Η λεξη "τροπη" ("Kehre"). Συμφωνα με το λεξικο Duden η Kehre ειναι

Καμπη, κλειστη στροφη [ενός δρομου] (ωστε μετα την διαβαση της φτανει κανεις [σχεδον] στην αντιθετη κατευθυνση.)

Η "Τροπη" του Heidegger δεν αναφερεται σε στροφη μιας οδικης διαδρομης, αλλα στην νοηση του μετα τα τελη του τριαντα. Παραξενη στροφη: Δεν ακολουθει καποιον προδιαγραμμενο δρομο, καμια προδιαγραμενη καμπη. Ειναι, λεει ο Heidegger,

δρομοι,

δρομοι της νοησης, οι ιδιοι οδευοντας

Και τουτο διοτι, οπως λεει ακομα,

Ποτε δεν κανουμε σκεψεις εμεις.

Αυτες ερχονται σ' εμας.

Ηδη αυτη η φραση αφορα τον ψυχοθεραπευτη. Ο θεραπευτης εχει να υποχωρησει ως σκεπτομενο υποκειμενο, ωστε να ερθουν οι σκεψεις. Ομως αυτο ποτε δεν μπορει να προκυψει αυτοβουλα.

Θυμαμαι το High Spirits, ταινια του 1988. Στην Ελλαδα προβληθηκε με τον τιτλο "Πανδαιμονιο". Ο Peter Plunkett εχει κληρονομησει εναν πυργο στην Ιρλανδια. Τα χρεη που μαζεψε κοντευουν να τον πνιξουν. Ο Peter, για να σωσει τον πυργο, επινοει ενα σχεδιο: Τον κανει πυργο φαντασματων για τουριστες. Οι υπαλληλοι του πυργου Plunkett κανουν τα παντα για να προκαλεσουν στους τουριστες τρομο και φρικη, ομως αποτυγχανουν παταγωδως. Ηδη το επομενο πρωι το γκρουπ θελει να φυγει. Εχει ηδη επιβιβαστει στο πουλμαν. Ακριβως εκει που ολα εχουν χαθει, ακριβως εκει σηκωνεται ενας δυνατος ανεμος και να 'τα, τα γνησια φαντασματα του πυργου.

Οι ανθρωποι που ερχονται στον θεραπευτη ειναι λιγοτερο η περισσοτερο εγκλωβισμενοι σε αδιεξοδα. Τα εχουν χαμενα. Συνηθως περιμενουν απο τον θεραπευτη να ανακαλυψει ενα καποιο ανοιγμα στο αδιεξοδο, να βρει τα χαμενα. Αυτος δεν θα συμπραξει οπως το εννοουν. Με την τεχνη του θα ενθαρρυνει τον αντρα / την γυναικα να παραμεινουν στο αδιεξοδο, να παραιτηθουν απο την εμμονη στο να "κανω", μαλιστα να παραιτηθουν ακομα και απο το "κανω σκεψεις". Ζητουμενο ειναι μια μυχια εμπιστοσυνη στα ιδια τα πραγματα, μια πορεια, γραφει ο Heidegger, "ορτσα στα πραγματα". Στιγμιοτυπο μιας αναλυσης:

Αυτη: Τωρα που τα ειδα και εκανα συνδεσεις, τι κανω;

Εγω: Αυτο θα κανει κατι μ' εσας.

Αυτη: Πως;

Εγω: Εχει τον τροπο του.

Αυτη: Συχνα ειμαι ανυπομονη.

Η ελευθερια που αναφερεται στους φροϋδικους τιτλους "ελευθερος συνειρμος" σε σχεση με τον αναλυομενο και "ελευθερα μετεωρη προσοχη" σε σχεση με τον αναλυτη, τελικα προσβλεπει σε μια απελευθερωση απο τον ιδιο τον εαυτο, σε ενα λυσιμο απο αυτο που ο Ηρακλειτος αποκαλει ΙΔΙΟΣ ΚΟΣΜΟΣ, προσβλεπει σε μια απελευθερωση απο το κανω-σκεψεις, απελευθερωση μαλιστα απο την "κυστη του εαυτου", για να παραφρασω μια εκφραση του Medard Boss, για χαρη των πραγματων που ερχονται σε λογο και σε σιωπη. Τοτε, σε μια καλη ωρα, θα μπορουσαν να ερθουν τα "γνησια φαντασματα". Μπορει να συμβει μια "τροπη".

Μ' αυτα και μ' αυτα φτανουμε και παλι στην λεξη του Heidegger. Οπως ειπωθηκε, η "Τροπη" παρασταινεται ως η μεταβαση απο την πρωιμη στην οψιμη νοηση του. Η Τροπη ως Τροπη, το τρεπεσθαι, το συμβαν μια τετοιας τροπης, ειναι κατι αλλο απο την αντιπαραβολη των προτερων και των υστερων φιλοσοφικων θεσεων. Σημερα λοιπον δεν θα ασχοληθω μ' αυτες. Θα δοκιμασω να παραμεινω στην ιδια την τροπη, στο μεταιχμιο της, στο φαινομενο του τρεπεσθαι, σ' αυτο που συγ-κινει και εκ-κινει καν την τροπη ως τροπη.

Ως γνωστο, το "Ειναι και Χρονος" ξεκινα με μια φραση του Πλατωνα απο τον διαλογο "Σοφιστης":

γιατι ειναι φανερο οτι εσεις αυτα τα γνωριζετε απο παλια (τι εννοειτε οταν χρησιμοποιειτε την εκφραση ὂν), ομως εμεις καποτε πιστευαμε μεν οτι το κατανοουσαμε, μα τωρα μενουμε με την απορια.

".... ομως εμεις καποτε πιστευαμε μεν οτι το κατανοουσαμε, μα τωρα μενουμε με την απορια", λεει ο ξενος που συμμετεχει στον διαλογο. ἠπορήκαμεν. Πόρος ειναι δρομος. Α-πορια ειναι αδιεξοδο. Το αδιεξοδο σπανια εμφανιζεται καθαρα. Συνηθως καλυπτεται πισω απο συγκεχυμενα ερωτηματα και αμηχανες απαντησεις. Αυτοι π.χ. που αναζητουν εναν θεραπευτη εχουν συχνα μια ορισμενη ιδεα, τι συμβαινει με το βασανο τους και τι χρειαζεται για να επελθει η ιαση. Αυτο που δεν ξερουν ειναι οτι οι παραστασεις τους για βασανο και ιαση ειναι αποκυηματα ακριβως της διαταραχης που τρεφει το βασανο. Ο θεραπευτης, με την τεχνη του, μπορει να επισημανει καταρχην την δυνατοτητα να καθαρισει το εδαφος, να παραμεριστει η συγχυση και να αφεθει να προβαλει η καθαρη απορια, μαλιστα να γινει τοπος κατοικησης. Οπου χρειαζεται να προσεξουμε οτι εδω αυτη η απορια εχει αυτοπαθη χαρακτηρα: κανεις γινεται απορια, γινεται ερωτηματικο ο ιδιος. Στο αδιεξοδο της αποριας δεν εξολισθαινουν μονο τα πραγματα. Μαζι με τα πραγματα εξολισθαινει, γινεται α-πορος, ο ανθρωπος που του μιλουν, η απεναντι στον οποιο σωπαινουν.

Στον Heidegger η απορια εμφανιζεται με διαφορες μορφες. Μια μορφη της ειναι αυτο που ονομαζει "αγχος". Γραφει:

Το αγχος δεν αφηνει πλεον να εμφανιστει μια τετοια συγχυση. Πολυ περισσοτερο το διατρεχει μια ιδιαζουσα ησυχια.

"Αιωρουμαστε" στο αγχος. Σαφεστερα: το αγχος μας αφηνει μετεωρους, γιατι κανει τα οντα να εξολισθαινουν. Τουτο περιλαμβανει το οτι κι εμεις οι ιδιοι - αυτοι οι οντες ανθρωποι - εν μεσω των οντων εξολισθαινουμε μαζι τους. Γι' αυτο ο,τι συμβαινει κατα βαση δεν "σου" ειναι και δεν "μου" ειναι αποκοσμο, αλλα ειναι ετσι σε "καποιον".

