Αποηχοι απο το "Ονειρο πεταλουδας"

Κυριες και κυριοι, αυτο ειναι το "Ονειρο πεταλουδας" του Dschuang Dschou. Σ' αυτην την διατυπωση το γνωρισα απο τα βιβλια του Medard Boss για τα ονειρα. Στο πρωτο βιβλιο προτιθεται ως μοττο. Στο δευτερο βιβλιο εισαγει τη συζητηση περι της λεγομενης "ουσιας του ονειρου". Ειναι περιεργο το οτι, απ' οσο γνωριζω, ο Boss ποτε δεν υπεισερχεται σ' αυτο το κυριολεκτικα εξεχον ονειρο. Ακομα πιο περιεργο ειναι οτι η αντιληψη του για τα ονειρα πηρε αλλη κατευθυνση. Διοτι στο Indienfahrt eines Psychiaters [Ταξιδι ενος ψυχιατρου στην Ινδια], δηλαδη ηδη πριν απο το πρωτο βιβλιο για τα ονειρα, παραθετει τα λογια ενος Ινδου σοφου: "Κανενας ανθρωπος δεν ονειρευεται μια δυσκινητη, θωρακισμενη χελωνα αν δεν βρισκεται ο ιδιος σε διαθεση χελωνισια, στενοχωρη και δυσβαστακτη". Εδω το ονειρο ειναι ταιριαγμενο στην διαθεση του ξυπνητου ανθρωπου. Καθοτι η "χελωνισια, στενοχωρη και δυσβαστακτη" ζωη του στον ξυπνο καθοριζει το ονειρο του. Το ντουετο ξυπνος-ονειρα ερμηνευεται αποκλειστικα ως προς τον ανθρωπο, και μαλιστα ως προς τον ξυπνητο ανθρωπο. Ο Ινδος σοφος και ο Medard Boss ποτε δεν θα ελεγαν: "Και τωρα δεν ξερω αν ο ανθρωπος ονειρευτηκε πως ειναι χελωνα η αν η χελωνα ονειρευτηκε πως ειναι αυτος ο ανθρωπος ..."

Και ομως. Οπως ειπα, σε διακριτα σημεια των βιβλιων που αναφερθηκαν κανεις πεφτει σ' αυτην ακριβως την ονειρικη ιστορια. Αυτη στεκει εκει σαν ενας ξενος, η σαν ο τρελος του χωριου, που στα ματια του οι σοβαρες δουλειες και οι εγνοιες γινονται μια τρυπα στο νερο. Μου φανηκε σαν ο Boss να ειχε βαλει στη σκηνη της ερμηνειας του των ονειρων κι εναν τρελο, που ματαια περιμενει τη σειρα του να ερθει. Ειπα μετα το τελος της παραστασης να μεινω στην αιθουσα και να περιμενω κι εγω τον τρελο να κουνηθει και ν' ανοιξει το στομα του. Ομως ο τρελος "κατοικει ποιητικα". Αυτο που μπορεσα να πιασω απο το παιξιμο του, το παρουσιασα σε μια μελετη που εμφανιστηκε πριν απο εικοσι χρονια με τον τιτλο "Το ονειρο".

Η μικρη ιστορια του "ονειρου πεταλουδας" εχει και συνεχεια. Σας διαβαζω την ιστορια ολοκληρη, οπως αποδιδεται σε μια νεοτερη μεταφραση:

Καποτε ο Dschuang Dschou ονειρευτηκε πως ηταν πεταλουδα - μια χαρωπη πεταλουδα που χαιροτανε τη ζωη της και δεν γνωριζε τιποτα για καποιον Dschou. 

Άξαφνα, καθως ξυπνησε, ηταν ο Dschou με σαρκα και οστα. 

[Ερωτηση:]

'Ομως δεν ξερω αν ο Dschou ονειρευτηκε πως ειναι πεταλουδα η αν η πεταλουδα [τωρα] ονειρευεται πως ειναι ο Dschou.'

[Αντιρρηση:]

'Ομως αναμεσα στον Dschou και στην πεταλουδα θα 'πρεπε βεβαια να υπαρχει μια διαφορα!'

[Καταληξη:]

'Αυτο ειναι που λεμε μεταβολη των πραγματων.'

Ποιος ειναι λοιπον αυτος ο ανθρωπος που ονειρευτηκε οτι ειναι πεταλουδα και λεει για τον εαυτο του, και το εννοει, οτι καλλιστα θα μπορουσε να ειναι ονειρο μιας πεταλουδας;

Τον περασμενο Δεκεμβρη σε μια ομιλια συζητησα απο μια αποψη τη συμβολη του Freud. Προς το τελος ειπα: "… η σημερινη μου ομιλια ειναι συνομιλια, …"· κατοπιν αποταθηκα στους παρευρισκομενους: "… γιατι εσεις την γραψατε. Καθοσον δεν προκειται για παραληρημα, δεν αφορα μονο εμενα αλλα κι εσας και ολους μας – και τον Freud, που συγκαταλεγεται στους συγγραφεις της ομιλιας."

