Ενας δασκαλος

η Great Salt Lake Desert, οπου επρεπε να εφευρουν την ταχυτητα των πρωτοτυπων αυτοκινητων για να αντιμετωπισουν το απολυτο οριζοντιο.

Πρωτα η απολυτη ταχυτητα "σωζει" την ερημο, την προ-καλει στην ουσια της, π.χ. αναδεικνυει το "απολυτο οριζοντιο".

Και η θαλασσα; Που βρισκει τον εαυτο της; Τι την σωζει; Την σωζει, μεταξυ αλλων, η μουσικη: Ο ρυθμος της βαρκαρολας, τα 6/8, στα οποια το κυμα ουσιωνεται.

Ενα τραγουδι του Αττικ, που αγαπουσε ο Ανδρεας Εμπειρικος: 

Σε αντιθεση με τους υπολοιπους απεικονιζεται, μονος αυτος, με τα μπροστινα ποδια ανθρωπινα.

Η αρνητικοτητα που οριζει τον Χειρωνα δεν εξαντλειται καν στο διπλο "ουτε" της μορφης του. Ο Χειρωνας

- Ειναι ο θεραπευτης ο αθεραπευτα πληγωμενος απο το δηλητηριασμενο βελος του Ηρακλη που τον βρηκε τυχαια. (Εδω αναφερεται και το ποιημα του Hölderlin "Χειρων".)

- Ειναι ο αθανατος που, για να απαλλαγει απο το φριχτο δηλητηριο, αποζητα να πεθανει, προσφερει την αθανασια του στον Προμηθεα, και ετσι πεθαινει εναν θανατο που ουτε καν αυτος δεν ειναι δικος του.

Ο Χειρων δεν περικλειεται, δεν καθηλωνεται, δεν ανηκει σε καμια ταυτοτητα. T. S. Eliot, East Coker:

Δεν θελω ν' ακουσω

Για την σοφια των παλαιων, μα περισσοτερο για την τρελα τους,

Τον φοβο τους του φοβου και την μανια, τον φοβο τους της κατοχης

Ν' ανηκουν σε αλλον, η σε αλλους, η στον Θεο.

Οι εδω αποκαλουμενοι "παλαιοι" κυριαρχουνται απο εναν τρελο φοβο: να κατεχονται απο καποιον, να ανηκουν σε καποιον, δηλαδη να εγκλωβιστουν μεσα σε μια ταυτοτητα. Να ειναι 'προσωπικοτητες'. Και γιατι ο ποιητης δεν θελει ν' ακουσει για την σοφια των παλαιων; Διοτι η σοφια ειναι σαν τον ηλιο. Ο ηλιος ξεγελα. Παραβλεπουμε το οτι με την ανατολη ανατελλει μαζι και η νυχτα, οτι με το πρωτο φως χαραζει και το σκοταδι της προελευσης του, ως σκοταδι. Γι' αυτο ο Eliot συνεχιζει:

Η σοφια μονο γνωση νεκρων μυστικων

Αχρηστη στο σκοταδι στο οποιο στυλωσαν

Η απ' το οποιο αποστρεψαν το βλεμμα τους.

Η σοφια ειναι νεκρα μυστικα, γιατι ακριβως η σοφια εγκατελειψε, αφαιμαξε τα παλλομενα, τα γενετειρα μυστικα της, και, αποκομμενη απο την πηγη, εμεινε πλεον καταλληλη μονο ως γνωστικο αντικειμενο, διδακτεα υλη, αποθηκη τσιτατων και μεσο εντυπωσιασμου.

Ο Κενταυρος Χειρων δεν ειναι δασκαλος λογω της σοφιας του. Αυτος, ο πρωτος δασκαλος, δεν μεσολαβει γνωσεις. Ειναι εκεινη η διπλομορφη παρουσια του, εκεινο το πνευμα ενος ρεματος που απο το απατητο και αφιλοξενο κερδιζει κατευθυνση και οριο και προσφερει κατοικησιμους τοπους, χωρις να ξεχναει τις απαρχες του. Ο Χειρων ειναι δασκαλος διοτι, ηδη ως σωμα, ηδη ως μορφη ζει, φερει, ειναι τα πραγματα απο την αρχη τους, φερει την νυχτα του κτηνους και το φως του νοημονος.

