Το παραθυρο του ιατρειου μου στην Αθηνα βλεπει στον ακαλυπτο της πολυκατοικιας, εναν χωρο, μια εσοχη καλυτερα εκτασης καπου 5 Χ 5. Παραπερα, χωρισμενος απο ενα τοιχιο, ανοιγει ο κυριως ακαλυπτος στο μεσο των γυρω οικοδομων. Καθως το εδαφος του ειναι στο επιπεδο των υπογειων, το ισογειο παραθυρο μου βρισκεται 3-4 μετρα ψηλοτερα. Μια συκια καταλαμβανει τη μεγαλυτερη εκταση της εσοχης και απλωνει τα κλαδια της ακριβως εμπρος απο το παραθυρο. Την ξερω καλα, αφου βρισκομαι εκει πανω απο δωδεκα χρονια. Μαλλον, την ηξερα καλα. Αρχιζω να ξεχνω το πως την ηξερα. Εδω και 3-4 χρονια τα κλαδια της μενουν γυμνα, εξω απο λιγες διασπαρτες τουφες φυλλα εδω κι εκει. Υποθετω δεν αντεξε τα απονερα με τις χλωρινες, δυο-τρεις κουβαδες καθε βδομαδα, που πετα απο ψηλα η γειτονισσα οταν καθαριζει το μπαλκονι της. Μηνες τωρα κρεμεται απο ενα κλαδι και μια πατσαβουρα, αρκετα στερεα για να μην την παρασερνει η βροχη κι οσος αγερας φτανει μεχρι εκει, αρκετα μακρια απο το παραθυρο για να μην την φτανω με το σκουποξυλο. Παρακατω, στο ανοιγμα του κυριως ακαλυπτου, κατα καιρους απλωνεται ενα τεραστιο κοτετσοσυρμα, σε μια προσπαθεια να αποτρεψει τα περιστερια που τον βρωμιζουν.

Ομολογω, και με απορια, οτι, εξω απο τετοια ζητηματα οικολογιας και αισθητικης, ο ακαλυπτος ποτε δεν με ειχε απασχολησει ως αυτος τουτος. Εμενε αφανης. Και τωρα σκεφτομαι πως η αφανεια συνιστα ακριβως ενα χαρακτηριστικο του. Ο ακαλυπτος δεν αφορα κανεναν. Δεν ειναι χωρος κατοικησης. Η συκια του διαφερει απο μια συκια του κηπου, οπως εκεινη που στον ισκιο της καποτε ολοκληρωσα ενα βιβλιο, η η αλλη που μελετας τα συκα της πως ωριμαζουν, παιρνεις τα ετοιμα για συντροφια στο πρωινο σου και για μαρμελαδα τις χειμωνιατικες μερες.

Η συκια του ακαλυπτου, η μοιρα της, μου θυμιζει εναν χαρακτηρισμο του ρωμαϊκου δικαιου για εκεινον τον ανθρωπο ο οποιος, λογω μιας παραβασης, εχει αποκλειστει απο την κοινωνια, και κανεις μπορει να τον σκοτωσει χωρις να τιμωρηθει: homo sacer. Ο homo sacer, ο καταραμενος ανθρωπος, συμβολιζει την απολυτα φονευσιμη ζωη. "Homines sacri" θα μπορουσαν να αποκληθουν και οι Εβραιοι στα στρατοπεδα συγκεντρωσεως, οι κρατουμενοι στο Guantanamo, αυτοι που δεν εχουν χαρτια, αυτοι που ζητουν ασυλο, οι οποιοι, σε εναν χωρο εκτος νομου, περιμενουν την απελαση τους στα λεγομενα "κεντρα φιλοξενιας".

Η συκια μου, τα περιστερια, και οτι αλλο μπορει να ζει και να κινειται στον ακαλυπτο, θα ηταν τετοια πραγματα - res sacrae. Αποκληρα και αποβλητα. Ο ακαλυπτος ειναι ενα ειδος no man's land. Ανετα τον περιδιαβαζουν τα αδεσποτα και οι κλεφτες.