Αυτο το αγχος θα ηταν η αλλη πλευρα του καθημερινα εμπειρατου αγχους, το οποιο βεβαια καθε αλλο παρα ως "ησυχια" βιωνεται. Στα ματια του ευμενως διακειμενου θεραπευτη το ανησυχο αγχος του ασθενη του εμφανιζεται, για να χρησιμοποιησω μια λεξη του ιαπωνα νοητη Keiji Nishitani, σε μια "διπλοτυπια": Ο θεραπευτης εμπειραται το αγχωτικο του, και συναμα επανακαμπτει σ' αυτον εκεινη η "ιδιαζουσα ησυχια". Μεσα απο αυτο το κλιμα θα ερθουν τα σωστα λογια και σ' αυτο το κλιμα θα εγκλιματιστει ο πασχων νωριτερα η αργοτερα, αν ποτε εγκλιματιστει. Αυτος ο εγκλιματισμος, που δεν κοινωνειται γνωστικα, αλλα με τον βιοσωματικα, αν μπορω να το πω ετσι, εκφερομενο λογο και με τις σιωπες του θεραπευτη, θα ηταν το ιαματικο.

Μια αλλη λεξη του Heidegger για την απορια θα ηταν η πληξη. Γραφει:

Ολα τα οντα, μας αποσυρονται χωρις εξαιρεση, ολα, προς τα οποια βλεπουμε [...], απο καθε αποψη, ολα τα οντα τα οποια αναβλεπουμε ως υπαρξαντα και γενομενα και παρελθοντα [...], ολα τα οντα στα οποια προσβλεπουμε ως μελλοντα [...].

Ειναι ενδιαφερον οτι η γερμανικη λεξη για την πληξη, Langeweile (σχολαζω επι μακρον, διαγω σε σχολη), στην καθημερινη χρηση σημαινει κατι ολοτελα διαφορετικο απ' αυτο που λεει η ιδια. Διοτι ακριβως σ' αυτον που βρισκεται στην διαθεση της πληξης εχει χαθει η δυνατοτητα να σχολαζει: δεν εχει ιδεα, τι θα πει αυτο. Heidegger:

Σχολαζω θα πει: διαρκω, μενω ησυχος, μενω και στεκω στον εαυτο μου, δηλαδη στην ησυχια. Ο Goethe λεει σ' εναν ομορφο στιχο: 'Το βιολι σταματα, ο χορευτης σχολαζει.'

Επανω σ' αυτο ο γερμανοκορεατης φιλοσοφος Byung-Chul Han σχετικα με μια δυνητικη τροπη:

Την στιγμη που ο χορευτης σταματα να κινειται, αντιλαμβανεται ολον τον χωρο. Αυτο το αργοσυρτο σχολαζειν ειναι η προϋποθεση για να ξεκινησει ενας ολοτελα διαφορετικος χορος.

Το σχολαζειν παρα… ειναι ενα στοιχειο αυτου που ο Heidegger αποκαλει "στοχαστικη νοηση" ("besinnliches Denken"). Αυτη, γραφει, ειναι απορη:

Παντως το απορο του στοχασμου ειναι η υποσχεση ενος πλουτου, οι θησαυροι του οποιου αναλαμπουν στην λαμψη εκεινου του αχρηστου που ποτε δεν μπαινει σε λογαριασμο.

Οι Αρχαιοι το ονομαζαν ΒΙΟΣ ΘΕΩΡΗΤΙΚΟΣ, vita contemplativa. Η στοχαστικη νοηση ειναι απορη διοτι εχει υποχρεωθει στο "αχρηστο", το οποιο "δεν μπαινει σε λογαριασμο", και γι' αυτο ακριβως κρυβει μεσα του μια "λαμψη" και εναν "θησαυρο".

Ο βασικος κανονας της ψυχαναλυσης μπορει να ακουστει ως προσκληση για το αχρηστο. Ο Freud λεει δηλαδη στον ασθενη του:

Θα παρατηρησετε οτι κατα την αφηγηση σας, σας ερχονται διαφορες σκεψεις που θα θελατε να τις παραμερισετε με καποιες κριτικες ενστασεις. Θα εχετε την ταση να πειτε στον εαυτο σας: Αυτο, η εκεινο δεν ανηκει εδω, η ειναι τελειως ασημαντο, η δεν εχει νοημα, κι ετσι δεν χρειαζεται να το λεει κανεις. (...) Να λετε λοιπον ολα οσα περνουν απο τον νου σας.

Ο βασικος κανονας θα ηταν συναμα μια προσκληση στο σχολαζειν. Ετσι συνεχιζει ο Freud:

Συμπεριφερθειτε οπως για παραδειγμα ενας ταξιδιωτης που καθεται στο παραθυρο του βαγονιου και περιγραφει σ' αυτον που βρισκεται μεσα το πως η θεα αλλαζει στο βλεμμα του.

Κατι παρομοιο συμβαινει και μ' αυτον "που βρισκεται μεσα", δηλαδη τον αναλυτη. Freud:

Να κρατα μακρια απο την παρατηρητικοτητα του ολες τις συνειδητες επιρροες (...). Να ακουει και να μην νοιαζεται να συγκρατησει κατι.

Μ' αυτην την εννοια η αναλυση θα ηταν ενας εγκλιματισμος στο σχολαζειν στο αχρηστο, κατι που μπορει να ευτυχησει μονο οταν ο χωρος της αναλυσης ειναι ξενωνας σε μια περιοχη λαξεμενη ακριβως απο εκεινο το κλιμα. Ιαματικη θα ηταν αυτη η, για να θυμησω μια λεξη του Heidegger, "ανεση-αφεση" ("Gelassenheit") του αναλυτη. Η βασικη της διαθεση θα ηταν η φιλοτητα, αν την εμπειραθουμε συμφωνα με εναν παλιο λογο του ζεν: φιλοξενια σε εναν ξενωνα οπου ο ξενοδοχος εχει τοσο αποποιηθει καθε ιδιοτελεια, ειναι τοσο φευγατος που στο ιδιο το σπιτι του εχει γινει ο ιδιος ενας φιλοξενουμενος. Καπως ετσι μπορει η πληξη, η βασανιστικη απορια να επανακαμψει στην κυριολεξια της γερμανικης λεξης (Lange-weile), στην ανετη-αφημενη, στην ξεγνοιαστη απορια του σχολαζειν στο αχρηστο. Εδω ανηκει και το οτι ο ασθενης καλειται να λησμονησει οτι ειναι ασθενης και ο θεραπευτης να λησμονησει οτι ειναι θεραπευτης - μια ενοραση που οφειλω στον Hanspeter Padrutt. Τοτε η ψυχοθεραπεια δεν θα ηταν παροχη υπηρεσιων. Περισσοτερα επανω σ' αυτο, αργοτερα.

Καταρχην και κατα το πλειστον η αδιεξοδη απορια γινεται εμπειρατη ως βασανο και μαρτυριο. Υπαρχουν π.χ. ανθρωποι που εχουν μια εικονα για τον εαυτο τους, πως πρεπει να ειναι, πως θελουν να ειναι, η επαφηνονται στις επιταγες της αγορας της οικονομιας και της κουλτουρας. Με νυχια και με δοντια, ασκωντας στον εαυτο τους απιστευτη βια, προσπαθουν να εφαρμοσουν αυτην την εικονα του εαυτου τους επανω στον εαυτο τους. Συνειδητα, η ασυνειδητα, παντα θα το εμπειραθουν οτι οι προσπαθειες τους θα ναυαγησουν, οτι δεν ειναι στο χερι τους να διαμορφωσουν το Ειναι τους, οτι το Ειναι τους, η ΦΥΣΙΣ τους καπως, καποτε θα διαρρηξει καθε πρεπει και καθε θελω και καθε προτυπο. Ο Heidegger το αναφερει σε μια παραδοση του τριαντα:

Η βιαιο-πραγια εναντια στην ανωτερα βια του Ειναι πρεπει να σπασει επανω του, εφοσον το Ειναι κρατει κατα πως ουσιαζεται, ως φύσις. (...)

(...) Da-sein (...) θα πει: ρηγμα στο οποιο εμφανιζεται και εισορμα η ανωτερα βια του Ειναι, ωστε αυτο το ρηγμα να ρηγνυται το ιδιο επανω στο Ειναι.

Σπανια υποψιαζονται οι ανθρωποι το ρηγμα το σμιλεμενο στην υπαρξη τους, την πληγη που αφαιμασσει καθε θελω και δεν θελω, καθε πρεπει και δεν πρεπει, καθε ελπιδα και καθε φοβο. Συχνα συνεχιζουν μεν κανοντας το δικο τους, ομως με το τιμημα μιας υπαρξιακης συρρικνωσης, ως πενιχρα σκηνωματα, μαλιστα ως τερατογενεσεις της πληρους τους υπαρξης. Τετοιες υπαρξεις περιγραφει ο Zarathustra:

Βλεπω και ειδα (...) ανθρωπους που τους λειπουν τα παντα, εκτος απο ενα που παραεχουν - ανθρωπους που δεν ειναι τιποτα παρα ενα μεγαλο αυτι, η ενα μεγαλο στομα, η μια μεγαλη κοιλια, η κατι αλλο μεγαλο - αντιστροφους σακατηδες τους αποκαλω τετοιους.