ενας πονος, 

Οταν καποιος ειναι διπλομορφος

γραφει ο Hölderlin.

Εδω με "πονος" ας μην σκεφτουμε συναισθηματα, δραμα και βασανο. Μιλαμε για μια υπαρξη στην οποια συγκεντρωνονται τα παντα και η οποια δεν κατεχεται απο κανενα. Μιλαμε για τον πονο ως ενα κενο που επιτρεπει ενα μεγιστο καταφασης με ενα ελαχιστο καθηλωσης. Ενα μεγιστο συνυπαρξης με ενα ελαχιστο συσχετισης.

Αυτο χρειαζεται διευκρινιση. Στην συσχετιση, στην σχεση μιλα το ρημα 'εχω' στις διαφορες παραλλαγες του: κατεχω, συνεχω, προσεχω, αντεχω κλπ. Με τον ενα, η τον αλλο τροπο στην σχεση υπαρχει η αντιστοιχη συνεχεια του εαυτου στον αλλο, π.χ. μεταξυ γονεων και τεκνων, μεταξυ συντροφων, μεταξυ οπαδων και μιας αθλητικης ομαδας, η ενος πολιτικου κομματος, κλπ. Γι' αυτο και εδω μια απωλεια βιωνεται ως ακρωτηριασμος.

Οσο εντονοτερη ειναι η καθηλωση στην σχεση, τοσο λιγοτερη καταφαση και συνυπαρξη ειναι δυνατη. Διοτι ο καθενας αναλαμβανει, σφετεριζεται, υποκλεπτει, αναλογα, τις υποθεσεις του αλλου, και ετσι δεν τον αφηνει να ειναι ο Αλλος που ειναι. Τουτο ισχυει και για την σχεση δασκαλου και μαθητη, θεραποντος και θεραπευομενου.

Επανερχομαστε στον Χειρωνα. Ενας πονος λοιπον, ως το κενο που επιτρεπει, οπως ειπα, ενα μεγιστο καταφασης με ενα ελαχιστο καθηλωσης, ενα μεγιστο συνυπαρξης με ενα ελαχιστο συσχετισης. Ποια ειναι τωρα η πραξη στην οποια τουτο πραγματωνεται; Στο ποιημα του Hölderlin ο Χειρων μιλα για εκεινη την νυχτα, εκεινη την απαρχη του ρεματος ψηλα στα βουνα, οπου "ολα ειναι ανακατα / κι επανερχεται παμπαλαια συγχυση":

Και στων αστρων την δροσο μαθαινα, 

       Ομως το ονομασιμο μονον.

Εδω λοιπον λεγεται επιτελους: το πνευμα του ρεματος, ο Κενταυρος, που λαχταρα κατευθυνση και οριο, γινεται πρωταρχικος δασκαλος της Φυσικης Επιστημης, κανει εναν τοπο κατοικησιμο και την ζωη κατοικουσα ζωη, οταν γνωριζει το ονομασιμο. Η αποφασιστικη πραξη, το σημειο στο οποιο το ρεμα ξεχυνεται απο τα βουνα που το συγκρατουσαν μεσα στην αγριαδα, στο αθεμιτο μια κυκλωπειας υπαρξης, η αποφασιστικη πραξη ειναι η πραξη της ονομασιας. Σε ενα αλλο ποιημα λεει ο Hölderlin:

σαν το επιθυμητο 

Αρχινησουμε και η γλωσσα μας πρωτα λυθει

Και η λεξη βρεθει, και η καρδια ανοιξει

Η γλωσσα λυνεται, βρισκεται η λεξη και η καρδια ανοιγει. Αυτο κανει ο πρωταρχικος δασκαλος. 

