Εισαγωγικα

Οι εποπτειες και τα σεμιναρια μου εχουν παρει με τα χρονια ολο και αποφασιστικοτερα τη μορφη μιας αυτοπαρουσιασης μου ως θεραπευτη. Απεχω απο την εγκυκλοπαιδικη παιδεια, απο την υποδειξη σωστου και λαθους, απο την αξιωση να μαθευτει και να υιοθετηθει μια θεωρια εν ειδει Βιβλου, απο τη φιλοδοξια να υπηρετησω η να προαγω καποια σχολη. Στους προθυμους μαθητευομενους προσφερομαι, δηλαδη προσφερω τη δυνατοτητα να μαθουν εναν θεραπευτη. Στην μαθητεια, στη συνομιλια, στη συμφωνια και στην αντιπαραθεση μαζι του, μεταξυ πολλων αλλων, θα διαμορφωθει ο δικος τους τροπος στον οποιο θα δρασουν ως θεραπευτες.

Οι σημειωσεις που ακολουθουν ειναι σχολια δικα μου, που καποιες φορες φερνω στην αρχη προς συζητηση. Ως προς το περιεχομενο τους ποικιλλουν: θεωρητικα ζητηματα που με απασχολησαν προσφατα, δικα μου θεραπευτικα στιγμιοτυπα, και αλλα. Μερικες απ' αυτες τις σημειωσεις αναφερονται παρακατω.

*Για οσους δεν ειναι εξοικειωμενοι με τον χωρο της ψυχοθεραπειας: "Εποπτεια" η "επιβλεψη" (μεταφορα του ορου "supervision" στα ελληνικα) ειναι μερος της ψυχοθεραπευτικης εκπαιδευσης: Ο μαθητευομενος θεραπευτης, ατομικα η σε ομαδες, συζητα με εναν εμπειρο περιστατικα απο τις πρωτες του ψυχοθεραπειες.

Για το αθεατο των συνομιλουντων στην ψυχαναλυση

Υπηρξαν πολλες συζητησεις σχετικα, και οι αποψεις που αναφερονται εχουν λιγοτερο η περισσοτερο καποιο νοημα.

Στα ματια μου προκειται καταρχην για το αθεατο καθαυτο, εννοημενο κυριολεκτικα: Προκειται για μια συναντηση οπου το στοιχειο της αισθητηριακης αντιληψης τιθεται στο περιθωριο στον μεγαλυτερο δυνατο βαθμο:

Εγκλιματισμος σε μια συνομιλια απο την οποια λειπει η απτη συμμετοχη του θεραπευτη (εκφρασεις, αγγιγμα, πολλες φορες και η ιδια η φωνη). Και μπορει να συμβει μια τετοια εξοικειωση μ' αυτον τον τροπο, που να εκλειψει ακομη και το στοιχειο της ελλειψης.

Η ακραια φιγουρα αυτης της συνομιλιας θα μπορουσε να διατυπωθει ως εξης:

Ειναι σαν κανεις να συνομιλει με εναν νεκρο. Και οταν κανεις φθασει να συνομιλει με τους νεκρους, τοτε μπορει να συνομιλει και με τους ζωντανους.

Που θα πει πως η σταση του θεραπευτη δεν ειναι η αποχη απο την συμπεριφορα για θεματα που αφορουν αυτον, αλλα μια παρουσια του εν ειδει νεκρου - Τα πραγματα που λεγονται δεν τον αφορουν, οπως δεν αφορουν εναν νεκρο: ενα μεγιστο συνυπαρξης με ενα ελαχιστο συσχετισης.

Οι ομορφες ωρες

[Χωρισε με τον Χ πριν απο δυο χρονια. Συνεχιζει να τον σκεφτεται.]

- Πως τον σκεφτεστε; Ποιες εικονες, ποιες καταστασεις σας ερχονται στον νου; Εχουν κατι κοινο;

- Ειναι οι ομορφες ωρες που περασαμε μαζι.

[Στα μελη του σεμιναριου: "Αν το ακουγατε εσεις, πως θα το ακουγατε; Αν λεγατε κατι, τι θα λεγατε;

....

Αυτο που εγω ειπα:]

- Ο Χ που σκεφτεστε, ειναι ο Χ με τον οποιο ησασταν καλα. Ομως υπαρχει και ο Χ που σας αφησε, ο Χ που σας ειπε "Οχι". Αυτος μοιαζει να λειπει απο τη μνημη του.

Μια ιστορια του Nietzsche

Μια ιστορια του Nietzsche (απο μνημης):

Σ' ενα λιβαδι καποιος βλεπει αγελαδες να βοσκουν. Ειναι μια ειδυλλιακη εικονα, κι ο ανθρωπος πλησιαζει μια και την ρωταει για το μυστικο της ευτυχιας της. Η αγελαδα τον κοιταζει με τα μεγαλα καλοσυνατα της ματια, θελει να του απαντησει, αλλα ηδη εχει ξεχασει τι την ρωτησε.

Ειχα διαβασει την ιστορια πριν απο καπου εικοσι χρονια, μου ειχε εντυπωθει, αλλα μονο τελευταια νομιζω πως την ακουσα πραγματικα: Η αγελαδα απαντα στον ανθρωπο. Η απαντηση ειναι ακριβως το οτι ξεχνα. Καμια μνημη και, καμια προσδοκια δεν αναμειγνυονται στο παρον της, δεν συγχεονται μ' αυτο. (Αυτο θα πει η συγχυση!) Ειναι περα για περα αφημενη σ' αυτο που την αφορα εδω και τωρα.

