Σε δρομους του Σισυφου

Παρευρισκομαστε σε μια κατανυκτικη τελετουργια. Αυτη η ατμοσφαιρα δηλωνει πως εδω ειμαστε πολυ μακρια απο δικη, καταδικη και εκτιση ποινης, οπως τα γνωριζουμε σημερα. Εδω ειναι επι το εργον, τελειται το μυστηριο της εκτελεσης ενος νομου. Μυστηριο, διοτι προκειται για νομο σαν αυτους για τους οποιους κανεις δεν γνωριζει απο που αναφανηκαν, οπως λεει η Αντιγονη. Ενας νομος τον οποιο ο Σισυφος τιμα: απονεμει στην πραξη του το τιμημα της.

Τα μετρα

Ποια ειναι η πραξη για την οποια ο Σισυφος καταβαλλει το τιμημα; Παραβιασε το οριο Ανω και Κατω Κοσμου, κατελυσε το οριο ζωντανων και νεκρων. Τετοια ορια, ορια τοπου και χρονου, ορια παρουσιας και απουσιας, ορια λογου και σιωπης, εν ολιγοις: τα μετρα, δεν οριστηκαν ουτε απο θεο ουτε απο ανθρωπο. Τα μετρα θεσπιζουν την αρχαϊκη ταξη κατα την οποια τα παντα ερχονται, διαγουν και παρερχονται. Αυτη η ταξη στους Αρχαιους καλουνταν "κόσμος". Θα μπορουσαμε να την εννοησουμε καλυτερα αν, με αυτην την εννοια, ακουγαμε την λεξη "διακοσμος". Ο Ηρακλειτος γραφει:

ΚΟΣΜΟΝ ΤΟΝΔΕ ΤΟΝ ΑΥΤΟΝ ΑΠΑΝΤΩΝ ΟΥΤΕ ΤΙΣ ΘΕΩΝ ΟΥΤΕ ΑΝΘΡΩΠΩΝ ΕΠΟΙΗΣΕΝ ΑΛΛ’ ΗΝ ΑΕΙ ΚΑΙ ΕΣΤΙΝ ΚΑΙ ΕΣΤΑΙ ΠΥΡ ΑΕΙΖΩΟΝ ΑΠΤΟΜΕΝΟΝ ΜΕΤΡΑ ΚΑΙ ΑΠΟΣΒΕΝΝΥΜΕΝΟΝ ΜΕΤΡΑ (απ. 30)

Αυτον τον διακοσμο, τον αυτο για τα παντα, δεν τον εποιησε ουτε καποιος απο τους ανθρωπους ουτε καποιος απο τους θεους, αλλ' ηταν παντα και ειναι και θα ειναι φωτια ζωντανη εσαει, αναβοντας κατα τα μετρα και σβυνοντας κατα τα μετρα.

Κρατω για την σημερινη συζητηση: 1. Ο διακοσμος που συνεχει σε μια ταξη τα παντα, δεν ειναι δημιουργημα θεων, η ανθρωπων. 2. Ειναι ΠΥΡ, φωτια που εστιαζει, φωτιζει, θερμαινει. Αναβει και σβυνει κατα τα ΜΕΤΡΑ, συμφωνα με τα οποια τα παντα διαγουν στην  παροδικοτητα τους. Τετελεσμενα. Τα ΜΕΤΡΑ ειναι οι αρμοι  του διακοσμου, της ταξης, της συναρμογης των παντων σε φανερη και αφανη αρμονια. Γι' αυτο και ειναι ιερα - με ενα οχι θρησκευτικο αλλα υψηλοτερο νοημα. Τετοια ΜΕΤΡΑ παραβιασε ο Σισυφος με τις αποπειρες του να γλυτωσει τον θανατο.

Τα ΜΕΤΡΑ, και οι νομοι που αυτα εχουν θεσπισει, δεν ειναι σαν τους φυσικους νομους. Ενα σωμα π.χ. θα πεσει εξαρχης και μεχρι τελους συμφωνα με τον νομο της βαρυτητας. Με τα ΜΕΤΡΑ δεν ειναι ετσι. Ο Σισυφος δεν πεθαινει κατευθειαν οπως το μηλο που πεφτει απο τη μηλια. Το πολεμαει. Το πολεμαει, αν και στο τελος θα χασει, ειναι γραφτο του να χασει. Αυτος ειναι ο ΠΟΛΕΜΟΣ του Ηρακλειτου, και η ΕΡΙΣ, η εριδα, στον τροπο της οποιας τα πραγματα παιρνουν τον δρομο τους. Αυτος ο δρομος ειναι που διαγραφεται σε ενα αλλο αποσπασμα:

94. ΗΛΙΟΣ ΓΑΡ ΟΥΧ ΥΠΕΡΒΗΣΕΤΑΙ ΜΕΤΡΑ ΕΙ ΔΕ ΜΗ ΕΡΙΝΥΕΣ ΜΙΝ ΔΙΚΗΣ ΕΠΙΚΟΥΡΟΙ ΕΞΕΥΡΗΣΟΥΣΙΝ

Ο Ηλιος δεν θα υπερβει τα μετρα. Ειδαλλως οι Ερινυες, επικουροι της Δικαιοσυνης, θα τον ανευρουν.