Ομως τι θα πει 'ονομαζω'; Ας φανταστουμε οτι καποιος ερχεται και μου λεει:

- Η γυναικα μου με απατα! Το λεει μεσα σε λυγμους και κραυγες, σε συγχυση, μπορει να κανει πραγματα οπως να μεθυσει, να την δειρει, να φυγει απ' το σπιτι του, η να τη διωξει κτλ. Κι ας υποθεσουμε οτι μου λεει ακομα: - Τα 'χω χαμενα! Τι μου συμβαινει; Κι εγω του απανταω: - Πονας!

Πως γνωριζω οτι ο ανθρωπος ποναει; Η θεωρια λεει: με την "ενσυναισθηση", το "empathy": Ταυτιζομαι μαζι του, μπαινω στη θεση του και νιωθω τον πονο που ασυνειδητα νιωθει. Η θεωρια της ενσυναισθησης λεει λοιπον οτι τον πονο του τον συμπεραινω μεσα απο την διαδικασια της ενσυναισθησης.

Ομως αν προσεξω θα δω οτι τα πραγματα δεν συμβαινουν ετσι. Τον πονο του δεν τον συμπεραινω. Τον βλεπω ζωγραφισμενο στο προσωπο του, στα λογια του, στην φωνη, στο υφος και στον τονο και στους χρωματισμους της. Και τι κανω οταν του λεω "Πονας!"; Απαντηση: Του μαθαινω μια λεξη! Και μαλιστα μια λεξη ολοδικη του, λεξη που λεει το σωμα του χωρις να την αρθρωνει το στομα του.

Ειναι ενα απο τα θαυματα της θεραπευτικης συνομιλιας οτι λεξεις χιλιοειπωμενες μπορουν καποτε να λεγονται σαν να 'ταν η πρωτη φορα, σαν κανεις να τις ελεγε μεχρι τωρα διχως να ξερει τι λεει. Ο ανθρωπος μαθαινει τη λεξη "Ποναω!".

Ο Wittgenstein γραφει πως η λεξη 'πονος' αντικαθιστα την κραυγη [του πονου]. (Και, οταν λεμε 'κραυγη', ας ακουσουμε μαζι και ολη την "εκδραματιση" της!) Θα ελεγα: Η λεξη "πονος" δεν αντικαθιστα ακριβως την κραυγη του πονου. Η κραυγη ηχει παντα στο "Ποναω!", στον τονο της φωνης και στην εκφραση, σ' ολο το σωμα, και πολλες φορες ηχει τοσο καθαροτερα οσο λιγοτερο κραυγαλεα λεγεται το "Ποναω!".

Η σχεση αναμεσα στην αναρθρη κραυγη του πονου και στη αρθρωμενη λεξη του πονου ειναι σαν τη σχεση, π.χ., αναμεσα στον πεζο λογο και στο τραγουδι. Σκεφτειτε τις λεξεις "συννεφιασμενη Κυριακη" να λεγονται στο δελτιο καιρου και κατοπιν να τις τραγουδα ο Βασιλης Τσιτσανης. 

Δεν γινεται τωρα, στο τραγουδι, η Κυριακη περισσοτερο Κυριακη και περισσοτερο συννεφιασμενη; Δεν ειναι εδω που η συννεφιασμενη Κυριακη πρωτη φορα ονομαζεται; Βρισκει το ονομα της; Καταλαγιαζει στο ονομα της;

Ο ανθρωπος που, ακουγοντας για την απατη της γυναικας του, την κραυγη του την αρθρωνει και λεει "Ποναω!" δεν ποναει τωρα πιο αληθινα; Δεν ειναι σαν η κραυγη να βαφτιζεται, να βγαινει απο τον ποταμο της γλωσσας κεκαθαρμενη, εχοντας τωρα ενα ονομα, ησυχασμενη στο ονομα της; "Ησυχασμενη" δεν θα πει οτι ο ανθρωπος δεν ποναει αλλα οτι κατα εναν τροπο τωρα για πρωτη φορα ποναει. Σε τετοιες ωρες ειναι που η γλωσσα λυνεται και ανοιγει η καρδια.

