Παραστατικη συλληψη και οδικη εννοηση της παραφροσυνης

Το βιβλιο που παρουσιαζεται σημερα περιεχει ενα κειμενο του Ludwig Binswanger. Οι Binswanger ηταν μια δυναστεια Γερμανων γιατρων που μετοικησαν στην Ελβετια τον 19ο αιωνα κι εγκατασταθηκαν στο Kreuzlingen, μια μικρη πολη στα γερμανοελβετικα συνορα, συνεχομενη ουσιαστικα με τη γερμανικη Konstanz, επανω στη λιμνη Bodensee. Εκει ιδρυσαν ενα αναρρωτηριο που μετεξελιχθηκε σε ψυχιατρικη κλινικη με το ονομα "Sanatorium Bellevue". Ο Ludwig το διηυθυνε απο τη δεκαετια του '30 εως αυτην του '60. Η κλινικη εκλεισε το 1980. Τα τελευταια 2 χρονια της λειτουργιας της ειχα την αμφιλεγομενη τυχη να ειμαι ο αναπληρωτης διευθυντης της.

Στις 30 Οκτωβριου του 1965 εγινε μια γιορτη προς τιμην του Binswanger. Σ' αυτην παρευρεθηκε ο Martin Heidegger, ο οποιος εκφωνησε ενα λογο. Οι δυο πρωτες παραγραφοι της ομιλιας του ειναι οι εξης:

Αυτο το εορταστικο βραδυ ακουσαμε οτι ο Ludwig Binswanger στο δρομο της ιατρικης του δραστηριοτητας και της επιστημονικης του αναζητησης διετρεξε και τα διαφορα σταδια και τις κατευθυνσεις της φιλοσοφιας του αιωνα μας.

Καθε επιστημη εδραζεται σε θεμελια τα οποια με τον τροπο που θετει τα ερωτηματα και με τις μεθοδους της ερευνας της παραμενουν γι' αυτην την ιδια βασικα απροσπελαστα. Ομως καθε ερευνητης μπορει να στραφει στοχαστικα προς αυτα τα θεμελια, εφοσον το πνευμα του ειναι εναργες και τολμησει μ' αυτο το πνευμα ν' αφεθει στη συνομιλια με τη φιλοσοφια. Μια τετοια τολμη ανηκει στη ζωη του αντρα, τη θεληση και το εργο του οποιου γιορταζουμε σημερα.

Για ποια τολμη μιλα ο Heidegger;

Ψυχιατρικη και ψυχολογια εχουν ως θεμελιο τους τον ανθρωπο. ομως, με τον τροπο που θετουν τα ερωτηματα και με τις μεθοδους της ερευνας τους, ο ανθρωπος ως ανθρωπος δεν αποτελει ζητημα. Εαν στους ψυχιατρους και τους ψυχολογους ο ανθρωπος γινοταν ενα αληθινο και καυτο ερωτημα, ενα, οπως γραφει καπου ο Binswanger, "mysterium tremendum", εαν γινοταν ν' απορησουν εμπρος σ' αυτο που λεγεται "ανθρωπος", τοτε μαζι θα γινοταν ερωτημα κι απορια ολο το οικοδομημα της επιστημης τους. Αυτη η τολμη ειναι που αναφερεται απο τον Heidegger, και που λιγοι την εχουν. Ενας απο τους λιγους ειναι ο Binswanger.

