Ο Jacques Lacan, στην αρχη του σεμιναριου Χ "Το αγχος", παρουσιαζει τον διδακτικο μυθο "Απολογια της προσκυνητριας". Ο Lacan φοραει μια μασκα, ομως δεν γνωριζει τι παριστανει αυτη. Με την μασκα στο προσωπο στεκει απεναντι σε μια τεραστια προσκυνητρια. Δεν γνωριζει διολου τι βλεπει η προσκυνητρια και τι θα προκαλεσει σ' αυτην η θεα της μασκας. Εκτος αυτου δεν ειναι δυνατη καμια γλωσσικη συνεννοηση με το απεναντι. Ετσι ειναι ολοτελα εκτεθειμενος σ' αυτην, στο βλεμμα της. Το γεγονος οτι αυτη μετα απο την συνουσια καταβροχθιζει το ανθρωπαριο, την κανει να δειχνει ακομα πιο δεινη. Το τελειως Αλλο, το οποιο διαφευγει καθε προγνωσης και υπολογισμου και γεμιζει με αγχος, φανερωνεται ως βλεμμα.

Ο Lacan, με τον διδακτικο μυθο της προσκυνητριας αναφερεται σε μια σκηνη στο "Θωμας ο σκοτεινος" του Maurice Blanchot, η οποια περιγραφει τον πρωταγωνιστη ως εναν φανατικο αναγνωστη ο οποιος καταβροχθιζεται απο την λεξη οπως απο μια προσκυνητρια. Διαβαζω θα πει με βλεπουν: "Ενωπιον καθε σημειου βρισκοταν στην θεση του ανθρωπαριου που κατευθειαν καταβροχθιζεται απο μια προσκυνητρια. Ο ενας και το αλλο κοιταχτηκαν (L’un et l’autre se regardaient). […] Ετσι ο Θωμας γλιστρησε μεσα σ' αυτους τους διαδρομους, τους πλησιασε αοπλος μεχρι την στιγμη που τον κοιταξε η εσωτερικη περιοχη της λεξης. Αυτο δεν ηταν ακομα τιποτα τρομακτικο, ηταν σχεδον μια ευχαριστη στιγμη που θα την επιμηκυνε ευχαριστως. [...] Με απολαυση ειδε τον εαυτο του στο ματι που τον εβλεπε." Εδω ο Blanchot περιγραφει μια ιδιαιτερη εμπειρια της αποξενωσης οπου κανεις παραιτειται απο την κυριαρχια του ματιου και παραδιδεται στο βλεμμα του Αλλου.

Η τελευταια σκηνη του "La Dolce Vita" δειχνει μια ξενυχτισμενη παρεα μετα το παρτυ, που ξημερωματα πηγαινει στην αμμουδια και παρατηρει πως τραβανε απο την θαλασσα ενα τεραστιο σαλαχι. Η καμερα δειχνει το μεγαλο αβυσσαλεο ματι του σαλαχιου σε γκρο πλαν. Ο Marcello μουρμουριζει μονος του: "Κι αυτο δεν σταματα να κοιταζει" (E questo insiste a guardare). Ο Jacques Lacan υπεισερχεται σ' αυτην την τελικη σκηνη συχνα. Στο σεμιναριο "Ηθικη της ψυχαναλυσης" παρουσιαζει το σαλαχι, που σε κοιτα, ως ενα απαισιο "πραγμα": "Ειναι η στιγμη οπου το χαραμα η ομαδα ζωντανων ανθρωπων, καταμεσις στους κορμους των πευκων στην παραλια, ακομα ακινητοι και στο παλλομενο φως σαν ευρισκομενοι σε διαλυση, ξαφνικα ξεκινουν προς την κατευθυνση αγνωστο για ποιον σκοπο, ο οποιος ειναι αυτο που σε πολλους, οι οποιοι σ' αυτο ξαναβρηκαν το διασημο πραγμα μου, αρεσε τοσο, δηλαδη κατι το φρικαλεο που τραβιεται απο τη θαλασσα με το διχτυ."

Για τον Lacan το "πραγμα" ειναι ενα σημειο, μια κηλιδα που μενει εξω απο την εικονα, απο την αναπαρασταση. Εμφανιζει ενα ρηγμα, ενα σχισμα στους καθιερωμενους κωδικες της πραξης, η της αντιληψης που συνιστουν το "συμβολικο". Ανηκει στο "πραγματικο" το οποιο διαφευγει καθε αναπαραστασης, καθε παραστασης. Το πραγμα ειναι ενα σημειο, μια λεπτομερεια που προβαλλει εξω απο το πλαισιο, απο την συμβολικη ταξη. Η συμβολικη ταξη ειναι η αφηγηση που αφηγουμαι στον εαυτο μου. Το πραγμα εκπιπτει απο αυτο το διηγητικο, αφηγηματικο συμπλεγμα. Ειναι το τελειως Αλλο, στο βλεμμα του οποιου κανεις πεφτει. Ετσι εκλυει αγχος: "Αυτο ειναι, το οποιο ολους μας κοιταει / μας αφορα, και που δειχνει πως το αγχος εμφανιζεται στο κοιταγμα στον τοπο που στεκει υπο τις διαταγες του ποθου."