Σε τετοιες πραξεις ονομασιας, οπως τις αποκαλει ο ιστορικος της μουσικης Θρασυβουλος Γεωργιαδης, συμβαινει καθε μικρο και μεγαλο εργο που σημαδευει μια ζωη κι εναν θανατο, συμβαινει και το θεραπευτικο. Η πραξη της ονομασιας, γραφει, 

ειναι η πρωτη αρχη, η πρωτη αρχη του ανθρωπου· κι ετσι η πρωτη αρχη για καθε τι αλλο οπου ο ανθρωπος καταδεικνυεται ως ανθρωπος.

Κι εδω συνανταμε μια κοσμογονια, συγγενικη μ' αυτην του Hölderlin:

[Η πραξη της ονομασιας] ειναι η καθιζηση της αιφνιδιας, γεματης θαυμασμο αφυπνισης του ανθρωπου μεσα απο το εμβιο ον, που φερνει εντος του την λανθανουσα καταβολη της γεννησης του ανθρωπου. Εμφανιση του ανθρωπου και εμφανιση της πραξης της ονομασιας ειναι ενα και το αυτο. Ο ανθρωπος εμφανιζεται, καθως μεσα του εγκαθισταται ενας θαυμασμος. Οχι θαυμασμος για τουτο κι εκεινο το οποιο αυτος (ως εμβιο ον) αισθανεται, πραττει, πασχει, επιθυμει, συλλαμβανει με τις αισθησεις, η (σε μια δευτερη σκεψη) "συνειδητοποιει". Και τα δυο θα εμεναν στο επιπεδο του φυσικου [δηλ. του απλως εμβιου οντος], κι ετσι θα ηταν δεσμια του. Ο θαυμασμος, ο οποιος συνιστα τον ανθρωπο, δεν ειναι ουτε παθητικη συλληψη ουτε "συνειδητοποιηση". Δεν συναγεται απο πουθενα αλλα ειναι κατι πρωτογενες, πηγαιο: "αυθορμητισμος", πραξη. Ετσι η πραξη της ονομασιας ειναι η αυθορμητη παραπομπη· ομως οχι στα "πραγματα", στο φυσικο, σε ο,τι κανεις επεθυμησε, αισθανθηκε, επραξε, επαθε, αντιληφθηκε, αλλα στο factum οτι ειναι εδω, στο συγκεκριμενο [οτι] ΕΙΝΑΙ.

Θυμιζω και παλι τον Hölderlin:

Και στων αστρων την δροσο μαθαινα, 

       Ομως το ονομασιμο μονον.

Το ονομασιμο "μονον". Τι σημαινει αυτο το "μονον"; Ο Martin Heidegger, σε ενα σεμιναριο στην Νοτια Γαλλια, αναφερεται στην διαφορα ονομασιας και αποφανσης:

Στην απλη ονομασια αφηνω το παρον να ειναι αυτο που ειναι. Αναμφισβητητα η ονομασια περιλαμβανει αυτον που ονομαζει - ομως το ιδιαιτερο της ονομασιας ειναι ακριβως οτι ο ονομαζων υπεισερχεται σ' αυτην ετσι ωστε ενωπιον του οντος να υποχωρει απο το προσκηνιο. Τοτε το ον ειναι καθαρο φαινομενο.

Αντιθετα στην αποφανση ο αποφαινομενος συμμετεχει παρεμβαινοντας - και παρεμβαινει ως αυτος που εγκυπτει επανω στο ον ωστε να μιλησει για αυτο. Αφ' ης στιγμης τουτο συμβει, το ον μπορει πλεον να εννοηθει μονο ως υποκειμενο και το ονομα ως ενα υπολειμμα της αποφανσης.