Μηπως εδω βρισκεται το μυστικο της ευτυχιας; Στην ψυχοθεραπεια φανερωνεται ιδιαιτερα σε ποιον βαθμο ακριβως δεν ειμαστε στο εδω και τωρα αλλα οι τωρινες μορφες συγχεονται με εικονες απο το παρελθον και απο το μελλον, που θολωνουν το βλεμμα μας και τελικα δεν ξερουμε που βρισκομαστε και που αποτεινομαστε.

Σ' αυτην την οπτικη το ζητουμενο της ψυχοθεραπειας θα ηταν να "καθαρισεις", ετσι που παρελθον και μελλον να "ξεχνιουνται" - να μην ειναι ρητο η αρρητο παρα-θεμα στο θεμα που εκαστοτε μας αφορα.

Χωρις γνωση

Το ποιημα δεν ειναι αψυχο κειμενο, ειναι ομιλουμενη γλωσσα, ειναι <ανασα>, για να χρησιμοποιησω μια λεξη προσφιλη στον Σεφερη. Οπως ενα μουσικο κομματι αποκτα υποσταση μονο στην εκτελεση, ετσι και το ποιημα μιλα μονο απαγγελλομενο. Γι' αυτο ας ακουσουμε τον πρωτο στιχο αλλη μια φορα:

αγγελικο και μαυρο φως...

Τι μας λεει αυτη η ανασα; Ειναι μια φωνη ησυχη και βαθια, προφερει τις λεξεις με προσοχη, αφηνει στην καθε μια ολο το βαρος του λεγομενου της. Μας πειθει.

αγγελικο και μαυρο φως...

Ακουτε με τι οικειοτητα, με τι καρδια λεγονται αυτα τα αλλοκοτα λογια, πως τα λεει ο ποιητης τους και τα εννοει, οπως δεν θα το καταφερνε ο καλυτερος ηθοποιος με την τελειοτερη αρθρωση.

Οι λεξεις <αγγελικο και μαυρο> μας ειναι γνωστες σαν αντιθετα: το αγγελικο παραπεμπει στο φωτεινο και ουρανιο, το μαυρο στο σκοτεινο και χθονιο.

αγγελικο και μαυρο φως...

Οι λεξεις, ειπωμενες απο τον Σεφερη, δεν εχουν τιποτα το αντιθετικο, καμια αντιπαλοτητα δεν τις εναντιωνει μεταξυ τους, τις ακουμε και λεμε, ναι, το φως, αγγελικο και μαυρο!

Εδω το "και" δεν το ακουμε ως συνδετικο αλλα ως επεξηγηματικο: αγγελικο, δηλαδη, μαυρο. Το οτι δεν καταλαβαινουμε δεν ειναι, δεν πρεπει ποτε να ειναι λογος αρκετος για ν' αμφισβητησουμε αυτο που ακουσαμε. Μονο οταν παρουμε αποσταση απο τη ζωντανη γλωσσα, οταν αγνοησουμε το μιλημα της, οταν επιμεινουμε να καταλαβουμε, θα παραστησουμε τα φιλια ως αντιθετα, θα μεινουμε καθηλωμενοι στην μεταξυ τους αντιπαλοτητα και συγκρουση.

Η δουλεια μας εχει το σπανιο προνομιο να αφορα την ζωντανη γλωσσα, να ειναι στην φυση της συνομιλια. Ομως για να επαρκεσουμε ως συνομιλητες, χρειαζεται να ακουμε. Και για να ακουμε χρειαζεται πολλες φορες να παψουμε να σκεφτομαστε, να παψουμε να καταλαβαινουμε.

[Απο "Το Γραμμα Α", "Οταν ο ποιητης μαθαινει στον ψυχαναλυτη την αγαπη"]

Holding...

Η σχετικη σταση του θεραπευτη ερχεται ως ανταποκριση σε ενα "Hold me!", το οποιο ο πελατης μπορει να λεει αμεσα η εμμεσα, η ο θεραπευτης μπορει να νομιζει πως ακουει μεσα απο τη δικη του εικονα για τη δουλεια του.

Συχνα ξεχναμε πως αυτη η επικληση δεν εχει να κανει με την ενταση, η τη βαρυτητα της καταστασης. Ο ενας μπορει να μην την κανει ποτε, ο αλλος να την κανει για ψυλλου πηδημα.

Θα ελεγα οτι το "Hold me!" αφορα περισσοτερο τον οικειο τροπο με τον οποιο ενας θεραπευομενος, η ενας θεραπευτης, αντιλαμβανεται μια προβληματικη κατασταση.

Οταν το "Hold me!" ειναι αυτιστικη αντιληψη του θεραπευτη, καλο ειναι να το διακρινει και να το ξεχασει.

Οταν ειναι οικειος τροπος του πελατη του, τοτε καλο ειναι να το ακουσει ως μια απο αυτες τις οικειες του τασεις που τον οδηγησαν στο αδιεξοδο που βρισκεται.

Τι να κανω;

[Γυναικα στα 45, που παιδι κακοποιηθηκε σεξουαλικα απο συγγενη της. Αυτος της ειναι ακομα παρων.]