Και οταν βγηκα απο την μοναξια μου και πρωτη φορα περασα αυτην τη γεφυρα: δεν πιστευα στα ματια μου και κοιταξα, και ξανακοιταξα, και τελικα ειπα: 'αυτο ειν' ενα αυτι! Ενα αυτι μεγαλο οσο ενας ανθρωπος!' Ειδα ακομα καλυτερα: και πραγματι κατω απο το αυτι κατι ακομα κινουνταν, κατι που ηταν μικρο και φτωχικο και καχεκτικο. Και πραγματι, το τεραστιο αυτι στεκοταν επανω σ' εναν μικρο λεπτο μισχο, - ομως ο μισχος ηταν ενας ανθρωπος! Μαλιστα οποιος εβαζε μπρος στο ματι του εναν φακο, μπορουσε ν' αναγνωρισει κι ενα μικρο ζηλοτυπο προσωπακι· επισης μια πρησμενη ψυχουλα που ταλαντευοταν στον μισχο. Ομως ο λαος μου ειπε οτι το μεγαλο αυτι δεν ειναι μονο ενας ανθρωπος, αλλα ενας μεγαλος ανθρωπος, μια ιδιοφυια. Ομως ποτε δεν πιστεψα τον λαο, οταν μιλουσε για μεγαλους ανθρωπους - και διατηρουσα την πιστη μου οτι ειναι ενας αντιστροφος σακατης που εχει πολυ λιγο απ' ολα και παρα πολυ απο ενα.

Οι ανθρωποι συχνα δεν εχουν ιδεα για το τι τους συμβαινει. Ρουφηγμενοι στην λησμοσυνη της υπαρξης τους πιστευουν οτι πρεπει να βαλουν περισσοτερο τα δυνατα τους για να διαμορφωσουν οι ιδιοι τον εαυτο τους. Τουτο οδηγει στο οτι με τα "καμωματα" τους ("Machenschaften", μια ακομα λεξη του Heidegger) παραμορφωνουν την υπαρξη τους. Την καθιστουν δυσμορφη. Καποτε το ναυαγιο των προσπαθειων τους, το "δεν μπορω αλλο" οδηγει στην απορια του αδιεξοδου. Εναποκειται στον θεραπευτη να αφυπνισει το αισθητηριο του συνομιλητη του για την "ανωτερα βια του Ειναι".

Μεχρι τωρα διερευνησαμε καποιους δρομους οι οποιοι αποληγουν στην βασανιστικη απορια ως αγχος, ως πληξη, ως καταρρευση και ρηγμα. Ζητουμενο, ποθουμενο θα ηταν μια τροπη η οποια υπολανθανει σε ολα αυτα τα φαινομενα. Πως μπορει τωρα η απορια να διανοιξει την δυνατοτητα μιας τροπης; Στην απορια οι μεχρι τουδε δρομοι εχουν γινει τυφλοι. Για τους τυφλους δρομους ο Heidegger γραφει:

Στο δασος εχει δρομους οι οποιοι, κατα το πλειστον χορταριασμενοι, σταματανε στο αδιαβατο. [...] Υλοτομοι και δασοφυλακες γνωριζουν τους δρομους. Ξερουν τι θα πει να εισαι σ' εναν τυφλο δρομο του δασους.

Στο πεδιο βαρυτητας της αποριας κανεις ειναι σε αδιεξοδο. Τι ειδους τροπη ειναι καν δυνατη εμπρος σ' εναν τυφλο δρομο; Ως επι το πλειστον ειναι μια απλη στροφη πισω, οπου, με την βοηθεια της ψυχιατρικης και της ψυχολογιας κανεις επανερχεται στα συνηθισμενα. Συχνα κανεις περνα μια ζωη προχωρωντας σε τυφλους δρομους μπρος-πισω. Καποιες φορες ερχεται η ωρα οπου και ο δρομος πισω γινεται τυφλος.

Οσο ριζικοτερα μενουν πισω οσα κανεις φερνει μαζι του στους μεχρι τουδε δρομους του, οσο πιο ολοκληρωτικα η δινη της αποριας ρουφαει μια ιστορια ζωης και την βυθιζει στο ανυποστατο, τοσο πιο γυμνη εμφανιζεται η βασανιστικη απορια, τοσο καθαροτερα κυριαρχει στην βασανιστικη απορια ενας νοσταλγικος τονος. Η λεξη "νοσταλγια" συντιθεται απο το "νοστος", παλιννοστηση, και το "αλγος", πονος. Η απορια γινεται μια οδυνηρη προσμονη του απροσμενου. T. S. Eliot, "East Coker":

Ειπα στην ψυχη μου, σταματησε, και περιμενε διχως ελπιδα

Αφου η ελπιδα θα 'ταν ελπιδα για το λαθος πραγμα. Περιμενε διχως αγαπη

Αφου η αγαπη θα 'ταν αγαπη για το λαθος πραγμα. Ακομα υπαρχει πιστη

Μα η πιστη κι η αγαπη κι η ελπιδα ειναι ολες τους στην αναμονη.

Περιμενε διχως σκεψη αφου ακομα δεν εισαι ετοιμη για σκεψη

Συνηθισμενη νοσταλγια και απορητικη νοσταλγια: εκεινη γνωριζει τι νοσταλγει, αυτη οχι. Εκεινη ειναι πονος για κατι, αυτη ειναι καθαρος πονος, ειναι, οπως λεει ο Heidegger,

πονος της εγγυτητας του απομακρου

Τι συμβαινει με την εγγυτητα του απομακρου; Η ψυχολογικοποιημενη νοσταλγια παρασταινεται ως συναισθημα. Εαν ομως εμπειραθουμε με τον Heidegger το συναισθημα, μεσα απο το συν- του, ως το αισθητηριο που μας συντονιζει με τον εκαστοτε τροπο παρουσιας των πραγματων, τοτε τιθεται το ερωτημα: Με ποιον τροπο παρουσιας ειναι συντονισμενος, ποιον τροπο παρουσιας συν-αισθανεται ο νοσταλγων; Συναισθηση τινος ειναι ο πονος του; Εδω θυμιζω μια ωραια εκφραση του Heidegger, την οποια αναφερει σε ενα αλλο πλαισιο: το "απροσπελαστο αναποδραστο". Το "απροσπελαστο αναποδραστο" ειναι τροπος παρουσιας. Ο πονος θα ηταν ενα ονομα για την συναισθηση της εγγυτητας (αναποδραστο) του απομακρου (απροσπελαστο).

Συνηθως κανεις μπαταρει προς την μια πλευρα αυτου του μετεωρου πραγματος:

Το αναποδραστο. Κανεις φανταζεται οτι μπορει να αποδρασει απ' αυτο. Συνηθως δεν εχει ιδεα απο την πλανη του, μαλιστα απο την τρελα του. Ειναι οι κατοικοι, οπως γραφει ο Hölderlin, των "γλισχρων χρονων". Το γλισχρο εχει αποδρασει απο καθε ειδους πληροτητα: Απο την γλωσσα απεσταξε την πληροφορια, απο τον ανθρωπο τον καταναλωτη, απο τον Αλλο μια εικονα του εαυτου του, απο τον ερωτα το σεξ και απο το σεξ την πορνογραφια. Σωματα που ποθουν την αποσκελετωση και αποσκελετωμενες, ανορεκτικες, κυριολεκτικα και μεταφορικα, υπαρξεις. Εναντιον του πονου το γλισχρο επεστρατευσε την ψυχιατρικη και την ψυχολογια, διανοιξε τα λαγουμια των ψυχοφαρμακων, της συμπεριφορικης θεραπειας και του Life Coaching. Βεβαια το γλισχρο ποτε δεν μενει ικανοποιημενο ολοτελα. Παραμενει παντα μια αισθηση ελλειψης - μια νοσταλγια πληροτητας που ζητα να ικανοποιηθει με ακομα μεγαλυτερη προσπαθεια, με την λεγομενη "εξελιξη" και την λεγομενη "προοδο" της επιστημης και της τεχνολογιας.