Στους συγχρονους εχω συναντησει εναν αποηχο των ΜΕΤΡΩΝ στον Ludwig Wittgenstein, στην αντιπαραβολη προτασεων με νοημα και προτασεων α-νοητων, στον Martin Heidegger στο παιχνιδι Ληθης και Α-ληθειας, Λογου και Σιγης, Ειναι και Μηδενος. Στη ποιηση, στην Anne Carson στο ομολογο αυτου που οι Αρχαιοι αποκαλουσαν ἀκρίβεια σε σημερινους ποιητες οπως ο Paul Celan. Ομως τετοιοι νομοι συνιστουν και την πρωτη υλη των διδαχων του Ζεν-Βουδισμου.

Ποσο διαφορετικα ολα αυτα απο τον λογο του Χριστιανισμου με τα θαυματα του Χριστου, με το θανατω θανατον πατησας! Και ποσο διαφορετικα απο τον λογο της Παλαιας Διαθηκης οπου ο θεος βοηθα τον Ιησου του Ναυη να κατακτησει την Ιεριχω ακινητοποιωντας τον ηλιο!

Ο πολεμος με τα ΜΕΤΡΑ, η επιχειρηση της παραβιασης τους, στους Αρχαιους αποκαλουνταν Ὕβρις. Ο Πλατων την οριζει ως επιθυμια  ... η οποια εχει την αρχη της σ' εμας. Θα το υποψιαστουμε οταν αναλογιστουμε π.χ. πως δεν μπορουμε να θελουμε ο,τι θελουμε, πως δηλαδη το "θελω" μου, για να εχει νοημα, δεν μπορει να υποκειται στην δικη μου αυθαιρεσια - τρανο παραδειγμα ο Σισυφος. 

Νέμεσις 1

Η ποινη, οπως την γνωριζουμε απο τα μεταγενεστερα χρονια, οριζεται απο ενα υποκειμενο: Ο θεος ειναι που εχει ορισει την κολαση, οι ανθρωπινοι νομοθετες και δικαστες ειναι που επιβαλλουν την θανατικη εκτελεση, την φυλακη, τα προστιμα. Ομως η παραβιαση νομων που δεν θεσπισε κανενας θεος και κανενας ανθρωπος τιμωρειται μονον με μια ποινη την οποια επισης δεν ορισε κανενας θεος και κανενας ανθρωπος.

Σε τι διαφερουν τα δυο ειδη ποινης; Η υποκειμενικα οριζομενη ποινη ειναι αδιαφορη προς την αξιοποινη πραξη: Η κολαση αφορα καθε ειδους αμαρτια. Η θανατικη ποινη και η φυλακιση και το χρηματικο προστιμο αφορουν καθε ειδους παρανομια.

Με  τον Σισυφο δεν ειναι ετσι. Εδω η τιμωρια ειναι αρρηκτα δεμενη με την πραξη του, ειναι, θα ελεγα, δανειζομενος εκφραση του Jean Baudrillard, μια υπερπραγματικη επαναληψη της πραξης του. Διοτι σε τι συνισταται η πραξη του; Δενει τον Θανατο που ερχεται να τον παρει και μενει στον Ανω Κοσμο, ο Αρης τον πεταει στον Κατω Κοσμο, ο Σισυφος πειθει την Περσεφονη και ανεβαινει στον Ανω Κοσμο, για να τον επαναφερει κατω ο Ερμης. Ο Σισυφος συνεχως παει ν' ανεβει και συνεχως κατακρημνιζεται και παλι. Η τιμωρια του διαμορφωνεται στο εκμαγειο της πραξης του: επιμενει να ανεβαζει τον βραχο επανω, κι αυτος παντα κυλα κατω. Και πλεον δεν ειναι μια και δυο φορες. Δεν εχει τελειωμο.

Υπερπραγματικη ειναι και η συνεχεια της ιστοριας του Μιδα που αναζητησε τον απειρο πλουτο με την επιθυμια του να γινεται χρυσαφι ο,τι αγγιζει: Ακομη και το φαγητο που εσπευδε  να καταναλωσει γινοταν χρυσαφι.

Στην τραγωδια του Αισχυλου Αγαμεμνων ο χορος λεει:

φιλεῖ δὲ τίκτειν Ὕβρις μὲν παλαιὰ νεάζουσαν ἐν κακοῖς βροτῶν ὕβριν 

Ανηκει στην φυση της υβρεως, καταμεσης στα κακα που βρισκουνε τους θνητους, η πρωτη υβρη να γεννα νεα. Αυτη ειναι η Νεμεσις. Στην παλια υβρη, συμφωνα με το ονομα της, απο-νεμει νεα. Ο Σισυφος, η υπαρξη του, ο τροπος της, νεμεται τους πικρους καρπους της αυθαδειας του, της αυθ-αδειας, της ελλειψης Αιδους, η οποια Αιδως ειναι, λεει ο μυθος, συνοδος της Νεμεσεως.