Ήταν μια αλλοκοτη εμπειρια. Αυτα τα λογια δεν τα εβαλα εγω στο χαρτι. Μου υπαγορευτηκαν. Αυτα οδηγουσαν το χερι μου. Ειχαν βεβαια καποιο νοημα, ομως ηταν κι ολοτελα ξενα. Αργοτερα, και μαλιστα κατα την προετοιμασια της σημερινης ομιλιας, μου φανηκε πως σ' αυτα αναγνωρισα εναν αποηχο του "ονειρου πεταλουδας". Τοτε το παραπανω παιχνιδισμα ομιλητη και ακροατων θα ηταν οπως το παιχνιδισμα αναμεσα στον Dschuang Dschou και την πεταλουδα.

Αφου εγραψα αυτες τις γραμμες θυμηθηκα ενα ανεκδοτο για τον Picasso: Στο Παρισι, κατα την γερμανικη κατοχη, καποιοι γερμανοι αξιωματικοι πηγαν στο ατελιε του. Εκει εστεκε η "Guernica". "Εσυ το εκανες αυτο;", τον ρωτησαν. Ο Picasso απαντησε: "Οχι. Εσεις."

"Ειναι παιδια πολλων ανθρωπων τα λογια μας", λεει ενας στιχος του Γιωργου Σεφερη. 

Ίσως ο,τι κανει κανεις δεν συμβαινει μονο στο ονομα του και για λογαριασμο του. Στο εργο του Beckett Waiting for Godot [Περιμενοντας τον Γκοντο], ο Estragon κι ο Wladimir περιμενουν καποιον που δεν γνωριζουν. Μια αλλη φιγουρα ειναι ο Pozzo. Καλει σε βοηθεια. Ο Estragon κι ο Wladimir αναρωτιουνται, να τον ξυλοφορτωσουν η να τον βοηθησουν. Τελικα μιλαει ο Wladimir:

Μη χανουμε την ωρα μας με αχρηστα λογια. (Παυση. Με σφοδροτητα.) Θα κανουμε κατι οσο εχουμε την ευκαιρια! Δε μας χρειαζονται καθε μερα. Οχι βεβαια πως μας χρειαζονται προσωπικα. Άλλοι θ' ανταποκρινονταν στην περισταση το ιδιο καλα, αν οχι και καλυτερα. Αποτεινονταν σ' ολη την ανθρωποτητα αυτες οι κραυγες για βοηθεια που ακομα κουδουνιζουν στ' αυτια μας! Μα σ' αυτο το μερος, σ' αυτη τη στιγμη του χρονου ολη η ανθρωποτητα ειμαστε μεις, ειτε μας αρεσει ειτε οχι. Ας το αξιοποιησουμε πριν ειναι πολυ αργα! Για μια φορα ας εκπροσωπησουμε επαξια τη σιχαμερη γενια οπου μας ξεβρασε μια σκληρη μοιρα!

Λενε πως παλια στη Σικελια, οταν η γυναικα ειχε ωδινες, ειχε κοιλοπονο κι ο πατερας. (Το νοστιμο της υποθεσης ειναι οτι καποιες φορες ο αντρας που ειχε κοιλοπονο δεν ηταν κι ο συζυγος ...) Μια παρομοια εμπειρια, αν και λιγοτερο θεαματικη, μας ειναι δυνατη οταν για παραδειγμα στο δρομο βλεπουμε μια μητερα να χαστουκιζει το παιδι της. Μπορει το χαστουκι να πονεσει κι εμας, μπορει και το δικο μας χερι να χτυπησει το παιδι. Μια ακομα λιγοτερο θεαματικη εμπειρια: Καθομαι στο καφενειο. Έξω περνα κοσμος, αντρες και γυναικες, νεοι και γεροι. Άραγε παραειναι τραβηγμενο, μαζι με τον Dschuang Dschou να αναρωτηθουμε: Λοιπον ειμαι αυτος που καθεται στο καφενειο και βλεπει εξω τη γρια να περναει, η ειμαι η γρια που περνα διπλα απο εναν αντρα καθισμενο στο καφενειο;

Εδω ας σταματησουμε επιτελους κι ας υπεισελθουμε σε μια ευλογη ενσταση. Αυτη λεει λοιπον: "Οι ακροατες σου δεν εγραψαν πραγματικα την ομιλια σου· οι Γερμανοι αξιωματικοι δεν ζωγραφισαν την Guernica πραγματικα· ο Σικελος δεν εχει πραγματικες ωδινες· η μητερα δεν χτυπαει εσενα· δεν εισαι γρια γυναικα." Ομως ποιος εγειρει αυτην την ενσταση; Δεν ειναι αυτος που θεωρει πραγματικο μονο ο,τι βλεπουν τα ματια του και ακουνε τ' αυτια του; Δεν ειναι αυτος που κοιταζει το δαχτυλο οταν καποιος του δειχνει το φεγγαρι;

Σε ολους τους αιωνες ειμαστε απομακροι μεταξυ μας, και μαλιστα ουτε λεπτο δεν ειμαστε χωριστα· συναντωμαστε ολη μερα, και μαλιστα ποτε ουτε για μια στιγμη.