- Τι να κανω για να ελευθερωθω απ' αυτον;

[Εγω, γελωντας]

- Αναλυση!

[Γελαει]

(Αποσπω το ζητημα απο το πεδιο της γνωσης.)

Δεν εχω τιποτα να σου κρυψω

Καποτε ο δασκαλος Hui-tang πηγε με τον κοσμικο Huang-schan-gu στα βουνα. Ξαφνου ενας ευωδιαστος αερας φυσηξε καταπανω τους. Ο Hui-tang ρωτησε: "Νιωθεις την ευωδια της ρεσεντας;" Οταν ο Huang-schan απαντησε καταφατικα, ο Hui-tang του ειπε: "Δεν εχω τιποτα να σου κρυψω."

Byung-Chul Han, Philosophie des Zen-Buddhismus, σ.118

.

Η λεζαντα της διαφημισης λεει:

Γι' αυτους που δεν εχουν τιποτα να κρυψουν.

Ποια ειναι η διαφορα;

Ο δασκαλος δεν εχει τιποτα να κρυψει καθως ειναι περα για περα ευωδια της ρεζεντας. Δεν εχει ενα εγω υποκειμενο το οποιο προσλαμβανει την ευωδια της ρεσεντας μεσα του ως βιωμα δικο του. Στον δασκαλο αυτη η εσωτερικοτητα του εγω δεν υφισταται.

Ο οδηγος του αυτοκινητου δεν εχει τιποτα να κρυψει καθως το ωραιο και ακριβο αυτοκινητο τρεφει το εγω του, το διαποτιζει, το εγω του γινεται συνεχεια του αυτοκινητου, κι αυτο το εγω-αυτοκινητο δεν εχει πλεον τιποτα για το οποιο να ντρεπεται και να το κραταει κρυφο. Ειναι ανοιχτο κι επιδεικνυεται.

Για το αθεατο των συνομιλουντων στην ψυχαναλυση

Υπηρξαν πολλες συζητησεις σχετικα, και οι αποψεις που αναφερονται εχουν λιγοτερο η περισσοτερο καποιο νοημα.

Στα ματια μου προκειται καταρχην για το αθεατο καθαυτο, εννοημενο κυριολεκτικα: Προκειται για μια συναντηση οπου το στοιχειο της αισθητηριακης αντιληψης τιθεται στο περιθωριο στον μεγαλυτερο δυνατο βαθμο:

Εγκλιματισμος σε μια συνομιλια απο την οποια λειπει η απτη συμμετοχη του θεραπευτη (εκφρασεις, αγγιγμα, πολλες φορες και η ιδια η φωνη). Και μπορει να συμβει μια τετοια εξοικειωση μ' αυτον τον τροπο, που να εκλειψει ακομη και το στοιχειο της ελλειψης.

Η ακραια φιγουρα αυτης της συνομιλιας θα μπορουσε να διατυπωθει ως εξης:

Ειναι σαν κανεις να συνομιλει με εναν νεκρο. Και οταν κανεις φθασει να συνομιλει με τους νεκρους, τοτε μπορει να συνομιλει και με τους ζωντανους. [Βλ. Το Γραμμα Α, "Ο θανατος"]

Που θα πει πως η σταση του θεραπευτη δεν ειναι η αποχη απο την συμπεριφορα για θεματα που αφορουν αυτον, αλλα μια παρουσια του εν ειδει νεκρου - Τα πραγματα που λεγονται δεν αφορουν αυτον, οπως δεν αφορουν εναν νεκρο.

Τι να κανω;

Η απορια "Δεν ξερω τι να κανω με την ταδε" ειναι σαν να εισαι σε ιστιοπλοïκο και να λες "Τι να κανω με τα πανια;"

Η απαντηση θα ηταν - Προσεξε τον αερα και χειρισου τα πανια ετσι που ο αερας να τα γεμισει.

Ετσι και στην ψυχοθεραπεια. Η ιδια η κατασταση μας πηγαινει -

Π.χ. το οτι μετα τον θανατο του αντρα της τιποτα δεν εχει νοημα.

Πως ηταν οταν ζουσε ο αντρας της; Μοιραζονταν τα παντα μαζι του, ετσι που τωρα τα παντα εχασαν το νοημα τους; Υπηρχαν πραγματα που εκανε χωρις να συμμετεχει αυτος; Πως ηταν αυτο το μοιρασμα; Ηταν καπου ο αντρας ο οδηγος, και τωρα μενει απροσανατολιστη;

Υπηρχε κατι στη συμπεριφορα του, που της υπεβαλλε την εντυπωση οτι χωρις αυτον δεν μπορει τιποτα; Ηταν αυτο μια δικη της ιδεα που ερχονταν απο τη δικη της ιστορια;

Οταν λεει πως ηταν τυχερη που τον βρηκε, σημαινει καπου αυτο πως μαζι του ο κοσμος κερδιζεται, χωρις αυτον ο κοσμος χανεται;

Οταν σημερα λεει πως θελει να πεθανει, τι ειναι αυτο που θελει; Μηπως π.χ. να παει στον αντρα της;

Τετοιου ειδους ειναι οι ανεμοι που γεμιζουν τα πανια της ψυχοθεραπειας. Δεν εχουμε παρα να αναπτυξουμε το αισθητηριο μας γι' αυτους, και τοτε η ερωτηση "Τι να κανω;" δεν τιθεται πλεον.