Το απροσπελαστο. Κανεις πιστευει οτι μπορει να το προσπελασει. Ειναι εκεινοι που εμπλεκονται σε μια νοσταλγια του απλησιαστου, π.χ. των παιδικων χρονων, η ενος πεθαμενου. Μπορει να ειναι νοσταλγια για κατι που δεν συνεβη ποτε, π.χ. εικονες, προτυπα στα οποια θα επρεπε, η θα πρεπει να προσομοιασουν οι γονεις, ο συντροφος, τα παιδια, η ποδοσφαιρικη ομαδα, μαλιστα ο κοσμος ολος. Εδω ανηκει και αυτος που τρεφεται απο μια εικονα μελλοντικης γαληνης, ευτυχιας, επιτυχιας, οπου ολα θα ειναι αλλιως, και παρακαμπτει αυτο που ο Πινδαρος ονομαζει "τα επιχωρια" και το "παρ' ποδος", δηλαδη παρακαμπτει την σημερινη, συγκεκριμενη κατασταση, η οποια, στο φως εκεινης της χιμαιρας, φανταζει μιζερη, αν οχι και απελπιστικη.

Η νοσταλγια του αναποδραστου και η νοσταλγια του απροσπελαστου ειναι, οπως λεει ο Eliot, για το λαθος πραγμα. Ο πονος της ειναι περισσοτερο μια μιζερια που, συμφωνα με μια κινεζικη εκφραση, μοιαζει με στεγη που σταζει. Ο θεραπευτης, αντι να αναλυει αυτην την νοσταλγια, να την ερμηνευει, να την "δουλευει", μπορει, με την τεχνη του, τονιζω και παλι, να καταδειξει το ατοπο της και να φερει κοντα στον πασχοντα την δυνατοτητα να αφησει αυτα τα αυτοερωτικα, ναρκισσιστικα φαντασματα να διαλυθουν καποια στιγμη στον αερα. Τοτε θα ανοιγε ο δρομος της απορητικης νοσταλγιας, ο δρομος του καθαρου πονου. Το ποσο μακρια θα φτασει μια τετοια κινηση, ειναι ανοιχτο. Οπωσδηποτε μονο εκεινος ο θεραπευτης που ειναι εξοικειωμενος και με τα δυο ειδη της νοσταλγιας, μπορει καποιον να τον καθοδηγησει αντιστοιχα.

Η ερωτηση μου ελεγε: Πως μπορει η απορια, το αδιεξοδο στην μορφη του αγχους, της πληξης, της καταρρευσης, της νοσταλγιας και του πονου να φερει την δυνατοτητα μιας τροπης; Πως μπορει να επελθει η "ιδιαζουσα ησυχια" του αγχους; Πως μπορει η πληξη να εισαγαγει σε ενα σχολαζειν παρα…; Πως μπορει το ρηγμα να μεταλλαχθει σε ανοιγμα; Πως μπορει η μιζερια να παραμερισει σ' εναν καθαρο πονο ως διαμονη στην περιοχη του αναποδραστου-απροσπελαστου;

Δεν υπαρχει απαντηση. Ηδη η ερωτηση ειναι λαθος. Διοτι η απαντηση σε ενα "Πως;" θα προϋπεθετε οτι στην τροπη θα υπηρχε μια συνεχεια, οτι η τροπη θα ηταν ενα ειδος διαδικασιας, δηλαδη τελικα μια συνεχιση του ομοιου. Τοτε ομως δεν θα ηταν καθαρη τροπη, διοτι αυτη, συμφωνα με τον Heidegger, εχει τον χαρακτηρα ενος "αλματος". Μια υπονοια για το πως συμβαινει μια τροπη, μπορουν να μας το δειξουν καποια σημεια απο το κειμενο του Heidegger Απο την εμπειρια της νοησης:

Οταν ο βροχερος ουρανος ανοιγει

κι εξαφνα μια λαμψη του ηλιου γλιστρα επανω απο το ζοφερο των

λειμωνων…

*

Οταν πριν το καλοκαιρι εδω κι εκει ναρκισσοι

ανθιζουν κρυφα στο λειβαδι και η

αγριοδαφνη λαμπει κατω απ' το σφενταμι…

*

Οταν τις χειμωνιατικες νυχτες χιονοθυελλες

συνταραζουν την καλυβα κι ενα πρωι το

τοπιο εχει καταλαγιασει στο χιονοστρωμα του...

Καπως ετσι συμβαινει στην ψυχοθεραπεια μια ιαση. Απλα ενα πρωι ειναι ολα αλλιως, συχνα τοσο αλλιως που σχεδον δεν θυμασαι εκεινα που σε βασανιζαν. Διοτι μια θυμηση ειναι δυνατη μονον οταν το υποκειμενο της θυμησης παραμενει το ιδιο, κι ετσι μπορει να διαπιστωσει μια διαφορα αναμεσα στο παρελθοντικο και στο παροντικο. Ομως οταν συμβαινει μια τετοια τροπη στην οποια ενεχεται ο ιδιος ο τρεπομενος, τοτε μαζι με το παρελθον χανεται και ο παρελθων, η τουλαχιστον λυνεται απο την χρονολογια του, το ημερολογιο του και πλεον διαγει, σχολαζει στον τοπο ενος "Μια φορα κι εναν καιρο… αυτο κι εκεινο" μαζι μ' ενα "Μια φορα κι εναν καιρο … εγω…". Η, ειναι οπως οταν κανεις ακουει ενα παλιο τραγουδι, η επισκεπτεται εναν αλλοτινο τοπο, και τα εμπειραται σαν μεσα απο εναν ταφο, σαν ενας νεκρος, σαν ενας πλεον αμετοχος. Ιαση μ' αυτην την εννοια θα πει ξεχασμα, και ξεχασμα μ' αυτην την εννοια θα πει οτι μια ιστορια ζωης καταλαγιαζει σε ευεργετικη ληθη.

Στην τροπη ως επι το πλειστον μενουν ολα τα ιδια, και παλι ολα ειναι αλλιωτικα, οπως π.χ. η ιδια μελωδια σε μια νεα μετατροπια. Ενα παραδειγμα υπαρχει στον ιδιο τον Heidegger. Σε μια ομιλια του το θεμα παιρνει μια τροπη την στιγμη που αλλαζει ο τονισμος μιας και μονον λεξης: το ρημα "αλληλεχομαι" δεν το προφερει, οπως γινεται συνηθως στο γερμανικο αντιστοιχο, "ΑΛΛΗΛεχομαι", αλλα "αλληλΕΧΟΜΑΙ".

Σκεψεις που ερχονται με ποδια περιστεριων κατευθυνουν τον κοσμο

λεει στον "Zarathustra" του Nietzsche. Σκεψεις που ερχονται με ποδια περιστεριων ειναι σχεδον ανεπαισθητες. Θα πει πως αυτες οι σκεψεις δεν εχουν σχεδον κανενα βαρος, καμια υποσταση. Το υποκειμενο της ακοης, για να προσλαβει αυτες τις σκεψεις και να τις κανει εργο, πρεπει να ειναι αντιστοιχα ανυποστατο. Ηδη οι λεξεις "σκεψεις" και "υποκειμενο" δεν δυνανται να ονομασουν αυτο που συμβαινει εδω. Heidegger:

Ο λογος της νοησης θα ειχε εφησυχασει στην ουσιωση του εαν γινοταν ανικανος να πει εκεινο το οποιο πρεπει να μενει ανειπωτο.

Μια τετοια ανικανοτητα θα εφερνε τη νοηση ενωπιον του ζητουμενου της.

Καταρχην ας συγκρατησουμε οτι ο λογος πλαναται οταν θεωρει πως μπορει να λεει τα παντα. Στον λογο ενοικει μια αδυναμια. Αυτο θα ηταν για την επιστημη, συμπεριλαμβανομενης της Ψυχολογιας, μια ελλειψη. Παντως μια γυναικα ειπε σε μια ωρα αναλυσης:

Μου αρεσει η φωνη σας ... Η σιωπη ... Όταν μιλατε και για λιγο σωπαινετε ... Μου αρεσει πως μπαινετε στη σιωπη ... Με ξεκουραζει…

Αυτη η σιωπη δεν ειναι η σιωπη της αγνοιας, της αποφυγης, η της αμηχανιας. Ουτε προκειται για λογια και σιωπες που εναλλασσονται. Ενα αποσπασμα του Ηρακλειτου για τους χρησμους του δελφικου μαντειου λεει:

ΟΥΤΕ ΛΕΓΕΙ ΟΥΤΕ ΚΡΥΠΤΕΙ ΑΛΛΑ ΣΗΜΑΙΝΕΙ

Ο χρησμος σημαινει. Δινει σηματα. Τα σηματα ουτε αποφαινονται, ουτε αποσιωπουν. Δεν σημαινουν μεταβατικα, δηλαδη δεν σημαινουν κατι, οπως το εννοει η τρεχουσα χρηση της λεξης. Σημαινουν και μονο σημαινουν, χωρις την μεταβαση σε ενα αντικειμενο, χωρις την αναφορα σε κατι αλλο. Αμεταβατα. Δεν μας ειναι τοσο ξενο οσο θα θεωρουσαμε με την πρωτη ματια. Σημαινουν τα ονειρα, τα μικρα παιδια και οι ανοϊκοι γεροι, οι παραφρονες και οι προφητες. Σηματα ειναι η λεγομενη "γλωσσα του σωματος", η γλωσσα στην οποια μιλουν η σαγηνη, ο ερωτας και ο θανατος. Η λεξη του Heidegger για τον ανθρωπο, Dasein, ειναι σημα.

