εχει τα εξης συστατικα: χρωματισμενος καμβας, φωτογραφια ενος παλιου αυτοκινητου παρκαρισμενου σ' εναν δρομο της πολης, φωτογραφια του γιου του Christopher βρεφος, υψωνοντας ενα χερι προς εναν σκοτεινο χωρο απο πανω του, καρτ ποσταλ του Αγαλματος της Ελευθεριας, ανδρικο πουκαμισο σκισμενο και ανοιχτο, τσακισμενο σωληναριο μπογιας, αποσπασματα τυπωμενων λεξεων η χαρτι εφημεριδας κι ενα μαξιλαρι κρεβατιου δεμενο μ' ενα σκοινι που το σφιγγει στη μεση. Στο μεσο ολων αυτων ξεχυνεται ενας ταριχευμενος Αμερικανικος Θαλασσαετος σε πληρη πτηση. Ο Rauschenberg λεει οτι εκανε το εργο απο υλικα που βρηκε τριγυρω στο στουντιο του. Αν ειναι ετσι, τοτε το υλικο βρεθηκε σοφα. Ειχε περασει την δεκαετια του '50 αλλαζοντας τα περισσοτερα απο τα καθοριστικα χαρακτηριστικα του εαυτου του: Αφησε την γυναικα και τον γιο του, πηρε διαζυγιο, αφησε την Αμερικη για την Ευρωπη ταξιδευοντας με τον Cy Twombly, αποκαλυφθηκε σεξουαλικα και μεταμορφωσε την καλλιτεχνικη του μεθοδο προσθετοντας αντικειμενα πανω σε ζωγραφισμενες επιφανειες. Ολο το ησυχο υποβαθρο της ζωης του ως ανερχομενος αφηρημενος ζωγραφος, πληρης με συζυγο, γιο, αυτοκινητο, λευκο πουκαμισο, ακεραιο μαξιλαρι και συμβατικη μεθοδο καλλιτεχνικης παραγωγης, ξαφνικα ειχε χαθει. Θα μπορουσαμε να πουμε οτι ο Robert Rauschenberg ξεπεταχτηκε απο το μεσον του Robert Rauschenberg, εκτοξευοντας τον εαυτο του σαν αετος απο τα σκουπιδια της ιδιας της προηγουμενης προσωπικοτητας του. Ηταν ισως δυσοιωνο το οτι επρεπε να αποκοψει την ουρα του πουλιου για να το προσαρμοσει πανω στον καμβα του. Το ανησυχητικο μιας ησυχης επιφανειας μερικες φορες μπορει να φερει περισσοτερα προβληματα απ' οσα περιμενεις. Ο παραγεμιστος αετος, που ειχε βρεθει σ' εναν σκουπιδοτενεκε, αποδειχθηκε οτι ανηκε σ' ενα ειδος υπο εξαφανιση προστατευομενο απο την Migratory Bird Act του 1918. Και θα μπορουσε, οπως η Ελενη της Τροιας, να προκαλεσει εξωφρενικα προβληματα για τους κατοχους του σε μεταγενεστερα χρονια, που τους ηταν απαγορευμενο να πουλησουν το εργο τεχνης και θα επρεπε να το δωρισουν σ' ενα μουσειο για ν' αποφυγουν τους φορους. Ομως το 1959 ολα αυτα ηταν του μελλοντος, ο αετος ηταν ενα περηφανο συμβολο εθνικης και προσωπικης υπεροχης, αβλαβες καθοτι ακινητο. Η ακινησια γενικα μου φαινεται χαρακτηριστικη των Combines. Η παρουσιαση των μανιωδως σουρρεαλιστικων τους θεματων και οι εξωφρενικες τους μεταφορες πτησης και ρηξης, η ιδιορρυθμη αδρανεια τους συλλαμβανεται απο τον Octavio Paz σε ενα ποιημα, ο τιτλος του οποιου ειναι A Wind Called Bob Rauschenberg. Ειναι ενα μεγαλο ποιημα που περιεχει αυτες τις αραδες:

Τα αντικειμενα κοιμουνται το ενα πλαι στο αλλο,

μεγαλα σμηνη απο πραγματα και πραγματα και πραγματα,

τα αντικειμενα κοιμουνται μ' ανοιχτα τα ματια

κι αργα πεφτουν μεσα στον εαυτο τους,

πεφτουν χωρις να κινουνται,

η πτωση τους ειναι η γαληνη ενος αεροπλανου κατω απο το φεγγαρι,

ο υπνος τους ειναι πτωση διχως επιστροφη,

Καθως τωρα μιλαμε για εξωφρενικα αντικειμενα, ας αναθεωρησουμε τα πραγματα ελληνικα.

Εσυ, γαληνια αθικτη νυφη της ηρεμιας,

λεει ο Keates στον πρωτο στιχο της ωδης του σε ενα φαντασιακο αρχαιο κομματι κεραμικης. Η Ode on a Grecian Urn νοιαζεται για το παθος του χρονου. Συμφωνα με τον Andrew Motion, τον βιογραφο του Keats, οταν το ποιημα τυπωθηκε για πρωτη φορα το 1820, ενα κομμα εμφανιστηκε στον πρωτο στιχο αναμεσα στο "γαληνια" και στο "αθικτη", κανοντας το "γαληνια" επιθετο, περιγραφοντας περισσοτερο την ακινητη λαρνακα παρα επιρρημα που χαρακτηριζει την αγνοτητα της νυφης. Οπωσδηποτε ειναι μια μεταφορικη νυφη, ισως δεν πειραζει αν θα την καλυψουμε μ' ενα κομμα η οχι, ομως σκεφτειτε την στιγμη στην οποια αυτο το αναλογιζεστε. Απο την στιγμη που το γνωριζετε, ο θρυλος του κομμα ανοιγει ενα απο εκεινα τα κενα, οπου ενα κειμενο διαφερει απο τον εαυτο του και διαστωματωνεται σε επιλογες, η σου δινει μια σιωπη στην οποια να σκεφτεις δυο σκεψεις με μιας. Εξτρα λεπτα εμοιαζαν να επεκτεινονται εν μεσω της αναγνωσης του στιχου 1.