Ειναι λογια του δασκαλου του Ζεν Daito. Θα μπορουσαν καλλιστα να προερχονται απο τον Ηρακλειτο. Αυτος δηλαδη θα ελεγε: "Κοντα και μακρια, εαυτος και αλλος ειναι το αυτο."

Βρισκομαστε στους αποηχους του "ονειρου πεταλουδας". Τωρα θα επιχειρησουμε να πλησιασουμε αυτες τις εμπειριες περισσοτερο. Ένα, αυτη τη φορα πραγματικο, αποσπασμα του Ηρακλειτου λεει:

ΘΝΗΤΟΙ ΑΘΑΝΑΤΟΙ ΑΘΑΝΑΤΟΙ ΘΝΗΤΟΙ ΖΩΝΤΕΣ ΤΟΝ ΕΚΕΙΝΩΝ ΘΑΝΑΤΟΝ ΤΟΝ ΔΕ ΕΚΕΙΝΩΝ ΒΙΟΝ ΤΕΘΝΕΩΤΕΣ

Δεν προκειται για αθανατους και θνητους που βρισκονται σε μια σχεση μεταξυ τους. Οι μεν αποκαλουνται ΘΝΗΤΟΙ ΑΘΑΝΑΤΟΙ, οι δε ΑΘΑΝΑΤΟΙ ΘΝΗΤΟΙ. Οι αθανατοι ειναι, επι-βιωνοντας τον θανατο των θνητων· οι θνητοι ειναι, απο-βιωνοντας τον βιο των αθανατων.

Περι τινος προκειται εδω; Ο Martin Heidegger στην παραδοση του για τον Ηρακλειτο διευκρινιζει την λεξη ΦΥΣΙΣ ως εξης:

Παντου ειναι (...) μια αμοιβαια παρ-ουσιαση ολων των οντων.

Εδω το "παρ-ουσιαση" πρεπει να ακουστει μεταβατικα: το ενα παρ-ουσιαζει το αλλο. Το πως γινεται, ισως μπορουμε, σε μια ορισμενη οπτικη, να το υποψιαστουμε αν ακουσουμε μερικους στιχους απο το ποιημα του Paul Celan "Es ist alles anders [Ειν' ολα αλλιωτικα]". Κανουν λογο για τον Ρωσσο ποιητη Ossip Mandelstamm:

το ονομα ‘Ossip ερχεται κατα σενα, του λες

αυτο που ηδη γνωριζει, το παιρνει, σου το παιρνει, με χερια,

του λυνεις το μπρατσο απο τον ωμο, το δεξι, το αριστερο,

κολλας στη θεση τους τα δικα σου, με χερια, με δαχτυλα, με γραμμες,

- ο,τι ξεκοπηκε δενει και παλι -

να, τα 'χεις, να, παρ' τα, να, τα 'χεις και τα δυο,

τ' ονομα, τ' ονομα, το χερι, το χερι,

να, παρ' τα ενεχυρο,

τα παιρνει κι αυτος κι εχεις 

παλι ο,τι ειναι δικο σου, ο,τι ηταν δικο του

Μια αλλη φιγουρα που ανταποκρινεται στο θεμα μας, δηλαδη στην περιγραφη της εμπειριας αποηχων του "ονειρου πεταλουδας", ειναι ο μαντης Τειρεσιας οπως εμφανιζεται στο ποιημα του T. S. Eliot The Waste Land [Η ερημη χωρα]. Σ' αυτο το ποιημα ο Eliot επεσυναψε σημειωσεις. Εκει γραφει:

Ο Τειρεσιας, παροτι ειναι απλος παρατηρητης και οχι καποιος "χαρακτηρας", ειναι το σημαντικοτερο προσωπο στο ποιημα καθως ενωνει ολα τα υπολοιπα. 

Ακριβως οπως ο μονοφθαλμος εμπορος […] συντηκεται με τον Φαιακα ναυτικο, κι αυτος δεν διακρινεται τελειως απο τον Ferdinand, τον πριγκιπα της Ναπολης, ολες οι γυναικες ειναι μια γυναικα, και τα δυο φυλα συναντωνται στον Τειρεσια. Πρακτικα αυτο που βλεπει ο Τειρεσιας ειναι η ουσια του ποιηματος. Ολο το αποσπασμα του Οβιδιου εχει μεγαλο ανθρωπολογικο ενδιαφερον.

Στις Μεταμορφωσεις του Οβιδιου ο Τειρεσιας για εφτα χρονια ειχε παρει μορφη γυναικας. Το "μεγαλο ανθρωπολογικο ενδιαφερον" αναφερεται στο οτι στον Τειρεσια "τα δυο φυλα συναντωνται". "Ένα φυλο" λεει στον Georgk Trakl. Και ο Rimbaud σε μια απο τις "Εκλαμψεις" του με τον τιτλο ANTIQUE προσφωνει τον υιο του Πανος και λεει: "Η καρδια σου χτυπα σ' αυτην την κοιλια οπου κοιμαται το διπλο φυλο."