Τι αποτολμηθηκε αλλα και τι εμεινε ατολμητο θα το δουμε συγκεκριμενα με αφορμη ενα αποσπασμα απο την περιπτωση της Ilse, η "παθογραφια"της οποιας βρισκεται στο βιβλιο που παρουσιαζεται. Διαβαζουμε:

Προκειται για μια γυναικα 39 ετων, καλοπαντρεμενη μα οχι απολυτα ικανοποιημενη απο το γαμο της, εξυπνη, που θα την ονομαζουμε Ilse, προτεσταντισσα, θρησκευομενη, μητερα τριων παιδιων, κορη ενος απεριοριστα εγωιστη, σκληρου και τυραννικου πατερα και μιας "αγγελικης", γεματης αυταπαρνηση, συγκινητικα καλοσυνατης μητερας που αφηνει τον αντρα της να τη μεταχειριζεται σαν σκλαβα και υπαρχει μονο γι' αυτον. Η κορη απο παιδι υποφερει πολυ απο την ανημπορια της ν' αλλαξει αυτην την κατασταση. Εδω και τρια χρονια παρουσιαζει σημεια υπερκοπωσης και "νευρικοτητας". Μετα απο μια παρασταση του Hamlet με τον Kainz της ερχεται η ιδεα να κανει κατι αποφασιστικο ωστε αυτο το απο παντα ωριμοτερο της ηλικιας του κοριτσι, που την εποχη του οικοτροφειου εδειχνε λατρευτικη αγαπη προς τον πατερα και πιστευε πως ειχε μεγαλη επιρροη επανω του, με μια πραξη να τον πεισει να φερεται στη μητερα με περισσοτερη κατανοηση. Η αποφαση της να μην κανει πισω με τιποτα ενισχυθηκε ιδιαιτερα απο τη σκηνη οπου ο Αμλετ θελει να δολοφονησει τον βασιλια που προσευχεται (III, 3), ομως η πραξη τον τρομαζει και κανει πισω. Κατα τη γνωμη της, εαν ο Aμλετ τοτε δεν ειχε χασει την ευκαιρια, θα ειχε σωθει. Ομολογει στον αντρα της πως εχει κατι ιδιαιτερο κατα νου και περιμενει μονο την καταλληλη ευκαιρια. Μια μερα -τεσσερις μηνες μετα την παρασταση του Aμλετ, μετα απο παρακληση της μητερας να την βοηθησει απεναντι στον πατερα, δηλωνει στον αντρα της πως "θα του δειξει [του πατερα] τι μπορει να κανει η αγαπη". Εαν [ο αντρας της] της το απαγορευσει, θα την κανει δυστυχισμενη για ολη της τη ζωη· πρεπει ν' απαλλαγει απ' αυτο. Μια μερα, αφου ο πατερας της και παλι την κατηγορησε, του δηλωνει πως εχει εναν τροπο να τον σωσει: μπροστα του βαζει το δεξι χερι μεχρι τον πηχυ μεσα στην αναμμενη θερμαστρα και κατοπιν απλωνει τα χερια προς το μερος του και λεει "Κοιτα, τοσο πολυ σ' αγαπω!".

O Binswanger υπηρξε ενας ιδιαιτερος σταθμος στη ζωη μου. ενα κειμενο γι' αυτον, που επεσε στα χερια μου πριν απο 35 χρονια περιπου, μου εδειξε πως υπαρχει η δυνατοτητα μιας ψυχαναλυσης που, οπως ακουσαμε προηγουμενως απο τον Heidegger, τολμα να επερωτα τα ιδια της τα θεμελια, επιτρεπει την απορια για τα πρωτα και υστατα ερωτηματα, μια απορια που δεν φερνει αφασια αλλα πλουτο.

Αυτην τη δυνατοτητα την ανελαβα οπως μπορεσα. Στην πορεια της πραγματωσης της ο Binswanger εμεινε πισω. Τον ξαναβρισκω σημερα με την ευκαιρια αυτης της παρουσιασης σαν ενα σπιτι εγκαταλειμμενο απο παλια. Απο τον σημερινο μου τοπο θα το επισκεφτω και θα συζητησω με την αναγκαια συντομια καποια σημεια απο την παθογραφια της Ilse.

Θα ξεκινησω με το αποσπασμα που ακουσαμε και θα επιστησω την προσοχη σας σ' ενα στοιχειο που το διατρεχει: "Προκειται για μια γυναικα 39 ετων, καλοπαντρεμενη αλλα οχι απολυτα ικανοποιημενη απο το γαμο της, εξυπνη, που θα την ονομαζουμε Ilse, προτεσταντισσα, θρησκευομενη, μητερα τριων παιδιων [...]".