Τωρα, θετο παιδι της σιωπης και του αργου χρονου,

συνεχιζει ο Keates στον στιχο 2. [00:29:34] Εαν, οπως το εθεσε ο John Cage, η σιωπη ειναι αυτο που δεν αντιλαμβανομαστε, μπορουμε να πουμε οτι η αντιληπτη σιωπη ειναι η γαληνη; Εχεις να το αντιληφθεις. Να εισελθεις σ' αυτο. Η γαληνη θελει χρονο.

Ας δουμε τωρα τι συμβαινει αν αναπτυξουμε το κομμα σ' αυτον τον ακομα πιο αργο χρονο της ανω τελειας. Αυτο το σημειο που τωρα καλειται ανω τελεια, και που χρησιμοποιουνταν απο τους αρχαιους Ελληνες, περιεπεσε σε αχρηστια απο τους Ρωμαιους, αναβιωσε με ολες αυτες τις λεπτομερειες του το 1494, επαναπροσδιοριστηκε απο τους γραμματικους του 18ου αιωνα και στην μοντερνα χρηση υποδηλωνει μια παυση μεταξυ δυο προτασεων, η οριοθετει στοιχεια σ' εναν καταλογο. Η μεταμοντερνα χρηση προσεθεσε μια λειτουργια φατσουλας της ανω τελειας σαν κλεισιμο του ματιου. Μπορειτε να σκεφτειτε τις ανω τελειες ως κομματα, και τοτε ειναι καθαρα δουλικες, η μπορειτε να τις σκεφτειτε ως τελειες, και η χρηση τους μπορει να σε κανει να νιωσεις τυχοδιωκτης, ειπε η Gertrude Stein, η οποια βασικα απεφευγε την ανω τελεια, σε αντιθεση με την Virginia Woolf, η οποια ομολογησε οτι ειναι επικινδυνα εξαρτητικη, χρησιμοποιωντας περισσοτερες απο 1000 στο Mrs. Dalloway, σε συγκριση με 50 στο Ulysses του James Joyce και τις χονδρικα μηδεν στο ολο εργο της Emily Dickinson.

Η Emily Dickinson δεν ηταν καποια που εκανε παυσεις μεταξυ των προτασεων. Οταν πεθανε αφησε καπου 2000 ποιητικες συνθεσεις χυμα μεσα σ' ενα συρταρι γραφειου, πολλες απ' αυτες κακογραμμενες σε σκισμενα χαρτια. Ο γραφικος χαρακτηρας ειναι γρηγορος, γερμενος προς τα εμπρος και καπως αυθαδης. Η σελιδα ειναι η οικουμενη της Emily. Αυτες οι παυλες απλα δεν νοιαζονται για το τι οποιοσδηποτε αλλος σκεφτεται τι πρεπει να ειναι η στιξη. Κανεις αλλος δεν προκειται να τις δει. Η Virginia Woolf, απο την αλλη, νοιαζονταν μεχρι θανατου για το τι θα σκεφτοταν οι αλλοι, τι θα ελεγαν οι κριτικοι και για την ψυχολογια της φημης γενικα . Παραθετω,

Ευχομαι να μην χρειαζονταν ποτε να διαβαζω για τον εαυτο μου, η να σκεφτομαι για τον εαυτο μου (...) αλλα μονο να κοιτω σταθερα το αντικειμενο μου και να σκεφτομαι το πως να το εκφρασω,

ειπε στο ημερολογιο της. Και σ' ενα γραμμα στην Ethel Smyth ειπε,

Πιστευω οτι η αναισθησια και η πληρης ανωνυμια ειναι οι μονοι οροι (...) υπο τους οποιους μπορω να γραφω.

Βεβαια η ανωνυμια δεν ηταν επιλογη, δεδομενου του υψηλου κοινωνικου προφιλ της οικογενειας και των φιλων της, μην μιλησουμε για την ιδιοσυγκρασια της να βουταει με το κεφαλι, που ηταν το στιλ της. Ομως οντως στην δεκαετια του 1930 πειραματιστηκε με τεχνικες εχεμυθειας, προσπαθωντας να κανει λιγο πισω απο την επιφανεια της αυθεντιας σε καθε μυθιστορημα, αντικαθιστωντας αυτο που αποκαλουσε τον "καταραμενο εγωιστικο εαυτο" με την αντωνυμια του πληθυντικου "εμεις", η με φαινομενα οπως επιπλα, η φεγγαροφωτο, η με την ανθρωποτητα ως συνολο. Στο βιβλιο που στον θανατο της αφησε ημιτελες, Between the Acts, υπαρχουν φωνες, λεξεις και φρασεις που γλιστρανε μεσα κι εξω απο διαφορετικες συνειδησιακες καταστασεις, και πισω απ' αυτες καποιος αποκαλουμενος "τριτη φωνη", η "αυτο δεν ηταν κανεις". Ειναι σαν κολυμβητρια σ' ενα δυνατο ρευμα, προσπαθωντας να κολυμπησει προς τα πισω, προσπαθωντας να φτασει σε καποιο μερος προτερο της δικης της προσωπικοτητας. Εκεινο το διαστημα βρισκουμε ενα στοιχειωμενο χωριο σ' ενα γραμμα στην Ethel Smyth, οπου η Virginia Woolf περιγραφει να περπατα σ' ενα πλημμυρισμενο ποταμι. Λεει

