Που θελεις να πας σημερα;

Τι χαρακτηριζει το εικονικο; 

Το 1994 η Microsoft, για να διαδωσει τις δυνατοτητες του ιντερνετ, προσαρτησε στο logo της το σλογκαν "WHERE DO YOU WANT TO GO TODAY?

Σημερα μπορεις να βρεθεις οπου θελεις, σε χρονο μηδεν. Το εικονικο ευαγγελιζεται την αποδεσμευση απο τοπο και χρονο. Αυτο βεβαια δεν ειναι απολυτα καινοφανες. Μπορουμε π.χ. να μεταφερθουμε στο προαστειο της Ζυριχης Zollikon, 

στο σπιτι του Medard Boss, στην δεκαετια του '60, σε ενα σεμιναριο του Martin Heidegger. 

Πως; Πιανοντας απο την βιβλιοθηκη μας το βιβλιο με τιτλο Zollikoner Seminare. 

Και οσοι απο εμας δεν γνωριζουν γερμανικα, θα ειναι και παλι ικανοι να παρακολουθησουν το σεμιναριο στο πι και φι εχοντας εμπρος τους μια μεταφραση. 

Κανει εντυπωση οτι η εικονικη πραγματικοτητα του βιβλιου δεν μας απασχολει, σε αντιθεση με αυτην του ιντερνετ που ειτε μας ενθουσιαζει, ειτε μας φρικαρει, ειτε απλα μας εξυπηρετει. Ενδεχομενως οφειλεται στο οτι το βιβλιο διατηρει ακομη μια υλικοτητα η οποια στα ηλεκτρονικα μεσα χανεται ολοτελα. Και ενδεχομενως στο οτι στα φαντασματα του Zollikon προσιδιαζει η απουσια ενος οχι-πια (το 1960) κι ενος οχι-εδω (Zollikon). Αντιθετα τα φαντασματα στην οθονη ειναι ατοπα και αχρονα: ειτε βλεπω τον Heidegger σ' ενα βιντεο, ειτε εσας τωρα, ο τροπος της "παρουσιας", σε εισαγωγικα, των μορφων επανω στο monitor ειναι ο ιδιος.

Martin Heidegger: Ο μεγιστος κινδυνος

Η αποδεσμευση απο τοπο και χρονο, που χαρακτηριζει το εικονικο, ειναι για τον Heidegger ο μεγιστος κινδυνος. Στην διαλεξη απο το 1950 με τιτλο Το πραγμα λεει:

Ολες οι αποστασεις στον χωρο και στον χρονο συρρικνωνονται. Οπου ο ανθρωπος καποτε χρειαζονταν εβδομαδες και μηνες δρομου, σημερα με το αεροπλανο φτανει εν μια νυκτι. Ο,τι παλαιοτερα ο ανθρωπος χρειαζονταν χρονια για να το μαθει, η δεν το μαθαινε καν, σημερα το πληροφορειται αμεσως καθε ωρα απο το ραδιοφωνο. (...) Το ακρον αωτον παραμερισμου καθε δυνατοτητας μιας αποστασης επιτυγχανεται με την τηλεοπτικη συσκευη, η οποια συντομα θα υφαρπαζει και θα κατακυριαρχει ολη τη συναρμοση και τη ροη της επικοινωνιας. (...) Τι συμβαινει εδω, οταν με τον παραμερισμο των αποστασεων ολα βρισκονται το ιδιο κοντα και το ιδιο μακρια; Τι ειναι αυτο το ομοιομορφο οπου τα παντα δεν ειναι ουτε κοντα ουτε μακρια, τροπον τινα διχως αποσταση; Ολα συμπαρασυρονται στην ομοιομορφια και στην ελλειψη αποστασης. Πως λοιπον; Δεν ειναι η περισυλλογη σ' εναν τοπο χωρις κοντα και χωρις μακρια ακομη πιο δεινη απο εναν διαμελισμο των παντων; Ο ανθρωπος γουρλωνει τα ματια εμπρος σ' αυτο που θα μπορουσε να επελθει με την εκρηξη της ατομικης βομβας. Ο ανθρωπος δεν βλεπει αυτο που ηδη εχει επελθει (...) Τι περιμενει αυτη η αμηχανη αγωνια οταν το αποτροπαιο εχει ηδη συμβει;