Στην "Ερημη χωρα" λοιπον γινεται μια μιζερη ερωτικη συναντηση αναμεσα σε μια γραμματεα κι εναν νεαρο υπαλληλο. Μιλα ο Τειρεσιας:

Εγω ο Τειρεσιας, αν και τυφλος, εγω, σφυζοντας αναμεσα σε δυο ζωες,

Εγω ο Τειρεσιας, ενας γερος με ρυτιδιασμενες θηλες

Αντιληφθηκα τη σκηνη και προφητεψα τα υπολοιπα

Κι εγω τον περιμενα τον ερχομενο επισκεπτη

Και λιγο αργοτερα:

Κι εγω ο Τειρεσιας τα προϋπεφερα ολα

Οσα εκτυλιχτηκαν πανω σ' αυτο το ντιβανι η κρεβατι

Ερωτω και παλι: Ποιος ειναι λοιπον αυτος ο ανθρωπος που ονειρευτηκε οτι ειναι πεταλουδα και λεει για τον εαυτο του, και το εννοει, οτι καλλιστα θα μπορουσε να ειναι ονειρο μιας πεταλουδας; Ποιος ειναι ο Picasso; Ποιος ειναι ο Σικελος πατερας κι ο ανθρωπος στο καφενειο; Ποιοι ειναι ο Wladimir και ο Τειρεσιας; Ποιοι ειμαστε;

Εμπειριες, οπως οι προηγουμενες, δεν ειναι δυνατες οσο παρασταινουμε τον εαυτο μας μονο μεσα απο τον δικο του βιο και την δικη του πολιτεια. Διοτι ετσι εχουμε καθηλωθει σε μια μορφη και σε μια ταυτοτητα και κατανοουμε τον εαυτο μας απο αυτην τη εκαστοτε μορφη και ταυτοτητα. Τοτε ο Dschuang Dschou ειναι απλα ο Dschuang Dschou και η πεταλουδα απλα πεταλουδα. Οι παρατηρησεις του Dschou για το ονειρο του θα ηταν αδιανοητες.

Ποιος ειναι ο ανθρωπος; Ο Martin Heidegger ειπε οτι το Ειναι δεν ανευρισκεται πουθενα μεταξυ των οντων. Αντιστοιχα το Ειναι του ανθρωπου δεν ανευρισκεται πουθενα στον βιο και στην πολιτεια του ανθρωπου, πουθενα στα ανθρωπινα καν.

Ο Paul Celan το λεει στην δικη του γλωσσα:

ΚΡΥΣΤΑΛΛΟΣ 

Μη ψαξεις στα χειλη μου το στομα σου,

μη μπρος απ' την πορτα τον ξενο,

μη στο ματι το δακρυ.

Εφτα νυχτες ψηλοτερα πλανιεται κοκκινο προς κοκκινο,

εφτα καρδιες βαθυτερα βαραει το χερι στην πορτα,

εφτα ροδα αργοτερα κελαρει το πηγαδι.

Το απ-ανθρωπο Ειναι του ανθρωπου δεν ειναι απλα φιλοσοφικη εννοια. Ειναι εμπειρατο. Ο πρωιμος Heidegger το εμπειραθηκε στο ονομα της "αυθεντικης πληξης" και του "αυθεντικου αγχους". Στην πορεια αυτης της εμπειριας λεει: "Τα οντα εξολισθαινουν". Τουτο θα μπορουσε να σημαινει πως κανεις βρισκει τον εαυτο του ακριβως εκει οπου εχει χασει τα παντα - ακομα και το ιδιο το χασιμο. Πρωτα εμπρος σ' αυτην την απο-καλυψη, σ' αυτο το ξεγυμνωμα ολα γινονται αναλαφρα και παιχνιδιζουν μεταξυ τους ελευθερα. Τοτε πρωτα Ειναι του ανθρωπου και Ειναι ειναι το αυτο (Παρμενιδης). Τοτε πρωτα ειμαστε "μια συνομιλια" (Hölderlin).

Για την υπαρξιακη επιταγη μιας τετοιας συνομιλιας ο Ιαπωνας νοητης Keiji Nishitani γραφει:

Αυτο το αιτημα ειναι σαν τομη, διοτι μας καλει να επιστρεψουμε στον πηγαιο μας "εαυτο" […], να απεκδυθουμε απαξ δια παντος εκεινων των παγιωμενων σχηματων και προτυπων που εγκλειουν την σκεψη, την αισθηση και την βουληση μας σε τυποποιημενα και φαινομενικα αιωνια πλαισια. Καλουμαστε να επιστρεψουμε στο πλεον θεμελιακο επιπεδο, οπου ο ανθρωπος ειναι απλως ανθρωπος η πλεον μονο γιος του ανθρωπου, τιποτα λιγοτερο και τιποτα περισσοτερο· οπου ειναι ολοτελα εκθετος, ασκεπος, γδυτος, με αδεια χερια, ανυποδητος, ομως επισης οπου μπορει και ν' ανοιξει το ενδοτατο της καρδιας του απεριφραστα.

