Η δευτερη ελληνικη εκδοση

Η γερμανικη εκδοση

Προλογος στην πρωτη εκδοση

Ειναι ενα απο τα σημειωματα που ο Nietzsche ειχε μαζι του στις 4 Ιανουαριου 1889, ημερα που ξεσπασε το παραληρημα, και εστελνε σε φιλους του - τα αποκαλουμενα "Σημειωματα της τρελλας". Απευθυνεται στον Δανο Georg Brandes, ο οποιος το 1888 εκανε στην Κοπεγχαγη τις πρωτες ανοιχτες παραδοσεις για τον Nietzsche.

[ταχ. σφραγιδα: Τορινο 4.1.89]

Για τον φιλο Georg!

Αφου με ανακαλυψες, δεν ηταν κανενα κατορθωμα να με βρεις: η δυσκολια ειναι τωρα αυτη, να με χασεις...

Ο Εσταυρωμενος

Απο τη στιγμη που θα "ανακαλυψουμε" εναν στοχαστη, δεν ειναι δυσκολο να τον μαθουμε, να τον καταλαβουμε, να τον "βρουμε". Εδω ειναι που τελειωνει για τους περισσοτερους η υποθεση. Μενουν προσκολλημενοι σ' αυτα που "βρηκαν", δημιουργουν σχολες, οπου τα ιδια επαναλαμβανονται με επουσιωδεις παραλλαγες και με εντονες εριδες για τη σωστη ερμηνεια. Αυτο συμβαινει με τον Freud στον χωρο της Ψυχαναλυσης, με τον Heidegger στον χωρο της Φιλοσοφιας - για να περιοριστω στα καθοριστικα θεματα αυτης της μελετης.

Για τον Nietzsche το ζητημα δεν τελειωνει εδω. Το υποδηλωνει η διπλη τελεια που ακολουθει το "να με βεις". Η "δυσκολια" δεν εγκειται στο να βρεις μια σκεψη και να εγκλιματιστεις στο πνευμα της. Αυτο συμβαινει κατα καποιον τροπο παντοτε. Η δυσκολια εγκειται στο να "χασεις" τη σκεψη που βρηκες, να λυθεις απο τα δεσμα που σε κρατανε στην πεπατημενη του λογου της.

Ομως η πραγματικη λυση απο τα δεσμα μιας σκεψης δεν σημαινει καποιου ειδους ανεξαρτητοποιηση, αλλα, αντιθετα, την παραιτηση απο καθε φιλοδοξια πρωτοτυπιας και την ακομα αποφασιστικοτερη παραδοση σ' αυτην. Τοτε μπορει να συμβει, και στο πιο αληθινο μιλημα της ξενης σκεψης να ακουσεις το μιλημα της αληθινης δικης σου φωνης. Τοτε εχεις ανοιξει για τον πραγματικα κοινο κοσμο, οπου η ευρεση του αλλου ειναι το χασιμο του, και το χασιμο του η ευρεση του. Εδω βρισκεται η ουσια της ψυχαναλυτικης συναντησης. Εδω βρισκεται και ο χωρος της αντιπαραθεσης με τη σκεψη του Freud, καθως και με τη σκεψη οσων ακομα αναφερονται παρακατω.

Προλογος στη δευτερη εκδοση

Η παρούσα μελέτη ξεκίνησε με την επιστροφή μου στην Ελλάδα αρχές του 1984, μετά από 13 χρόνια διαμονής στη Γερμανία και στην Ελβετία. Αρχικά εκδόθηκε στη γερμανική γλώσσα. Έδωσα ένα αντίτυπο στον Μάριο Μαρκίδη, κι αυτός με παρότρυνε να μεταφράσω το βιβλίο για τις εκδόσεις «Έρασμος». «Το όνειρο», αναθεωρημένο ως προς τη γερμανόφωνη έκδοση, εμφανίστηκε πριν από 20 χρόνια. Η επιστροφή μου στην Ελλάδα ολοκληρώθηκε ουσιαστικά τότε.

Στο συγγραφικό μου έργο που ακολούθησε δεν ασχολήθηκα ιδιαίτερα με το θέμα των ονείρων. Βασικά ήταν μόνο δυο φορές τα τελευταία χρόνια που επανήλθα, και τούτο μετά από πρόσκληση συναδέλφων μου στη Βιέννη. Τα κείμενα των σχετικών ομιλιών επισυνάπτονται σ' αυτήν την έκδοση ως Παράρτημα.

Η πρόταση του Γεράσιμου Λυκιαρδόπουλου για επανέκδοση του βιβλίου αποτέλεσε την αφορμή να το ξανακοιτάξω. Σήμερα διακρίνω ότι η αλλοτινή ενασχόλησή μου με τα όνειρα δεν υπήρξε ελεύθερη επιλογή. Κινητοποιήθηκε από το ότι οι τότε βασικοί συνομιλητές μου, ο Φρόυντ και ο κύριος δάσκαλός μου, ο Μένταρντ Μπος, προσέδιδαν στα όνειρα ιδιαίτερη βαρύτητα. Η παρούσα μελέτη γράφηκε με τη διάθεση μιας κριτικής συζήτησης των θέσεών τους. Κατέβηκα ούτως ειπείν στο δικό τους γήπεδο. Περιήλθα εκτός έδρας. Και πολλές φορές η κριτική μου επίσης έρχεται από άλλες έδρες: υπάρχουν σημεία όπου ο λόγος μου είναι κακέκτυπος Heidegger, Παρμενίδης, Ηράκλειτος. Σε άλλα σημεία λέγονται πράγματα που ανήκουν σ' ένα πιο ελεύθερο βλέμμα και που επανέρχονται αργότερα, όπως στα κείμενα του Παραρτήματος.

Με τις τελευταίες ομιλίες λοιπόν τα πράγματα έχουν αλλιώς. Ήδη ο ένας τίτλος, «Απόηχοι...», μιλά για την εκπεφρασμένη διάθεση να μιλήσω για τα όνειρα και πάλι, αυτήν τη φορά έξω από τη στενωπό μιας κριτικής αντιπαράθεσης. Οι δάσκαλοι δεν ρίχνουν πλέον βαρύ ίσκιο. Μαζί λείπει και η πρόθεση να κατατεθεί απέναντί τους μια άλλη θέση για τα όνειρα. Αυτά τα κείμενα δεν είναι συστηματικά. Είναι σημαδεμένα από την παροδικότητα: ξεκινούν από κάπου, φτάνουν κάπου, σαν διάττοντες - σαν όνειρα.

Στα μάτια μου «Το όνειρο» θυμίζει παλιά φωτογραφία: Κανείς είναι ο ίδιος, και πάλι δεν είναι ο ίδιος. Για να μιλήσω με τα λόγια του Τσουάγκ Τσου από το «Όνειρο πεταλούδας», που υπήρξε καίριο για τη συγγραφή του βιβλίου και συνάμα η αφορμή για το τελευταίο κείμενο του Παραρτήματος, «έτσι είναι με τη μεταβολή των πραγμάτων».