Χθες, καθως σκεφτομουν να κανω μια εξερευνηση, επεσα με το κεφαλι σε μια τρυπα εξη ποδιων και γυρισα σπιτι σταζοντας σαν σπανιελ (...) Τι παλαβο να κολυμπας σ' ενα χωραφι! (...) Ποσο αγαπω αυτο το αγριο μεσαιωνικο νερο που κινειται, παντου πλεουμενοι κορμοι δεντρων και σμηνη πουλιων κι ενας αντρας σε μια μπλαβα, κι εγω τοσο απογυμνωμενη απο την ανθρωπινη ιδιοτητα που θα μπορουσες να με παρεις για πασσαλο που περπατα.

Η στιξη ως πασσαλος που περπατα θα μπορουσε να ειναι μια ανω τελεια [semicolon: ;]. Αυτο το σημειο, σταθερο και ρευστο μαζι, δουλικο και τυχοδιωκτικο μαζι, αυτο το γαληνιο σημειο σ' εναν κολυμβητικο κοσμο. Το εργο που η Virginia Woolf αφησε ημιτελες το 1941 οταν πεθανε, ειναι ενα μυθιστορημα που κολλησε σ' αυτο το γαληνιο σημειο. Γραφτηκε το 1940, ομως η υποθεση ειναι το 1939. Το Between the Acts ειναι η ιστορια χαρακτηρων που παυουν στο χειλος του πολεμου, με την προθεση να διαβαστει απο ανθρωπους που ηδη ειχαν κομιστει περαν αυτου του σημειου στιξης. Η συγγραφεας κοιταζει πισω σ' ενα μελλον που δεν θα εχει συμβει ακομη, και ομως εχει. Αυτο μου δινει την ιδια αισθηση του Inside Out, οπως της Emily Dickinson το "Ακουσα εναν βομβο απο Μυγες - σαν πεθανα", σαν οι πτερυγες του χρονου να ειχαν διπλωθει λαθος. Και παλι η ενδιαμεσοτητα ειναι η λογικη του μυθιστορηματος. Η ολη ιστορια, οπως υποδηλωνει ο τιτλος της, ειναι ενα ειδος εικονικου semicolon και επανειλημμενα στηνει στιγμες παυσης που επισυρουν την προσοχη σε μια βαθεια ανησυχια στην σταση του καθενα απεναντι στον πολεμο και στον εαυτο τους. Δυο παραδειγματα:

Πρωτα, το Between the Acts ειναι η ιστορια καποιων χωρικων που στηνουν μια πομπη εποχης στον κηπο ενος αριστοκρατη. Η διευθυντρια της πομπης, μια ορισμενη Miss Latrobe, ο John Cage των ημερων της, αποφασισε να ξεκινησει την δευτερη σκηνη με 10 λεπτα σιγης, να γεμιζουν απο ηχους του περιβαλλοντος. Παραθετω:

Ηθελε να τους εκθεσει, να τους καταβρεξει με πραγματικοτητα του παροντος.

Ολα αυτα πανε στραβα. Το κοινο δεν ξερει πως να δωσει προσοχη στην πραγματικοτητα. Και κατοπιν ξαφνικα βρεχει. "Η πραγματικοτητα υπερβολικα δυνατη", μουρμουριζει η Miss Latrobe. Ομως συντομα η βροχη σταματα και το εργο συνεχιζει προς την εντυπωσιακη τελικη φαση, η οποια περιλαμβανει ολους τους ηθοποιους στην σκηνη να πιανουν εναν καθρεφτη και να γυριζουν για ν' αντικρυσουν το κοινο.

ολα σταματησαν. Και το κοινο ειδαν τον εαυτο τους, με κανεναν τροπο ολοκληρο, μα οπωσδηποτε να καθονται σιωπηλοι.

Το ρολοϊ ειχε σταματησει στην στιγμη του παροντος. Ητανε τωρα. Εμεις καθαυτοι.

[...] ολοι μετατοπισμενοι, λειασμενοι· εξεζητημενα χερια υψωθηκαν, ποδια μετατοπιστηκαν, ολοι απεφυγαν, η σκιασαν τον εαυτο τους. [...] εκτος απο την Mrs. Manresa, η οποια, κοιτωντας τον εαυτο της στο γυαλι, το χρησιμοποιουσε σαν γυαλι· εβγαλε τον καθρεφτη της· πουδραρε την μυτη της· και εβαλε μια μπουκλα, που την ειχε χαλασει ο ανεμος, πισω στην θεση της.

[...]

"'Το εργο τελειωσε, το παιρνω", μουρμουρισε ο συνταγματαρχης Mayhew μαζευοντας το καπελο του."

Το εργο οντως εχει τελειωσει, ομως το μυθιστορημα συνεχιζει, και ο τοπικος επιμελητης σ' αυτο το σημειο σηκωνεται να βγαλει λογο ο οποιος γρηγορα φτανει στα οικονομικα της εκκλησιας, οπως συμβαινει συχνα με ομιλιες τοπικων επιμελητων. Ειναι ακριβως η ωρα οπου αναφερει ενα ελλειμμα 175 λιρων στο Εκκλησιαστικο Ταμειο Ψυχαγωγιας οταν 12 πολεμικα αεροπλανα περνουν απο πανω βουιζοντας, διχοτομωντας την ρητορικη του και κοβοντας στο μισο την φραση "opportunity to contribute" αναμεσα στην πρωτη και στην δευτερη συλλαβη του "opportunity".