Η ψυχοθεραπεια παιρνει τον δρομο της εν μεσω σηματων. Πριν λιγους μηνες μια γυναικα στα πενηντα στεναχωριοταν γιατι δεν της μενει χρονος να εφαρμοσει στην ζωη της ενορασεις που απεκτησε και να αφομοιωσει μια νεα μορφη ζωης. Της λεω: "Η ζωη ειναι μπροστα μας!". Γελαει. Αυτο, λεει, της το ειχα πει και χρονια πριν, ομως τωρα μπορει να ειναι βαρια αρρωστη και να μην της μενει πια χρονος. Της διηγουμαι μια παλια ιστορια του Ζεν:

Στο δασος ενας αντρας τρεχει να γλιτωσει απο μια τιγρη. Φτανει σ' εναν γκρεμο, αρπαζεται απο το κλαδι ενος αγριου αμπελιου και αιωρειται πανω απ' το κενο. Απο επανω η τιγρη ρουθουνιζει, ενω απο κατω μια αλλη τιγρη γρυλλιζει και δειχνει τα δοντια και τον περιμενει να πεσει. Καθως αυτος κρεμεται, δυο ποντικοι αρχιζουν να ροκανιζουν το κλαδι. Ακριβως αυτην την στιγμη βλεπει παραδιπλα μια μεγαλη αγριοφραουλα. Απλωνει το ελευθερο χερι του και την κοβει. Τι γλυκα που ειχε!

Αυτος ο ανθρωπος, της λεω, ειχε χρονο! Το ακουσε. Το "Η ζωη ειναι μπροστα μας!" ουτε αναφερονταν σε μετρηση του χρονου, ουτε ηταν υπεκφυγη. Κινουνταν στα πεδια των σηματων.

Η ψυχοθεραπεια, οπως ηδη αναφερθηκε, ξεκινα ηδη με το παραδοξο οτι ο θεραπευτης ξεχνα πως ειναι θεραπευτης και ο ασθενης ξεχνα πως ειναι ασθενης. Τουτο δεν θα πει οτι οι δυο τους γινονται κατι αλλο, π.χ. φιλοι. Προκειται για το οτι απελευθερωνονται απο τετοιες ταυτοτητες. Καλουνται κατα εναν τροπο να σκεφτονται εναντια στον εαυτο τους ως θεραπευτη και ασθενη. Heidegger:

Ο κακος και γι αυτο οξυτατος κινδυνος ειναι η νοηση καθεαυτην. Πρεπει να νοει εναντιον του εαυτου της, κατι το οποιο σπανια δυναται.

Και, αν μεινουμε στο πλαισιο της ψυχοθεραπειας, για ποιον κινδυνο μιλαμε; Γιατι δεν μπορει ο θεραπευτης να μεινει θεραπευτης και ο ασθενης, ασθενης; Διοτι, εαν αυτη η συναντηση συμβαινει στο ρου μιας ανευ ορων ελευθεριας, στον ρου μιας συνομιλιας που τεινει στο ανοιχτο, οπως το θελουν ο βασικος κανονας και η ελευθερα μετεωρη προσοχη, τοτε θεραπευτης και ασθενης δεν μπορουν να παραμεινουν καθηλωμενοι σ' αυτες τις ταυτοτητες. Ο Freud το διαισθανθηκε, οταν προειδοποιουσε για τον κινδυνο της "θεραπευτικης φιλοδοξιας", η οποια βεβαια παραδοσιακα χαρακτηριζει τον θεραπευτη. Μ' αυτην την εννοια ο θεραπευτης εχει να σκεφτεται εναντια στον εαυτο του. Το παραδοξο: Ουτε παρουσιαζεται ως θεραπευτης, ουτε αποσυρεται. Γινεται ο ιδιος σημα. Δεν αντλει απο τον εαυτο του αλλα απο το Ανοιχτο, και ακριβως αυτο δινει στον λογο του εναν αποηχο σιωπης, και στην σιωπη του εναν φιλικο, αιδημονα χαιρετισμο.

Ενα ονομα του Celan για το σημα με την παραπανω εννοια ειναι το "νημα":

Πιο λεπτος γινεσαι, πιο αγνωριστος, πιο αχνος!

Πιο αχνος: ενα νημα

Γι' αυτο και μπορει να πει:

[...] εχει

ακομα τραγουδια να ειπωθουν περαν

των ανθρωπων

Αυτο ακριβως επιχειρει ο Heidegger στην λεγομενη "Τροπη". Δοκιμαζεται σε μια νοηση περαν του υποκειμενου, του Εγω, της Ανθρωπολογιας, της Ψυχολογιας και του Υπαρξισμου. Σε μια σημειωση του Elias Canetti λεγεται ακομα:

Μια χωρα οπου καποιος που λεει 'εγω' ταχιστα βουλιαζει στη γη.

Μεχρι τωρα υποδηλωσα καποια πραγματα απο αυτην την χωρα, προπαντων αναφορικα με την ψυχοθεραπεια. Ομως εδω, οπως ειπωθηκε, δεν με αφορα το περιεχομενο της Τροπης αλλα το συμβαν του Τρεπεσθαι.

Ενα κομβικο σημειο στον λογο του Heidegger περι Τροπης ειναι η ομιλια Η αρχη της ταυτοτητας. Στο κειμενο της ομιλιας ο Heidegger προσεθεσε υστεροτερες σημειωσεις. Πολλα σημεια, ακομα και ο τιτλος, του φανηκαν προβληματικα και παλεψε για επαρκεστερες διατυπωσεις. Οι κριτικες του παρατηρησεις αφορουν ακομη και θεμελιακους ορους του οψιμου εργου του, μεταξυ αυτων και ιδια την λεξη "Τροπη". Στις σημειωσεις αυτες ερχεται επανειλημμενα μια αλλη λεξη, η οποια του φαινεται πιο αρμοζουσα για το ζητουμενο: οχι "τροπη" και "τρεπομαι" αλλα "αφυπνιζομαι". Ετσι π.χ. στο σημειο οπου μιλαει για την "τροπη" στον αλλο τονισμο του αλληλΕΧΟΜΑΙ. Στην ιδια την ομιλια συγκρινει αυτην την τροπη με αλμα:

Κατα που κατευθυνεται το αλμα οταν εφαλτεται απο το εδαφος; Προς μια αβυσσο; Ναι, οσο εχουμε απλως μια παρασταση του αλματος. (...) Οχι, εφοσον κανουμε το αλμα και αφεθουμε.

Η εκφραση "να αφεθουμε" φανηκε στον Heidegger υπερβολικα ενεργητικη. Σε μια μεταγενεστερη σημειωση γραφει:

το αφηνομαι

λυνομαι απο τον υπνο

Ετσι η "μεταβαση" στην "αλλη νοηση", οπως την ονομαζει συχνα, γινεται ενα συμβαν χωρις ανθρωπινη συμβολη, οπως ακριβως ειναι το "λυσιμο απο τον υπνο" - οταν δεν παρεμβαλλεται το ξυπνητηρι. Στην ομιλια "Hebel - der Hausfreund" ("Hebel - ο φιλος του σπιτιου") ο Heidegger λεει:

Σε καθε τι που λεει ο φιλος του σπιτιου, διαφυλαγει το ουσιωδες, στο οποιο ειναι διαπιστευμενοι οι ανθρωποι ως οι κατοικουντες, το οποιο παντως πολυ ευκολα χανουν οντας βυθισμενοι σε υπνο.