Γεγονοτητα

Πως εννοει ο Heidegger την αγκυρωση σε τοπο και χρονο; Πριν απο μερικα χρονια προσεξα κατι καινουργιο: για να βγω απο το αυτοκινητο στηριζομουν στο τιμονι. Βρεθηκα να βρισκομαι σ' αυτην την κατασταση. Βρεθηκα, ουτως ειπειν, εντεταλμενος, "διαπιστευμενος" σ' αυτην την κατασταση. Αν προσεξουμε, θα δουμε οτι αυτος ειναι ο τροπος με τον οποιο ζουμε αν πασα στιγμη: μας βρισκουμε να βρισκομαστε διαπιστευμενοι σε μια διαθεση, σε μια κατασταση. Δεν σκηνοθετουμε εμεις τις στιγμες μας. Βρισκομαστε να κινουμαστε σε μια σκηνη. Το "βρισκομαστε" υποδηλωνει οτι το "απο που" και το "προς τα που" μενουν απροσιτα, μαλιστα δεν τιθενται καν ως ερωτηματα. Καθε "γιατι", καθε "πως" ερχονται εκ των υστερων. Η καθαρη εμπειρια ειναι το "οτι" βρισκω τον εαυτο μου να βρισκεται σ' αυτην και σ' αυτην την κατασταση. Αυτην την πρωταρχικη συνθηκη οπου διαπιστωνουμε το εκαστοτε διαπιστευμενο της υπαρξης μας, ο Heidegger την αποκαλει "το ερριμμενο" του Dasein. Ερριμμενο που; Στο οτι ειμαι οπως ειμαι - στην γεγονοτητα μου. Στο "Ειναι και Χρονος" γραφει: 

Αυτον τον χαρακτηρα του Ειναι του  Dasein, τον ως προς το απο που και προς που συγκαλυμμενο, ομως ως προς τον εαυτο του τοσο περισσοτερο αποκεκαλυμμενο, τουτο το 'οτι ειναι' το ονομαζουμε το ερριμμενο αυτου του οντος στο Εδω του. Η εκφραση "το ερριμμενο" θελει να υπονοησει την γεγονοτητα της διαπιστευσης. Στο ερριμμενο ανηκει το οτι το Dasein, ενοσω ειναι ο,τι ειναι, παραμενει ριπτομενο.

Στα Σεμιναρια του Zollikon ο Heidegger χρησιμοποιει ως συνωνυμο της γεγονοτητας την λεξη "εκθεση" (Ausgesetztheit). Στο παραδειγμα με το τιμονι του αυτοκινητου βρισκομαι εκτεθειμενος, δηλαδη παραδομενος, ερριμενος. Αν προσεξουμε, ετσι βρισκομαστε, βρισκουμε τον εαυτο μας ανα πασα στιγμη. Λεξεις οπως "επιλογη", αυτοβουλη "αποφαση" και τα σχετικα παρακαμπτουν το πρωτο της γεγονοτητας. 

Γεγονοτητα: Το βιοσωμα.

Ας δουμε την γεγονοτητα στην οπτικη αυτου που ο Heidegger αποκαλει Leib, το οποιο εχω μεταφρασει ως βιοσωμα, σε αντιπαραβολη με το φυσικο σωμα, που οριζεται απο τα ορια της επιδερμιδας μου. Στα "Σεμιναρια του Zollikon" λεει: 

Καθομαι εδω στο τραπεζι και καταλαμβανω τον χωρο που περιβαλλεται απο την επιδερμιδα μου. Ομως τοτε δεν γινεται λογος για το εδω, που ειμαι, αλλα μονο για την θεση αυτου του φυσικου σωματος σ’ αυτο το σημειο. [...] Δειχνοντας με το δαχτυλο στο παραθυρο εκει περα, δεν τελειωνω στις ακρες των δακτυλων. Που ειναι λοιπον τα ορια του βιοσωματος; [...] Τα ορια του βιοσωματος ειναι ο οριζοντας [...] στον οποιο διαμενω. Γι’ αυτο και τα ορια του βιοσωματος μεταβαλλονται συνεχως με την μεταβολη της εμβελειας της διαμονης μου.

Οταν λοιπον δειχνω στο παραθυρο, το βιοσωμα μου εκτεινεται, περα απο τις ακρες των δακτυλων μου, μεχρις εκει. Αλλο παραδειγμα: 

Το βιοσωμα των παιδιων δεν τελειωνει στα ακροδακτυλα τους αλλα εκει που το βοτσαλο χτυπα το νερο, εκει που οι κυματισμοι απο την προσκρουση στο νερο χανονται. Τα παιδια, πετωντας βοτσαλα στο νερο, εμπειρωνται ακριβως αυτο το μαγευτικο, οτι το σωμα τους δεν τελειωνει στην επιδερμιδα τους. Γι' αυτο, μαγεμενα, παιζουν αυτο το παιχνιδι εμμονικα.