Σημερα, οπου ολη η γλωσσα εκ των προτερων εννοειται μεσα απο την αποφανση, ειναι πολυ δυσκολο για μας να εμπειραθουμε την ονομασια ως καθαρη ονομασια εξω απο καθε καταφαση και να την εμπειραθουμε με εναν τετοιον τροπο που να αφηνει το ον να ειναι παρον ως καθαρο φαινομενο.

"το ονομασιμο μονον" θα πει λοιπον, οχι στο πλαισιο μιας αποφανσης, δηλαδη, θυμιζω τον Γεωργιαδη, οχι ως προς "ο,τι κανεις επεθυμησε, αισθανθηκε, επραξε, επαθε, αντιληφθηκε". 

Ο ονομαζων, λεει ο Heidegger, ως υποκειμενο αποσυρεται. Ετσι αποσυρεται και απο αυτο που αναφερθηκε ως 'σχεση'. Διοτι αυτος που εχει, κατεχει, συνεχεται, προσεχει, αντεχει, ειναι υποκειμενο, δηλαδη χαρακτηριζεται απο μια σταση, μια υποσταση, μια ταυτοτητα. Σε αλλη ευκαιρια παρομοιασα τον ανθρωπο που ονομαζει, και ετσι αποσυρεται ως υποκειμενο, με τον νεκρο που, καθως γραφει ο Σεφερης, μονος αυτος μπορει να "αρμηνεψει", να συμβουλευσει, οπως ο Τειρεσιας τον Οδυσσεα στην Νεκυια. Και αλλου παλι, ειδα τον θεραπευτη, παρομοια με τον ποιητη και τον καλλιτεχνη ως διακατεχομενο απο μια ιδιαζουσα αποπροσωποποιηση. Θα μπορουσα να μιλησω και για αποταυτοποιηση.

Εχουμε συνηθισει σε μια σχεση με τα ονοματα οπου τα εκλαμβανουμε ως σημαινοντα και συστατικα ενος κωδικα επικοινωνιας. Σ' αυτο που ο Heidegger αποκαλει "απλη ονομασια", σ' αυτο που ο Γεωργιαδης αποκαλει "πραξη ονομασιας", το "ονομασιμο μονο" που ο Χειρων γνωριζει "στην δροσο των αστρων", το καθε ονομα γινεται τοπος κατοικησης.

Τοτε κατοικουμε τα ονοματα. Ποιοι, εμεις; Ο κατοικος του ονοματος εχει απεκδυθει της υποκειμενικοτητας του. Καποια εργα τεχνης ειναι, ειπαμε, επισης πραξεις ονομασιας. Ο Walter Benjamin αναφερει μια ιστορια που ερχεται απο την Κινα και μιλα για εναν γερο ζωγραφο που εδειξε στους φιλους του τον νεο του πινακα. Σ' αυτον ηταν ζωγραφισμενο ενα παρκο, ενας στενος δρομος που πηγαινε διπλα στο νερο και μεσα απο ενα φυλλωμα, και κατεληγε εμπρος σε μια μικρη αυλοπορτα που οδηγουσε στην πισω εισοδο απο ενα σπιτακι. Ομως οταν οι φιλοι αναζητησαν τον ζωγραφο, αυτος ηταν φευγατος και μεσα στον πινακα. Εκει περπαταγε στον στενο δρομο προς την πορτα, σταθηκε μπροστα της σιωπηλος, γυρισε, χαμογελασε και χαθηκε στην σχισμη της.

Θυμαμαι εναν θεραπευτη που φαινοταν να ανταποκρινεται στο κλιμα που περιγραφηκε. Ενας του ειπε:

Ειστε ο πρωτος και ο μονος ως τωρα ανθρωπος που ο θανατος του δεν μπορει να μου τον απωλεσει.