Ενα ψυχολογιζον πνευμα θα παρατηρουσε παραυτα: Ο Heidegger δεν μας λεει τιποτα νεο. Εδω το "βυθισμα στον υπνο" ειναι βασικα ο μηχανισμος της απωθησης στο υποσυνειδητο, απλα περιτυλιγμενο σε μια φιλοσοφικη - ποιητικη διατυπωση. Οπου το ψυχολογιζον βλεμμα παραβλεπει καποια πραγματα: Η θεωρια της απωθησης ειναι μια απαντηση στην ερωτηση "Που πανε οσα λησμονηθηκαν;" Η απαντηση επιχειρει ενα salto mortale: καταφευγει σε μια κατασκευη: "Στο υποσυνειδητο". Η ερωτηση ρωταει οπως: "Ξεχασα την ομπρελα μου - μα που την αφησα;". Παραμενει προς σκεψη, κατα ποσον κανεις μπορει να συμπεριφερεται με τον ιδιο τροπο σε πραγματα οπως η ληθη και σε πραγματα οπως οι ομπρελες.

Οι υπνοβατες του Heidegger δεν ειναι κατασκευες. Ειναι εδω, εμπρος στο βλεμμα ενος αφυπνισμενου. Βεβαια υπαρχουν βαθμιδες. Στην αναλυση συμβαινει κανεις να υποψιαζεται οτι ζει μισοναρκωμενος, οπως καποιος που οντας σε υπνο ματαια προσπαθει να ξυπνησει.

Τι μπορει τωρα να ειπωθει για αυτον τον υπνο; Ο Γιωργος Σεφερης σε ενα δοκιμιο παραθετει ενα αποσπασμα του Ηρακλειτου:

ΤΟΥΣ ΚΑΘΕΥΔΟΝΤΑΣ ΕΡΓΑΤΑΣ ΕΙΝΑΙ ΚΑΙ ΣΥΝΕΡΓΟΥΣ ΤΩΝ ΕΝ ΤΩ ΚΟΣΜΩ ΓΙΝΟΜΕΝΩΝ

Οι κοιμωμενοι επιτελουν εργο και ειναι συνεργοι σε ο,τι συμβαινει στον κοσμο.

Ειναι τα χρονια του δευτερου Παγκοσμιου Πολεμου. Ο Σεφερης γραφει:

Τα ειχα ολοενα στη σκεψη μου αυτα τα λογια· και τον καιρο που ετοιμαζοτανε η ανθρωποσφαγη· και τον καιρο της μεγαλης κρισης - δεν ξερω αν τελειωσε. Εβλεπα αυτους τους «καθευδοντας», αρματωμενους με τα πιο καταχθονια μεσα, να ξολοθρευονται χωρις να εχουν ξυπνησει [...] Κι αναρωτιομουν εμμονα με ποσην εγρηγορση και με ποσην υπνοβασια κατεργαζεται η ανθρωποτητα αυτα που γινονται στον κοσμο.

Η φιγουρα της αφυπνισης ανταποκρινεται περισσοτερο στην εμπειρια της ψυχοθεραπευτικης ιασης. Θυμιζω αυτο που ειπωθηκε προηγουμενως:

Ενα πρωι ειναι ολα αλλιως, συχνα τοσο αλλιως που κανεις σχεδον δεν θυμαται εκεινα που τον βασανιζαν..

Τι αγγελει τωρα την μεταβαση σ' αυτην την αφυπνιση; Ο Heidegger αναφερει μια αρχαια ελληνικη λεξη. Για αυτην την λεξη λεει:

καμια απο τις λεξεις μας δεν συλλαμβανει την ουσια της, ακομα και αν συγκεντρωσουμε τα σχετικα ονοματα: Gnade (θεια κλπ. χαρη), Gunst (ευνοια), Anmut (χαρη της κινησης), Glanz (λαμψη): το ενδοτατο μυστηριο του ευγενους, το οποιο κλινει προς εμας και ομως παραμενει ολοτελα ησυχο στον εαυτο του.

Η ελληνικη λεξη ειναι ΧΑΡΙΣ. Ο Heidegger στα "Μαυρα Τετραδια" παραθετει δυο στιχους απο μια ωδη του Πινδαρου:

αλλα καθως η παλαια

ΧΑΡΙΣ υπνωττει

Εδω ο Heidegger μεταφραζει το ΧΑΡΙΣ με "δωριζουσα λαμψη της αταλαντευτης Χαριτος". Οι πινδαρικοι στιχοι στην μεταφραση του:

Αλλα καθοτι υπνωττει η παλαια, η δωριζουσα λαμψη της αταλαντευτης Χαριτος

Η εδω επερωτουμενη αφυπνιση οφειλεται σε μια πνοη της ΧΑΡΙΤΟΣ. Θα ηταν αφυπνιση της ιδιας της ΧΑΡΙΤΟΣ. Με την λεξη ΧΑΡΙΣ συγγενευει το "χαρισμα". Σε αντιθεση με το ταλεντο, που αναφερεται σε μια εγγενη ικανοτητα, κι ετσι ειναι στοιχειο του εαυτου, το χαρισμα ειναι δωρο, δωριζεται απο ενα τελειως Αλλο - ενα τοσο τελειως Αλλο που παραμενει λανθανον. Η κυρια λεξη του Heidegger για το τελειως Αλλο ειναι το "Ειναι". Η διαφορα αναμεσα στο ταλεντο και στο χαρισμα καθισταται εμφανης στο ακολουθο παραθεμα απο το δοκιμιο του "Zu Hölderlins Dichtung des deutschen Geschickes" ("Επανω στην ποιηση του Hölderlin για την γερμανικη μοιρα):

Το "ανθρωπινο" ειναι εκεινο το οποιο ο ανθρωπος συνηθως δεν ειναι ποτε αφ' εαυτου του, αλλα αυτο το οποιο καταγεται απο την χαρη του Ειναι, το οποιο στην αληθεια του τον προ-καλει.

Το συμβαν της αφυπνισης οφειλεται σε μια ΧΑΡΙΝ. Τελικα ο θεραπευτης ειναι προικισμενος με ενα χαρισμα, ειναι, αν μπορω να το πω ετσι, χαρισματικος. Ομως και αυτος που τον αναζητει θα πρεπει να ειναι προικισμενος αντιστοιχα. Μονον ετσι μπορει να ευτυχησει μια ιαση ανταξια του ονοματος της.

Τι μπορει ακομα να ειπωθει για την εμπειρια της ελευσης της ΧΑΡΙΤΟΣ; Η ΧΑΡΙΣ ερχεται, οταν ερχεται, απο διαφορετικους δρομους. Ενας απο αυτους, ιδιαιτερα σχετικος με την ψυχοθεραπεια, ονομαζεται στο "Wünschelrute" ("Ραβδοσκοπια"), ενα ποιημα του Joseph von Eichendorff που ο Heidegger αναφερει σε μια ομιλια του:

Σ' ολα τα πραγματα, που αδιακοπα ονειρευονται, ενα ασμα κοιμαται, κι ο κοσμος πιανει το τραγουδι, φτανει να ευρεις την μαγικη λεξη.

Η μαγικη λεξη λοιπον. Οταν την βρεις ο κοσμος "πιανει το τραγουδι". Αυτην την εκφραση την πετυχα και σε ενα αλλο σημειο, και μαλιστα στον Maurice Merleau-Ponty. Γραφει:

(...) Οταν παιρνουμε υποψη το συγκινησιακο περιεχομενο των λεξεων, αυτο που προηγουμενως ονομασαμε την "σωματικη εκφραστικοτητα" τους, κατι που π.χ. στην ποιηση ειναι μεγιστης σημασιας, θα μπορουσε να δειχθει οτι οι λεξεις, τα φωνηεντα και τα φωνηματα ειναι τοσοι τροποι να τραγουδας τον κοσμο (...)

Και ο Friedrich Hölderlin στο ποιημα "Der Gang aufs Land" (Η πορεια στην εξοχη"):

σαν ξεκινησουμε το ζητουμενο

και η γλωσσα μας πρωτα λυθει

και η λεξη βρεθει και η καρδια ανοιξει

Σε τι διαφερει μια τετοια λεξη απο τις απλως λεξεις; Αυτες ειναι εμπεδωμενες στην αποφανση. Συνδεονται μεταξυ τους με χρονικους, αιτιολογικους, τελικους και αλλους συνδεσμους σε ενα σχεσιακο ολον. Τετοιες συνδεσεις απαρτιζουν αυτο που συνηθως εννοουμε ως "σκεψη", η οποια επιτελειται απο ενα υποκειμενο και διατυπωνεται με μια αποφανση: συνδεση και διακριση, ταξινομηση, κριση, αξιολογηση. Η "μαγικη λεξη" δεν ανηκει εδω. Δεν ειναι νοητικη πραξη αλλα συμβαν. Γι' αυτο και δεν προσβλεπει σε τιποτα, παραμενει ελευθερη απο καθε αναφορικοτητα. Η "μαγικη λεξη" απλα ονομαζει. Συμβαινει ως απλη ονομασια. Ο Heidegger σε ενα σεμιναριο στην Νοτια Γαλλια διευκρινιζει την διαφορα αναμεσα στην ονομασια και στην αποφανση:

Στην απλη ονομασια αφηνω τα παροντα να ειναι αυτα που ειναι. Αναμφισβητητα η ονομασια περιλαμβανει αυτον που ονομαζει - ομως το ιδιομορφο της ονομασιας ειναι ακριβως οτι ο ονομαζων υπεισερχεται εντος της ετσι ωστε ο ιδιος να αποσυρεται ενωπιον του οντος. Τοτε το ον ειναι καθαρο φαινομενο.