O συγγραφεας θελει να μας δωσει μια εικονα της Ilse, μια παρασταση της. Θελει να μας την ανα-παραστησει, να τη φερει εμπρος στα ματια μας, να τη δουμε. Βλεπουμε την Ilse σ' αυτην την παρασταση της; Οχι. Οφειλεται τουτο στην ανεπαρκη εικονα που μας δινει ο συγγραφεας; Θα μπορουσαμε να εχουμε μια παρασταση της που να της ανταποκρινεται περισσοτερο; Μπορουμε ποτε μεσα απο εναν παραστατικο λογο να δουμε την Ilse; Ας αφησουμε για την ωρα το ερωτημα ανοιχτο. Το κειμενο συνεχιζει: "[...] κορη ενος απεριοριστα εγωιστη, σκληρου και τυραννικου πατερα και μιας "αγγελικης", γεματης αυταπαρνηση, συγκινητικα καλοσυνατης μητερας που αφηνει τον αντρα της να τη μεταχειριζεται σαν σκλαβα και υπαρχει μονο γι' αυτον".

Ας προσεξουμε αυτα τα λογια για τον πατερα και τη μητερα, ας τα προσεξουμε καλα: "Απεριοριστα εγωιστης, σκληρος και τυραννικος" ο πατερας, "αγγελικη, γεματη αυταπαρνηση, συγκινητικα καλοσυνατη" η μητερα. Μιλαμε για τον πατερα της Ilse και για τη μητερα της.

Και ξαφνου μια απορια, ενας σεισμος:

Μα αυτοι οι χαρακτηρισμοι μιλανε αληθινα για τον πατερα και τη μητερα; Δεν θα μπορουσαν το ιδιο καλα ν' αποδοθουν σε οποιονδηποτε, π.χ., εναν κηδεμονα; Αυτο δεν κανει και η θεωρια οταν, αντι για πατερα και μητερα, μιλα γενικα και αδιαφοροποιητα για τον "significant other", τον "σημαντικο αλλο", για "primäre Bezugspersonen", για "πρωταρχικα προσωπα αναφορας"; Ειναι αυτο που κανει τον πατερα πατερα και τη μητερα μητερα η παιδαγωγικη λειτουργια τους, συμφωνα με την οποια κρινονται ως καλοι και κακοι;

Οχι! Πατερας και μητερα δεν θα πει "κηδεμονας", δεν θα πει "παιδαγωγος", ουτε τιποτα συναφες. Πατερας θα πει πατερας, μητερα θα πει μητερα. Που βρισκεται λοιπον το ιδιαιτερο τους; Η απαντηση ειναι τοσο κοινοτοπη που κανει την ερωτηση να μοιαζει ανοητη. Το ιδιαιτερο τους εγκειται φυσικα στο οτι ειναι οι γεννητορες μου. Τι πιο σαφες απ' αυτο;

Ειναι σαφες; Σημερα θελουμε να ειμαστε προσεκτικοι. Αυτοι που με εκαναν, το κρεβατι τους, εκεινος ο αντρας κι η ανασα του, εκεινη η γυναικα κι οι στεναγμοι κι οι ωδινες της, ηταν, ειναι και θα ειναι για μενα το παιδι τους κρυμμενοι στη ληθη. (Για μενα, ως δικη μου εμπειρια και οχι ως συμπερασμα βασει αφηγησεων και πιστοποιητικων.) Αυτες οι ληθιες παρουσιες ειναι ομως πλεον εδω, κοντα η μακρια μου, ζωντανοι η νεκροι, εχουν ονοματα που τις μαρτυρουν: πατερας, μητερα.

