Φαινομενολογια & Σχιζοφρενεια

Καταληκτικο Σχολιο

"ΣΧΙΖΟΦΡΕΝΕΙΑ"

Η "σχιζοφρενεια", οχι ονομα που ονομαζει, αλλα που εξηγει. Η λεξη "σχιζοφρενεια" ειναι απαντηση στο πως συμβαινει αυτο στον ανθρωπο που εχω μπροστα μου. Η απαντηση ειναι: "Με σχαση των φρενων" (Bleuler: αμφιθυμια). Το "αυτο" παραμενει χωρις ονομα. Δεν ονομαζεται. Ετσι δεν ξερουμε πραγματικα για ποιο πραγμα, για ποιο φαινομενο μιλαμε.

Ονομα που ονομαζει, η "τρελλα", στους αρχαιους η "μανια". Η "σχιζοφρενεια" επιστημονικο ονομα, ονομαζει διαδικασια. [Η "ενσυναισθησια" - επισης επεξηγηματικο! (Απο ομιλητη: το empathy στην ψυχαναλυση δεν ειναι διερευνητικη περιεργεια αλλα "αποκρυπτογραφηση μεταβιβασης / αντιμεταβιβασης, για ποιον λογο ενα ατομο μου φερεται ετσι, η προξενει σ' εμενα το ενα, το αλλο συναισθημα".) Οπως και αλλοι οροι - "μελαγχολια", "μεταβιβαση", οι λεγομενοι "αμυντικοι μηχανισμοι" κλπ.] Το ζητουμενο φαινομενο, που εξηγειται με τον ορο "σχιζοφρενεια" μενει λοιπον στην αφανεια.

Το "και" του τιτλου της ημεριδας μας "Φαινομενολογια και Σχιζοφρενεια" αξιωνει μια υπερβαση αυτων των οριων, που δεν ειναι δυνατη, παρα μονο σαν διπλωπια: Οταν μιλαμε για "σχιζοφρενεια", αν δεν τρεχει παραλληλα η μεταφραση "τρελλα", δεν θα ξεραμε για τι μιλαμε. Heidegger: Διπλα βιβλια, το βλεμμα του επιστημονα.

"Τοτε για παραδειγμα η εκτιμηση ενος αγαλματος ενος ελληνικου θεου στο μουσειο της Ακροπολης στις διακοπες του εξαμηνου, αρα εξω απο την ερευνητικη εργασια, στην πραγματικοτητα δεν ειναι παρα η συμπτωση μιας εγκεφαλικης διαδικασιας του θεατη με το προϊον μιας εγκεφαλικης διαδικασιας, το παρον αγαλμα. Αν ομως κανεις διαβεβαιωσει οτι στις διακοπες φυσικα δεν το εννοει ετσι, τοτε ζει με διπλα η τριπλα βιβλια, κατι που βεβαια δυσκολα ταιριαζει με την κατα τα αλλα αυστηροτητα που αξιωνει η επιστημονικοτητα." (Heidegger, Martin: Zollikoner Seminare, hrsg. V. Medard Boss, Vittorio Klostermann Frankfurt am Main 1994, S. 123f)

Ενα σχετικο ανεκδοτο που ακουσα χθες:

"οπως ελεγε κι εκεινος ο πυρηνικος επιστημονας, οταν κοιτουσαν περιφρονητικα το πεταλο που ειχε κρεμασμενο στην πορτα του εργαστηριου του: 'Ω, εγω δεν πιστευω, βεβαια, τετοια πραγματα - αλλα, λενε, πιστευεις δεν πιστευεις, φερνει γουρι!'."

Η φαινομενολογια, καθως επιζητει να παραμενει στα φαινομενα, χρειαζεται ονοματα που δεν εξηγουν αλλα ονομαζουν.