Στο βιοσωμα αναφερεται ο Heidegger και σε μια ομιλια του με τιτλο "Η ουσια της γλωσσας". Εδω μιλα για την γεγονοτητα της γλωσσας. Μονο που ο,τι στο "Ειναι και Χρονος" αποκαλουσε "το ερριμμενο" και "γεγονοτητα", εδω το ονομαζει "το αυτοχθονο", αυτο που εχει την προελευση του απο το χωμα του. 

Στην ντοπιολαλια (κατα λεξη: "τροπος του στοματος") μιλα καθε φορα διαφορετικα το τοπιο, κι αυτο θα πει η γη. Ομως το στομα δεν ειναι μονο ενα ειδος οργανο στο βιοσωμα που παρασταινεται ως οργανισμος, αλλα βιοσωμα και στομα ανηκουν στο ρευμα και στην βλαστηση της γης στην οποια εμεις οι θνητοι ευδοκιμουμε, απο την οποια προσδεχομαστε το ευδοκιμο του αυτοχθονου. Βεβαια χανοντας την γη χανουμε και το αυτοχθονο. Ο Hölderlin στην 5η στροφη του υμνου "Germanien" βαζει τον αετο του Δια να λεει στην "πιο γαληνια θυγατερα του Θεου":

Και κρυφα, καθως ονειρευοσουνα, σου αφησα

Το μεσημερι φευγοντας ενα σημαδι φιλιας,

Το ανθος του στοματος κι εσυ μιλουσες μοναχικα.

Ομως πληθωρα χρυσων λεξεων εστειλες επισης 

Μακαρια! με τα ρεματα κι αυτες αναβλυζουνε ανεξαντλητα

Στα μερη ολα.

Η γλωσσα ειναι το ανθος του στοματος. Σ' αυτην η γη ανθιζει ενωπιον της ανθοφοριας του ουρανου. [...] Θα μεναμε κολλημενοι στην Μεταφυσικη αν αυτην την ονομασια του Hölderlin "λεξεις, σαν ανθη" την θεωρησουμε μεταφορα.

Απο τις αναφορες του Heidegger στο βιοσωμα λειπει το βιοσωματικο Συνειναι. Ομως δεν ειναι της ωρας, αυτο να συζητηθει περισσοτερο.

Απογεγονοποιηση: Αοσμη και αγευστη ψυχαναλυση

Εδω θα μας απασχολησει περισσοτερο η απογεγονοποιηση του βιοσωματος στον εικονικο ανθρωπο. Γιατι μιλω για εναν αλλο, για "εικονικο ανθρωπο"; Διοτι ειναι πλανη να νομιζουμε οτι σε καθε συνθηκη ειμαστε οι ιδιοι. Τα πραγματα ειναι που μας οριζουν στο ποιοι και πως ειμαστε. Γι' αυτο ο Heidegger αποκαλει τους ανθρωπους, τους οριζομενους απο τα πραγματα, "οι πεπραγμενοι" (die Be-dingten). Τι συμβαινει λοιπον με το βιοσωμα στον εικονικο ανθρωπο;

Πολυ περισσοτερο απο το βιβλιο, το ιντερνετ χαρακτηριζεται απο μια ριζικη απογεγονοποιηση. Μπορουμε να μιλουμε καν για βιοσωμα πλεον; Αν ενα βασικο χαρακτηριστικο του ειναι η εκτατικοτητα, δηλαδη η "εμβελεια της διαμονης μου" και το "αυτοχθονο", το βιοσωμα χανεται. Καλυτερα, παγωνει, νεκρωνει επανω στην οθονη. Ματαια θα αναζητησουμε το παιχνιδι επιφανειας και βαθους. Γι' αυτο οι αισθησεις ορασης και ακοης, που αφορουν τα αισθητα που βρισκονται σε αποσταση (Far Senses, Fernsinne) μεταλλασσονται. Η οραση γινεται επιπεδη. Η ακοη, ιδιαιτερα με τα ακουστικα, γινεται απτικη. Η οσφρηση χανεται. Επισης οι αισθησεις του συνεγγυς, γευση και αφη (Near Senses, Nahsinne) βγαινουν τελειως απο το παιχνιδι. Τα εικονικα πραγματα ειναι αοσμα και αγευστα.

Ετσι μοιαζει καταρχην οτι το εικονικο συνιστα ενα στερητικο, παραμορφωμενο και αποσκελετωμενο σκηνωμα της γεγονοτητας. Αυτη η καταστροφη σαρωνει βεβαια και την ψυχαναλυση - μια απο τις σπανιες συνθηκες που εμειναν ολοτελα πιστες στην γεγονοτητα τους καθως δεν τις αγγιξε κανενος ειδους απογεγονοποιηση, καμια τεχνολογικη παρεμβολη. Το πλαισιο της εμεινε ολοϊδιο απο την εποχη του Freud μεχρι σημερα. 