Δευτερο παραδειγμα απο το Between the Acts ως εικονικο semicolon. Απο μια περιγραφη του σπιτιου ενος τοπικου αριστοκρατη, στον κηπο του οποιου η πομπη λαμβανει χωρα, ερχεται αυτο:

Αδειο, αδειο, αδειο· σιωπηλο, σιωπηλο, σιωπηλο. Το δωματιο ηταν ενα κοχυλι, τραγουδουσε αυτο που ηταν πριν απο τοτε που ηταν ο χρονος· ενα βαζο εστεκε στην καρδια του σπιτιου, αλαβαστρος, μαλακο, κρυο, φεροντας το γαληνιο [still)], αποσταγμενο [distilled] αρωμα κενου, σιωπης.

Αυτο ειναι το δωματιο μας, τοσο αδειο και σιωπηλο που μπορεις ν' ακουσεις τον χτυπο της καρδιας να ηχει απο συλλαβη σε συλλαβη. Τρεις φορες στο "αδειο", τρεις φορες στο "σιωπηλο", τρεις φορες στο "ηταν" και δυο στο "still". Η γαληνη διασφαλιζεται μ' ενα semicolon στο κεντρο καθε προτασης. Σκεφτειτε ποσο διαφορετικα θα φανταζε αυτο το δωματιο αν η συγγραφεας ειχε χρησιμοποιησει, ας πουμε, παυλες. Κοιταμε ενα βαζο σ' ενα δωματιο, σ' ενα σπιτι, σ' ενα χωριο σε μια Αγγλια που εγινε πολυ, πολυ γαληνια, θανατερα γαληνια. Μερικοι αναγνωστες βρισκουν πως το Between the Acts ειναι μια λαμπρη, δροσερη, παιχνιδιαρικη διασκεδαση. Εγω το βρισκω ανατριχιαστικο. Υπαρχει κατι το κενο στο κεντρο αυτου του μυθιστορηματος που ακτινοβολει απο την νοοτροπια της συγγραφεως. Αυτο ειναι ενα δωματιο που περιμενει το τιποτα.

Ας παμε 2000 χρονια πισω απο την εφευρεση του semicolon και ας αναλογιστουμε ενα δωματιο που περιμενει κατι. Αυτο ειναι μια γαληνη χαραγμενη σε μια ελληνικη λαρνακα απο ενα χερι του 3ου, η 2ου αιωνα π.Χ. Ειναι η παλαιοτερη γραπτη μαρτυρια που εχουμε της ποιησης της Σαπφους. Το αποσπασμα 2 ειναι ενας υμνος επικλησης που καλει την θεα Αφροδιτη, που εδω καλειται Κυπρις, να ερθει απο εκει που ειναι, απο την Κρητη, κατα κει που ειναι η Σαπφω, ενα ιερο αλσος.

Εδω, σ' εμενα, απο την Κρητη σ' αυτον τον ιερο ναο οπου ειναι το ευχαρι αλσος σου με μηλιες και βωμοι με λιβανι που αναθυμιαζει, και μεσα του ψυχρο νερο κελαηδα αναμεσα στα μηλιοκλαδα και με απαλα ροδα σκιαζεται ο χωρος κι απο σειομενα φυλλα κατεβαινει σταγονες ο υπνος, και μεσα του ενα λειβαδι με αλογα θαλλει με λουλουδια της ανοιξης και αγερηδες σαν μελι πνεουν. Σ' αυτο το μερος εσυ, Κυπρις, παιρνοντας με αβροτητα σε χρυσους καλυκες νεκταρ ανακατεμενο μ' εορτασμους, κερασε.

Το κεντρο του ποιηματος ειναι ενας καταλογος εναιωρουμενης ζωντανιας. Η γαληνη του καδραρεται απο μια και μονη σκηνη. Το ποιημα, στην πρωτη του λεξη, ξεκινα με ενα επιρρημα που σημαινει κατα δω, εδω σ' αυτο το μερος, ενα επιρρημα που συνηθως ακολουθειται απο μια προστακτικη οπως ελα, η πηγαινε. Ομως εδω το ρημα στην προστακτικη δεν ερχεται παρα στην πιο τελευταια λεξη "κερασε". Συμπερασματικα η Αφροδιτη ερχεται την ιδια στιγμη. Μεχρι τοτε το ιερο αλσος και το ποιημα αντηχουν με την ελλειψη της. Κι εκεινο το κεντρο του κεντρου αυτης της αντηχησης ειναι το σταξιμο του υπνου.