ΦΑΙΝΟΜΕΝΟΛΟΓΙΑ

Μια γενικοτερη παρατηρηση: Για την φαινομενολογια ακουσαμε πολλες και ποικιλες θεσεις για την κατανοηση και την ερμηνεια της σχιζοφρενειας. Αυτο που χρειαζεται να θυμομαστε ειναι πως καταρχην η κατανοηση, οταν ειναι προσωπικη υποθεση του θεραποντος, οταν δηλαδη αυτος μεσα σε ενα ειδος εσωτερικο εργαστηριο "κατανοει" τον αλλο, δεν εχει απολυτως κανενα νοημα, εκτος απο την αυταρεσκεια του κατανοουντος. Η κατανοηση εχει νοημα μονο οταν διαμειβεται στην επικοινωνια, οταν ειναι τοπος συναντησης θεραποντος και θεραπευομενου. Και τοσο στην συναντηση με τον σχιζοφρενη οσο και στην ψυχοθεραπεια γενικοτερα, συμβαινει συχνα, μια τετοια κατανοηση, μια τετοια επικοινωνια και συνεννοηση να λειπει. Και κατα την γνωμη μου εχει μεγαλη σημασια η ασυνεννοησια να γινεται αποδεκτη και να αφηνεται να υπαρχει, και μαλιστα να ενθαρρυνεται και ο θεραπευομενος να κατοικει αυτην την ασυνεννοησια, οταν συμβαινει.

Συνειδηση / Εαυτος ... ως σημεια αφετηριας φαινομενολογικων αναλυσεων.

[Wittgenstein] Υποστασιοποιησεις λεξεων απο τη χρηση της γλωσσας: Αλλο το "εχω συνειδηση αυτου του πραγματος" και αλλο, απο εδω να μιλω για 'την' συνειδηση. Αλλο η αυτοπαθης αντωνυμια στη φραση "Να προσεχεις τον εαυτο σου", και αλλο το υποστασιοποιημενο 'εαυτος'. Ετσι και 'το Εγω', 'το Ασυνειδητο' κλπ. Αυτοι οι οροι δεν ερχονται μεσα απο τη χρηση της γλωσσας, δηλαδη δεν εχουν νοημα για την επικοινωνια, ειναι α-νοητοι, ψευδοπροβληματα.

ΓΝΩΣΗ

Η διαφορα ονομασιας και περιγραφης αφενος, και εξηγησης αφετερου, σημαντικο στην ψυχοπαθολογια και στην ψυχοθεραπεια. Ειναι τελικα το ζητημα κατα ποσον τα πραγματα που μας αφορουν προσεγγιζονται μονο μεσα απο τη γνωση (αντικειμενο της οποιας μπορει να ειναι και "το συναισθημα"), η αν εδω χρειαζεται μια αλλη προσεγγιση - και εδω βλεπω το νοημα της φαινομενολογιας.

Kraus:

"Κατα τη διαδοχη της αναπτυξης των παραληρητικων ιδεων και των ψευδαισθησεων, οι ασθενεις μας προσπαθουσαν να 'μεταφρασουν' αυτες τις πρωτογενεις, προ-στοχαστικες (prereflective) και παραξενες εμπειριες σε παραληρητικες εμπειριες τεχνικου περιεχομενου, ετσι ωστε να κανουν ευλογοφανεις αυτες τις πρωτογενεις εμπειριες στον εαυτο τους και τους αλλους, να επενδυσουν με λεξεις αυτο που δεν μπορει να μεταδοθει στην κοινη μας γλωσσα."

Η "αυρα", το ξεπερασμα και η λυση της, με τη "νεα ερμηνεια του κοσμου και του προσωπου μεσα στον κοσμο" -  "Λαλησε": Κυριολεκτικα: Ξεπηδησαν τα λογια, η απαντηση, εγινε το σαλτο μορταλε, ο αμφιλεγομενος ησυχασμος.

Η αποκαλυψη: salto mortale: Η αναζητηση μιας απαντησης, χαριν της απαντησης, δηλαδη χωρις να λαμβανεται υποψη η πραγματικοτητα. Μονη της εγνοια, να ησυχασει απο την ανησυχια της "αυρας", απο το ερωτημα. Η ολοκληρωτικη καθηλωση στη γνωση, η "εγκεφαλικοτητα και η καταργηση του φυσικου αυταποδεικτου".

Και κατι ακομα για την αποκαλυψη. Ενδεχομενως συμβαινει και στην καθημερινη εμπειρια. Ο ερωτας; Το σκεφτηκα χθες διαβαζοντας κατι στιχους του Μαγιακοφσκι:

Και να

που απο καποια

φτηνη ταβερνα,

σαν παψει

τουτος ο αναβρασμος,

απο τον ουρανισκο

ως τ' αστρα

μια λεξη εκτοξευεται

σαν χρυσογεννητος κομητης.

Απλωνεται

η ουρα

στο ενα τριτο του ουρανου,

λαμποκοπαει

κι αστραποβολα το φτερωμα της,

ωστε οι δυο ερωτευμενοι

τ' αστερια ν' αγναντευουν

μεσα απο

το βιολετι τους κιοσκι.