Στο "Προμηθευς Δεσμωτης" η Νεμεσις καλειται Ἀδράστεια. Αναποδραστη. Ετσι ζουμε κι ετσι μας αφορα. Ο νομος της Νεμεσης ειναι επι το εργον, στα μεγαλα και στα μικρα.

Αυθαδης μητερα

Λαχταρα να μην αντιμετωπισουν τα παιδια της κινδυνους και στενοχωριες. Υπερβαινει τα μετρα διοτι η προθεση της ειναι σαν να απαιτει απο τον ουρανο να ειναι παντα ανεφελος. Και τουτη η πρωτη υβρη μπορει να σημαδεψει μια ζωη.  Ακριβως πολλοι απο τους ανθρωπους που θα μεγαλωσουν σ' ενα τετοιο κλιμα, θα περασουν μια ζωη ιδιοτροποι, ανικανοποιητοι, δυσφορικοι. Καθε προσπαθεια να τους ευχαριστησεις, να τους ανεβασεις στον παντοτεινο ηλιο, σαν σε θερετρο του σκι σε υψομετρο, η σαν σε πτηση, πανω απο τα συννεφα και τις κακοκαιριες του κοσμου,   ναυαγει παλι και παλι και τους ριχνει κατω στη μιζερια. Παλι και παλι.

Αυθαδης ασφαλεια

Η υβρη της εξασφαλισης εναντια σε καθε κακο. Γιατι υβρη; Διοτι ειναι αδυνατη. Και γιατι ειναι αδυνατη; Διοτι η φυση δεν κανει διακρισεις. Δεν εχει ευμενεια και δεν εχει δυσμενεια με κανεναν. Και η τυχη, το ευτυχημα και το ατυχημα. Το αποτελεσμα αυτης της απελπιδας αξιωσης; Οσο περισσοτερο αποζηταω την εξασφαλιση, τοσο περισσοτερο προσεχω, τοσο περισσοτερες απειλες διακρινω και τοσο περισσοτερο βρισκομαι στην αναφορα με το επικινδυνο, το οποιο φιλοδοξουσα να αποβαλλω απο τον κοσμο μου.

Η υγεια και η διασφαλιση της. Οσο αυτη αναδεικνυεται σε υψιστο αγαθο, τοσο εμεις ολο και περισσοτερο ζουμε ως ασθενεις: Διαλεγουμε τα τροφιμα συμφωνα με τις θερμιδες, τις βιταμινες και τα ιχνοστοιχεια τους, δηλαδη σαν φαρμακα, τρεχουμε στη γιογκα για την ψυχη και στο γυμναστηριο για το σωμα μας. Οι δομες που εξυπηρετουν τον ελευθερο χρονο μοιαζουν ολο και περισσοτερο με κεντρα αποκαταστασης.

Η εκδικηση

Ζηταει να παρει το αιμα της πισω. Ομως το αιμα που χυθηκε δεν θα γυρισει ποτε. Γιατι αυτο; Διοτι η εκδικηση, γραφει ο Nietzsche, ειναι "Η εναντιωση της θελησης στον χρονο και στο 'ηταν' του". Εναντιωσου οσο θελεις σ' αυτο που εγινε. Πως μπορει ποτε να ξεγινει; Και ομως η εκδικηση δεν θα το δεχτει. Ουτε η αντεκδικηση. Η εκδικητικη μιμηση της πραξης βαυκαλιζεται οτι ξεκανει την πρωτη. Η ατερμονη επαναληψη, στα μικρα και στα μεγαλα, καταδεικνυει το αδυνατο, αλλα και τους υπνοβατες που εχουν αποναρκωθει στην πλανη της υβρης τους.

Η αυθαδεια του "Δεν ξεχνω" /  Η αυθαδεια του "Τι θα γινει;"

Στο προαυλιο της εκδικησης ανηκει το "δεν ξεχνω": Πραγματα που μπορει να εχουν συμβει και δεκαετιες πριν, ερχονται και ξαναρχονται, πολλες φορες με την ιδια ζωντανια. Πραγματα τραυματικα, για τα οποια δεν βρηκες απαντηση, δεν ενταχθηκαν στη ζωη σου, δεν συνομιλησες μαζι τους, αλλα μενουν εκει σαν αγκωναρια, σαν αγκαθια, ξενα σωματα και κακα. Δεν παρερχονται διοτι δεν συνομιλησες μαζι τους. Προϋποθεση για κατι να βυθιστει στο παρελθον, στο οποιο ανηκει, ειναι ακριβως αυτη η συνομιλια μαζι του, η καθαρση, που δεν ερχεται. Ομως λειπει και η υστατη συνομιλια, που θα ηταν η αποδοχη πραγματων που εμειναν αναπαντητα, αλυτα. Η υβρη: Η εναντιωση της θελησης στο ακαθαρτο. Η θεληση για μια ζωη πεντακαθαρη. Και ακριβως το ακαθαρτο ειναι που επανερχεται, που σε στοιχειωνει μια ζωη.