Θα μπορουσαμε να πουμε οτι η, ας την αποκαλεσουμε, "εικονικη ψυχαναλυση", ειναι σκανδαλο. Το ψυχαναλυτικο setting ισοπεδωνεται απο εναν σεισμο που εξαφανιζει την γεγονοτητα του απο προσωπου γης - αν οχι και εξαφανιζει το ιδιο το προσωπο της γης: Παει το μεγαλοπρεπο σκηνικο του χωρου μας, παει ο ιδιος ο χωρος που παλλεται απο τα ζωντανα σωματα και τις ανασες τους, στρεβλωνονται το μεταλλο και οι αρμονικοι των φωνων, εξαλειφονται οι διαδρομες τους απο το ἕρκος ὀδοντων, το φραγμα των δοντιων, προς ευηκοα και δυσηκοα ωτα, παει η χειραψια που ανοιγει και κλεινει την συναντηση και που μιλαει με την δικη της γλωσσα κι αυτη.

Η οδυνη και το ξεπονεμα

Ο Heidegger μιλα, ειδαμε, για την τεχνολογια και το εικονικο ως τον "μεγιστο κινδυνο". Τουτος εχει στον Heidegger δυο προσωπα: Αφενος ειναι ο χαμος του "αυτοχθονου", της γεγονοτητας και του ερριμμενου, το οχι-πια τους, που φτανει εως τις απαρχες της "λησμοσυνης του Ειναι" με την κυριαρχια της Μεταφυσικης, δηλαδη της δυτικης νοησης. Αφετερου ειναι το οχι-ακομα, η προοπτικη της ελευσης μιας, οπως την αποκαλει, "αλλης σκεψης" που δεν θα ερθει απο δικη μας πρωτοβουλια - "μονο ενας θεος μπορει πια να μας σωσει", αποφαινεται στην συνεντευξη του στον Spiegel. Κατοικωντας το οχι-πια της απαρχης και το οχι-ακομα της αλλης αρχης, κατοικωντας αυτην την no man's land ο Heidegger πλημμυριζει απο οδυνη, αναδεικνυει την οδυνη ως το στοιχειο που οδωνει την σκεψη του. Σε μια διαλεξη παραθετει τους πρωτους στιχους απο το ποιημα του Hölderlin Mnemosyne:  

Ενα σημα ειμαστε, ανερμηνευτο 

Απονοι ειμαστε κι εχουμε σχεδον 

Χασει την γλωσσα στα ξενα.

Προηγουμενως εχει πει πως "Το πλεον προβληματικο στην προβληματικη εποχη μας δειχνεται στο οτι δεν σκεπτομαστε ακομα". Συνεχιζει:

Λοιπον αυτο, το οτι ακομα δεν σκεπττομαστε, εγκειται αραγε στο οτι ειμαστε ενα ανερμηνευτο σημα και απονοι, η μηπως ειμαστε ενα ανερμηνευτο σημα και απονοι καθοσον δεν σκεπτομαστε; Αν ηταν το τελευταιο, τοτε θα ηταν η σκεψη, δια της οποιας πρωτιστως θα χαριζονταν στους θνητους η οδυνη, και θα προσφερονταν στο σημα, ως το οποιο ειναι οι θνητοι, μια ερμηνεια.

Και απο μια διαλεξη για την γλωσσα:

Και παλι οσο χαριεστερη η χαρα, τοσο καθαροτερη η εντος της υπνωττουσα λυπη. Οσο βαθυτερη η λυπη, τοσο λαλιστερη η εντος της κειμενη χαρα. Λυπη και χαρα παιχνιδιζουν η μια μεσα στην αλλη. Το ιδιο το παιχνιδι, που τις συντονιζει μεταξυ τους, αφηνοντας το απομακρο στο εγγυς και το εγγυς απομακρα, ειναι η οδυνη. Γι' αυτο και οι δυο, η υψιστη χαρα και η βαθυτερη λυπη, η καθε μια με τον τροπο της, ειναι οδυνηρες. Ομως η οδυνη προθυμοποιει το θυμικο των θνητων ετσι ωστε τουτο να προσδεχεται απ' αυτην - την οδυνη - την βαρυτητα του. Αυτη κρατα τους θνητους, παρα τους κλονισμους, στην γαληνη της ουσιας τους. 

Σε μια παραδοση απο το 1942 γραφει για την εμπειρια, που για τον Heidegger σημαινει παντα μια καταλυτικη εμπειρια:

Η εμπειρια [...] στην ουσια της ειναι ο πονος στον οποιο αποκαλυπτεται το ουσιαστικα αλλοτριο των οντων ως προς το συνηθες. 