ΕΝΣΥΝΑΙΣΘΗΣΗ

Freud

Μονισμος. Freud, 1915, Das Unbewusste

Η συνειδηση μεταδιδει στον καθενα μας μονο τη γνωση των δικων μας ψυχικων καταστασεων. Το οτι ενας αλλος ανθρωπος εχει συνειδηση, αυτο ειναι ενα συμπερασμα που εξαγεται κατ' αναλογια στη βαση των αντιληπτων εκδηλωσεων και πραξεων αυτου του αλλου ωστε να μας κανει κατανοητη αυτην τη συμπεριφορα του αλλου.

Ετσι αναφερθηκαν και απο σημερινους ομιλητες εκφρασεις οπως "ομοιοτητα βιωματων", "αναπλαστικη συνηχηση", "με το εγω μου να μεταφερθω στο εγω του αλλου", "αναλογικες ομοιοτητες".

Μονο μεσα απο τη μονιστικη αντιληψη ο αλλος ειναι ενας ξενος, και χρειαζεται η επιτελεση μιας εν-συναισθησης.

Heidegger:

Για την αντιληψη των αλλων ανθρωπων

Η συνηθισμενη ψυχολογικη θεωρια, οτι κανεις αντιλαμβανεται εναν αλλον ανθρωπο μεσω "ενσυναισθησης", μεσω "προβολης" του εαυτου του μεσα στον αλλον, δεν λεει τιποτα διοτι η παρασταση μιας ενσυναισθησης και μιας προβολης ηδη προϋποθετει το συνειναι με τον αλλον και το συνειναι του αλλου μ' εμενα. Ηδη και τα δυο προϋποθετουν ο αλλος να εχει εννοηθει ως αλλος ανθρωπος, αφου διαφορετικα θα εκανα προβολη στο κενο.

Wittgenstein:

Το ατοπο της ιδιωτικης γλωσσας.

Τα τελευταια χρονια μου προεκυψαν κυριως δυο δρομοι επικοινωνιας που βρισκονται εξω απο τον χωρο του μονισμου και της αναγκης μιας ενσυναισθησιας. 

Ο πρωτος δρομος:

Οταν μου μιλαει καποιος, τα λεγομενα του τα βλεπω. Ειναι σαν να με εισαγει σε ενα τοπιο, η σ' ενα δωματιο και το περιδιαβαζουμε. Δεν ειμαι λοιπον στραμμενος σ' αυτον ζητωντας να διεισδυσω στην εσωτερικοτητα του, να τον εν-συναισθανθω, αλλα και οι δυο ειμαστε στραμμενοι σ' αυτο για το οποιο γινεται καθε φορα λογος, και οι δυο ειμαστε εκει εξω, στα πραγματα. Τοτε, αν προσεξω εκει κατι και το πω, το βλεπει κι αυτος. Ειναι σαν να μιλω και δια στοματος του. Αν για παραδειγμα σας δειξω σ' αυτην την αιθουσα μια αραχνη στον απεναντι τοιχο, και γυρισετε το κεφαλι σας, θα την δειτε κι εσεις, θα συμφωνησετε.

Ο δευτερος δρομος. 

Απο μια ομιλια μου πριν απο δυομισι χρονια στη Βιεννη, οπου σ' ενα σημειο αναφερομαι στον συναδελφο και φιλο μου Dieter Förster:

Ο κυριος Förster. Τον βλεπω. Η φραση "Τον βλεπω" σημαινει συγχρονως, με βλεπει, ασχετα με το αν το βλεμμα του ειναι στραμμενο προς εμενα η οχι. Με κοιτα και η οψη του, σαν μαγικο ραβδι, με αγγιζει και κατευθειαν με αδειαζει και με ρυθμοποιει σε Förster. Ειμαι οπως ενα δεντρο που στην κορμοστασια του προβαλλουν οι κυριαρχοι ανεμοι της περιοχης, η οπως, ως οδηγος του αυτοκινητου μου, γινομαι συστατικο της μηχανης. Γνωριζω μεν τον κυριο Förster εδω και 35 χρονια και ειμαι οδηγος εδω και σχεδον 50 χρονια, ομως η οικειοτητα δεν σημαινει τιποτα. Το ιδιο ισχυει για τα παντα και τους παντες, οπως για την αγνωστη μου κυρια που καθεται ακριβως απεναντι μου. / Οταν συναντω τον κυριο Förster μετα απο μεγαλο διαστημα, τον ρωταω πως παει, του διηγουμαι πως παει, μπορει να περασουμε μια-δυο ευχαριστες ωρες μαζι. Το αλλο δεν λεγεται, δεν μπορει να λεχθει. Ανελισσεται μεσα σε μια θαλασσα σιωπης.