Τι μαρτυρειται σ' αυτα τα ονοματα; Μαρτυρειται ακριβως εκεινη η ληθη η οποια σκεπει τη γεννηση μου, η οποια μ' αυτα τα ονοματα ερχεται ως τετοια στην επιφανεια και κατ' αυτον τον τροπο διαυγαζει ως ληθη. Το διαυγασμα της ληθης ως ληθης θα το αποκαλεσουμε, ακολουθωντας μια λεξη που λεγεται απο τον Heidegger "στην ηχω του Παρμενιδη": "α-ληθεια". Τα ονοματα "πατερας", "μητερα" ειναι αντ-ωνυμιες της α-ληθειας.

(Σ' αυτην την οπτικη καθε ονομα ειναι αντωνυμια της α-ληθειας!)

Η εδω εννοουμενη αληθεια δεν εχει την αρχη της στον ανθρωπο. Ειναι το αλλο, στη συναντηση με το οποιο ο ανθρωπος ειναι αυτος που ειναι. Ως το αλλο προς τον ανθρωπο, ειναι απροσπελαστη στις επιστημες που ειναι στραμμενες στον ανθρωπο, την ιατρικη, την ψυχολογια, την κοινωνιολογια, την ανθρωπολογια, την ιστορια.

Ακομα, η αληθεια ειναι απροσπελαστη στην Ilse, στο γιατρο της, ως επι το πλειστον σ' εμας ολους, καθως, οπως λενε οι αρχαιοι, συνηθως βλεπουμε μονο με τα ματια μας κι ακουμε μονο με τ' αυτια μας κι ετσι μενουμε προσκολλημενοι στις παραστασεις. Για ενα φαινομενο οπως η α-ληθευση της ληθης, π.χ., στα ονοματα "πατερας", "μητερα", ειμαστε τυφλοι και κουφοι.

Η υποψια και μονο πως τα ονοματα του πατερα και της μητερας εκτεινονται εως την α-ληθεια θα τρανταζε ολες αυτες τις επιστημες και τις νοοτροπιες συθεμελα. Εδω αντιλαμβανομαστε, εστω και απο μακρια, την τολμη που ανεφερε ο Heidegger στην ομιλια του, την τολμη που χρειαζεται εκει που ο ανθρωπος γινεται ερωτημα και ζητημα της α-ληθειας. Ομως οταν μιλουμε για τολμη κινδυνευουμε να γινουμε υπερβολικα δραματικοι. Ολ' αυτα μπορει να συμβουν και πολυ απλα, σαν ενα σχεδον ανεπαισθητο γυρισμα του αερα.

Η φυγη απο την α-ληθεια ειναι και φυγη προς αυτο που βλεπουν τα ματια μας κι ακουνε τ' αυτια μας, ειτε κυριολεκτικα ειτε μεταφορικα, ειναι δηλαδη φυγη προς τη μορφη και την ανα-παρα-σταση της.

Προηγουμενως αναφερθηκε η ληθη. Πως παρασταινεται η ληθη; Τι βλεπουν στη ληθη τα ματια μας και τι ακουνε τ' αυτια μας; Δεν βλεπουν τιποτα. Σκοταδι. Δεν ακουνε τιποτα. Σιωπη. Το σκοταδι, για να μεινουμε σ' αυτο, ειναι η μορφη της ληθης. Η ληθη παρασταινεται σαν σκοταδι. Και η αληθεια αντιστοιχα σαν φως. Στο χωρο της παραστατικης σκεψης συλλαμβανονται τα παντα στη διασταση φωτος και σκοτους ως μορφες αντιθετικες μεταξυ τους.

Επειδη στην παραστατικη συλληψη μπορει να συλλαμβανεται καθε φορα μια μορφη, η φως η σκοταδι, οι εκαστοτε αντιθετικες μορφες αντιπαλευουν η μια την αλλη. Η καθε μια εννοει να οικειοποιηθει το φως, που θα πει γι' αυτην την "αληθεια", και να εξορισει την αλλη στο σκοτος, να την "σκοτωσει", που θα πει γι' αυτην να την εκμηδενισει.