Τι βλεπουν τα ματια αυτου για τον οποιο "τα οντα εξολισθαινουν", ο οποιος ειναι "απλως ανθρωπος" κι ετσι "μπορει απεριφραστα ν' ανοιγει τα ενδοτατα της καρδιας του"; Ο Nishitani παραθετει απο το κατα Μαρκον Ευαγγελιο: 

Καὶ ἐκπορευομένου αὐτοῦ ἐκ τοῦ ἱεροῦ λέγει αὐτῷ εἷς τῶν μαθητῶν αὐτοῦ· Διδάσκαλε, ἴδε ποταποὶ λίθοι καὶ ποταπαὶ οἰκοδομαί. Καὶ ὁ Ἰησοῦς εἶπεν αὐτῷ· Βλέπεις ταύτας τὰς μεγάλας οἰκοδομάς; οὐ μὴ ἀφεθῇ ὧδε λίθος ἐπὶ λίθον ὃς οὐ μὴ καταλυθῇ.  (Κατα Μαρκον 13:I,2)

Οπου παρατηρει:

Ομως τα κτισματα δεν χρειαζεται πρωτα να καταρρευσουν, δεν χρειαζεται πρωτα στην θεση τους να φυτρωσει χορταρι. Η Ginza [περιοχη στο κεντρο του Τοκιο], σ' ολη της την λαμπροτητα, ειναι οπως μια στεπα. Ειναι οπως μια φωτογραφια σε διπλοτυπια. Πρωτα μια τετοια διπλοτυπια αφηνει να αναδυθει καν η προσληψη της πραγματικοτητας. Η αληθινη πραγματικοτητα ειναι διπτυχη. Σ' εκατο χρονια κανενας απ' τους ανθρωπους που τωρα περπατανε στην Ginza, νεος η γερος, αντρας η γυναικα, δεν θα βρισκεται πια στην ζωη. Αφου λεγεται πως μια στιγμη ειναι δεκα χιλιαδες χρονια και δεκα χιλιαδες χρονια ειναι μια στιγμη. Σε μια τετοια εκλαμψη, στο φως ενος τετοιου "πνευματικου οφθαλμου", αυτο που θα ειναι επικαιρο σ' εκατο χρονια ειναι επικαιρο ηδη σημερα. Σε μια τετοια διπλοτυπια κανεις μπορει λοιπον να δει τους ζωντανους, ετσι οπως ειναι - υγιεις και ζωηροι -, σαν νεκρους. "Συσπαση κεραυνου -/ Στο προσωπο μου / Χορτα της στεπας!" Τουτο ειναι επισης ενα ποιημα για την Ginza.

Εδω ο Nishitani κανει λογο ακριβως για την "Έρημη χωρα" του Eliot: 

Το ματι γι' αυτην την διπλη θεαση μπορει κανεις να το βρει και σε μερικους μοντερνους δυτικους ποιητες. Στον Τ. S. Eliot λεει:

Ανυπαρκτη πολιτεια,

Κατω απο την καφετια ομιχλη μιας χειμωνιατικης χαραυγης,

Ένα πληθος χυνονταν πανω στην Γεφυρα του Λονδινου, τοσοι πολλοι,

Δεν το 'χα σκεφτει πως ο θανατος ειχε ξεκανει τοσους πολλους.

Ο Nishitani συνεχιζει:

Στον τελευταιο στιχο, μια περιγραφη της κηδειας στην Κολαση του Dante, δειχνει πως οι ανθρωποι ξεχυνονται πανω στην Γεφυρα του Λονδινου. Η δραστηρια πολη Λονδινο, μια οφθαλμοφανης πραγματικοτητα, εμφανιζεται στον ποιητη ως αυτη τουτη ως "ανυπαρκτη", που θα πει: ως νεκρη. […]

Μια τετοια διπλοτυπια αρμοζει στην αληθινη οψη των πραγματων στην πραγματικοτητα τους. Την απαιτουν τα ιδια τα πραγματα.

Σ' ενα αποσπασμα του Ηρακλειτου λεει:

ΤΑΥΤΟ Δ ΕΝΙ ΖΩΝ ΚΑΙ ΤΕΘΝΗΚΟΣ ΚΑΙ [ΤΟ] ΕΓΡΗΓΟΡΟΣ ΚΑΙ ΚΑΘΕΥΔΟΝ ΚΑΙ ΝΕΟΝ ΚΑΙ ΓΗΡΑΙΟΝ ΤΑΔΕ ΓΑΡ ΜΕΤΑΠΕΣΟΝΤΑ ΕΚΕΙΝΑ ΕΣΤΙ ΚΑΚΕΙΝΑ ΠΑΛΙΝ ΜΕΤΑΠΕΣΟΝΤΑ ΤΑΥΤΑ