Φταιει ο πατερας

Ο πατερας τον εβγαζε απο το σπιτι, απο το αυτοκινητο, αυτος τρομαζε, ηθελε να γυρισει.

Και τωρα του φαινεται σαν να εκδιωχθηκε απο το παρελθον και ολα τα οχι-πια, με τον ιδιο τροπο που εκδιωκονταν από το σπιτι του.

Εδώ το θεμα δεν ειναι ο πατερας αλλα το σχημα, συμφωνα με το οποιο αναφερεται σε ανθρωπους και πραγματα.

Τι θα σημαινε να επικεντρωνομασταν στον πατερα και να λεγαμε πως αυτος είναι ο υπαιτιος, πως φταιει; Θα σημαινε πως αν ο πατερας δεν ειχε αυτην τη συμπεριφορα, ο γιος του δεν θα ταλαιπωρουνταν σημερα.

Αυτή η φραση είναι καθαρη ανοησια, με το κυριολεκτικο νοημα: Ισχυει μονο αν κανεις μπορει να βγει απ' τον ισκιο του.

Οταν ο πελατης μας λεει πως ειναι 'καλυτερα'

Οταν ο πελατης μας λεει πως ειναι 'καλυτερα', πως 'βελτιωθηκε', αυτο το λεει παντα με τα κριτηρια και στους ορους που καταλαβαινει τον εαυτο του, τα οποια κριτηρια και οροι ειναι μερος του προβληματος. Το 'καλα' θα πει δηλαδη οτι βρισκεται και παλι, οτι εχει επανελθει στο στενο μονοπατι στο οποιο πορευεται και απο το οποιο, οταν ηταν 'κακα', ειχε βγει εξω.

Συμπερασματα

Συμπερασματα:

- Αρα δεν αξιζει να ζεις.

- Ετσι ειναι οι αντρες/γυναικες.

- Το εργο ηταν υπεροχο/χαλια.

Αυτος ο τροπος ομιλιας δεν επιτρεπει καμια συμμετοχη γιατι δεν υπαρχει η περιγραφη που να μας μεταφερει εκει, που να μας δωσει τη δυνατοτητα να δουμε το θεμα με τα δικα μας ματια.

Απο μια ορισμενη οπτικη η ψυχοθεραπεια δεν ειναι παρα η αυτη η δυνατοτητα, να επικοινωνησουμε.

Αλλο παραδειγμα:

-Ενοιωθα παρα πολυ ασχημα.

-Για περιγραψτε αυτο το "ασχημα".

Μια σημαντικη αναγνωριση

(Μια σημαντικη αναγνωριση:)

- Ανακαλυψα ποση διαρκεια εχει το μισαωρο... Δεν προσεχω, δεν εστιαζω σ' αυτα που συμβαινουν...

(Πολλες φορες ειμαστε μισοι "σ' αυτα που συμβαινουν", και μισοι αλλου.

Και προπαντων, δεν εχουμε μαθει να εχουμε χρονο!)

Το πως οι πελατες μας μιλουν για το προβλημα τους

Το πως οι πελατες μας μιλουν για το προβλημα τους, ειναι μερος αυτου του προβληματος. Εμεις χρειαζεται να το δουμε με ενα φρεσκο ματι. Παραδειγμα:

-Τον τελευταιο καιρο μιλω για πρακτικα θεματα ... Δεν εμβαθυνω...

-Ειναι καπου χαρακτηριστικο σας να λετε "Δεν το εκανα καλα ... πρεπει καλυτερα";

Να ακους με απολυτη αποδοχη

Να ακους με απολυτη αποδοχη θα πει να μπαινεις (η, να βγαινεις) σε ολα χωρις διακριση - διχως καθηλωση καπου, π.χ. στο πως θα επρεπε να ειναι.

Ποσο θ' αντεξει αυτη η φυση...

(Κανει λογο για τα πλαστικα κλπ.)

-Ποσο θ' αντεξει αυτη η φυση...

-(Σκεφτομαι τη φρονιμαδα της, να δειξουμε, να νοικοκυρεψουμε, σκεφτομαι αντιστοιχα τον Ευρυλοχο και τον Οδυσσεα, και τον δρομο των ανθρωπων, οτι πρωτα το μαχαιρι πρεπει να φτασει στο κοκαλο. Μου ερχεται στον νου μια σκηνη με τον Τζεημς Ντην, εναν αγωνα οπου δυο νεοι τρεχουν με τα αυτοκινητα τους προς τον γκρεμο, και θα νικησει αυτος που θα πηδηξει εξω τελευταιος.

Παω να της το πω και μαζι ερχεται η αμφιβολια: Τι καθομαι και λεω; Ειναι σωστο; Ποιο το νοημα; Και ομως. Αν δεν το πω, θα ειναι σαν να αποσυρομαι απο τη συνομιλια μας, θα ειναι φτωχεια και μιζερια. Της λεω λοιπον την ιστορια, και μετα:)

- Εσεις θα το παιζατε ποτε αυτο το παιχνιδι;

Στον Πετρο ουτε ναι ουτε οχι μπορω να πω...