Ο Hitchcock στην ταινια του "Rear Window" σκηνοθετει τον θριαμβο του βλεμματος επανω στο ματι. Ο φωτογραφος Jeff που ειναι καθηλωμενος στην αναπηρικη του καρεκλα, απολαμβανει τις εικονες που το παραθυρο του προσφερει. Το αποκοσμο βλεμμα απο την αλλη ακρη της αυλης συντομα κομματιαζει αυτην την απολαυση των ματιων. Ο Thorwald, τον οποιο ο Jeff υποψιαζεται για τον φονο της γυναικας του, παρατηρει ξαφνικα οτι παρατηρειται απο τον Jeff. Το βλεμμα του Thorwald, που συλλαμβανει τον Jeff, βαζει τελος στην κυριαρχια του ηδονοβλεπτικου ματιου. Απο αυτην την στιγμη και μετα η πραγματικοτητα δεν ειναι μια εικονα, δεν ειναι απολαυση των ματιων. Τωρα ο Jeff ειναι ολοτελα εκτεθειμενος στο βλεμμα του Αλλου. Ο Thorwald ειναι η αντιθετικη φιγουρα του φωτογραφου, η αποστολη του οποιου συνισταται στο να μεταμορφωνει την πραγματικοτητα σε εικονα, σε απολαυση των ματιων. Το βλεμμα του Thorwald ειναι το σημειο που εκπιπτει απο την εικονα. Ενσωματωνει το βλεμμα του Αλλου. Τελικα εισβαλλει στην κατοικια του Jeff. Ο Jeff προσπαθει να τον θαμπωσει με το φλας της καμερας, δηλαδη να εξουδετερωσει το βλεμμα του, να εξορκισει το ανατριχιαστικο ανεστιο και παλι στην εικονα, κατι που παντως δεν πετυχαινει. Ο θριαμβος του βλεμματος επανω στο ματι ολοκληρωνεται την στιγμη οπου ο Thorwald πεταει τον Jeff απο το παραθυρο, που προηγουμενως προσφερε μια απολαυση των ματιων. Ο Jeff πεφτει εξω απο την εικονα ολοτελα και πεφτει επανω στο εδαφος του πραγματικου. Σ' αυτην την στιγμη το Rear Window μεταμορφωνεται σε Real Window.

Και για τον Sartre ο Αλλος δηλωνεται ως βλεμμα. Ο Sartre δεν περιοριζει το βλεμμα στο ανθρωπινο ματι. Πολυ περισσοτερο το να βλεπεσαι διαμορφωνει την κεντρικη αποψη του Ειναι-στον-κοσμο. Ο κοσμος ειναι βλεμμα. Ακομα και το τριξιμο των κλαδιων, ενα μισανοιχτο παραθυρο, η και μια ελαφρα κινηση της κουρτινας γινονται αντιληπτα ως βλεμμα. Σημερα ο κοσμος ειναι πολυ φτωχος σε βλεμμα. Σπανια αισθανομαστε να βλεπομαστε, η να ειμαστε εκτεθειμενοι σε ενα βλεμμα. Ο κοσμος παρουσιαζεται ως απολαυση των ματιων που αποζητα να μας αρεσει. Η ψηφιακη οθονη επισης δεν εχει τιποτα απο καποιο ειδος βλεμμα. Το Windows ειναι ενα παραθυρο διχως βλεμμα. Ακριβως μας προστατευει απο το βλεμμα.

Ανηκει στην συμπτωματικη της παρανοιας το οτι κανεις παντου υποψιαζεται βλεμματα και οτι αισθανεται απο παντου να τον κοιταζουν. Κατα τουτο η παρανοια διαφερει απο την καταθλιψη, Η παρανοια δεν ειναι κυριαρχη ασθενεια του σημερα. Ειναι συνδεδεμενη με την αρνητικοτητα του Αλλου. Οποιος ειναι καταθλιπτικος, κατοικει εναν χωρο διχως βλεμματα, οπου δεν ειναι δυνατη καμια εμπειρια του Αλλου.

Στην ταινια "Melancolia" του Lars von Trier η Justine ιαται απο την καταθλιψη την στιγμη που της αφυπνιζεται ο ποθος του Αλλου. Ο Lars von Trier κανει τον κυανο πλανητη στον νυχτερινο ουρανο να εμφανιζεται οπως το βλεμμα του Αλλου, το οποιο κοιταζει την Justine. Αφυπνιζει σ' αυτην εναν ερωτικο ποθο. Το βλεμμα του Αλλου την απελευθερωνει απο την καταθλιψη της και την μεταμορφωνει σε ερωσα.