Ενας αλλος καιριος συνομιλητης μας, ο Sigmund Freud, ειναι επισης, αν και με διαφορετικο τροπο, ανθρωπος του πονου. Αυτος δεν αναφερεται στην τεχνολογια αλλα στον "πολιτισμο". Μονο στο ασυνειδητο, στην λεγομενη "πρωτογενη διεργασια" (Primärprozess) ειναι που οι επιθυμιες ικανοποιουνται παραυτα, δεν υπαρχει το "οχι" του χρονου (οχι-πια, οχι-ακομα). Ο,τι μας συντυχαινει στην συνειδητη μας ζωη ειναι ματαιωσεις και υποκαταστατα. Στο "Ο πολιτισμος πηγη δυστυχιας" (Das Unbehagen in der Kultur, σε αλλη μεταφραση του τιτλου: ""Η Δυσφορια στον Πολιτισμο") γραφει: 

Η ζωη, οπως μας εχει επιφορτιστει, ειναι δυσκολη για μας, μας φερνει υπερβολικους πονους, απογοητευσεις, αλυτα ζητηματα. Για να την αντεξουμε, δεν μπορουμε να κανουμε χωρις παρηγορητικα μεσα. (...) Τετοια μεσα υπαρχουν ισως τριων ειδων: δυνατες αποσπασεις, που μας κανουν να υποτιμουμε το βασανο μας, υποκαταστατες ικανοποιησεις, που το μικραινουν, ναρκωτικες ουσιες, που μας αναισθητοποιουν γι' αυτο. Ενα κατι αυτου του ειδους ειναι απαραιτητο.

Η οδυνηρη απουσια που διατρεχει το εργο των δυο συγγραφεων, στον Heidegger διαγραφεται απο το οχι-πια της πρωτης αρχης και το οχι-ακομα του επερχομενου, στον Freud απο την ουτοπια της αυθεντικης ηδονης. Στον Heidegger οι εικονικες μορφες του τηλεφωνου, της τηλεορασης και του διαδικτυου οροθετουν την πορεια μεσα σε μια σκοτεινη νυχτα, στον Freud θα εννοουνταν ως ακομα πιο απομακρα, πιο ματαιωτικα υποκαταστατα.

Ειναι λοιπον δυνατη καν μια ανετη σχεση με το εικονικο; Ελευθερη απο πονο; Ηδη το ερωτημα δεν ειναι τοσο αυτονοητο. Αιφνης για τις νεοτερες γενιες, που βρεθηκαν σ' αυτον τον κοσμο απο τα γενοφασκια τους, δεν εχει απολυτως κανενα νοημα. Ομως και στους παλαιοτερους μπορει να συμβαινει, διχως να αντιλαμβανονται τον σεισμο που τους εφερε στην νεα συνθηκη. Ηδη δεκαετια του '90 ακουσα δυο γυναικες σ' ενα παγκακι στο Πεδιο του Αρεως απο την πλευρα της Κυψελης να σχολιαζουν εναν ηθοποιο που ειχε περασει απο μπροστα τους. Ελεγαν: "Τον προτιμω οπως ειναι στην τηλεοραση!". Ο γεγονικος ηθοποιος ειχε παραμερισει εμπρος στον εικονικο.

Μιλησα για "σεισμο", ομως αυτο ηταν θεωρητικο. Στην πλεον αρκετα μεγαλη ιστορια μου εζησα πολλες μεταβασεις: απο την εφημεριδα στο ρολο υγειας, απο τον παγοπωλη και τον γαλατα και την φουφου και την ξυλοσομπα και την σκαφη με το λουλακι - στις ηλεκτρικες συσκευες και τα συσκευασμενα τροφιμα, απο τον τροχονομο - στους φωτεινους σηματοδοτες, απο το ταχυδρομειο, την επιστολη και το τηλεγραφημα - στο messenger, απο την πενα και το μελανι - στο word processing, απο τις βιβλιοθηκες - στο ηλεκτρονικο αρχειο, και τα λοιπα και τα λοιπα. Ολες αυτες τις κοσμογονικες αλλαγες τις υποδεχτηκε ο κοσμος με αγαλλιαση, σαν αυτονοητες, σαν ετοιμος απο καιρο.

Σε τι συνισταται αυτη η ετοιμοτητα; Στο τοσο σαγηνευτικο ονειρο, στο τοσο θελκτικο οραμα, οπου ο κοσμος προβαλλει μεταλλαγμενος σε απεραντη comfort zone.  Καθε υποτιθεμενο βημα προς αυτην την κατευθυνση ειναι αναμενομενο και αυτονοητο. 