Ο πιο γαληνιος τοπος στο ποιημα ειναι η ελληνικη λεξη κῶμα, εδω μεταφραζεται "υπνος", ομως αυτο δεν ειναι κανονικη απογευματινη σιεστα. Κῶμα ειναι μια σπανια λεξη και μια αλλοκοτη λεξη που χρησιμοποιειται σε ιατρικα κειμενα για τον ληθαργο που ακομη αποκαλουμε "κωμα", κι αν στραφουμε στην ποιηση, παντα με συμφραζομενα ενος αλλου κοσμου. Αυτο ειναι ο βαρυς υπνος του Δια μετα το σεξ. Αυτο ειναι ο τιμωρητικος υπνος των θεων στον κατω κοσμο, που πρεπει να κρατησουν την ανασα τους για εναν χρονο γιατι παραβηκαν εναν ορκο. Το κῶμα μετεχει στον αχρονο χρονο της θεοτητας. Και παλι το ποιημα ειναι στημενο στον ανθρωπινο ενεστωτα χρονο. Η Σαπφω περιμενει εναν θεο ο οποιος οντως ερχεται. Ποσο διαφορετικη η υφη αυτης της γαληνης απο τον κενο χωρο που εβαλε η Virginia Woolf στην καρδια του Between the Acts! Το ποιημα της Σαπφους ειναι εορταστικο. Ειναι κατι σαν την ιδιοκτητρια απο ενα σπα πολυτελειας που τσεκαρει τα χαρακτηριστικα απο τα ζεστα λουτρα και τις σαλες του γιογκα της. Αντιπαραβαλετε το με την Virginia Woolf, που αντικαθιστα καθε αισθητη λεπτομερεια με το αποσταγμενο αρωμα ενος κενου σιωπηλου δωματιου και η προσωπικη μοναχικοτητα του οποιου μοιαζει να ηχει μεσα απο καθε ανθρωπινη σχεση στο μυθιστορημα.

Η Σαπφω περιγραφει εναν κοσμο πραγματων στον σωστο τοπο και στον σωστο χρονο, οπου οι ρυθμοι της θεοτητας συμπλεκονται μ' αυτους του ανθρωπινου, οπου η λατρεια ειναι μια ευχαρις και δυνητικη συναλλαγη. Στο Between the Acts δεν υπαρχει κανενα τετοιο αδυτο. Η Virginia Woolf ολοκληρωνει το μυθιστορημα της λεγοντας μας, παραθετω,

Το σπιτι ειχε χασει το καταφυγιο του.

Δεν λεει πως το σπιτι του 1939 εχασε το καταφυγιο του, ομως ειναι καθαρο οτι το μεγαλυτερο σπιτι του 1941 στην Αγγλια ανοιχτηκε στα δυο απ' ο,τι αυτη ειδε ως το "γιγαντιο λαθος" του 2ου Παγκοσμιου Πολεμου.

Και τωρα ας διασχισουμε το Αιγαιο απο την Λεσβο του 7ου αιωνα π.Χ. και την Σαπφω στην Σπαρτη του 7ου αιωνα π.Χ και τον ποιητη Αλκμανα και ας αναλογιστουμε την γαληνη των λαθων. Η Λεσβος και η Σπαρτη ηταν τα δυο μεγαλα κεντρα μουσικης και ποιητικης αριστειας στον 7ο αιωνα και ο Αλκμαν, ο Bob Dylan της εποχης του, ηταν διασημος για εντονα λυρικα ποιηματα τοσο κοσμολογικων οσο και προσωπικων θεματων. Σωζονται καπου 200 αραδες στιχων του Αλκμανος. Σχεδον τιποτα δεν ειναι γνωστο γι' αυτον, η για την βιογραφια του, ομως υπηρχε μια αρχαια φημη οτι ο Αλκμαν γεννηθηκε δουλος κι ελευθερωθηκε απο τον κυριο του λογω του ποιητικου του ταλεντου. Η ιστορια ειναι πιθανοτατα αποκρυφιστικη, και παλι καποια απο τα ποιηματα του δειχνουν μια εκπληκτικη οικειοτητα με την φτωχεια και την ενδεια. Για παραδειγμα το αποσπασμα 20, που αρχιζει μ' ενα ερωτηματικο, οπως το μετεφρασα, γιατι το ρημα "εκανε" δεν εχει εκπεφρασμενο υποκειμενο. Θα μπορουσε να ειναι ο Θεος, θα μπορουσε να ειναι μια αλλη δυναμη, μα τελος παντων, ποιος ξερει;

[;] εκανε τρεις εποχες, καλοκαιρι

και χειμωνα και φθινοπωρο την τριτη

και τεταρτη την ανοιξη οταν

εχει ανθηση ομως για να τρως αρκετα

δεν εχει.

Το ποιημα ειναι μια υπαρξιακη κραυγη καδραρισμενη ως οικονομικη γκαφα. Και ο Ομηρος και ο Ησιοδος πριν απο τον Αλκμανα ειχαν αναφερθει στις εποχες ως τρεις: χειμωνας, καλοκαιρι, φθινοπωρο. Ομως για εναν φτωχο ποιητη της Σπαρτης, με τιποτα να 'χει απομεινει στο ντουλαπι του στο τελος του χειμωνα, κι ερχεται η ανοιξη σαν υστερογραφο της φυσικης οικονομιας, τεταρτη σε μια σειρα απο τρεις, ανισορροπωντας την αριθμητικη του και διασκελιζοντας τον στιχο του. Ο στιχος ειναι ιαμβικος διμετρος,

Περιπλανιομουν μοναχος σαν συννεφο

επαναλαμβανεται τεσσερεις φορες και ακολουθειται απο εναν σπασμενο πεμπτο στιχο που κρεμεται κει σαν σουβλια της πεινας στο ρημα "δεν εχει". Θα μπορουσαμε με τον John Cage να το χαρακτηρισουμε ως αλλαγη νοοτροπιας και μεταστροφη. Η, θα μπορουσαμε, με τον Αριστοτελη, να το συγκρινουμε με το ψυχολογικο συμβαν της μεταφορας. Ο Αριστοτελης εχει να πει τα εξης για την μεταφορα στην Ρητορικη:

Το πιο πνευματωδες ερχεται απο την μεταφορα και απο την εξαπατηση απο τα πριν του αναγνωστη, η του ακουοντος. Γιατι του γινεται προδηλο πως εμαθε κατι απ' αυτην, συμβαινοντας το αντιθετο απ' ο,τι περιμενε, κι εκεινη την στιγμη ο νους μοιαζει να λεει στον εαυτο του "Ποσο αληθεια! Κι εγω παλι το πηρα λαθος."