Ο ακαλυπτος ειναι συναμα ενας ενδιαμεσος χωρος ο οποιος, ακριβως επειδη ειναι ακατοικητος, ειναι διαπερατος και αφηνει να κυκλοφορουν ελευθερα τα σημαδια της παρουσιας των γυρω κατοικων: μουσικη και τηλεφωνηματα, τηγανισματα και ψησιματα, καυγαδες κι ερωτικοι στεναγμοι, ντυσιματα και γδυσιματα, ρουχα που στεγνωνουν στα μανταλακια, ολα εκτεθειμενα σε κοινη θεα, σε κοινη οσφρηση, σε κοινο ακουσμα.

Ετσι για τους γυρω κατοικους μαθαινουμε ενα σωρο πραγματα, καποτε πραγματα που δεν γνωριζουν καν φιλοι και συγγενεις τους. Ομως αυτη η γνωση δεν ανηκει σε καποια επικοινωνια μας. Δεν ερχεται μεσα απο μια προθυμια τους να μας μιλησουν, και μια δικη μας να τους ακουσουμε. Πολλες φορες μαλιστα δεν τους απασχολουμε καν. Συχνα καμια ντροπη δεν τους παρακινει να κρυβονται και καμια διαθεση επιδειξης δεν τους ωθει να φανερωνονται. Οι αλλοι τους ειναι λιγο-πολυ αδιαφοροι. Και σ' εμας τους αλλους ολα τουτα τα σημαδια της παρουσιας τους ειναι συνηθως ενοχληση. Λες και ο,τι περνα διαμεσου του ακαλυπτου σημαδευεται απο την αποκοσμη αυρα του: χανει καθε νοημα, ερημωνει, γινεται σκουπιδι κι αυτο. Res sacrae.

Ομως πως κι απο που προκυπτει καν ενας ακαλυπτος; Θα επιχειρησω μια απαντηση με τον κινδυνο, καθοτι μη αρχιτεκτονας και πολεοδομος, να πω ανοησιες. Σκεφτομαι λοιπον οτι ο ακαλυπτος προκυπτει αναγκαστικα απο τη δομηση σε τετραγωνα. Και χρειαζεται, για να μπορει στις οικοδομες που τον περιβαλλουν να κυκλοφορει καποιος αερας, να μπαινει καποιο φως κλπ. Και τα τετραγωνα, πως προκυπτουν; Απο τους ευθεις δρομους που διασταυρωνονται, και τα σχηματιζουν. Και τι εξυπηρετουν οι ευθεις δρομοι; Σε αντιθεση με τα σοκακια και τα καλντεριμια; Την ταχυτερη δυνατη μετακινηση και την ευκολοτερη αποληξη στον προορισμο. Εξυπηρετουν τη ζωη που κυριαρχειται απο την σκοπιμοτητα, την ενεργητικοτητα. Την vita activa.

Χερι-χερι με τη νεκριλα του ακαλυπτου πηγαινει η πλευρα της οικοδομης που εφαπτεται του δρομου, που διαποτιζεται απο τη δραση, τη ζωηραδα, το αεικινητο, που δεν κοιμαται ποτε. Και καθως απο εδω εννοουμε το νοημα της ζωης, η πλευρα που εφαπτεται των δρομων ειναι η προσοψη, αυτο που δειχνουμε, η βιτρινα.