Στην Αντιγονη, οταν τελειωνει ο πολεμος με τον θανατο των δυο αδελφων Ετεοκλη και Πολυνεικη, ο χορος καλει τους Θηβαιους να τον ξεχασουν: θεσθε λησμοσυναν! Σ' αυτην την εκκληση, που απηχει τους νομους του χρονου, εσυ κωφευεις.

Η αλλη οψη του "Δεν ξεχνω" ειναι το "Τι θα γινει;" Η υβρη εδω ειναι η εναντιωση της θελησης στο οχι-ακομα του χρονου. Μπορει να σε στοιχειωσει με τον ιδιο βασανιστικο τροπο. Βασανιστικο διοτι βεβαια η απαντηση δεν ερχεται ποτε, δεν μπορει να ερθει. Οι αποπειρες σου να παραβιασουν το αναπαντητο, να εκβιασουν την απαντηση, πεφτουν πισω στο αναπαντητο, ξανα και ξανα. Κι εδω ειναι επι το εργον ο υπνοβατης που δεν μαθαινει απο την πειρα, που αφρονα επιμενει, ειτε το βραδυ στις αϋπνες νυχτες του, ειτε αναζητωντας μια προσκαιρη ανακουφιση, αναλογα με την περισταση, στις επιστημονικες προβλεψεις και προβολες, στους αστρολογους, στους ονειροκριτες και στις χαρτοριχτρες.

Αυθαδης επιστημη

Η υβρη της συνισταται στην αξιωση να εκπροσωπει την πραγματικοτητα υποσχομενη να  φτασει σε οριστικες απαντησεις. Βιαζει τα πραγματα, το μυστηριο και τον πλουτο τους, στον προκρουστειο χωρο της γνωσης. Τα αλυσσοδενει στην αρχη του αποχρωντος λογου. Μαλιστα πλεον δεν αρκειται στην εκπροσωπηση της πραγματικοτητας. Αξιωνει για τον εαυτο της την δημιουργια μια τεχνητης πραγματικοτητας απελευθερωμενης απο ο,τι μεχρι τωρα αποδιδονταν στην φυση. Το αποτελεσμα; Με καθε απαντηση που φιλοδοξει να ξεκαθαρισει το τοπιο ανακυπτουν πολλαπλασια ερωτηματα, μαζευονται νεες ομιχλες. 

Η ερευνα, το research, εχει, λεει, σκοπο να αυξησει το αποθεμα της γνωσης. Η ερευνα μαλιστα εχει απο καιρο αναγορευετει σε αρετη, και αυτος που την υπηρετει, το δηλωνει με περηφανεια. Το οτι με την αυξηση της γνωσης αυξανεται εκθετικα η αβυσσος της αγνωσιας, το οτι στην επιστημονικη ερευνα ειναι εγγεγραμμενο το αδιεξοδο, ως το τιμημα της υβρης της, δεν μοιαζει να απασχολει κανεναν.

Αυθαδης εξουσια

Η υβρη της συνισταται στην φαντασιωση του "δεν δινω λογο", στην φαντασιωση της ανεξαρτησιας και της αυταρκειας. Αφορα την πολιτικη, την οικονομικη, την θρησκευτικη εξουσια. Αφορα την εξουσια στον μικροκοσμο της κοινοτητας, της εργασιας, της οικογενειας. Γρηγορα ανακαλυπτει οτι δεν βρισκεται ακομα εκει. Η φαντασιωση την ωθει στην εμμονη να αποκτησει ακομα μεγαλυτερη εξουσια. Χωρις τελος. Διοτι η φαντασιωση δεν προκειται να τελεσφορησει ποτε.

Περιρρεουσα τρελλα

Το παραληρημα της προοδου, η φαντασιωση ενος καλυτερου κοσμου, συντροφου, παιδιων. Εδω ανηκει και η ψυχοθεραπεια ως "αυτοβελτιωση", η ανοησια του φυσιολογικου, της νορμας (normal) στην οποια εχει κανεις να φτασει. Ετσι καταντας να κοιτας παντα μπροστα, οπως λενε, και αυτο στο οποιο βρισκεσαι καταντα σκιωδες, προσκαιρο, μεταβατικο. Πινδαρος:

ἔστι δὲ φῦλον ἐν ἀνθρώποισι ματαιότατον,

ὅστις αἰσχύνων ἐπιχώρια παπταίνει τὰ πόρσω,

μεταμώνια θηρεύων ἀκράντοις ἐλπίσιν.

Απο τις ανθρωπινες φυλες υπαρχει μια ολοτελα ματαιη. Ειναι εκεινη οπου κανεις, καθυβριζοντας τα επιχωρια, κοιτα προς τα πορσω, τα μακρινα, θηρευοντας ανεμοσκορπισματα με ελπιδες ανοητες.