- Στον Πετρο ουτε ναι ουτε οχι μπορω να πω... Τι να κανω;

- Αλλη λεει το ναι, αλλη το οχι. Ποια μορφη ειναι καθε φορα; Μπορειτε να τις περιγραψετε; ... Και αλλη ειναι παλι εκεινη που παει σ' αυτον οταν την εχει αναγκη. .... Το προβλημα ειναι ισως η πληρης και αποκλειστικη απασχοληση σας με τη μια μορφη, οπου αυτη απαρνειται τις αλλες και δεν αφηνει την καθε μια να κανει τη ζωη της.

(Μηπως η αμφιθυμια ξεκινα με την πλανη της εμμονης σε ενα και μονον εγω; Σαν να ειχαμε μονο μια μορφη, μια ταυτοτητα;)

Γιατι να κανω ψυχοθεραπεια;

(Διαλογος πελατισσας με προηγουμενο θεραπευτη:)

-Γιατι να κανω ψυχοθεραπεια;

-Γιατι εχετε δικαιωμα να απολαυσετε τη ζωη, τον ερωτα...

(Σημερα:)

-Εμενα δεν μου ελεγαν τιποτα ολα αυτα... Ξενες λεξεις... Ηθελα μονο να μην υποφερω.

(Ο θεραπευτης της μιλαει για ενα μελλοντικο καποτε, οπου θα απολαμβανει τη ζωη κλπ. Η απαντηση του δεν την αφορα τωρα, πως τωρα μπορει η ψυχοθεραπεια να εχει ενα νοημα γι' αυτην.)

Αυτοπαρατηρηση

Μια γυναικα μιλα για "αυτοπαρατηρηση", ιδιαιτερα εντονη την ωρα του σεξ.

Η λεξη "αυτοπαρατηρηση", οπως και καθε σχετικη που ξεκινα με το "αυτο-(-κατηγορια, -πεποιθηση, -αρεσκεια κλπ.)", με κανει καχυποπτο. Μου θυμιζει παρθενογενεση. Υποβαλλει μια εντυπωση αυταρκειας, ενα κλεισιμο σε μια εξωπραγματικη στεγανοτητα ενος "εαυτου". Με αλλα λογια η "αυτοπαρατηρηση" θεωρω πως πρεπει να εχει την αρχη της σε ενα πιο ανοιχτο πεδιο, στο πεδιο της συνομιλιας με τους αλλους, εξω στον κοσμο. Σ' αυτην την οπτικη ρωταω την γυναικα:

- Σας ειναι οικειο να σας παρατηρουν αλλοι;

Η μαμα της, λεει, που συνεχως εψαχνε τις τσαντες της

- Το ματι της αυτοπαρατηρησης εχει κατι απο αυτο της μαμας;

- Στο σεξ ειναι σαν να την εχω μαζι μου.

Ο Heidegger μιλα για μια 'εμπειρια του Ειναι'

Ο Heidegger μιλα για μια "εμπειρια του Ειναι" εκει οπου "τα οντα αποσυρονται". Αναφερει χαρακτηριστικα το "αυθεντικο αγχος" και την "αυθεντικη πληξη".

Ισως μια αλλη περιπτωση οπου "τα οντα αποσυρονται" να ειναι και το χουζουρι, που γνωριζουμε καποιες φορες πριν απο το ξεκαθαρο ξυπνημα. Οπου τα πραγματα απλα ειναι εκει, λειπει καθε εφεση και καθε ορεξη και κυριαρχει η διαθεση μιας ατελειωτης γλυκιας γαληνης.

Θα μπορουσε κατι απ' αυτην την διαθεση να αφεθει να συνεχιζεται και μεσα στη μερα; Να ειναι κανεις, οπως γραφει ο Ελυτης, "μισος μεσα στον υπνο";

Οταν καποιος με κατηγορει

Οταν καποιος με κατηγορει, ειναι σαν να με ωθει στον χωρο ενος δικαστηριου και να με βαζει στο εδωλιο του κατηγορουμενου. Οπου εγω αρχιζω να απολογουμαι, η να τον κατηγορω κι εγω κλπ.

Ειναι αυτο απαραιτητο; Πρεπει οπωσδηποτε να υιοθετησω το βλεμμα του και να μπω καν μεσα στο δικαστηριο;

Ενας αντρας που προσβληθηκε απο καρκινο

Ενας αντρας που προσβληθηκε απο καρκινο. Τιποτα δεν βλεπει με προοπτικη, π.χ. το εξοχικο που χτιζει.

Του διηγουμαι μια κινεζικη ιστορια:

Καποιον τον κυνηγα μια τιγρη. Φτανει σ' εναν γκρεμο, η τιγρη ξοπισω του, αρπαζεται απο το κλαδι μιας κερασιας πανω απ' τον γκρεμο. Σε λιγες στιγμες θα πεθανει. Το βλεμμα του πεφτει σ' ενα κερασι διπλα στο χερι του. "Ας το χαρω αυτο", λεει και το τρωει.

Ο ιδιος αντρας βλεπει την αρρωστια του σαν τιμωρια. Η ζωη τον τιμωρει. Στο σπιτι ειναι ωρες που τριγυρνα σαν θηριο. Τις προαλλες ηταν εξω, μια γλυκια νυχτα. Δεν το αντεξε, πηρε ταξι. Δεν ειναι παντοδυναμος...