Αυτη η αντιπαλοτητα ειναι επι το εργον σε καθε ζευγος αντιθετικων μορφων, π.χ., στους καυγαδες του "κακου" πατερα και της "καλης" μητερας. Αυτη η αντιπαλοτητα ειναι επισης επι το εργον στον πονο της Ilse, στη νοσταλγια της για εναν κοσμο οπου θα υπαρχει μονο αγαπη και καλοσυνη και οπου ο εγωισμος κι η κακια πρεπει να εξαλειφθουν.

Ομως η προελευση των μορφων απο την α-ληθεια επιτασσει να μην αρκει ποτε η μια μορφη: Ο "απεριοριστα εγωιστης, σκληρος και τυραννικος" συζυγος βρισκεται παντα καπου, καπως, αναγκαστικα και στην αλλη μορφη, την "αγγελικη, γεματη αυταπαρνηση, συγκινητικα καλοσυνατη", ακομα και οταν μετεχει σ' αυτην μεσα απο τη γυναικα που παντρευτηκε. Το ιδιο ισχυει για τη γυναικα του. Ο καλος ειναι παντοτε καπου, καπως κακος, ο ευγενης αγροικος, ο συνεσταλμενος ξεφρενος, ο μηδαμινος μεγαλομανης. Γι' αυτο και η Ilse στην πραξη με την οποια ελπιζει να "σωσει" τον πατερα μετερχεται μια βιαιοτητα ιδια η και μεγαλυτερη απο τη δικη του.

Ενας ανθρωπος ποτε δεν αποδιδεται αληθινα μεσα απο μια παρασταση του, μεσα απο ενα, οπως λενε οι ψυχολογοι, "προφιλ προσωπικοτητας", μεσα απο ενα, οπως λενε οι επιστημονες, "μοντελο". O ανθρωπος δεν εχει μια μορφη. Γι' αυτο και δεν ειναι δυνατη η ανα-παρασταση του, οπως μας δινεται, π.χ., στα εισαγωγικα λογια του Binswanger για την Ilse και τους γονεις της.

Η παραστατικη σκεψη διατρεχει και την επιχειρουμενη ερμηνεια. Ηδη προγραμματικα γραφει ο Binswanger: "Η ιστορια ειναι παντα θεματικη". Για την Ilse, μας λεει παρακατω, το κυριαρχο στην ιστορια της ειναι το "θεμα πατερας". Ομως ο "πατερας" δεν υπαρχει ποτε απο μονος του. Οπου λεμε "πατερας", λεμε μαζι και "μητερα". Εις πεισμα παλαιοτερων ανδροκρατικων και νεοτερων φεμινιστικων δοξασιων, εις πεισμα των εντυπωσεων, πατερας και μητερα πηγαινουν παντα μαζι και ειναι παντα εδω, συμπαροντες. Η εκφραση "θεμα πατερας" ειναι ανοητη: δεν εχει νοημα.

Η παρασταση μιας ζωης ως θεματικης ιστοριας, ποσο μαλλον ως κλινικου ιστορικου, χανει τη ζωη. Η ζωη δεν παρασταινεται, δεν εξαντλειται σε μια μορφη. Οταν λεμε ζωη, λεμε μαζι και θανατος.

Εδω ας μου επιτραπει μια σχετικη νυξη ακομα. Το σημερα κυριαρχο οραμα της βεβαιοτητας και της διασφαλισης, η παρασταση ενος κοσμου διχως τρομο, οχι μονο θα βρισκεται παντοτε αντιμετωπη με την αλλη μορφη που θα την ονομασει συμφωνα με τους δικους της ορους "τρομοκρατια", αλλα και θα μετερχεται αναλογα μεσα για να επιβαλει την κυριαρχια της. Μεσα απο τετοιες τραγικες πλανες, ερμαιο στη δινη εκδικησης και αντεκδικησης προχωραει ο κοσμος μας μεχρι να συντριβει στις συμπληγαδες της αφροσυνης του.