Αυγο και Πετρα

Ολες οι περιστασεις που αναφερθηκαν, θα μπορουσαν να παρασταθουν εικονικα με καποιον που πεφτει, ξανα και ξανα, με το κεφαλι στον τοιχο. Ομως αυτο μπορει να συμβαινει και κυριολεκτικα. Χτυπας το κεφαλι, την γροθια σου στον τοιχο, στο τραπεζι. Μπορει να σπασεις πιατα, ποτηρια. Ολες αυτες οι περιπτωσεις ειναι η απτη επαναληψη αυτου που σου συμβαινει εκεινη την ωρα: μια κατασταση αδιεξοδη. Το αδιεξοδο σε τρελαινει. Το εκδραματιζεις με την συμπεριφορα σου. Εδω, και παντου, το αυγο που αφρονα πηγαινει καταπανω στην πετρα…

Sigmund Freud, Καταναγκαστικη επαναληψη (Wiederholungszwang)

Αυτο το φαινομενο δεν ηταν αγνωστο στον Freud. Βεβαια το παρατηρει στην ανθρωπινη συμπεριφορα, επιχειρει να το εξηγησει στους ορους του μοντελου του, και του διαφευγει τελειως η κοσμολογικη του διασταση. Στο "Περαν της Αρχης της Ηδονης" γραφει:

Ετσι κανεις γνωριζει ατομα στα οποια καθε ανθρωπινη σχεση εχει την ιδια εκβαση: Ευεργετες, οι οποιοι μετα απο καποιον χρονο εγκαταλειπονται απο το καθενα απο τους προστατευομενους τους, οσο διαφορετικοι κι αν ειναι αυτοι, οι οποιοι λοιπον μοιαζει να ειναι προορισμενοι να γευτουν ολη την πικρια της αχαριστιας· αντρες, στους οποιους καθε φιλια εχει την εκβαση οτι ο φιλος τους προδιδει· αλλοι που αναγορευουν ενα αλλο ατομο σε μεγαλη αυθεντια για τον εαυτο τους, η για την κοινη γνωμη και κατοπιν σε δευτερο χρονο οι ιδιοι γκρεμιζουν αυτην την αυθεντια, για να την αντικαταστησουν με μια αλλη· εραστες στους οποιους καθε τρυφερη σχεση με την γυναικα διατρεχει τις ιδιες φασεις και οδηγει στο ιδιο τελος κλπ. 

Και εδω η καταναγκαστικη επαναληψη τρεφεται απο τον νομο της υβρεως, η οποια δεν γνωριζει κανενα τελος.

Νέμεσις 2

Υμνοι

Νεμεση. Ενα ονομα για τον απροσωπο νομο, συμφωνα με τον οποιο εκει που η αιδως λειπει, στον αυθαδη, απονεμεται αυτο που επιζητει. Του απονεμεται παραδοξα, υπερπραγματικα, του απονεμεται και τον σαγηνευει, τον αποναρκωνει εις τον αιωνα τον απαντα. Γι' αυτο και δεν τον ζει σαν τιμωρια. Τον Σισυφο κανεις δεν τον αναγκαζει! Δεν υπαρχει κανενας φυλακας με τον βουρδουλα. Η συνθηκη της ζωης του, οπως εχει παραδοθει στις αγγειογραφιες, με τιποτα δεν παραπεμπει σε καταναγκαστικο εργο. Το ιδιο συμβαινει σε ολα τα προηγουμενα παραδειγματα: Συνιστουν τροπους ζωης, τελεια και παυλα. Ομως, οπως μας λενε οι αγγειογραφιες, αυτοι οι τροποι ειναι ιεροτελεστια. Ας τους φανταστουμε σαν λειτουργιες, υμνους σ' εκεινον τον νομο.

Καθαρση

Η υβρη προχωρει ατελειωτα. Η πορεια της δεν εχει κλεισιμο πουθενα. Πως μπορει να τελειωσει ποτε; Πως μπορει να συμβει μια καποια καθαρση; Ο Byung-Chul Han σε ενα βιβλιο του αναφερει ενα περιστατικο:

Πριν απο μερικα χρονια στο φεστιβαλ CTM για πειραματικη και ηλεκτρονικη μουσικη εγινε γνωστο οτι μια Death-Metal-Band πριν απο την εμφανιση τους ανησυχουσαν σοβαρα για το πως επρεπε να τελειωσουν την μουσικη που ειχαν να παιξουν. Βασικα δεν ειναι δυνατο να κλεισει με νοημα μια μουσικη στην οποια δομικα δεν ενοικει κανενα κλεισιμο. Και οι μουσικοι της Death-Metal-Band ηταν πολυ ανακουφισμενοι οταν τα μεγαφωνα καηκαν απο την υπερφορτωση. Η λυτρωση λοιπον ηρθε με την μορφη μιας καταστροφης. Ετσι αιφνιδια, μαλιστα σε λαθος χρονο και τελικα καταστροφικα θα τελειωσει ο κοσμος μας ο οποιος λογω της ελλειψης μιας μορφης κλεισιματος επιταχυνεται ολο και περισσοτερο.