Ο πρωταρχικος δασκαλος χαρακτηριζεται απο ακρα οικειοτητα διηθημενη απο ακρα ξενωση. Συχνα κανεις μπαταρει ειτε προς την πλευρα της οικειοτητας με το κουκουλι της υπερπροστασιας, της ασφαλειας, της κατοχης, ειτε προς την πλευρα της ξενωσης με την μοναχικοτητα, την παραιτηση, την καταθλιψη. Το ισα βαρκα ισα νερα χρειαζεται την συνομιλια με εναν πρωταρχικο δασκαλο, οπου τα πραγματα θα ιδωθουν απο την αρχη, θα φωλιασουν στο ονομα τους. Το χαρακτηριστικο μιας τετοιας διδαχης ειναι η λεξη με την οποια ο Hölderlin δινει τον τιτλο στο σχολιο του: "Το ζωογονο". Για τον προηγουμενο θεραπευτη ειπωθηκε και αυτο:

Δεν ειστε πραγματικος. Ειστε σαν αερας: ποτε προσφερει οξυγονο, ποτε προωθει, ποτε χαϊδευει το προσωπο.

Και πως ζωογονουν τα ονοματα; Μιλησα για ενα ιδιαιτερο κενο, αυτο που επιτρεπει ενα μεγιστο συνυπαρξης με ενα ελαχιστο συσχετισης. Ειδαμε το ελαχιστο συσχετισης στην αποσυρση του υποκειμενου με τις προθεσεις, τους φοβους και τις επιθυμιες του. Ειναι ενδιαφερον οτι για την ψυχαναλυτικη συναντηση ο Freud διατυπωνει την λεγομενη "αρχη της αποχης": οι συνομιλητες καλουνται να απεχουν απο καθε ικανοποιηση επιθυμιων, καθε εκδραματιση αυτων που τους συμβαινουν. Και βεβαια ο,τι αρχικα ακουγεται ως απαγορευση, με τον καιρο γινεται τροπος επικοινωνιας - μια συνομιλια διχως προθετικοτητα. Αυτο το ελαχιστο συσχετισης ομως προετοιμαζει το εδαφος για να ερθουν τα ονοματα. Θυμιζω τον Hölderlin: η γλωσσα λυνεται, βρισκεται η λεξη και η καρδια ανοιγει. Οταν το ονομα ερχεται, το λεει ο ενας και το ακουει ο αλλος οχι με το στομα και τα αυτια, αλλα με ολο το σωμα του, και ησυχαζει και ξαναγεννιεται μεσα στο ονομα. Στο ονομα το καθαρο, και γι' αυτο αιωρουμενο στην αλω μιας ευεργετικης σιωπης. Ενα ακομη σχολιο για τον θεραπευτη μας:

Μου αρεσει η φωνη σας ... Η σιωπη ... Οταν μιλατε και για λιγο σωπαινετε ... Μου αρεσει πως μπαινετε στη σιωπη ... Με ξεκουραζει... 

Ετσι καπως συμβαινει το μεγιστο της συνυπαρξης, αυτο που ο Γεωργιαδης αποκαλει "μια κοινότητα εν ονόματι του πραγματικού". Κι αυτη συμβαινει, επανερχομαστε στην κοσμογονια του Hölderlin, στο ξημερωμα της "μεγαλοδυναμης νυχτας". Τοτε γινομαστε "μια συνομιλια". Και συνομιλια, λεει στο ποιημα Εορτη της Ειρηνης, θα πει

ακουμε ο ενας τον αλλο.

Συνομιλω θα πει πρωτα ακουω. Δεν ακουω οταν συναισθανομαι, οταν δηλαδη ακουω με βαση δικα μου βιωματα. Δεν ακουω οταν με ενδιαφερει να πεισω, να προσηλυτισω, να αποστομωσω. Δεν ακουω οταν συγκρινω τον αλλο μ' εμενα. Και βεβαια δεν ακουω οταν μετερχομαι βια.