Του λεω πως αυτη η ιστορια με τη γλυκια νυχτα μου θυμιζει στιχους του Σολωμου:

Εστησ' ο ερωτας χορο με τον χρυσο Απριλη / κι ηυρεν η φυσις την καλη και την γλυκια της ωρα ... Οποιος πεθανει σημερα χιλιες φορες πεθαινει.

"Ακριβως ετσι ηταν", απαντα.

Στην ψυχοθεραπεια δεν "ερμηνευω", δεν συμβουλευω, δεν διορθωνω. Στις ωρες που η συναντηση μας ευτυχει, αυτα που λεω ειναι δικα του λογια. Ο πελατης ειναι που μιλα δια στοματος μου. Χανομαι σ' αυτον, χανεται και ξαναβρισκεται στα λογια μου.

Μια γυναικα μιλα...

Μια γυναικα μιλα για μια φιλη της "ανταγωνιστικη", εχει αγχος να της δειξει τον καινουργιο φιλο της, μηπως δεν εχει καλη γνωμη γι' αυτον, νοιωθει ανασφαλεια...

Ποιο ειναι εδω το φαινομενο; Ο φοβος οτι θα αρχισει να τον βλεπει με τα ματια της φιλης της.

Πλανες

Στον Ηλια Παπαγιαννοπουλο οφειλω μια παρατηρηση σχετικα με ενα σημειο απο τη Οδυσσεια (Ραψωδια Κ). Παραθετω απο το κειμενο μιας ομιλιας του με τον τιτλο "H διαλεκτικη πατριδας και περιπλανησης στην αρχαια γραμματεια":

Στους στιχους 266-273 εκτυλισσεται ενας διαλογος αναμεσα στον Οδυσσεα και στον συντροφο του Ευρυλοχο. Βρισκονται στο νησι της Κιρκης κι ο Ευρυλοχος, εχοντας φανταστει τι δολος κρυβεται σ` αυτην την συναντηση (κ, 232), αρνειται να ενδωσει στον πειρασμο της πλανης και εμμενει ορθολογικα στον ισιο δρομο: καλυτερα να φυγουν απο εκει το συντομοτερο, διχως να διακινδυνευσουν να γνωρισουν απο κοντα την Κιρκη. ‘Ισως ετσι διαφυγουμε την μαυρη μερα’ (269), δικαιολογειται ευλογα. Κι ομως, τα πραγματα ειναι αντιστροφα. (...) Εδω η σωφροσυνη δεν ειναι η αποφυγη της πλανης διοτι στην ιδια την ιδεα της αποφυγης κρυβεται η εσχατη πλανη: οτι μπορει κανεις πραγματι να διαφυγει την μαυρη μερα. Οτι μπορει δηλαδη να φτασει στην πατριδα αβροχοις ποσι, (...) Μια σωφροσυνη που ελκει την καταγωγη της απο την επιθυμια της αυταρκειας (...)

Το προφανες της λογικης του Ευρυλοχου ειναι το προφανες της βουλησης. Ειναι η ευθεια γραμμη που ταχα μας συνδεει με κεινο απ' το οποιο ειμαστε ταυτοχρονα χωρισμενοι. Μια απλη κινηση αρκει για να το φτασουμε. Αρκει να το θελουμε. Οι πλανες μπορουν να λειπουν, η καθυστερηση ειναι περιττη. Τι απαντα λοιπον και τι αντιτασσει ο Οδυσσεας στην λογικη του προφανους; ‘Ευρυλοχε, αφου το θελεις, μεινε εδω σ` αυτον τον χωρο, με το φαϊ και το πιοτο σου, πλαι στο καραβι, μελανο και κοιλο• ομως εγω θα παω εκει• η αναγκη με προσταζει αδηριτη’ (271-273). Η απαντηση του Οδυσσεα αποκαλυπτει οτι η επιθυμια του Ευρυλοχου να διαφυγει την πλανη ειναι τοσο ρεαλιστικη οσο, ακριβως, ρεαλιστικη ειναι και η συρρικνωση της ζωης στο φαι και στο πιοτο. Ειναι η ευκολη σωφροσυνη του νιτσεϊκου ‘τελευταιου ανθρωπου’ που δεν επιθυμει πια τιποτε, που τιποτε δεν μπορει πια να αγαπησει η να δημιουργησει (...).

(Η Ευα Γεμενετζη αναζητησε αλλα χωρια στην Οδυσσεια με παρεμφερες περιεχομενο: Ι 88-89, I 172-176, I 224-229, K 100-101.)

Το γνωριζουμε καλα απο την ψυχοθεραπευτικη εμπειρια - και φυσικα απο τη ζωη μας: Οι δρομοι μας πηγαινουν παντα μεσω μιας καποιας Αυστραλιας. Η ζωη μας δεν ειναι "ισια" (Σεφερης). Και ο Οδυσσεας, ακριβως ξεκινωντας για το παλατι της Κιρκης, θα συναντησει τον Ερμη, αυτος θα τον συμβουλεψει πως να αποφυγει τα μαγια της, η Κιρκη θα του φανερωσει τον δρομο για την Ιθακη, που περνα πρωτα απο τον Κατω Κοσμο. Ετσι θα φτασει.