Ισως εδω βρισκεται ο λογος που η ενδεχομενη καταστροφη δεν φερνει απλα τρομο. Ασκει συναμα μια αλλοκοτη, αδιορατη σαγηνη. Εδω οφειλεται το γεγονος οτι στην ειδησεογραφια την μεριδα του λεοντος την καταλαμβανουν μηνυματα μικρης, η μεγαλης, συνηθως δραματικοποιημενης διασαλευσης της ταξης - παραπεμπουν στον φαντασιακο προπεμπομενο ισκιο της ολοκληρωτικης καταστροφης. Εδω οφειλεται και η γνωστη ρηση του Sigmund Freud, οτι ο φοβος θανατου ενος δικου ανθρωπου εκφραζει την ασυνειδητη επιθυμια του θανατου του. Αυτο που ο Freud, με το ιδιαιτερο αισθητηριο του, αντιλαμβανεται, εκεινη την αμφιλεγομενη σαγηνη, το μεθερμηνευει ως επιθυμια. Ισως απο εδω, δηλαδη απο την ζητουμενη καθαρση απο την υβρη, θα μπορουσαμε να ακουσουμε την ρηση του Jean Baudrillard, οτι το καθε τι οδευει προς την καταστροφη του.

Θα μπορουσε ακομα κι ο θανατος να εξυπηρετει την ιδια υποθεση με αυτην των μεγαφωνων της συναυλιας;

Χάρις

Νέμεσις. Ερχεται απο το ρημα νέμω και σημαινει αντιστοιχα ἀπονομὴ τοῦ ὀφειλομένου. Σχεδον κατα κανονα το οφειλομενο ειναι η αδικια της υβρεως, οπως την συναντησαμε στον Σισυφο και στα πλειστα οσα παραδειγματα που αναφερθηκαν. Ομως το οφειλομενο δεν ειναι παντα η αδικια. Και πηγαινω κατευθειαν στον λογο που με οδηγησε για να το πω. Ειναι απο την τραγωδια του Σοφοκλη Αἴας, στ. 522:

χάρις χάριν γάρ ἐστιν ἡ τίκτουσ ἀεί

γιατι ειναι η χαρη αυτη που παντα γεννα χαρη

Το οφειλομενο στην χαρη ειναι - η χαρη! Ειναι το αντιστοιχο αυτου που ακουσαμε στον Αγαμεμνονα του Αισχυλου για την υβρη:

φιλεῖ δὲ τίκτειν Ὕβρις μὲν παλαιὰ νεάζουσαν ἐν κακοῖς βροτῶν ὕβριν 

Ανηκει στην φυση της υβρεως, καταμεσης στα κακα που βρισκουνε τους θνητους, η πρωτη υβρη να γεννα νεα.

Τικτουν, γεννουν, απονεμουν το ομοιο τους, τοσο η ὕβρις οσο και η χάρις. Οπως το οφειλομενο στην υβρη ειναι η υβρη, το οφειλομενο στην χαρη ειναι η χαρη. Ισως αυτο, το παντα αμοιβαιο της χαρης, υποδηλωνει το γλυπτο  από το αετωμα του Σεβαστειου της Αφροδισιαδας με τις τρεις Χαριτες οπου η μια κρατα τις αλλες δυο τρυφερα μαζι.

Προκειται για το 22ο με τιτλο HOMO LUDENS. "Ο παιζων ανθρωπος". Ειναι τιτλος ενος βιβλιου του ολλανδου ιστορικου Johan Huizinga απο το 1938. Το ποιημα της Carson μιλα για ενα ζευγαρι που κανει ενα ταξιδι συμφιλιωσης στην Αθηνα και στην Πελοποννησο. Στην Αθηνα μενουν στο ξενοδοχειο Eremia - ενα ονομα που θα μπορουσε να μεταφραζεται "Ηρεμια", αλλα και "Ερημια", και μαλλον εννοει και τα δυο.

XXII. HOMO LUDENS

Οιωνοι ειναι για παραδειγμα ν' ακους καποιον να λεει νικη καθως σε προσπερνανε

στον δρομο, η να ατενιζεις 

τους μικρους λαμπτηρες θειου στο χορτο

γυρω-τριγυρω στον κηπο του ξενοδοχειου

ακριβως οταν αναβουν. Αναβουν το σουρουπο.

Τι σκεφτονταν για να την φερει εδω;

Αθηνα. Ξενοδοχειο Eremia.

Ηξερε πολυ καλα. Ανακωχη και συμφιλιωση, ας κανουμε μια νεα αρχη, σκεφτονταν

στρειδια και φρουτα γκλασε, θελει απαλο αγγιγμα, στενα πληκτρα

οχι πολυ βαθια.

Οι κηποι των ξενοδοχειων το σουρουπο ειν' ενα μερος οπου οι νομοι που κυβερνανε την υλη

γυριζουν τα μεσα εξω,

οπως τα μαυρα πληκτρα και τ' ασπρα πληκτρα στο

πιανο του Mozart.

Τον ευθυμουσε να θυμαται τον Mozart

……………………………………………………………………………………………………....

δανειζομενος χρηματα καθε βραδυ

και χαμογελωντας το γερμενο του χαμογελο.

Η αναγκαιοτητα δεν ειναι πραγματικη! στο κατω-κατω.

Ο συζυγος καταπινει το ουζο του και περιμενει το αργο καυτο χιονι του μεσα του.

……………………………………………………………………………………………………....

Ο Mozart

(του ειπε η γυναικα του στο γευμα)

……………………………………………………………………………………………………....