Εδω γινεται λογος για τον Dschuang Dschou και την "μεταβολη των πραγματων". Στην λεξη ΜΕΤΑΠΤΩΣΙΣ "ΜΕΤΑ" θα πει "με". Εδω το "με" λεει πως ζωντανο και πεθαμενο και ξυπνιο και κοιμισμενο και νεανικο και γερικο δεν ειναι αντιθετικα ζευγη αλλα συνιστουν ενα κοινοβιο, καπου με την εννοια της "διπλοτυπιας" του Nishitani: Οπου το ενα ειναι η περι-πτωση, συμ-πιπτει και τ' αλλο. Ειναι μια "ελευθερα μετεωρη", χρησιμοποιω αυτην την εκπληκτικη λεξη του Freud, ειναι μια ελευθερα μετεωρη μεταβαση απο τη μια μορφη στην αλλη· δεν καθηλωνεσαι σε καμια· δεν απαρνεισαι καμια.

Απο εδω μπορει να διαβαστει το ποιημα του Paul Celan ΤΟΣΑ ΑΣΤΡΑ απο την συλλογη "Του κανενος το ροδο" και μαζι επιτρεπει στο ζητουμενο να φανερωθει σ' ενα αλλο φως:

ξερω,

ξερω και ξερεις, ξεραμε,

δεν ξεραμε,

αλλωστε εδω ειμασταν κι οχι εκει,

και καποτε, οταν

μονο το τιποτα εστεκε μεταξυ μας, βρισκαμε

ο ενας τον αλλο ολοτελα.

Βρισκομαι σε αποηχους του "ονειρου πεταλουδας". Μου φαινεται σαν η "αφανης αρμονια" τους (Ηρακλειτος) να υπαινισσεται πως, συμφωνα μ' εναν λογο του Hölderlin, ειναι μορφες ενος "κοινου πνευματος". Καθοσον ημουν σε θεση να του ανταποκριθω, το πνευμα αυτο με σημαδεψε μεταξυ αλλων και ως θεραπευτη.

Μια παρατηρηση ακομη, που θα μπορουσε να μας αφορα, εμας, τους ταγμενους στην φαινομενολογια: Εαν εχει νοημα να επανελθουμε "στα πραγματα καθαυτα", να τα αφησουμε να δειχνονται ετσι οπως δειχνονται αφεαυτων, εαν εμεις οι ανθρωποι, οι αφορωμενοι απο τα φαινομενα, καλουμαστε σε μια τετοια ανταποκριση, τοτε, συμφωνα με τον Nishitani, πρεπει να ειμαστε "γυμνοι" ολοτελα, τοτε, συμφωνα με τον Celan, πρεπει "μονο το τιποτα" να βρισκεται "μεταξυ μας". Σ' αυτο το πνευμα βλεπω την ετσι εννοουμενη φαινομενολογια ως εναν δρομο, ενδεχομενως ως εναν κυριο δρομο του "κοινου πνευματος".

Τωρα θα επιχειρησω μια συνοπτικη επαναληψη οσων ειπωθηκαν μιλωντας για μερικα απ' αυτα που με καθοδηγουν ως θεραπευτη. Η κατευθυνση μπορει να αποδοθει περιληπτικα με τους στιχους του Celan που ακουσαμε στο τελος: "και καποτε, οταν / μονο το τιποτα εστεκε αναμεσα μας, βρισκαμε / ο ενας τον αλλο ολοτελα."

Ο δρομος κατα κει με πηγε μεσα απο στροφες. Αναδρομικα διαπιστωνω πως σε καθε στροφη γινομουν και λιγο πιο γυμνος. Έτσι καποτε προσεξα οτι δεν εμπλεκομαι πλεον σε μια σχεση με τον πελατη μου. Απλα δεν μου ειναι θεμα. Δεν μου συμβαινει ουτε ως καταπιεση ουτε ως παραιτηση. Ο ανθρωπος που ερχεται σ' εμενα θα μπορουσε ανετα να ειναι φιλος η εχθρος, πατερας η μητερα, γιος η κορη, αδερφη η αδερφος, ερωμενη η ερωμενος, η απλα αδιαφορος, και ακριβως αυτος/αυτη δεν μπορει να ειναι κατι τετοιο. Αυτο δεν σημαινει οπωσδηποτε συγκρουση αναμεσα σε μια τετοια ταση και στην επιταγη της θεραπευτικης αποχης. Ειναι καπου οπως π.χ. ο πατερας, στον οποιο η κορη αντικριζει για πρωτη φορα τον αντρα, και ακριβως αυτος δεν μπορει να ειναι αντρας γι' αυτην· η οπως οι νεκροι, π.χ. ο Medard Boss και αλλοι που βρισκονται αναμεσα μας και μετεχουν σ' αυτα που κανουμε με τον τροπο τους, τον αμετοχο. Σε φιλοσοφικη γλωσσα: Στην ψυχοθεραπεια προσφωνουμαι μεν ως φιλος η εχθρος, πατερας η μητερα κλπ., ανταποκρινομαι βεβαιως – ομως διχως ΟΡΕΞΙΝ (Appetitus).