Ο εικονικος ανθρωπος

Σαν ετοιμοι απο καιρο, μεταμορφωνομαστε στα προφιλ μας των μεσων κοινωνικης δικτυωσης. Σε μια παλαιοτερη ομιλια μιλω για μια Αννα και το προφιλ της στο Facebook, το οποιο αποκαλω "FAnna".

Με τον καιρο η σχεση της Αννας με την FAnna αλλαζει. Τα πραγματα ερχονται τουμπα και η Αννα, που δημιουργησε την FAnna, μοιαζει ολο και περισσοτερο με το δημιουργημα της. Ως προς αυτο εχει βεβαια ατελειες. Ο κοσμος του Facebook δεν μεταφυτευεται ολοτελα στην πραγματικοτητα. Ομως ειναι το προτυπο, το αστρο που την οδηγει.

Αυτην την μεταλλαξη ο Jean Baudrillard την εκφραζει ως εξης:

Σ' αυτην την περιπτωση τα σωματα μας θα ηταν απλα το μελος-φαντασμα, ο αδυναμος κρικος, η παιδικη ασθενεια ενος τεχνολογικου μηχανισμου που μας εξουσιαζει εξ αποστασεως (ακριβως οπως η σκεψη θα μπορουσε να ειναι η παιδικη ασθενεια της τεχνητης νοημοσυνης, η το ανθρωπινο ον η παιδικη ασθενεια της μηχανης, η το πραγματικο η παιδικη ασθενεια του εικονικου).

Με διαφορετικο τροπο τοσο ο Heidegger οσο και ο Freud αντιμετωπιζουν την FAnna ως στερητικη εκδοχη της Αννας - για τον Heidegger ως βυθισμενη στην ακρα "λησμοσυνη του Ειναι", για τον Freud ως υποκαταστατο την ματαιωμενης Αννας που καταφευγει στην ηλεκτρονικη φαντασιωση της FAnna. 

Ομως εδω υπαρχει ενα ζητημα. Τοσο ο Heidegger οσο και ο Freud, φυσικα με πολυ διαφορετικο τροπο, δεν βλεπουν την FAnna ως FAnna. Για τον Heidegger η FAnna ειναι μια μεταβατικη μορφη αναμεσα στην νοσταλγια της απαρχης και στην νοσταλγια της ελευσης. Για τον Freud η FAnna ειναι μια σκιωδης μορφη, ενα παιδι του πολεμου αναμεσα στο Αυτο και το Υπερεγω. Η FAnna, μια παρενθεση. Θα ηταν αναλογο με την ψυχοθεραπευτικη σταση οπου στα λεγομενα του πελατη μας λοξοκοιταζουμε, αφενος προς την παιδικη του ηλικια, το οχι-πια του, και αφετερου προς το επιδιωκομενο "καλο" του, το οχι-ακομα του. Τοτε τα λεγομενα του δεν τα ακουμε.

Με παρομοιο τροπο χανουμε τον εικονικο ανθρωπο οταν τον αντιλαμβανομαστε ως στερητικη μορφη του γεγονικου, και κανουμε σαν το εικονικο να μην υπηρχε πραγματικα, σαν τωρα π.χ. "κατα βαση" να βρισκομασταν ολοι στον ιδιο χωρο, οπως παλια, αντε και με λιγες εκπτωσεις.

Ξεγνοιαστη απουσια

Σαν ετοιμοι απο καιρο, λεω. Μας πως ειναι δυνατο μια απουσια να μην εννοειται στερητικα, δηλαδη να μην εννοειται ως προς την γεγονοτητα της, που λειπει; Πως ειναι δυνατο μια απουσια να ειναι ελευθερη απο την εγνοια της ελλειψης; Ας το δουμε καταρχην σε ενα παραδειγμα απο την ζωγραφικη. Κατα ποσον η απουσια που προσιδιαζει στο εικονικο θα μπορουσε να συγκριθει με αυτο που γνωριζουμε απο την τεχνη ως αφαιρετικο; 

Υπαρχει μια σειρα απο λιθογραφιες που εκανε ο Pablo Picasso μεταξυ Δεκεμβριου του 1945 και Ιανουαριου 1946. 

Ειναι ενας ταυρος. Απο την πληρη φυσικη, γεγονικη απεικονιση 

καταληγει ενα σημα. 