Υπαρχει αλλη δυνατοτητα; Μιας, οπως εγραφε ο Hölderlin, "μελλοντικης επαναστασης των νοοτροπιων..."; Ενας νεοτερος ποιητης, ο Paul Celan, μιλησε επισης γι' αυτην τη ζητουμενη επανασταση. Παραφραζω τα λογια του στα καθ' ημας: "Ξεκινα στην Ελλαδα, εδω και σημερα, με τον καθενα. Ενα τεταρτο να μας λειπει". Αυτο κανουμε κι εμεις, μια χουφτα ασημαντοι ανθρωποι, τωρα, σ' αυτην την ασημαντη γωνια του πλανητη ασχολουμενοι με τη μοιρα της Ilse, αυτης της ασημαντης γυναικας.

Ο,τι ειπωθηκε για τη διασπαση σε αντιθετικα ζευγη μορφων, για την αντιπαλοτητα, την κορυφωση της σ' εναν αγωνα σχεδον ζωης και θανατου ο αναγνωστης θα τα συναντησει στο κειμενο του Binswanger. Ηδη εδω κατατιθεται η σκεψη ενος νοημονος ο οποιος δεν εμεινε δεσμιος του ψυχολογισμου, δηλαδη της δοξασιας οτι τα παντα αναγονται σε ενδοψυχικες διεργασιες, αλλα εννοησε τον ανθρωπο ως υπαρχοντα μεσα στον κοσμο, με το φως του και το σκοταδι του.

Ομως εμεινε στον ανθρωπο και υπο το κρατος της παραστατικης συλληψης. Η ερμηνεια του ειναι, οπως γραφει ο ιδιος, "ανθρωπολογικη". Γι' αυτο και το κριτηριο και το μετρο με το οποιο κρινει την παραφροσυνη της Ilse ειναι μια ανθρωπινη εμπειρια, ειναι αυτο που συχνα αποκαλει "φυσικη εμπειρια", τη "φυσικοτητα" της οποιας βλεπει στην Ilse να διασπαται. Δεν ειναι λαθος. Ειναι λιγο.

Σ' αυτο το λιγο, δηλαδη στον ανθρωπο ως σημειο αναφορας, εμεινε πλην ελαχιστων μεμονωμενων εξαιρεσεων και η ψυχοθεραπευτικη σχολη η οποια επεχειρησε ν' ακολουθησει τη σκεψη του Heidegger, η "Daseinsanalyse". To ιδιο πρεπει να ειπωθει και για τη λεγομενη "υπαρξιακη ψυχαναλυση".

O χωρισμος σε αντιθετικες μορφες, η υιοθετηση της μιας και η απορριψη της αλλης ειναι πραγμα αδυνατο και αδιεξοδο. Γραφει ο Hölderlin σ' ενα γραμμα στον αδελφο του:

Τιποτα δεν υπαρχει μοναρχικα [ως μονη αρχη] κατω απο τον ουρανο κι επανω στη γη.

Αυτοι οι νομοι δεν τεθηκαν απο τον ανθρωπο. O ανθρωπος ειναι που πηρε απ' αυτους την κατευθυνση και τον προσανατολισμο της ουσιασης του. O αοριστος "τεθηκαν", "πηρε", αυτος ο βαθια ελληνικος αοριστος σημαινει: ηδη απο παντα. Και αυτο το "ηδη απο παντα" θα πει, συμφωνα με λογια του Σοφοκλη απο την Αντιγονη,

οὐδεὶς οἶδεν ἐξ ὅτου ᾽φάνη

κανεις δεν γνωριζει απο που φανερωθηκαν

Καθε μεγαλη νοηση και καθε μεγαλη ποιηση φθανουν εως εκει, "περαν των ανθρωπων", γραφει ο Paul Celan.