εγραψε το Κοντσερτο του για Κορνο

με τεσσερα διαφορετικα χρωματα μελανης: ενας ανθρωπος που επαιζε.

Ενας συζυγος, η συζυγος του οποιου γνωριζει ιστορια οσο χρειαζεται για να τον κρατα σε εγρηγορση.

Τωρα η ευθυμια στον συζυγο ειναι αχαλινωτη.

Απειρο βραδυ εμπρος μας.

Οι υφαλοι του προβαλλουν εμπρος του κι αυτος τους διαπλεει εναν προς εναν γλιστρωντας τα

βαθια γαλαζια σκοινια της καρινας κατα δω κατα κει πανω σ' ενα στηθος ασυλληπτου ασημιου

- α! νατην.

Ο συζυγος μπορει να θεαθει να σηκωνεται καθως η συζυγος του διασχιζει τον κηπο.

Γιατι τοσο θλιμμενη.

Οχι δεν ειμαι θλιμμενη.

Γιατι στα ματια σου -

Τι πινεις.

Ουζο.

Μπορεις να μου παρεις ενα τσαϊ.

Βεβαια.

Βγαινει εξω.

Αυτη περιμενει.

Περιμενοντας σκεψεις πανε, ερχονται. Ρεουν. Αυτη η ροη.

Γιατι θλιψη; Αυτη η ροη του κοσμου προς το τελος του. Γιατι στα ματια σου - 

Ειναι η αραδα ενος στιχου. Απο που να ξεφυτρωσε. Ερευνα τον εαυτο της, περιμενοντας.

Η αναμονη ειναι ερευνα.

Και το αλλοκοτο πραγμα ειναι οτι, περιμενοντας, ερευνωντας, ξαφνικα η συζυγος αναγνωριζει ενα γεγονος

για τον συζυγο της.

……………………………………………………………………………………………………....

Το γεγονος για το οποιο δεν ειχε ερευνησει

……………………………………………………………………………………………………....

τιναζεται μεσα στο φως

σαν ενα παιδι απο την ντουλαπα.

Αναγνωριζει γιατι κανει τοση ωρα στο μπαρ.

Ξανα και ξανα τα τελευταια χρονια οταν ελεγε αυτην την ιστορια θαυμαζε την

ικανοτητα του συζυγου της να βαζει τον κοσμο σε αγκυλες.

Μια αγκυλη αξιζει οσο μια χιμαιρα! ειναι ο,τι χρειαζονταν παντα.

Ενας αντρας που μετα απο τρια χρονια χωρισμου θα επαιρνε την συζυγο του στην Αθηνα -

για λατρεια, για ειρηνη,

και μετα θα τηλεφωνουσε καθε βραδυ απο το μπαρ στην Νεα Υορκη και θα μιλουσε με μια γυναικα

που φανταζοταν πως αυτος ηταν στην 4η Λεωφορο και δουλευε μεχρι αργα.

Κι επανω εκεινη την νυχτα, που εμελλε να ειναι μια μακρα νυχτα, καθως εσερνε

την πληγωμενη τιμη του τριγυρω στο δωματιο του ξενοδοχειου σαν πληγωμενη βασιλισσα των σκωρων

γιατι αυτη ανεφερε Χουιναμς κι αυτος αρνηθηκε να "ακυρωθει 

ως αντικειμενο σατιρας," κινηθηκαν πολλες φορες σ' εναν κυκλο απο

παρατηρησεις οπως - Τι ειν' αυτο, τι μελλον υπαρχει

……………………………………………………………………………………………………....

Σκεφτηκα

……………………………………………………………………………………………………....

Ειπες

……………………………………………………………………………………………………....

Εμεις ποτε

Ακριβως οταν μερα ετος ονομαζουνε ο,τιδηποτε ποιος ημουν ποιος ειμαι ποιος σ' εκανε

Εκανες η δεν εκανες

Κανεις η δεν κανεις

Αυτη η δικαιολογια εκεινη η δικαιολογια ευχαριστηση πονος αληθεια

……………………………………………………………………………………………………....

Τι αληθεια ειναι αυτη

……………………………………………………………………………………………………....

Ολ' αυτα τα χιλιομετρα

……………………………………………………………………………………………………....

Πιστη

……………………………………………………………………………………………………....

Γραμματα

Εχεις δικιο

Ποτε ω ενταξει μια φορα -

τα οποια, σαν την αλυσσιδα της ευκυκλης Αληθειας του Παρμενιδη μπορεις να ακολουθησεις

γυρνωντας σ' εναν κυκλο και παντα να καταληγεις εκει που ξεκινησες, γιατι "ολα ειναι το ιδιο για 

μενα απ' οπου κι αν ξεκινησω - θα φτασω εκει και παλι στα γρηγορα"

καθως λεει ο Παρμενιδης. Ετσι η γυναικα

σκεφτονταν (για τον Παρμενιδη)

με το ενα μερος του μυαλου της ενοσω πετουσε στον αντρα της καταμουτρα Πότε Ποτέ Ψευτη και

αυτος κρατουσε με το ενα χερι Ναι και Οχι μαζι ενοσω απεκρουε τα

λογια της συζυγου του οταν - σταματησαν. Ηρθε σιωπη. Εμειναν ευθυγραμμισμενοι,

αυτος στην πορτα με την πλατη του προς αυτην

αυτη στο κρεβατι με την πλατη της προς αυτο,

σ' εκεινη την σταση η οποια, μας λενε οι ειδικοι στην αναλυση συγκρουσεων, επιβεβαιωνει

αδιεξοδο, και κοιταζανε ο ενας τον αλλο

και δεν ειχε τιποτ' αλλο να ειπωθει.