Ηθικες και λοιπες αξιολογησεις μου ειναι ξενες. Ακομα η διασταση "φυσιολογικο-παθολογικο", η "αυθεντικο-αναυθεντικο" δεν μου ειναι θεμα. Δεν μ' ενδιαφερει να εκφερω κρισεις επανω στα λεγομενα. Αν "σκεφτομαι" θα πει διακρινω και συνδεω, ταξινομω, εξηγω κλπ., τοτε δεν σκεφτομαι. Στην θεραπευτικη συνομιλια τα ματια μου αναζητουν να δουν τα λεγομενα και ακουομενα. Κατα κει κατευθυνω τον συνομιλητη μου – να δουμε το εκαστοτε προκειμενο. Στον βαθμο που βλεπουμε τα λεγομενα και ακουομενα συναντωμαστε κι εμεις. Πρωτα τοτε ειμαστε στα πραγματα· παταμε στο εδαφος των πραγματων.

Δεν εφαρμοζω καμια μεθοδο και καμια τεχνικη. Δεν το παιζω "θεραπευτης". Οπως π.χ. σε μια συγκρουση με τον συντροφο μας η με τα παιδια μας ειναι τελειως παραταιρο να επικαλουμαστε την αυθεντια μας, το ιδιο ολεθριο ειναι στην ψυχοθεραπεια να θελουμε να εχουμε τον τελευταιο λογο εμεις. Ίσως ο θεραπευτης ειναι θεραπευτης ακριβως οταν δεν "θεραπευει". Παρολαυτα η ψυχοθεραπεια ειναι τεχνη.

Καταλαβαινω τον εαυτο μου ως αγγελιοφορο. Τα αγγελματα ερχονται απο τα ιδια τα πραγματα. Εαν π.χ. φανει οτι καποιος φερεται σ' εμενα και σε αλλους σαν να ηταν ακομα παιδι στο πατρικο του, θα του υποδειξω οτι δεν ειναι πια παιδι κι οτι δεν αντιλαμβανεται πραγματικα σε ποιον τοπο και χρονο βρισκεται και σε ποιον αποτεινεται πραγματικα. Του εφιστω την προσοχη στο οτι αυτη η σταση τον οδηγει να πεφτει συνεχως επανω σε τοιχους.

Κατεληξα να βλεπω την αρρωστια που εδω μας αφορα ως παραβιαση τετοιων οριων, ως αντωνυμια της υβρεως. Προς τουτο αποφασιστικα ερεθισματα οφειλω στα σεμιναρια και στο βιβλιο για τον Παρμενιδη του Hanspeter Padrutt.

Ακουσαμε απο τον Ηρακλειτο: "ΤΑΥΤΟ Δ ΕΝΙ ΖΩΝ ΚΑΙ ΤΕΘΝΗΚΟΣ ΚΑΙ [ΤΟ] ΕΓΡΗΓΟΡΟΣ ΚΑΙ ΚΑΘΕΥΔΟΝ ΚΑΙ ΝΕΟΝ ΚΑΙ ΓΗΡΑΙΟΝ". Στην γραφη του Παρμενιδη λεει πως οι ανθρωποι διαχωρισαν τουτο το ΑΥΤΟ και καθηλωθηκαν σε δυο μορφες και θεωρουν πως την μια δεν την χρειαζονται. Χωριζουν π.χ. ζωη και θανατο, υπνο και ξυπνο, νεοτητα και γηρατεια, αλλα επισης σιγουρο και αβεβαιο, ηδονικο και επωδυνο, σωστο και λαθος, αλλα επισης εγω και μη εγω, οικειο και ξενο. Μεροληπτουν υπερ του ενος και εναντιον του αλλου. Δεν βλεπουν οτι ακριβως ετσι εξολισθαινουν σ' ενα ατελειωτο περα δωθε κι οτι σ' αυτο ακριβως εγκειται το βασανο τους, οπως και οι ιδεες τους για τη λυση του. Αντιστοιχα θα ηταν καθηκον της ψυχοθεραπειας να ενθαρρυνει καποιον να αναγνωρισει και να δεχτει καθε τι δεδομενο, πως ολα ειναι οπως ειναι. Και τοτε μπορει να συμβει να δωσει η διαταραχη τη θεση της σε μια αποκοσμη ησυχια.

Οι παραπομπες στις ποικιλομορφες υπερβασεις των οριων δεν αναγγελλονται αφ' υψηλου. Αυτος που ερχεται σ' εμενα ειναι καπου αρρωστος. Η αρρωστια του μου μεταδιδεται. Μ' αυτο φυσικα και δεν εννοω ενσυναισθηση και συμπονοια και τα παρομοια. Δεν το χρειαζομαι να ερθω στη θεση του γιατι βεβαια εξαρχης ειμαστε στην ιδια θεση. Μαλιστα συχνα συμβαινει να προ-υποφερω το βασανο του. Στον βαθμο τωρα στον οποιο αναρρωνω απ' αυτην την αρρωστια, ο αλλος μπορει να κολλησει την αναρρωση μου – οπου ακομα κι αυτη η αναρρωση διαμορφωνεται απο σημαδια που ερχονται απο εκεινον.