Τα αληθινα λαθη της μεταφορας [47.26] υπονοει ο Αριστοτελης, να εγκλωβισει τον νου στην ακατασχετη ορμη του προς βεβαιοτητα, μπορει να μας διδαξει κατι απροσμενο. Εχω εναν φιλο που ειναι γλυπτης ονοματι Peter Cole. Μια μερα τον ρωτησα τι επιδιωκει μ' ενα γλυπτο, και η απαντηση του ηταν, "Θελω να συγκρατησω την αναστολη." Σκεφτηκα πως ειναι μια καλη απαντηση.

Τι ειναι η αναστολη, αν κανεις την μετακινησει ολοτελα απο την ψυχολογικη διασταση;

ρωτα ο Giorgio Agamben στο βιβλιο του με τιτλο The End of the Poem. Για την Σαπφω αναστολη θα μπορουσε να ειναι ενας τροπος να περιμενει την Θεα, για τον Rauschenberg θα μπορουσε να ειναι τεσσερεις μηνες σβησιματος του πινακα ενος αλλου, για τον John Cage 4 λεπτα και 33 δευτερολεπτα να μην παιζει το πιανο. Ομως ο Agamben ενδιαφερεται για μια αλλη, λιγοτερο ομορφη εμπειρια αναστολης, την κατασταση εξαιρεσης που αποκαλουμε κρατηση σε ασυλο, η, κατασταση του προσφυγα. Σ' ολον τον κοσμο στις μερες μας υπαρχουν μερη οπου ανθρωποι πιασμενοι σ' ενα ορισμενο ειδος στασης στο ενδιαμεσο μεταξυ πραγματικων καταστασεων της ζωης, εχουν τον χρονο τους κενωμενο απο τα παντα εκτος απ' τον χρονο. Παλι, η εννοια του Agamben της "γυμνης ζωης", οπως την αποκαλεσε, και που την εισηγαγε με το βιβλιο του Homo Sacer, ειναι ενας τροπος να μιλησουμε γι' αυτους τους ξεβρασμενους ατοπους αχρονους ανθρωπους. Την ζωη τους την περιγραφει ως μια ζωνη στο ενδιαμεσο μεταξυ του εξω και του μεσα, κατοικουμενη απο ανθρωπους που μπορουν να σκοτωθουν χωρις στον δολοφονο να απαγγελθει κατηγορια για φονο. Οπως Εβραιοι, τσιγγανοι, ομοφυλοφιλοι, η αναπηροι στα στρατοπεδα εξοντωσης των Ναζι, η σαν τα περιστατικα ιατρικων πειραματισμων σ' ολην την ιστορια, η σαν τους μεταναστες που δραπετευουν απο διαφορες απελπιστικες καταστασεις για να καταληξουν στις μερες μας σε ο,τι αποκαλειται ασυλο.

Αυτοι οι αιτουντες ασυλο εχουν κατι κοινο με την Αντιγονη του Σοφοκλεους η οποια, οταν προκειται να βγει απο την σκηνη για να ταφει ζωντανη, περιγραφει τον εαυτο της ως εξης:

Ειμαι ενα πραγμα ενδιαμεσο, ετσι δεν ειναι;, ουτε νεκρη μεταξυ των νεκρων ουτε ζωντανη μεταξυ των ζωντανων.

Η λεξη της Αντιγονης για το ενδιαμεσο πραγμα ειναι μέτοικος, συντιθεμενη απο το οἶκος, το ονομα για το σπιτι, και μετα-, ενα προθεμα που υποδηλωνει αλλαγη, η διαφορα. Μέτοικος ειναι το ελληνικο ισοδυναμο του μοντερνου αμερικανικου resident alien. Ενας μέτοικος στην Αθηνα του 5ου αιωνα ηταν ειτε μεταναστης ειτε ελευθερωμενος δουλος. Οι μέτοικοι επιτρεπονταν να ζουν στην πολη, οχι ομως να κατεχουν περιουσια, επιτρεπονταν να φερουν τα βαρη ως πολιτες χωρις τα προνομια τους, οπως ψηφο, η απαλλαγη απο δικαστικο βασανισμο. Η κατασταση του μέτοικου ηταν αμφιλεγομενη, ακομα και μεταξυ των ιδιων των Αθηναιων γιατι αυτοι, οπως εμεις, ειχαν εναλλασσομενες και αντιφατικες ιδεες για το αν θα αξιζε τον κοπο να επιτρεπουν την μεταναστευση, η να απελευθερωνουν σκλαβους.

Οι μέτοικοι ηταν σαν ανθρωποι τοποθετημενοι σε εισαγωγικα και με κανεναν προθυμο να δηλωσει αρμοδιος να τους παραθεσει. Οταν η Αντιγονη προχωρει προς τον θανατο της ο Κρεων δηλωνει για τον εαυτο του οχι υπευθυνος. Το κανει επιστρεφοντας της την δικη της λεξη μέτοικος. Σε μια εκφραση του πιο σκοτεινου σαρκασμου, λεει,

την ξαποστελλουμε σ' εναν τοπο απολυτης μοναξιας,

ειτε ζησει ειτε πεθανει, δικη της επιλογη

εμεις ειμαστε καθαροι απ' αυτην την κορη

η κατασταση της ως μέτοικου επανω στην γη πλεον ανακαλειται.