Φιλωντας την, σ' αγαπω, χαρες κι εγκαταλειψεις παλιοτερων εποχων ερρεαν μες απο τον

συζυγο κι εξαφανιζονταν.

Παρουσια και απουσια ελισσονταν η μια εξω απο το οπτικο πεδιο της αλλης μεσα στην συζυγο.

Σταθηκαν.

Ηχοι φτανουν σ' αυτους, ενα φορτηγο, ενα ροχαλητο, φτωχοι θαμνοι που χτυπαν πανω σ' εναν τοιχο απο λαμαρινα.

Η μυτη του αρχιζει να ματωνει.

……………………………………………………………………………………………………....

Κατοπιν αιμα τρεχει στο πανω χειλος του, στο κατω χειλος, στο πηγουνι.

Στον λαιμο του.

Εμφανιζεται στο ασπρο του πουκαμισου του.

Βαφει ενα φιλντισενιο κουμπι για τα καλα.

Πιο μαυρο κι απο μουρο.

Μη νομιζεις πως εσκασε η καρδια του. Δεν ηταν Τριστανος (αν και θα του αρεζε

να επισημανει οτι στην συνηθισμενη εκδοχη ο Τριστανος δεν εκανε λαθος, οτι ειναι το ιστιο

που σκοτωνει) και παλι κανεις τους δεν ειχε μαντηλι

κι ετσι ειναι που αυτη καταληγει να λεκιασει την ρομπα της με το αιμα του, το κεφαλι του στην αγκαλια της και την αρετη του να την διατρεχει σαν να 'ταν οι δυο τους σαρκα μια.

Ο συζυγος και η συζυγος μπορουν να εξαλειψουν ενα οριο.

Δημιουργωντας μιαν ασπρη σελιδα.

Μα τωρα το αιμα μοιαζει να ειναι το μονο πραγμα στο δωματιο.

Αν ηταν ολη η ζωη καποιου να συνισταται σε ορισμενες στιγμες.

Δεν υπαρχει δυνατοτητα να επανελθεις απο μια τετοια στιγμη στο απλο μισος,

μαυρη μελανη.

Αν ο συζυγος πονταρει στην ομορφια του μια τελευταια φορα, ποιον να κατηγορησεις;

Πλουσια προταση, δραστικη οικονομια, ωρες, κρεβατια, αντωνυμιες, κανεις.

Δεν ειναι κανεις να κατηγορησεις.

Αλλαξε την ερωτηση.

Ειμαστε θνητοι, ισορροπωντας σε μια μερα, ποτε-ποτε

……………………………………………………………………………………………………....

εχει νοημα να πεις Σωσε ο,τι μπορεις.

Εσυ δεν ησουν που μου ειπες οτι πολιτισμος ειναι αδυνατος στην απουσια μιας διαθεσης παιχνιδιου.

Οπως και να 'χει τι θα 'κανες -

θα ξεριζωνες το τηλεφωνο απ' τον τοιχο; θα τον επνιγες μ' ενα μαξιλαρι;

θα αδειαζες το πορτοφολι του και θα το 'σκαγες; 

……………………………………………………………………………………………………....

Μα παραβλεπεις

μια σημαντικη πολιτισμικη λειτουργια των παιχνιδιων.

Να δοκιμαζουν την βουληση των θεων.

Ο Huizinga μας θυμιζει οτι ο ιδιος ο πολεμος ειναι μια μορφη μαντειας.

Ως εκ τουτου ο συζυγος και η συζυγος δεν ενεπλακησαν σε φονο αλλα συνεχισαν τον

γυρο τους της Πελοποννησου,

……………………………………………………………………………………………………....

περνωντας αλλες οκτω επιφυλακτικες μερες

σε ναους και λεωφορεια και ταβερνες κατω απο κληματαριες, οκτω μερες που ειχαν την εσωτερικη υφη απο πετραδάκι (αρχαιο πέτρος) - που θα πει "σπασμενη κομματιασμενη πετρα, οδοστρωμα, χαλικι" - ομως που εξυπηρετουσε εναν σκοπο στον τροπο της δικαιοσυνης που ηταν ο γαμος τους.

Περιμενοντας το μελλον και τους θεους,

ο συζυγος και η συζυγος αναπαυονταν,

οπως αναπαυονται οι παικτες εναντια στους κανονες του παιχνιδιου,

αν ειναι παιχνιδι αυτο, αν γνωριζουνε τους κανονες, κι αυτο ειναι που εκαναν.

……………………………………………………………………………………………………....