Ο ταυρος-σημα εχει απελευθερωθει απο την προελευση του. Στον ταυρο εχει συμβει μια αλλη απογεγονοποιηση, η οποια δεν παραπεμπει πλεον στον φυσικο ταυρο. Θα ηταν παρανοηση του εργου, αν επιδιωκαμε νοητα να γεμισουμε το σχημα και να αποκαταστησουμε τον "αληθινο" ταυρο. Ο ιδιος ο Picasso ειπε: 

Ειναι πολυ σημαντικο και πολυ μυστηριωδες το οτι μια απλη γραμμη μπορει να αναπαραστησει ενα ζωντανο πλασμα. Οχι απλως την εικονα του, αλλα πολυ περισσοτερα, αυτο που πραγματικα ειναι. Τι θαυμα!

"αυτο που πραγματικα ειναι". … Θα ηταν ενδιαφερον να εξεταζαμε την δυνατοτητα μιας εμπειριας του Ειναι ενος οντος, π.χ. ενος ταυρου, την δυνατοτητα δηλαδη να βλεπουμε το πραγματικο στην οπτικη που διανοιγεται, μεταξυ αλλων, απο τα εργα του Picasso. Picasso και παλι:

Κοιταξτε αυτα τα εργα: Δεν εγιναν αυτο που ειναι σημερα επειδη εγω ηθελα να απλοποιησω τη μορφη των μοντελων που χρησιμοποιησα. Απλως, τα επιφανειακα στοιχεια εφυγαν απο μονα τους. Δεν επεδιωξα τιποτα "επιτηδες".

Για την ποιηση λεει κατι αντιστοιχο:

Προφανως, το μονο κλειδι για να επιτυχει κανεις κατι τετοιο ειναι η ποιηση ... Και για να γινει κατι τετοιο, δεν χρειαζονται πολλες λεξεις. Μερικες φορες υπαρχει περισσοτερη ποιηση σε δυο-τρεις γραμμες απ' ο,τι σ' ενα πολυ μεγαλο ποιημα.  

Θα μπορουσε η τεχνη, π.χ. το ματι του Picasso στις λιθογραφιες του ταυρου, να συνιστα εναν προδρομο αισθητηρα της εποχης της, και μ' αυτην την εννοια να μας ανοιξει τα ματια και να μας καταστησει δεκτικους για τον τροπο με τον οποιο τα πραγματα παρουσιαζονται, ειναι, σημερα;

Λιγα, προλεγομενα, για την εικονικη ψυχαναλυτικη συνομιλια

Διαδικτυακη επικοινωνια ως απουσια; Δεν εννοειται ετσι. Οι χρηστες, καλη ωρα η FAnna, σταδιακα καταληγουν να οριζονται απο το μεσο που τους προσφερεται. Αρρητα τους συμβαινει μια εξοικειωση, τα ερωτηματα σβυνουν με τον ιδιο τροπο με τον οποιο κανεις μπορει να μετακομισει στο βουνο και σε λιγο, χωρις να το αντιληφθει, χωρις να το επιδιωξει, αποκτα κοκκινα μαγουλα.

Εμεις χρειαζεται αυτην την μεταλλαξη να την προσεξουμε.

Ξεκινησα την εικονικη ψυχαναλυση πριν λιγα χρονια διστακτικα, καταρχην με ανθρωπους που ειχαν ερθει για μικροτερο η μεγαλυτερο διαστημα στο ιατρειο μου και καποια στιγμη μετακινηθηκαν σε αλλα μερη. Σε οσους ηταν εξοικειωμενοι με την εικονικη πραγματικοτητα της διαδικτυακης επικοινωνιας, η ψυχαναλυση συνεχιστηκε, και, προς εκπληξη μου πρεπει να πω, ακολουθησε μια πορεια με νοημα. Το ιδιο συνεβη αργοτερα και με ανθρωπους που δεν ειχαμε ιδωθει ζωντανα ποτε, και ισως δεν ιδωθουμε ποτε.

Προχωρω ενα βημα ακομη: Θα μπορουσαμε αραγε να δουμε στην εικονικη πραγματικοτητα του internet και των κοινωνικων δικτυων μια απογεγονοποιηση, που θα πει τωρα μια απαλλαγη απο ο,τι ο Picasso αποκαλει "επιφανειακα στοιχεια"; Απαλλαγη που ως επι το πλειστον σε αποναρκωνει στην αμφιλεγομενη μαγεια ενος ανορεκτικου και βουλιμικου, δυσμορφου και παραληρητικου κοσμου, ορα FAnna, αλλα καποτε-καποτε δινει σηματα της παρουσιας αυτου που σημερα "πραγματικα ειναι"; Θα μπορουσε να σταθει μια αναλογια αφενος αναμεσα στον φυσικο ταυρο

και στον αλλο 

και αφετερου αναμεσα στο ψυχαναλυτικο πλαισιο 

και στην διαδικτυακη συνομιλια, 

απο την οποια πολλες φορες λειπει ακομα και η εικονα του video, και εχουν μεινει μονο φωνες κακοφορμισμενες απο ακουστικα και ηχεια;