"ακουμε ο ενας τον αλλο." Δεν υπαρχει τιποτα πιο τρυφερο, πιο ευαισθητο απο μια τετοια συνομιλια. Την συναντας τοσο σπανια οσο διαττοντες στον νυχτερινο ουρανο. Στο σχεδιασμα του Hölderlin με τον τιτλο Κοlomb, Κολομβος, λεει:

Απο λιγοστα πραματα

Παρατονη σαν απο χιονι ητανε

Η καμπανα με την οποια

Σημαινουν

Τον δειπνο.

Τοσο τρυφερο και ευαισθητο οσο ο ηχος της καμπανας που χαλαει ηδη απο μια νιφαδα που θα πεσει επανω της. Ηδη μια νιφαδα σε ριχνει πισω στην "μεγαλοδυναμη νυχτα". Η συνομιλια χανεται και οι ανθρωποι μεταμορφωνονται σε κυκλωπεια οντα που δεν νοιαζονται ο ενας για τον αλλο. Ειναι η κολαση.

Ο Nobushige, ενας φημισμενος σαμουραϊ, πηγε στον δασκαλο Hakuin και τον ρωτησε: "Υπαρχει πραγματι παραδεισος και κολαση;" "Ποιος εισαι;", τον ρωτησε ο Hakuin. "Ενας σαμουραϊ", απαντησε ο Nobushige. "Εσυ;", εκραξε ο Hakuin. "Ποιο αφεντικο θα σ' επαιρνε; Σαν ζητιανος εισαι." Ο Nobushige, εξαλλος, τραβηξε το σπαθι του. Και τοτε ειπε ο Hakuin: "Εδω ανοιγουν οι πυλες της κολασης." Ο Nobushige καταλαβε, εβαλε το σπαθι στην θηκη του και υποκλιθηκε. "Εδω ανοιγουν οι πυλες του παραδεισου", ειπε ο Hakuin.

Τι καταλαβε ο σαμουραϊ; Οτι η κολαση απλωνεται εκει που αρχιζει η βια, εκει που η βια αντιμετωπιζεται με ακομα μεγαλυτερη βια και η συνομιλια πεθαινει. Hölderlin, Ημισυ της ζωης:

Αλοιμονο μου, απο που να παρω, σαν

Ειναι χειμωνας, τα ανθη κι απο που

Το φως του ηλιου,

Και ισκιους της γης;

Οι τοιχοι στεκουν

Βουβοι και ψυχροι, στον ανεμο

Αχολογουνε τα λαβαρα

Σ' αυτον τον "χειμωνα", ομολογο της "μεγαλοδυναμης νυχτας", απλωνεται η βουβαμαρα. Ο μονος ηχος που ακουγεται ειναι αυτος απο τα λαβαρα, που παραπεμπουν σε επικρατεια, κατοχη, ταυτοτητα, διεκδικηση, βια και πολεμο. 

Στους Αρχαιους ηταν ενας θεος που εφερνε την πλανη και την παραφροσυνη. Αν σημερα, αυτος ο χειμωνας της εποχης, στελνονταν επισης απο καποιον θεο; Τοτε η θυσια σ' αυτον τον θεο θα συνιστατο στην αποποιηση της γλωσσας, στην απονεκρωση της συνομιλιας, στην μουγγαμαρα; Κι αυτο, καθοτι θυσια σε εναν θεο, θα εκλαμβανονταν ως πραξη αγαπης. Ενα τραγουδι του Παυλου Σιδηροπουλου εχει τον τιτλο Τω αγνωστω Θεω:

Η Αννα μου 'πε Παύλο η Αθήνα είναι τρελή

τη νύχτα είναι ολοφώτιστη τη μέρα σκοτεινή

μ' αγάλματα κομμάτια στα μάτια της τα δυο

τριγύρναε στα μουσεία μ' ένα μπάσταρδο μωρό

κι ανάμεσα στις πέτρες θυσία τω άγνωστω Θεώ

κόβει η δόλια μάνα τη γλώσσα απ' το μωρό

τραγουδώντας σ' αγαπώ

τραγουδώντας...