Αντιθετα στην αποφανση ο αποφαινομενος συμμετεχει παρεμβαινοντας - και παρεμβαινει ως αυτος που σκυβει επανω στο ον, για να μιλησει επι αυτου. Οταν συμβαινει αυτο, το ον μπορει πλεον να κατανοηθει μονον ως αντικειμενο και το ονομα ως υπολειμμα της αποφανσης.

Ο ονομαζων, λεει ο Heidegger, αποσυρεται ο ιδιος. Ο ονομαζων αποσυρεται ο ιδιος, δηλ. δεν αποφαινεται, δηλ. δεν σκεφτεται. Πως ερχονται τα ονομαζοντα ονοματα που συμβαινουν περαν της αποφανσης; Heidegger:

Ομως ο ανθρωπος, αν ειναι να ξαναβρεθει στην εγγυτητα του Ειναι, τοτε πρεπει προηγουμενως να μαθει να υπαρχει μεσα στο ανωνυμο.

Εδω ας προσεξουμε οτι ο ανθρωπος, οντας σημειο, ειναι διαποτισμενος απο το ανωνυμο. Ο φορεας ενος ονοματος που θα εξαντλουνταν ολοτελα στο ονομα του, δεν θα μπορουσε ποτε να υπαρχει μεσα στο ανωνυμο. Οσο περισσοτερο βρισκεται στην "μεθη" ("trunken"), μια λεξη του Hölderlin, του ανωνυμου, τοσο σημαντοτερα ηχουν τα σημεια, τοσο βαθυτερα ανασαινουν τα ονομαζοντα ονοματα.

Σε μια αλλη περισταση συνεκρινα τον θεραπευτη, ως τον με την παραπανω εννοια ονομαζοντα, με τον νεκρο ο οποιος, οπως γραφει ο Γιωργος Σεφερης σ' ενα ποιημα, μπορει να συμβουλευει ακριβως οταν οι ζωντανοι δεν φτανουν. Στον Σεφερη ειναι ο μαντης Τειρεσιας, τον οποιο ο Οδυσσεας αναζητα στον Αδη για να μαθει πως θα γυρισει στην πατριδα του. Μιαν αλλη φορα μου φανηκε οτι στον θεραπευτη αναγνωρισα, οπως στους ποιητες και στους στοχαστες, την ταση μιας παραξενης αποπροσωποποιησης.

Ειμαστε συνηθισμενοι να εννοουμε τα ονοματα ως σημαινοντα σε εναν κωδικα επικοινωνιας. Στα ονομαζοντα ονοματα συνηχει κατι απο μαγικη λεξη, η καρδια ανοιγει και ο κοσμος αδει. Δεν χρειαζεται να ειναι τιποτα το ιδιαιτερο. Στην αναλυση μπορει καποια φορα να πεσει το ονομα "πατερας", και αυτο να ειπωθει σαν να λεγονταν για πρωτη φορα, σαν ο πατερας για πρωτη φορα να εμφανιζοταν τοσο ζωντανος, με μια ειτε ευχαρι, ειτε οδυνηρη παρουσια. Τα ονομαζοντα ονοματα δεν χρειαζονται καν να αρθρωθουν εκπεφρασμενα ως αυτα τουτα. Δυο στιγμιοτυπα απο ωρες αναλυσης:

- Ακουμπησε τα χερια του στην πλατη μου και μιλαγανε. Μιλαγανε.

- (Κλαιει, και λεει:) Ειναι σαν με τα δακρυα να παιρνει μορφη.

Με την ονομασια το ονομα γινεται τοπος διαμονης. Τοτε κατοικουμε το ονοματα. Ποιοι εμεις; Σε ενα σημειο απο την φανταστικη συνομιλια του Heidegger "Gelassenheit" ("Ανεση/Αφεση") ο δασκαλος ρωτα:

ΔΑΣΚΑΛΟΣ Τι ειναι αυτο που ονομασατε με το ονομα Gelassenheit (ανεση - αφεση);

ΕΡΕΥΝΗΤΗΣ Αν επιτρεπετε, δεν ημουν εγω που χρησιμοποιησα αυτο το ονομα, αλλα εσεις.

ΔΑΣΚΑΛΟΣ Οπως ουτε εσεις, ετσι ουτε κι εγω δεν ημουν αυτος που επετελεσε την ονομασια.

ΛΟΓΙΟΣ Ποιος ηταν τοτε; Κανεις απο μας;

ΔΑΣΚΑΛΟΣ Ενδεχομενως. Διοτι στην περιοχη που βρισκομαστε ολα ειναι ενταξει μονον οταν δεν ηταν κανεις απο εμας.

Ο Byung-Chul Han σχολιαζει:

Στην συνομιλια ο καθενας ειναι κατα εναν τροπο εκτος εαυτου. Κανενας δεν υπογραφει την λεξη "Gelassenheit". Κανεις δεν ηταν εκει οταν ηρθε η λεξη. Σ' αυτο το συμβαν της λεξης ο καθενας παρευρισκονταν μονον. Η συνομιλια δεν λαμβανει χωρα μεταξυ των φορεων απο γνωμες, αλλα η συνομιλια δινεται. Κανεις δεν εβγαλε απο το στομα του την λεξη "Gelassenheit". Η λεξη ηρθε, προσηλθε στην συνομιλια διοτι εκει ηταν Κανεις.

Και ο Hanspeter Padrutt για την καθοδηγηση της ψυχοθεραπευτικης συνομιλιας:

Ισως μαλιστα η τεχνη μας να εγκειται προπαντων στο να καθοδηγουμε την συνομιλια ετσι ωστε η ιδια η συνομιλια να μπορει να αναλαβει την καθοδηγηση.

Αφυπνιση λοιπον: Η λυτρωτικη ΧΑΡΙΣ και η ανυποκειμενικη ονομασια. Ο Heidegger, σε ενα ακομη παραρτημα στο "Ταυτοτητα και Διαφορα", σημειωνει: "καμια παλιννοστουσα τροπη / αλλα αφυπνιση" και προσθετει σε παρενθεση: "(Erheiterung)" (ευφορια). Δεν υπαρχει μονο αφυπνιση στο ευφορικο αλλα επισης και καταρχην αφυπνιση στην κολαση. Η λεξη του Heidegger για την κολαση ειναι "ο κινδυνος". Ο Heidegger γνωριζει οτι καταρχην και κατα το πλειστον κανεις ουτε καν υποψιαζεται τον κινδυνο, και οτι ακριβως ειναι αναγκη μια αφυπνιση στον κινδυνο. Γι' αυτο και μπορει να ρωτα:

Ομως πως ειναι εκει οπου ο κινδυνος συμβαινει ως κινδυνος και ετσι πρωτα ειναι α-ληθως ο κινδυνος;

Επιτρεψτε μου να συζητησω αυτα τα λογια σε αναφορα με την ψυχοθεραπεια. Ας δουμε π.χ. καποιον που πασχει απο καταθλιψη. Που βλεπει τον κινδυνο; Τον βλεπει στο "Δεν μπορω αλλο". Ο ρολος του στην οικογενεια, στην εργασια κλπ. ειναι σε κινδυνο. Θα ηθελε να γινει οπως πριν. Θα ηθελε παλι να μπορει να μπορει. Αυτο υποσχονται τα αντικαταθλιπτικα, και πολλες φορες το καταφερνουν. Ειναι η παλια καλη συνταγη της Ιατρικης: Restitutio ad integrum: αποκατασταση στο ακεραιο. Εφοσον επελθει μια, οπως λενε, "βελτιωση", τοτε και παλι θα μπορει να μπορει. Στην οικογενεια και στην εργασια θα εκπληρωνει τα καθηκοντα του και παλι με επιμελεια, θα συνεχισει να προσανατολιζει τα εργα και τις ημερες του συμφωνα με οδηγιες που τεθηκαν απο αλλους κι απο τον εαυτο του.