"α-ληθεια" ονομαστηκε απο τον Παρμενιδη ενας δρομος "ἀπ΄ἀνθρώπων ἐκτὸς πάτου" (εξω απο τα πατηματα των ανθρωπων). Αυτον, τον κοσμο ολων των κοσμων, διαβαζουμε στον Ηρακλειτο, "οὔτε τις θεῶν οὔτε ἀνθρώπων ἐποίησεν". Τουτο εχουμε να το μελετησουμε και να το αναγνωρισουμε και να το δεχτουμε. Ειναι ο ακρογωνιαιος αφανης λιθος καθε ψυχοθεραπειας που θελει να μενει πιστη στην α-ληθεια.

Ονομασα αυτην τη ζητουμενη, μη παραστατικη νοηση "οδικη" για ν' αποδωσω το καθοδον ως τον τοπο στον οποιο παιζεται η υποθεση αληθειας και πλανης, φρονησης και παραφροσυνης.

Το οτι ο ανθρωπος ειναι ενα καθοδον λεγεται μεν συχνα, ομως σπανια εννοειται. Με ποιον τροπο πρεπει να εννοησουμε την Ilse και τα παθη της ως δρομο; Θα δοκιμασω, τελειωνοντας, να κανω μερικες νυξεις.

Ακουσαμε απο τον Binswanger πως το κυριαρχο στην ιστορια της Ilse ειναι το "θεμα πατερας". Τωρα ομως "θεμα" θα πει: αποστολη. Η Ilse βρισκεται υπο την επηρεια ενος καλεσματος που την καλει ν' αλλαξει τον πατερα της.

O Binswanger ερχεται κατευθειαν στο θεμα. Αντιπαρερχεται το πρωταρχικο: οτι η Ilse καλειται. Το καλεσμα της δεν ειναι απλα περιστασιακο. O ανθρωπος ως ανθρωπος ειναι καλουμενος. Εαν αφησουμε κατα μερος τις βιολογικες, ψυχολογικες, κοινωνιολογικες παραστασεις του, εαν ειναι ν' αφησουμε στον ανθρωπο την ιδιαιτεροτητα του και δεν τον καταχωνιασουμε στην αδιαφοροποιητη και τελικα ανοητη παρασταση του εμβιου οντος, θα πρεπει ν' αναγνωρισουμε πως ο,τι συνηθισαμε ν' αποκαλουμε "ορμες", "αναγκες", "επιθυμιες", "ενδιαφεροντα" ειναι καλεσματα. Η πεινα κι η διψα ειναι καλεσμα. O ερωτας ειναι καλεσμα, η εριδα ειναι καλεσμα. Το βιβλιο που παρουσιαζεται σημερα ειναι καλεσμα.

Αυτο το καλεσμα μας βρισκει. Δεν το επινοουμε και δεν το καθοριζουμε εμεις. Δεν επιλεγουμε αυτο που θα μας καλεσει και το οποιο πολυ συχνα μας καλει εις πεισμα της θελησης και των προτιμησεων μας.

Το καλεσμα εχει το χαρακτηρα του χρεους: O ανθρωπος ως ανθρωπος ειναι χρεωμενος την ανταποκριση στο καλεσμα. Επειδη ο ανθρωπος βρισκει τον εαυτο του εξαρχης ως καλουμενο σε μια ανταποκριση, γι' αυτο και ειναι, στην ιδια τη φυση του, ενα καθοδον.

Ομως και παλι προκειται για οδους οι οποιες δεν αποδιδονται παραστατικα, δεν ειναι δρομοι σαν κι αυτους που περνουν εξω απο τις πορτες μας. Ειναι "οδοι, οι ιδιες οδευοντας" γραφει καπου ο Heidegger, οδοι οι οποιες ειναι καθοδον οι ιδιες, διανοιγονται με την πραξη της ανταποκρισης. Μ' αυτην κερδιζονται και μ' αυτην χανονται.

Η ανταποκριση ξεκινα ηδη με το χρεος να ακουστει το καλεσμα, να εκφραστει. ομως μονο ενας που ακουει μπορει, και πρεπει ισως, πρωτα να παρακουσει.