Μονο φωνες. Στην ψυχαναλυση εχει νοημα, οι συμμετεχοντες να μην συναντωνται κοινωνικα και να μην μετεχουν ο ενας στη ζωη του αλλου. Ισχυει ακομα η λεγομενη "αρχη της αποχης", η οποια αποθαρρυνει την εκπληρωση επιθυμιων κατα την ωρα της συνεδριας. Αναλυτης και αναλυομενος χρειαζεται να μενουν ξενοι μεταξυ τους. Ειναι μια ευεργετικη ξενωση που ακριβως επιτρεπει το ζητουμενο ανοιγμα νου και καρδιας. Επιτρεπει, με μια εκφραση του Byung-Chul Han, "ενα μεγιστο συνυπαρξης με ενα ελαχιστο συσχετισης".

Στην εικονικη ψυχαναλυση η ξενωση των συνομιλητων ειναι δεδομενη. Η αρχη της αποχης δεν χρειαζεται καν να συζητηθει - ειναι αυτονοητη. Οπως ξενος μενει ο ταυρος, και η ξενωση του τον αναδεκνυει, ακουσαμε απο τον Picasso, "οπως ειναι πραγματικα".  

Αυτον τον ταυρο δεν μπορεις να τον φας, δεν μπορεις να τον στειλεις στην ταυρομαχια, δεν μπορεις να τον βαλεις να κανει δουλεια στο χωραφι σου. Με παρομοιο τροπο απο την επικοινωνια μας πλεον, οπως ειπωθηκε παραπανω, το βιοσωμα χανεται.

Ειμαστε πλεον δυο φωνες, δυο φωνες ολογυμνες και μετεωρες, ψηφιοποιημενες κι απομακρες, σχεδον ολοτελα αποκομμενες απο την σωματικοτητα, την χωρικοτητα. Αυτο, εφοσον το προσεξουμε περισσοτ:ερο, καποτε προσδιδει σ' αυτες τις σχεδον ανυποστατες φωνες μας μια αποκοσμα ζωογονα διασταση. 

Ειναι ισως το ζωογονο που αποκτα για τον ναυαγο η σανιδα απο την οποια πιανεται οταν ολα τριγυρω εχουν χαθει. 

Η, ισως, το ζωογονο που αποκτα κατι ασημαντο, οπως ενα σκυλι του δρομου, αν το προσεξεις καλα, δηλαδη αν τα παντα γυρω του ξεχαστουν: 

Στις λιθογραφιες, αλλου λιγοτερο, αλλου περισσοτερο, συμβαινει εκεινη η αφαιρεση την οποια συναντησαμε στον τελευταιο ταυρο. Και εδω εχουμε "αχνα νηματα". Και ο Heidegger επισης τονιζει. οπωσδηποτε στους δικους του ορους, την μεταβολη της "πολλαπλοτητας" στο "λιγοστο απλο" οπου "εμφανιζεται το αληθες". Με τα λογια του Picasso, "οπως ειναι πραγματικα".

Το virtual, το εικονικο δεν θα οριζονταν απο την διαδικτυακη τεχνολογια. Περισσοτερο θα ηταν ονομα για εναν ιδιαζοντα τροπο παρουσιας: το αχνο, το νημα, το λιτο, το απλο, την αποκοσμη βροχη, τον αποκοσμο σκυλο, οπου τοπος και χρονος χανονται.

Η λεξη virtual ερχεται απο το λατινικο virtus, "αρετη". Θα μπορουσε το virtualis, σ' αυτην την οπτικη, να εχει την αρετη να συνιστα, ας το πω ετσι, την αληθεια του γεγονικου; Θα μπορουσε το virtualis, ως το σκιωδες, να ηταν σημερα ενας τοπος κατοικησης; Ο τοπος κατοικησης;

Ο Byung-Chul Han υποστηριζει οτι οι διαδικτυακες παραστασεις δεν αφηνουν κανεναν χωρο για το κρυφο, το μυστηριο, αλλα προβαλλουν ο,τι εχει να φανει, ειναι δηλαδη "πορνογραφικες". Ζουμε, γραφει, σε μια Κοινωνια της διαφανειας. Ομως αυτη η απολυτη πορνογραφια των διαδικτυακων παραστασεων, αυτος ο τροπος παρουσιας τους, διαρρηγνυεται απο σκιες. 

Το τελευταιο ποιημα του Paul Celan που αναφερθηκε, λεει στο τελος:

Μιλαει αληθινα οποιος μιλαει σκιες.