Σημερα το βλεμμα χανεται σε πολλα επιπεδα. Ακομα και η εξουσια συμβαινει χωρις βλεμμα. Το πανοπτικο του Bentham στηριζεται στην εξουσια του βλεμματος. Οι τροφιμοι του ειναι ολοτελα εκτεθειμενοι στο βλεμμα του φυλακα. Ο πυργος της σκοπιας ειναι ετσι κατασκευασμενος που ο φυλακας βλεπει τα παντα χωρις να τον βλεπουν: "Το πανοπτικο ειναι μια μηχανη για τον διαχωρισμο του ζευγους βλεπω/με βλεπουν: στον εξωτερικο δακτυλιο βλεπουν καποιον ολοτελα, διχως αυτος να βλεπει ποτε. Στον κεντρικο πυργο κανεις βλεπει τα παντα χωρις ποτε να τον βλεπουν." Οι κρατουμενοι βλεπουν μονο την σιλουετα του κεντρικου πυργου. Ποτε δεν μπορουν να ξερουν αν στην δεδομενη στιγμη εποπτευονται. Ετσι αισθανονται οτι τους βλεπουν διαρκως, ακομα και οταν ο εποπτης δεν ειναι εκει. Η κυριαρχια του βλεμματος ειναι σε κεντρικη προοπτικη.

Το αστυνομικο κρατος του Orwell επισης οργανωνει μια κυριαρχια του βλεμματος. Στις τηλεοθονες ο Big Brother ειναι πανταχου παρων ως βλεμμα. Βλεπει τα παντα χωρις να τον βλεπουν. Η καταστολη εκδηλωνεται ως βλεμμα: "Ο διαδρομος μυριζε λαχανοσουπα και κουρελουδες. Στην μια ακρη ειχαν καρφιτσωσει στον τοιχο μια εγχρωμη αφισα που βασικα παραηταν μεγαλη για μεσα. Δεν εδειχνε παρα ενα τεραστιο, πανω απο μετρο φαρδυ προσωπο: το προσωπο ενος καπου σαρανταπενταχρονου αντρα με πλουσιο μαυρο μουστακι και νευρωδη χαρακτηριστικα. [...] Σε καθε σκαλι, απεναντι απο το φρεατιο του ανελκυστηρα η αφισα με το τεραστιο προσωπο στον τοιχο σε καρφωνε με το βλεμμα της. Ηταν απο εκεινες τις εικονες που μοιαζουν να σε ακολουθουν με το βλεμμα παντου. Ο ΜΕΓΑΛΟΣ ΑΔΕΛΦΟΣ ΣΕ ΒΛΕΠΕΙ, ελεγαν τα γραμματα απο κατω."

Το ψηφιακο μεσο διαφερει απο το οπτικο μεσο κατα το οτι ειναι ενα μεσο χωρις βλεμμα. Ετσι και το ψηφιακο πανοπτικο, που βασικα δεν ειναι πλεον οπτικο, δεν εξαρταται απο το βλεμμα, απο την κεντρικη προοπτικη. Ακριβως γι' αυτο βλεπει ουσιαστικα περισσοτερα, μαλιστα βαθυτερα απο το αναλογικο πανοπτικο. Εδω η διακριση κεντρου και περιφερειας χανει καθε σημασια. Το ψηφιακο πανοπτικο δουλευει απροοπτικα. Η απροοπτικη διαφωτιση ειναι πολυ αποτελεσματικοτερη απο την προοπτικη φυλαξη γιατι κανεις φωτιζεται απο ολες τις πλευρες, μαλιστα ακομα και απο μεσα. Οι σκεψεις διαφευγουν του βλεμματος. Απο το ψηφιακο πανοπτικο οι σκεψεις δεν διαφευγουν. Το Big Data δουλευει χωρις βλεμμα. Σε αντιθεση με την κεντρικη προοπτικη φυλαξη, στην απροοπτικη διαφωτιση δεν υπαρχει πλεον καμια τυφλη κηλιδα.

Λογω της ελλειψης του κατασταλτικου βλεμματος, κι αυτη ειναι μια αποφασιστικη διαφορα με την στρατηγικη παρακολουθησης της κοινωνιας της πειθαρχιας, γεννιεται μια πλανερη αισθηση ελευθεριας. Οι τροφιμοι του ψηφιακου πανοπτικου δεν αισθανονται να τους βλεπουν, δηλαδη να τους παρακολουθουν. Ετσι αισθανονται ελευθεροι και απογυμνωνονται αυτοβουλα. Το ψηφιακο πανοπτικο δεν περιοριζει την ελευθερια, αλλα την λεηλατει.