Η Ilse καλειται να "σωσει" τον πατερα της. Ποιον πατερα; Τη μορφη του κακου την οποια στα ματια της εκπροσωπει. Δεν ειναι μονο η Ilse που τον βλεπει ετσι. Ειναι και η μητερα της, ειναι κι ο πατερας ο ιδιος που καταλαβαινει τον εαυτο του μεσα απο το καλεσμα να επιβληθει "μοναρχικα" επανω στην αλλη μορφη.

Ολοι τους, ο καθενας με τον τροπο του, το πηγαινουν στα ακρα. Κι ολοι μαζι οδευουν προς το χαμο. Νομιζουν, και κατα τουτο παρακουν το καλεσμα που χρεωθηκαν - και πρεπει να το παρακουσουν, διοτι η πλανη ειναι πλανη μονο οταν πλαναται ως προς τον ιδιο τον εαυτο της, νομιζουν οτι τα λογια και τα εργα τους ξεκινουν απ' αυτους και τελειωνουν σ' αυτους. Δεν γνωριζουν οτι ειναι εκτελεστες νομων τους οποιους νεμονται, συμφωνα με τους οποιους εκει οπου η μια μορφη επιχειρει να γινει απολυτη, στην επιδιωξη της να εκμηδενισει την αλλη, θα γινει ακραια και θα γνωρισει το αδυνατο και το αμετρο της οχι αφηρημενα αλλα πεφτοντας επανω στα ορια, με τη συντριβη της. Ολοι τους προχωρουν τυφλα προς τη συντριβη. Θα την αναλαβει, εν ονοματι ολων, και προπαντων εν ονοματι της α-ληθειας, η κορη εκπιπτοντας στην παραφροσυνη.

Ανηκει στην α-ληθεια, γι' αυτο ο δρομος της αποκαλειται και "κέλευθος", ανηκει στην α-ληθεια να κελευει προς το δρομο της, να ζηταει δικαιωση. Γι' αυτο και οι πυλες που τον ανοιγουν, μας λεει ο Παρμενιδης, φυλασσονται απο τη "δίκην" την "πολύποινον". Σ' αυτον το δρομο καθοδον, καλυτερα σ' αυτην τη δινη, συμπαρασυρονται η Ilse και οι δικοι της.

Δεν ειναι καταλληλη η περισταση να μιλησουμε για τη συμμετοχη του νοημονος θεραπευτη σ' αυτην την, ας ακουστει η λεξη με το αρχαιο της νοημα, τραγωδια. Ας τονιστει μονο οτι ο θεραπευτης χρειαζεται ν' ακουει και να μιλα απο εκεινον τον τοπο τον "περαν των ανθρωπων", πιστος στην α-ληθεια. Οτι, με αλλα λογια, μεριμνα του δεν ειναι ο περιορισμος στον ανθρωπο με την εννοια, π.χ., της αποκαταστασης της υγειας, της αυτοπραγματωσης, της ευτυχιας κτλ. αλλα η α-ληθεια και μονο η α-ληθεια.

Το καλεσμα της, εφοσον η Ilse ειναι κι αυτη αρκετα νοημων να το ακουσει και να το δεχτει, ειναι εκεινο που αληθινα σωζει τον πατερα και ολους τους ενεχομενους.

Αυτοι οι δρομοι διανοιγονται, εφοσον διανοιχτουν μεχρι το τελος, μεσα απο την πλανη και τον πονο και τη συντριβη, που εδω συντελειται με την εκπτωση στην παραφροσυνη. Η τραγωδια του Σοφοκλη Αντιγονη κλεινει με τα λογια:

[...] μεγάλοι δὲ λόγοι

μεγάλας πληγὰς τῶν ὑπεραύχων ἀποτείσαντες

γήρᾳ τὸ φρονεῖν ἐδίδαξαν.

[...] μεγαλα λογια

αυτων που καυχωνται υπερ το δεον εφεραν μεγαλες πληγες

και στο γηρας τη φρονηση διδαξαν.