Το οτι μιλαμε για βιτρινα τοσο εννοωντας την προσοψη των καταστηματων οσο και την εικονα μας που προβαλλουμε στους αλλους, δεν ειναι τυχαιο. Οπως κατοικουμε σπιτια, ετσι κατοικουμε τον εαυτο μας. Στον βαθμο λοιπον που ειμαστε προσηλωμενοι σε μια ζωη που οριζεται απο την σκοπιμοτητα, την χρηστικοτητα, την ενεργητικοτητα, το σπιτι του εαυτου μας θα εμοιαζε με τα σπιτια που αναφερθηκαν προηγουμενως. Θα ειχαμε δυο τροπους επαφης με τους αλλους. Μια βιτρινα, μια εκθεσιακη εικονα του εαυτου μας με την οποια θα επικοινωνουσαμε, και μια πισω πλευρα, μια νεκριλα, η οποια θα γειτονευε με τους αλλους μεσω καποιου ακαλυπτου. Ποια θα ηταν τοτε αυτη η μορφη μας; Η μορφη της νεκριλας, της ακινησιας, της αχρηστιας; Της μοναχικοτητας; Οπου τα πραγματα δεν μας αφορουν και η παρουσια τους γινεται ενοχληση και βαρος; Ομως τωρα δεν περιγραφω σημαδια της πληξης; Θα μπορουσε η πληξη να εννοηθει ως η πλευρα του εντος μας ακαλυπτου, η πισω πλευρα των φρεσκων, των δραστηριων, των χαμογελαστων μορφων με τις οποιες μας βομβαρδιζουν οι διαφημισεις και μας καλουνε να τις υιοθετησουμε; Και θα μπορουσε ακομη καποτε να οξυνεται μεταλλασσομενη σε καταθλιψη; Μηπως η vita activa ειναι συναμα και vita sacra; Μηπως η ενεργητικη ζωη κουβαλαει αναγκαστικα τη σκια της; Την καταραμενη ζωη;

Η σκια της vita sacra δεν χρειαζεται πρωτα να μας πλακωσει για να κανει εμφανη την παρουσια της. Προβαλλει καθημερινα, στις παρυφες του οπτικου μας πεδιου. Θυμαμαι εδω στιχους του T. S. Eliot:

Οπως, σ' ενα θεατρο,

Σβηνουν τα φωτα για ν' αλλαξει το σκηνικο

Μ' ενα κουφιο πλαταγισμα φτερων, με μια κινηση σκοτους στο σκοτος,

Και ξερουμε πως οι λοφοι και τα δεντρα, το μακρινο πανοραμα

Κι η εντονη, εντυπωσιακη προσοψη, ολα μαζευονται -

Η οπως, οταν ενας υπογειος σιδηροδρομος, στη σηραγγα, μεταξυ δυο σταθμων, σταματα για πολλη ωρα

Κι η κουβεντα αναβει και σιγα-σιγα σβυνει σε σιωπη

Και πισω απο καθε προσωπο βλεπεις το πνευματικο κενο να βαθαινει

Αφηνοντας μονο τον επιτεινομενο τρομο να μην εχεις τιποτα να σκεφτεις·

Η οταν, σε ναρκωση με αιθερα, ο νους εχει συνειδηση, ομως συνειδηση απο τιποτα-

"Συνειδηση, ομως συνειδηση απο τιποτα"... Το ξερουμε απο τη συνυπαρξη στο ασανσερ, τις ουρες στην τραπεζα και στις δημοσιες υπηρεσιες, την αναμονη στα φαναρια. Ειναι ακομα η αμηχανια αναμεσα σε ανθρωπους που εξαφνα δεν εχουν να πουν τιποτα. Η ανεργια, η αχρηστια, η αρρωστια. Καποιες φορες η εικονικη πραγματικοτητα των κοινωνικων δικτυων.

Η αλλη πλευρα, αυτη της προσοψης, της βιτρινας, θελει μια ζωη γεματη εμπειριες, εμπειριες οπως αυτες που υποσχεται η διαφημιση, με τη γευση του ταδε καφε και την προσχωρηση στη δεινα εταιρεια κινητης τηλεφωνιας, το κυνηγι αρκουδων στην Αλασκα και πληθος αλλες λιγοτερο η περισσοτερο εκκωφαντικες δραστηριοτητες. Εδω ανηκουν ακομα η αναγορευση καποιων καταστασεων σε αλατι της κατα τα αλλα ανοστης ζωης, οπως η επιτυχια, η αναγνωριση, ο ερωτας, τα παιδια, αλλα και το shopping therapy, τα ναρκωτικα, το γηπεδο. Η πλευρα της προσοψης ειναι ενα σαφαρι μικρων και μεγαλων εμπειριων.