Οι δυο δρομοι που υπαινιχθηκα, συμπορευονται.

"ΑΠΟΚΑΛΥΨΗ" ΩΣ ΕΚΠΛΗΞΗ

Δεν συμμεριζομαι την αντιληψη της σχιζοφρενικης αποκαλυψης ως εκπληξη, ως "κοινο βιωματικο προσανατολισμο σχιζοφρενειας / μοντερνας τεχνης". Η εκπληξη του εργου τεχνης ανηκει στον κοινο κοσμο. Στον σχιζοφρενη η αποκαλυψη, το πυροτεχνημα της, ειναι σαν ενα ονειρο, δικο του και μονο δικο του. Βραζιλιανοι: Οταν κανεις βλεπει ενα ονειρο, ειναι ενα ονειρο. Οταν πολλοι βλεπουν το ιδιο ονειρο, τοτε συμβαινει κατι καινουργιο. Ισως ετσι αλλαζει ο κοσμος, οταν αλλαζει, ετσι δρα το εργο τεχνης, οταν δρα, και σημαδευει μια εποχη. Θα εβλεπα λοιπον την εκπληξη εκει που το ονειρο του ενος το αναγνωριζω και σαν δικο μου.

Τα "θεμελια της σχιζοφρενικης ειρωνειας", η "ισοπεδωση και ιση αξιολογηση των παντων" - Προσωκρατικοι, Ζεν, ομως εδω, οπως ειπα, ονειρο του ενος. Γι' αυτο και η ελλειψη επικοινωνιας.

ΠΡΩΤΟΓΕΝΕΣ ΠΑΡΑΛΗΡΗΜΑ ΚΑΙ "ΠΡΑΓΜΟΠΟΙΗΣΗ ΤΗΣ ΥΠΑΡΞΗΣ"

Kraus: 

"Κατα το λεγομενο πρωτογενες παραληρημα, παρατηρουμε ... ενα ειδος “πραγμοποιησης” της υπαρξης." ["...their whole being has received features of the being of Vorhandenheit like that of material things."]

Καπου γραφει ο Heidegger πως εμεις οι ανθρωποι ειμαστε "οι πραγμοποιημενοι" (die Be-dingten) - και βεβαια δεν εννοει οτι βρισκομαστε σε κατασταση πρωτογενους παραληρηματος. Ποια ειναι η διαφορα; 

Ακουσαμε για τη γυναικα, στην οποια ο ζηλοτυπος χωρισμενος συζυγος εμφυτευσε ηλεκτροδια και την τηλεκατευθυνει. Το ζει σαν μια ριζικη εισβολη στο πλαισιο μιας ολοκληρωτικα εξουσιαστικης σχεσης. Ο εαυτος της ειναι δηλαδη σαν ενας ιδιωτικος χωρος που παραβιαζεται ασυστολα, που εχει γινει ξεφραγο αμπελι. Θα ελεγα λοιπον οτι οσο περισσοτερο ο εαυτος εννοειται ως ενας τετοιος κλειστος χωρος, τοσο περισσοτερο πρεπει να τον υπεραμυνεται και τοσο βιαιοτερα υποκειται σε εισβολη. Και οσο μεγαλυτερη και σαρωτικοτερη η βια, τοσο φτωχοτερος γινεται ο κοσμος, μεχρι που αποσκελετωνεται στην "πραγμοποιηση" που αναφερθηκε.

Το "πραγμοποιημενοι" του Heidegger διαφερει ριζικα. Εδω δεν υπαρχει το καστρο του εαυτου και η αναγκη της διαφυλαξης του. Η πραγμοποιηση τωρα ειναι ενα ονομα για μια ανοιχτοτητα τετοια, οπου ο εαυτος συνισταται ακριβως στην ανταποκριση προς τα πραγματα και οχι στην αντιπαραβολη ενος υποκειμενου προς τα αντι-κειμενα και στην αμυνα απεναντι τους. Προς αυτην την κατευθυνση, και ριζικοτερα, βρισκονται οι διδαχες των Προσωκρατικων και του Ζεν.