Πως γινεται αυτη η αμοιβαια μεταδοση; Συμβαινει οταν ειμαστε "γυμνοι, ανυποδητοι", οταν "μονο το τιποτα στεκει μεταξυ μας". Τοτε τα λογια του ενος εχουν παρθει απο το στομα του αλλου, και παλι στο στομα του ξαναδινονται. Τοτε, συμφωνα με μια εκφραση του Heidegger, δεν μιλαμε εμεις αλλα - η γλωσσα. Τοτε ειμαστε "μια συνομιλια". Έτσι η ψυχοθεραπεια θα ηταν τεχνη της αποκαλυψης. Αυτο που αποκαλυπτεται εδω ειναι τα πραγματα καθαυτα.

Ομως ολ' αυτα πρεπει να περασουν απο μια δοκιμασια που καποτε, Hölderlin, "σχεδον λυγιζει τα γονατα". Το ελευθερα μετεωρο αυτου του παιχνιδιου ταραζεται ευκολα, οπως η καμπανα του Hölderlin που "Απο λιγοστα πραγματα / Παρατονη ητανε, σαν απο χιονι". Με πολλους και ποικιλους τροπους κανεις θα αδικηθει και θα αδικησει, θα πεσει στον βουρκο απο σκοτωματα και πλανεματα. Δεν υπαρχει αλλος δρομος. Δεν θα ανασηκωθει κανεις παντα και δεν θα ανορθωθει. Στην ευτυχη περιπτωση προκυπτει μια απροσμενη και αδιανοητη διεξοδος.

Ο Byung-Chul Han, ενας κορεατης καθηγητης της φιλοσοφιας στη Βασιλεια, αποκαλει τον τοπο, στον οποιο εκβαλλουν τετοιες διεξοδοι, "αρχαϊκη φιλοτητα". Σε ενα σημειο εισαγει την συζητηση της με ενα χαϊκου του Issa:

Ο υπηρετης, λιγακι κουτος:

Φτυαριζει και το χιονι

του γειτονα.

Η κουταμαρα του υπηρετη συνισταται βεβαια στο οτι δεν εννοει τον εαυτο του μεσα απο ενα εγω κι επομενως δεν ειναι σε θεση να νοιαστει μονο για το χιονι στην αυλη του κυριου του. Ειναι ενας τρελος του χωριου σαν εκεινον απο το "ονειρο πεταλουδας" στα βιβλια του Boss. Και αυτος "κατοικει ποιητικα". Καποτε και οι ενεχομενοι στην ψυχοθεραπεια. Ένα στοιχειο αυτης της κατοικησης που εδω μας αφορα, βρισκεται στον Paul Celan:

Οποιος εχει την τεχνη εμπρος στα ματια και στον νου του, αυτος ειναι […] φευγατος. Η τεχνη δημιουργει διασταση απο το Εγω. Η τεχνη απαιτει εδω σε μιαν ορισμενη κατευθυνση μια ορισμενη αποσταση, εναν ορισμενο δρομο.

[…]

Μα βεβαια το ποιημα μιλα! Παραμενει επιμνημον των ημερομηνιων του, ομως – μιλα. Σιγουρα, μιλα παντα μονο για δικη του, ολοτελα δικη του υποθεση.

Μα σκεφτομαι – και τωρα αυτη η σκεψη δεν σας εκπλησσει διολου – σκεφτομαι πως απ’ ανεκαθεν ανηκει στις ελπιδες του ποιηματος, ακριβως μ’ αυτον τον τροπο να μιλα και για ξενη – οχι, αυτην τη λεξη δεν μπορω πια να την χρησιμοποιω –, ακριβως μ’ αυτον τον τροπο να μιλα για υποθεση ενος Άλλου – ποιος ξερει, ισως για υποθεση ενος τελειως Άλλου.

Αυτη η "φιλοτητα" μου φαινεται πως ειναι ενα ονομα για την φιλοξενια της ψυχοθεραπευτικης συνομιλιας. Στο τελος παραθετω ακομα μια φορα τον Han:

Ο λογος του ζεν "Ουτε ξενος ουτε ξενοδοχος. Ξενος και ξενοδοχος φανεροι." εκφραζει επισης την ιδια κινηση. Η πηγαια φιλοξενια εκπηγαζει απο εκεινον τον τοπο οπου δεν υπαρχει καμια ακαμπτη διαφορα μεταξυ ξενου και ξενοδοχου, οπου ο ξενοδοχος δεν ειναι στον εαυτο του κατ' οικον αλλα φιλοξενουμενος. Έχει τελειως αλλη συσταση απο εκεινη την <μεγαλοψυχια>, στην οποια ο ξενοδοχος αυταρεσκεται. Το "Ουτε ξενος ουτε ξενοδοχος" αναιρει ακριβως αυτον τον εαυτο. Ο ξενωνας της αρχαϊκης φιλοτητας ανηκει τροπον τινα στον κανενα.