Τι μας λενε αυτα; Αν αληθεια και πλανη δεν ειναι κριτηριο για τις αποφασεις και για τις πραξεις μας, αν ετσι κι αλλιως θα ακολουθησουμε την προσταγη της "αδηριτης αναγκης", τοτε η διασταση αληθειας και πλανης, σωστου και λαθους δεν ειναι θεμα. Τοτε το ζητουμενο ειναι μια απεριοριστη αποδοχη, μια εμπιστοσυνη στον δρομο που παιρνουν τα πραγματα, οχι γιατι αυτος ο δρομος θα μας παει εκει που εμεις θελουμε, αλλα γιατι τελικα δεν υπαρχει αλλος δρομος.

Μου εκανε ... του εκανα

Τι συμβαινει εκει που ακουμε "μου εκανε / του εκανα";

Μια χρονικη ακολουθια, π.χ. "με εβρισε κι εγω στεναχωρηθηκα", μετατρεπεται σε επενεργεια: "Με στεναχωρησε".

Η λεξη

Για τη διασταση "χρηστικο-μη χρηστικο":

Δεν χωριζεται ο κοσμος σε χρηστικο και μη χρηστικο. Οταν π.χ. χρησιμοποιω το πιρουνι, θελει απλα μια αλλη οπτικη για να πω - με "χρησιμοποιει" το πιρουνι.

Ακομη, μια ιστορια του γερμανου συγγραφεα Michael Ende, που λεει πολλα για τον τροπο με τον οποιο η ψυχοθεραπεια παιρνει τον δρομο της, μακρια απο τη διασταση της χρηστικοτητας:

Der Spiegel im Spiegel (Ο Καθρεφτης μες στον Καθρεφτη).

Η κυρια παραμερισε τη μαυρη κουρτινα στο παραθυρο της αμαξας της και ρωτησε:

«Γιατι δεν πας πιο γρηγορα; Ξερεις τι σημαινει για μενα να ειμαι στην ωρα μου στη γιορτη!»

Ο αμαξας, που του ελειπε το ενα ποδι, εσκυψε απ' το καθισμα του προς αυτην και απαντησε:

«Πεσαμε σ' ενα καραβανι, μανταμ. Ουτε κι εγω ξερω πως. Πρεπει να ψιλοκοιμηθηκα βεβαια. Παντως ξαφνικα αυτος ο κοσμος ειναι 'δω και κλεινει το δρομο.»

Η κυρια εσκυψε εξω απ' το παραθυρο. Πραγματι ο επαρχιακος δρομος ηταν γεματος απο μια μακρια πορεια ανθρωπων. Ηταν παιδια και γεροι, αντρες και γυναικες, ολοι τους σε αλλοκοτα πολυχρωμα κοστουμια κλοουν, στα κεφαλια φανταχτερα καπελα, στις πλατες μεγαλα πακετα. Καποιοι καβαλουσαν μουλαρια, αλλοι μεγαλα σκυλια η στρουθοκαμηλους. Αναμεσα τους κλυδωνιζονταν διτροχα καρα φορτωμενα μεχρι πανω με κουτια και βαλιτσες, η σκεπασμενες αμαξες οπου καθοταν οικογενειες.

«Ποιοι ειστε;» ρωτησε η κυρια εναν νεαρο ντυμενο αρλεκινο που προχωρουσε διπλα στην αμαξα της. Πανω στον ωμο ειχε ενα κονταρι που την αλλη ακρη του την κουβαλουσε ενα κοριτσι με αμυγδαλωτα ματια. Στο κονταρι κρεμοταν καθε ειδους οικιακα σκευη, πανω του καθοταν ενας μικρος ξεπαγιασμενος πιθηκος. «Ειστε τσιρκο;»

«Δεν ξερουμε ποιοι ειμαστε», ειπε ο νεαρος. «Τσιρκο δεν ειμαστε.»

«Κι απο που ερχεστε λοιπον;» ηθελε η κυρια να μαθει.

«Απ' τα Ουρανια Ορη», απαντησε ο νεαρος, «μα παει καιρος.»

«Και τι κανατε κει;»

«Ηταν προτου ερθω στον κοσμο. Γεννηθηκα στο δρομο.»

Τωρα μπηκε στην κουβεντα ενας γερος που κουβαλουσε στην πλατη μια μεγαλη ... η ......... .

«Εκει καναμε την Ατελειωτη Παρασταση, καλη κυρια. Το παιδι δεν μπορει πια να το ξερει. Ηταν μια παρασταση για τον ηλιο, το φεγγαρι και τ' αστρα. Ο καθενας μας στεκοταν και σε μιαν αλλη βουνοκορφη και φωναζαμε ο ενας στον αλλο τις λεξεις. Παιζαμε συνεχως, γιατι αυτη η παρασταση ηταν που συγκρατουσε τον κοσμο. Μα τωρα κι οι περισσοτεροι απο μας το 'χουν ηδη ξεχασει. Ειναι ηδη πολυς καιρος που εχει περασει.»

«Γιατι σταματησατε να παιζετε;»

«Εγινε ενα μεγαλο ατυχημα, καλη κυρια. Μια μερα παρατηρησαμε πως μας ελειπε μια λεξη. Κανεις δεν μας την ειχε κλεψει, ουτε και την ειχαμε ξεχασει. Απλα δεν ηταν πια εδω. Ομως διχως αυτην τη λεξη δεν μπορουσαμε να παιξουμε παρακατω γιατι δεν εβγαινε πια κανενα νοημα. Ηταν η μια λεξη, που μ' αυτην ολα σχετιζονται με ολα. Καταλαβαινετε, καλη κυρια; Απο τοτε ειμαστε στον δρομο για να τη βρουμε απ' την αρχη.»