Οταν λειπουν, οταν δηλαδη παιρνει κεφαλι η αλλη πλευρα, κανεις λεει πως τοτε "δεν ζει". Η μη-ζωη θα ηταν η παραδοση στο κενο που ειναι ακαλυπτο, που δεν καλυπτεται απο την δραση. Θα ηταν το κενο αναμεσα σε ανθρωπους που εχουν εξατομικευτει σε μεγαλο βαθμο. Τοτε ο αλλος, ο γειτονας, ο διπλανος στον υπογειο σιδηροδρομο, στο ασανσερ, στις ουρες, με το αγαπημενο του τραγουδι ως ηχο στο κινητο του κλπ. ειναι παντελως ξενος, τοσο ξενος που ουτε ξενιζει πια, ειναι απλα ενοχληση. Τοτε η πληξη και η καταθλιψη θα ηταν μορφες ενος αδιεξοδου εγκλεισμου στην ατομικοτητα καταμεσις σε ηχους μηχανων, ζωων, ανθρωπων χωρις νοημα, η οποια ατομικοτητα εκδηλωνεται πλεον ως βαρος και μοναχικοτητα και καταραμενη ζωη.

Ενδεχομενως ο κοσμος της δρασης και το σκορποχωρι της απομονωσης καθοριζουν τελικα και τον τροπο που συνηθως χτιζουμε τα σπιτια μας. Ενδεχομενως οι οικοδομες μας ειναι μια εικονα του εαυτου μας. Γι' αυτο και συχνα, στην προοδο μιας ψυχοθεραπειας, οι ανθρωποι, αλλαζοντας οι ιδιοι, μετακομιζοντας σε μιαν αλλη μορφη του εαυτου τους, μετακομιζουν και σε αλλο σπιτι.

Ο Freud παρομοιαζε το ασυνειδητο με το σκοτεινο, αραχνιασμενο υπογειο, στο οποιο κατεβαινε με τους ασθενεις του και το περιεργαζονταν. Σημερα τα υπογεια ειναι φωτεινα. Με τους καυστηρες και τις ηλεκτρικες εγκαταστασεις, με τις ποικιλλες νομιμες και παρανομες χρησεις τους, ειναι λειτουργικα μερη της ολης οικοδομης. Ισως, σημερα, ενα ζητουμενο της ψυχοθεραπειας, αν οχι και της κοινωνιας μας γενικοτερα, θα ηταν να προσεξουμε τον ακαλυπτο και την πλευρα μας που ανηκει σ' αυτον. Να την δεχτουμε οπως ειναι, ακαλλωπιστα και απεριφραστα. Να παψουμε να την καταπολεμαμε, οταν μας γινεται αισθητη, στον υπογειο και στις ουρες και στα φαναρια και στην πληξη και στην καταθλιψη. Να την κανουμε φιλη μας κι αυτην, οσο παραδοξο και ν' ακουγεται. Ισως ετσι τα σπιτια μας, και ο εαυτος μας, να γινονταν περισσοτερο φιλοξενα.

Ειναι δυνατος αραγε ενας αλλος, λιγοτερο διχασμενος, λιγοτερο βεβαρυμενος τυπος ανθρωπου; Που θα κατοικουσε αλλιωτικα σπιτια; Φυσικα. Βεβαια οι αληθινες αλλαγες δεν προτεινονται, δεν υποβαλλονται και δεν επιβαλλονται. Ερχονται, στην ψυχοθεραπεια, στην αρχιτεκτονικη, στην πολιτικη, σαν απο μονες τους, στο χαραμα μιας μερας, ισως της "επομενης μερας", οπου ενας ανθρωπος, η μια κοινωνια, ξυπνα με αλλη νοοτροπια και τροπο σκεψης. Και τοτε ειναι σαν προηγουμενως να ονειρευονταν. Γραφει ο νεαρος Hölderlin σ' ενα γραμμα:

Πιστευω σε μια επανασταση των νοοτροπιων και των τροπων σκεψης, η οποια θα κανει οσα προηγηθηκαν να κοκκινιζουν απο ντροπη.

Και γι' αυτους τους τροπους σκεψης διαβαζουμε στον "Ζαρατουστρα" του Nietzsche:

Ειναι οι σιγαλινοτερες λεξεις που φερνουν την καταιγιδα. Σκεψεις που ερχονται πανω σε ποδια περιστεριων, κατευθυνουν τον κοσμο.