Στο "δεν μπορω να μπορω" ηταν εκεινες οι οδηγιες σε κινδυνο. Αυτος ομως πιστευε πως κινδυνευε ο ιδιος. Δηλαδη κατανοουσε τον εαυτο του στο ονομα των οδηγιων. Εφοσον καποια ωρα αφυπνιστει και αποκτησει μια πιο ελευθερη σχεση με τις οδηγιες, τοτε το υποκειμενο του "Δεν μπορω αλλο" δεν θα περιεκλειε την υπαρξη του ολοτελα. Η οδηγος φραση της καταθλιψης του θα ηταν πλεον: "Δεν μπορω αλλο ετσι". Τοτε θα μπορουσε να δει οτι εδω υπηρχε ενας αλλος, ενας λανθανων κινδυνος. Τωρα δεν θα επροκειτο για τον ρολο στην οικογενεια και στην εργασια. Θα επροκειτο για την ενοραση οτι κινουνταν σαν υπνοβατης, ο οποιος ειχε παραδοθει στις οδηγιες του μπορω και του πρεπει, σαν μεσα σε ναρκη. Ηδη μ' αυτην την γνωση θα αχνοφεγγε η σωτηρια, διοτι το "Δεν μπορω αλλο" δεν θα ηταν πλεον μονοδρομος. Θα γινοταν κι αλλιως. Η καταθλιψη του θα ηταν η μεταβαση, το σημα μιας πιο ελευθερης μορφης ζωης.

Ομως οπου ειναι κινδυνος, βλασταινει

Και το σωτηριο

Ειναι στιχοι απο το ποιημα του Hölderlin "Patmos". Ο Heidegger αγαπουσε αυτους τους στιχους. Το σωτηριο, που βλασταινει εκει οπου ειναι κινδυνος, δεν βλασταινει μακρια απο τον κινδυνο. Ειναι ο ιδιος ο κινδυνος που τρεφει το σωτηριο.

Το σωτηριο δεν ειναι happy end. Ειναι ενα τραγικο σημα. Διοτι το "Δεν μπορω αλλο ετσι" κοβει τον δρομο πισω στο οικειο. Κατακρημνιζει καποιον στην απορια που ανεφερα προηγουμενως με τα ονοματα του αγχους, της πληξης, της καταρρευσης, της νοσταλγιας και του πονου. Αυτη η απορια ισοδυναμει με μια αφυπνιση στην κολαση.

Το προηγουμενο καλοκαιρι περασα λιγες μερες στην Κρητη. Καθως περπατουσα σ' ενα φαραγγι παρατηρησα ποσο παραξενα φιλικο ηταν το περιβαλλον εκει. Φιλικο με τετοιον τροπο που ειπα: Εδω μπορω να πεθανω. Στο αεροπλανο, στην καθολικη του υποταγη στην λειτουργικοτητα, σχεδον δεν μπορω να το πω. Το αεροπλανο, καθως θετει, οχι την ζωη αλλα την θνητοτητα μου σε κινδυνο, ειναι ενας τοπος της κολασης. Υπαρχει πληθωρα τετοιων επικινδυνων, μαλιστα κολασμενων τοπων: Το σουπερ μαρκετ, ο τοπος εργασιας, το αυτοκινητο, το νοσοκομειο, τα κοινωνικα δικτυα, πολυ συχνα το ιδιο το σπιτικο. Τελος, η ιδια η εικονα του εαυτου. Σε εναν κοσμο οπου η κυριαρχια της διαδικασιας, της επιδοσης, της αποτελεσματικοτητας επιτρεπει στα παντα, περιλαμβανομενης της ανθρωπινης υπαρξης, να υπαρχουν μονο καλωδιωμενα, δεσποζει αυτο που ο Jean Baudrillard αποκαλει "κολαση του ομοιου". Η λησμοσυνη του Αλλου φτανει εως την λησμοσυνη του τελειως Αλλου που ονομαζουμε "θανατο". Στην κολαση του ομοιου δεν μπορεις να πεθανεις - κι επομενως ουτε και να ζησεις.

Ο ψυχοθεραπευτης εχει ενα περιεργο επαγγελμα. Εκτιθεται στον κινδυνο με ενα εμφατικο νοημα. Ο Paul Celan μιλησε για "θανατηφορο λογο": Πολλοι που αναζητουν την ψυχοθεραπεια μιλουν λιγοτερο, η περισσοτερο μονολογικα. Οταν ακουν, ακουν μονο τον εαυτο τους. Ο λογος τους ειναι θανατηφορος καθοσον εκμηδενιζει τον Αλλο ως Αλλο, συμπεριλαμβανομενου του θεραπευτη. Ξανα και ξανα, οταν ανοιγει η πορτα του γραφειου για να υποδεχθει καποιον, εισχωρει μαζι του ενας αερας δροσερος, που ομως συχνα-πυκνα κλιμακωνεται σε ριπες κολασμενες.

Σε ενα σημειο απο το βιβλιο του Byung-Chul Han "Die Austreibung des Anderen" ["Ο εξοβελισμος του Αλλου"] λεει:

Ο Max Scheler στο κειμενο του "Liebe und Erkenntnis" ["Αγαπη και γνωση"] σημειωνει οτι ο Αυγουστινος "με παραξενο, μυστηριο τροπο" αποδιδει στα φυτα εναν ποθο "να κοιταχτουν απο τον ανθρωπο, σαν μεσα απο την αγαπητικη αναγνωριση του Ειναι τους να τους συνεβαινε ενα αναλογο της λυτρωσης". Εαν ενα λουλουδι ειχε εν εαυτω πληροτητα του Ειναι, δεν θα ειχε την αναγκη να το κοιταξουν. Εχει λοιπον ενα ελλειμμα, ενα ελλειμμα του Ειναι. Το αγαπητικο κοιταγμα, "η απο αγαπη καθοδηγουμενη αναγνωριση" το λυτρωνει απο την κατασταση της ελλειψης. Ετσι αυτη ειναι "αναλογο της λυτρωσης". Γνωση ειναι λυτρωση. Εχει μια αγαπητικη σχεση με το αντικειμενο της ως Αλλο. Κατα τουτο διαφερει απο την απλη γνωση, η πληροφορια, στην οποια λειπει ολοτελα η διασταση του Αλλου.

Αυτο λεει κατι για την συνομιλια μεταξυ των ανθρωπων - πρωτιστως βασικα για την ελλειψη συνομιλιας, π.χ. στην αρχη μιας ψυχοθεραπειας. Ως επι τον πλειστον στον ασθενη λειπει το αισθητηριο για την "απο αγαπη καθοδηγουμενη αναγνωριση" του Αλλου και εκ μερους του Αλλου. Αυτο το αισθητηριο μπορει να αφυπνιστει πρωτα οταν τον κοιταξει το βλεμμα και το στομα του θεραπευτη.

Το σωτηριο, ειπωθηκε, δηλωνεται με τραγικα σημαδια. Σ' αυτο το πλαισιο ο Heidegger εισαγει μια αποφασιστικη λεξη: das Verwinden [το ξεπονεμα]. Λεει:

Αυτο το ξεπονεμα μοιαζει με ο,τι συμβαινει οταν στην περιοχη των ανθρωπινων ξεπερνιεται ενας πονος.

Το σωτηριο, και τουτο αφορα προπαντων τον θεραπευτη, θα ηταν η διαμονη σ' εκεινη την "διπλοτυπια" οπου το απο αγαπη καθοδηγουμενο βλεμμα, καταμεσις στους "αντιστροφους σακατηδες" του Nietzsche, παραμενει οδυνηρα σταθερο ακριβως εκει οπου κυριαρχει η ενδεια αγαπης. Αφορα ισως και το να μπορεις να πεθανεις στο αεροπλανο... Elias Canetti:

Μια πληγη που γινεται πνευμονας και διαμεσου του ανασαινεις.

Paul Celan:

Πηγαινε με την τεχνη σου στα πιο ολοδικα σου στενα. Και απελευθερωσου.

Ηταν καποιες παρατηρησεις ξεκινωντας απο την "Τροπη" του Heidegger και την σχεση της με την ψυχοθεραπεια. Αυτη η μεγαλη ομιλια θα μπορουσε να ειχε περιοριστει σε μια και μονη φραση. Προερχεται απο την τραγωδια του Σοφοκλη "Αιας" και ονομαζει τον ορο της δυνατοτητας καθε ψυχοθεραπειας, ετσι οπως αναπτυχθηκε εδω:

ΧΑΡΙΣ ΧΑΡΙΝ ΓΑΡ ΕΣΤΙΝ Η ΤΙΚΤΟΥΣ' ΑΕΙ

γιατι ειναι η χαρη αυτη που παντα γεννα χαρη