Ο Κρεων παιρνει την μεταφορα της Αντιγονης κυριολεκτικα, η περισσοτερο απο κυριολεκτικα και την ξαποστελλει σε μια κατασταση μέτοικου μεταξυ των νεκρων καθοσον ηταν ηδη ξενη μεταξυ των ζωντανων. Ετσι κανουν μοναρχες, η κυβερνησεις, βαζουν τους ανθρωπους σε εισαγωγικα, τους σταματουν στις διαδρομες τους, ακυρωνουν την κατασταση τους ως πληρη ανθρωπινα οντα, οχι σκοτωνοντας τους, αλλα τοποθετωντας τους στο ενδιαμεσο ζωης και θανατου.

Να βαζεις μια λεξη σε εισαγωγικα, λεει ο Agamben, ειναι να την παραθετεις, να την τραβας εξω απο το τρεχον της νοημα, αλλα να αρνεισαι να την εγκαταστησεις σ' ενα νεο νοημα. Ειμαστε ανικανοι να οδηγησουμε την σκεψη της μεχρι ενα συμπερασμα. Ειμαστε ανικανοι να την ξεφορτωθουμε, η να φυγουμε απ' αυτην. Η παρατεθειμενη λεξη γινεται μη υποκαταστασιμη. Ειναι σημαντικο επομενως το οτι ο Κρεων δεν δινει εντολες να εκτελεστει καποιος. Αυτο θα σημαινε να την αφησει και να φυγει. Αντιθετα την "κρεμαει". Την θαβει ζωντανη με λιγακι τροφη. Αυτη αιωρειται μεσα στην ζωη τους, αυτος αιωρειται μεσα στην γιγαντια αναστολη του να το σκεφτει μεχρι τελους. Παραθετω,

ειτε ζησει ειτε πεθανει, δικη της επιλογη

λεει, που ειναι καπως αληθεια, ομως ποτε δεν θα καθαρισει απ' αυτην. Την εχει κανει μη υποκαταστασιμη. Ο Κρεων, κατα εναν τροπο, εφευρισκει τα εισαγωγικα. Δανειζομενος την λεξη της Αντιγονης μέτοικος, μηχανικα η ειρωνικα ισως, αναγνωριζει οτι δεν μπορει να πει την ιστορια της με την δικη του φωνη. Δεν μπορει να την σκεφτει μεχρι τελους. Αυτη αναστατωνει το λεξιλογιο του και υποσκαπτει την ευθυτητα του.

Ευθυτητα μεσω παραθεσης, με η χωρις εισαγωγικα, ειναι το project την αμερικανιδας καλλιτεχνιδας Jenny Holzer σε προσφατα εργα. Η σειρα της απο καμβαδες με τιτλο Dust Paintings, τα οποια, παραθετω,

αρχεια αποκτημενα απο την κυβερνηση των ΗΠΑ δια της Freedom of Information Act, καταγραφουν συστηματικη κακοποιηση αιχμαλωτων απο μοναδες των Ειδικων Δυναμεων σε πολεμικες βασεις στο Αφγανισταν.

Τι ειναι η αναστολη, αν κανεις την μετακινησει ολοτελα απο την ψυχολογικη διασταση;

ρωτα ο Giorgio Agamben στο βιβλιο του με τιτλο The End of the Poem. Για την Σαπφω αναστολη θα μπορουσε να ειναι ενας τροπος να περιμενει την Θεα, για τον Rauschenberg θα μπορουσε να ειναι τεσσερεις μηνες σβησιματος του πινακα ενος αλλου, για τον John Cage 4 λεπτα και 33 δευτερολεπτα να μην παιζει το πιανο. Ομως ο Agamben ενδιαφερεται για μια αλλη, λιγοτερο ομορφη εμπειρια αναστολης, την κατασταση εξαιρεσης που αποκαλουμε κρατηση σε ασυλο, η, κατασταση του προσφυγα. Σ' ολον τον κοσμο στις μερες μας υπαρχουν μερη οπου ανθρωποι πιασμενοι σ' ενα ορισμενο ειδος στασης στο ενδιαμεσο μεταξυ πραγματικων καταστασεων της ζωης, εχουν τον χρονο τους κενωμενο απο τα παντα εκτος απ' τον χρονο. Παλι, η εννοια του Agamben της "γυμνης ζωης", οπως την αποκαλεσε, και που την εισηγαγε με το βιβλιο του Homo Sacer, ειναι ενας τροπος να μιλησουμε γι' αυτους τους ξεβρασμενους ατοπους αχρονους ανθρωπους. Την ζωη τους την περιγραφει ως μια ζωνη στο ενδιαμεσο μεταξυ του εξω και του μεσα, κατοικουμενη απο ανθρωπους που μπορουν να σκοτωθουν χωρις στον δολοφονο να απαγγελθει κατηγορια για φονο. Οπως Εβραιοι, τσιγγανοι, ομοφυλοφιλοι, η αναπηροι στα στρατοπεδα εξοντωσης των Ναζι, η σαν τα περιστατικα ιατρικων πειραματισμων σ' ολην την ιστορια, η σαν τους μεταναστες που δραπετευουν απο διαφορες απελπιστικες καταστασεις για να καταληξουν στις μερες μας σε ο,τι αποκαλειται ασυλο.