«Που μ' αυτην ολα σχετιζονται με ολα;» ρωτησε η κυρια απορημενη.

«Ναι», ειπε ο γερος και κουνησε το κεφαλι σοβαρα, «σιγουρα θα το προσεξατε κι εσεις, καλη κυρια, πως ο κοσμος συνισταται πια μονο απο κομματια που κανενα δεν εχει πια να κανει με τ' αλλο. Αυτο συμβαινει απο τοτε που η λεξη μας χαθηκε. Και το χειροτερο ειναι πως τα κομματια κομματιαζονται ολο και περισσοτερο και μενουν ολο και λιγοτερα που να σχετιζονται μεταξυ τους. Εαν δε βρουμε τη λεξη που θα συνδεσει και παλι ολα με ολα, τοτε μια μερα ολος ο κοσμος θα γινει σκονη. Γι' αυτο ειμαστε στον δρομο και την αναζητουμε.»

«Και πιστευετε πως καποια μερα πραγματι θα τη βρειτε;»

Ο γερος δεν απαντησε, μονο επιταχυνε το βημα του και προσπερασε. Το κοριτσι με τα αμυγδαλωτα ματια, που τωρα πηγαινε διπλα στο παραθυρο της κυριας, εξηγησε ντροπαλα:

«Με τον μακρυ δρομο που κανουμε, γραφουμε τη λεξη πανω στην επιφανεια της γης. Γι' αυτο δεν μενουμε πουθενα.»

«Α», ειπε η κυρια, «τοτε ξερετε παντα που πρεπει να πατε;»

«Οχι, αφηνουμε να μας παει.»

«Και ποιος η τι σας παει;»

«Η λεξη», απαντησε το κοριτσι και χαμογελασε σαν να 'θελε να ζητησει συγνωμη.

Η κυρια λοξοκοιταξε το παιδι πολλη ωρα και μετα ρωτησε σιγα:

"Μπορω να 'ρθω μαζι σας;"

Το κοριτσι σωπασε και χαμογελασε και, ακολουθωντας το αγορι, προσπερασε αργα την αμαξα.

"Στοπ!" φωναξε η κυρια στον αμαξα. Αυτος τραβηξε τα χαλιναρια, γυρισε πισω και ρωτησε:

"Μανταμ, πραγματι θελετε να πατε μ' αυτους εκει;"

Η κυρια καθοταν στα μαξιλαρια βουβη και στητη και κοιταζε ισια μπροστα. Σιγα-σιγα περασε ολη η υπολοιπη συνοδεια διπλα απο τη σταματημενη αμαξα. Οταν περασε κι ο τελευταιος, η κυρια κατεβηκε κι ακολουθησε με το βλεμμα της την πορεια μεχρι που χαθηκε. Αρχισε να ψιλοβρεχει.

"Γυρισε!" φωναξε στον αμαξα καθως ανεβαινε παλι, "Παμε πισω. Αλλαξα γνωμη."

"Δοξα τω θεω!" ειπε ο κουτσος, "και σκεφτομουν πως πραγματι θελετε να πατε μ' αυτους."

"Οχι", απαντησε η κυρια αφηρημενη, δε θα τους χρησιμευα σε τιποτα. Μα συ κι εγω, μπορουμε να ειμαστε μαρτυρες πως υπαρχουν και τους ειδαμε."

Ο αμαξας εστριψε τ' αλογα.

"Μανταμ, μπορω να ρωτησω κατι;"

"Τι θελεις;"

"Η μανταμ πιστευει πως καποτε θα τη βρουνε αυτην τη λεξη;"

"Αν την βρουν", απαντησε η κυρια, "τοτε ο κοσμος θ' αλλαζε απο τη μια ωρα στην αλλη. Δε νομιζεις; Ποιος ξερει, ισως καποτε υπαρξουμε και μαρτυρες σ' αυτο. Και τωρα ξεκινα!

Καρναβαλια

Στα φοιτητικα μου χρονια καποτε σ' ενα αποκριατικο παρτι ειχα ντυθει ψυχαναλυτης, κατα το προτυπο της μορφης που ενσαρκωνε ο κωμικος Πητερ Σελλερς σε μια ταινια της εποχης. Προσφατα σκεφτομουν, αν ξαναντυνομουν ψυχαναλυτης, πως θα ντυνομουν; Θα ντυνομουν λοιπον "μαυρη τρυπα" - ο τοπος οπου, αν οι πενιχρες μου γνωσεις για τη Φυσικη δεν με απατουν, η υλη εξαφανιζεται. Και πως θα το εκανα; Θα ειχα καλυφτει απο ενα ειδος καθρεφτες οπου, με τη βοηθεια της τεχνολογιας, και αντιθετα με τον Freud, δεν θα εβλεπες κανενα ειδωλο - μια απεικονιση εκεινης της συναντησης με τον θεραπευτη οπου χανεις αυτο που νομιζες εαυτο σου - για να το ξαναβρεις βεβαια, αλλιως.

Η ζητουμενη ελευθερια

Η ζητουμενη ελευθερια: Οχι για να τρωμε κοτοπουλο αλλα για τη δυνατοτητα να φαμε κοτοπουλο!