του νερου αναιρει καθε χωρισμο υποκειμενου και αντικειμενου. Ειναι σαν μια αιφνιδια, αστραπιαια αφυπνιση, σαν ενα Satori!

Ο Martin Heidegger στο οψιμο εργο του στο μικρο κειμενο Χρονος και Ειναι μιλησε για το Συμβαν. Στο Συμβαν "δινεται" Ειναι και "δινεται" Χρονος. Αυτο το δωσιμο ειναι καθαυτο συμβαν. Εν μεσω αυτου του συμβαντος στεκει ο ανθρωπος ο οποιος, περα για περα αν-ιδιωμενος απο το ιδιον του, εν-ισταται και ανηκει στο συμβαν ολοτελα. Ανηκοντας κατ' αυτον τον τροπο στο Συμβαν, ο ανθρωπος φερεται στο ιδιαιτατο του. Αστραπιαια ο ανθρωπος παυει να κρεμεται απο τα προβληματα, τις εγνοιες, τις αναγκες και τις επιθυμιες του και ειναι ολοτελα στο Συμβαν, στο οποιο αναλυεται, για να βρει ετσι τον εαυτο του.

Ο καθηγητης Kôichi Tsujimura του πανεπιστημιου του Kyôtô στην μεταφραση του, του Heidegger μετεφρασε το Συμβαν με την βουδιστικη λεξη Shôki 性起 και ο διδασκαλος του Shinichi Hisamatsu (1889 - 1980) εκανε σχετικα μια καλλιγραφια.

Το πυρινο γραφιστικο σημειο στο μεσον ειναι 心 Kokoro, καρδια. Στο περιθωριο στεκει: masa ni todomaru tokoro nakushite sono kokoro o, μεταφρασμενο καπου: "Δεν πρεπει να κατοικεις πουθενα, η να μενεις, και πρεπει ν' αφησεις την καρδια ν' ανοιχτει."

'Να μην κατοικεις πουθενα' θα πει αφενος πουθενα να μην πιανεσαι απο συνηθειες και να μην κλεινεσαι απεναντι στον αλλον. Αφετερου σημαινει επισης να κατοικεις 'στο ΜΗΔΕΝ', στον μη-τοπο και στον μη-χρονο, απ' οπου αναφυονται τα παντα. Τοτε η καρδια ανοιγει κι αφηνει το Συμβαν να συμβει.

Στο mizu no oto, στον ηχο του νερου η καρδια ανοιγει, υποκειμενο κι αντικειμενο ειναι ενα κι ολα τα "χρωματα" της καρδιας χανονται και γινονται ο ηχος που περιεχει τα παντα.

[...]

Εαν κανεις αρχισει να διαβαζει η ν' ακουει το χαικου, σχηματιζεται αμεσως η παρασταση ενος σκηνικου οπου παιχνιδιζουν πρασινο σε πρασινο. Η λιμνουλα, τα βρυα, τα πευκα, τα φυτα, ο βατραχος: ολα ειναι πρασινα. Στην παρασταση εμφανιστηκαν μεν μεμονωμενα πραγματα, ομως στο χρωμα τους ειναι αδιαφοροποιητα κι ενωμενα.

Και μετα: mizu no oto! Αυτος ο ηχος κανει την εικονα να χανεται ολοτελα. Δεν υπαρχει πλεον κανενα χρωμα, ο ηχος συναιρει τα παντα, υποκειμενο κι αντικειμενικα πραγματα, στο Ενα. Η χρωματικη αντιληψη, η οποια καταρχην ειναι ενα "βλεπω", αλλαξε κι εγινε ενα "ακουω". Ετσι η ποιοτητα της αντιληψης απεκτησε μια τελειως αλλη δομη. [...]