Αυτοι οι αιτουντες ασυλο εχουν κατι κοινο με την Αντιγονη του Σοφοκλεους η οποια, οταν προκειται να βγει απο την σκηνη για να ταφει ζωντανη, περιγραφει τον εαυτο της ως εξης:

Ειμαι ενα πραγμα ενδιαμεσο, ετσι δεν ειναι;, ουτε νεκρη μεταξυ των νεκρων ουτε ζωντανη μεταξυ των ζωντανων.

Η λεξη της Αντιγονης για το ενδιαμεσο πραγμα ειναι μέτοικος, συντιθεμενη απο το οἶκος, το ονομα για το σπιτι, και μετα-, ενα προθεμα που υποδηλωνει αλλαγη, η διαφορα. Μέτοικος ειναι το ελληνικο ισοδυναμο του μοντερνου αμερικανικου resident alien. Ενας μέτοικος στην Αθηνα του 5ου αιωνα ηταν ειτε μεταναστης ειτε ελευθερωμενος δουλος. Οι μέτοικοι επιτρεπονταν να ζουν στην πολη, οχι ομως να κατεχουν περιουσια, επιτρεπονταν να φερουν τα βαρη ως πολιτες χωρις τα προνομια τους, οπως ψηφο, η απαλλαγη απο δικαστικο βασανισμο. Η κατασταση του μέτοικου ηταν αμφιλεγομενη, ακομα και μεταξυ των ιδιων των Αθηναιων γιατι αυτοι, οπως εμεις, ειχαν εναλλασσομενες και αντιφατικες ιδεες για το αν θα αξιζε τον κοπο να επιτρεπουν την μεταναστευση, η να απελευθερωνουν σκλαβους.

Οι μέτοικοι ηταν σαν ανθρωποι τοποθετημενοι σε εισαγωγικα και με κανεναν προθυμο να δηλωσει αρμοδιος να τους παραθεσει. Οταν η Αντιγονη προχωρει προς τον θανατο της ο Κρεων δηλωνει για τον εαυτο του οχι υπευθυνος. Το κανει επιστρεφοντας της την δικη της λεξη μέτοικος. Σε μια εκφραση του πιο σκοτεινου σαρκασμου, λεει,

την ξαποστελλουμε σ' εναν τοπο απολυτης μοναξιας,

ειτε ζησει ειτε πεθανει, δικη της επιλογη

εμεις ειμαστε καθαροι απ' αυτην την κορη

η κατασταση της ως μέτοικου επανω στην γη πλεον ανακαλειται.

Ο Κρεων παιρνει την μεταφορα της Αντιγονης κυριολεκτικα, η περισσοτερο απο κυριολεκτικα και την ξαποστελλει σε μια κατασταση μέτοικου μεταξυ των νεκρων καθοσον ηταν ηδη ξενη μεταξυ των ζωντανων. Ετσι κανουν μοναρχες, η κυβερνησεις, βαζουν τους ανθρωπους σε εισαγωγικα, τους σταματουν στις διαδρομες τους, ακυρωνουν την κατασταση τους ως πληρη ανθρωπινα οντα, οχι σκοτωνοντας τους, αλλα τοποθετωντας τους στο ενδιαμεσο ζωης και θανατου.

Να βαζεις μια λεξη σε εισαγωγικα, λεει ο Agamben, ειναι να την παραθετεις, να την τραβας εξω απο το τρεχον της νοημα, αλλα να αρνεισαι να την εγκαταστησεις σ' ενα νεο νοημα. Ειμαστε ανικανοι να οδηγησουμε την σκεψη της μεχρι ενα συμπερασμα. Ειμαστε ανικανοι να την ξεφορτωθουμε, η να φυγουμε απ' αυτην. Η παρατεθειμενη λεξη γινεται μη υποκαταστασιμη. Ειναι σημαντικο επομενως το οτι ο Κρεων δεν δινει εντολες να εκτελεστει καποιος. Αυτο θα σημαινε να την αφησει και να φυγει. Αντιθετα την "κρεμαει". Την θαβει ζωντανη με λιγακι τροφη. Αυτη αιωρειται μεσα στην ζωη τους, αυτος αιωρειται μεσα στην γιγαντια αναστολη του να το σκεφτει μεχρι τελους. Παραθετω,

ειτε ζησει ειτε πεθανει, δικη της επιλογη

λεει, που ειναι καπως αληθεια, ομως ποτε δεν θα καθαρισει απ' αυτην. Την εχει κανει μη υποκαταστασιμη. Ο Κρεων, κατα εναν τροπο, εφευρισκει τα εισαγωγικα. Δανειζομενος την λεξη της Αντιγονης μέτοικος, μηχανικα η ειρωνικα ισως, αναγνωριζει οτι δεν μπορει να πει την ιστορια της με την δικη του φωνη. Δεν μπορει να την σκεφτει μεχρι τελους. Αυτη αναστατωνει το λεξιλογιο του και υποσκαπτει την ευθυτητα του.

Ευθυτητα μεσω παραθεσης, με η χωρις εισαγωγικα, ειναι το project την αμερικανιδας καλλιτεχνιδας Jenny Holzer σε προσφατα εργα. Η σειρα της απο καμβαδες με τιτλο Dust Paintings, τα οποια, παραθετω,

αρχεια αποκτημενα απο την κυβερνηση των ΗΠΑ δια της Freedom of Information Act, καταγραφουν συστηματικη κακοποιηση αιχμαλωτων απο μοναδες των Ειδικων Δυναμεων σε πολεμικες βασεις στο Αφγανισταν.