Το παραμυθι των επιθυμιων

Το παραμυθι που θα σας πω το διαβασα στον Freud. Λεγεται Οι Τρεις Επιθυμιες. Υπαρχει καταγραμμενο, με πολλες παραλλαγες, ηδη απο τον 17ο αιωνα σε χωρες της κεντρικης και βορειας Ευρωπης. Στην συνοπτικη αφηγηση του Freud ειναι το εξης:

Μια καλη νεραιδα υποσχεται σ’ ενα φτωχο ζευγαρι να εκπληρωσει τις τρεις πρωτες επιθυμιες του. Ο αντρας κι η γυναικα ειναι ευτυχισμενοι και θελουν να διαλεξουν αυτες τις τρεις επιθυμιες προσεκτικα. Ομως η γυναικα παρασυρεται απο τη μυρωδια λουκανικων που ψηνονται στην διπλανη καλυβα κι επιθυμει να ‘χει δυο τετοια λουκανικα. Κι αμεσως βρισκονται μπροστα της. Ο αντρας θυμωνει και λεει, τα λουκανικα να κρεμαστουν απ’ τη μυτη της γυναικας του. Γινεται κι αυτο, και τα λουκανικα δεν βγαινουν απ’ τη νεα τους θεση με τιποτα. Μα καθως οι δυο τους ειναι ζευγαρι, αντρας και γυναικα, η τριτη επιθυμια θα ειναι αναγκαστικα, τα λουκανικα να φυγουν απο τη μυτη της.

Το ζευγαρι του παραμυθιου θελει να διαλεξει τις τρεις επιθυμιες προσεκτικα. Θελει να καθισει κατω, να δει τις ελλειψεις του, να τις ιεραρχησει, και μετα να διαλεξει τις τρεις πιο σημαντικες. Μ’ αυτον τον τροπο θελει να φτιαξει μια και καλη τη ζωη του. Που θα ξαναβρεθει τετοια ευκαιρια; 

Η στιγμη φερνει την μυρωδια απο λουκανικα που ψηνονται στη γειτονικη καλυβα. Η μυρωδια συνεπαιρνει την γυναικα. Καταμεσις στους υπολογισμους περι εποπτευσης και εξασφαλισης μιας ολοκληρης ζωης, τα πραγματα ερχονται τουμπα κι ο κοσμος γινεται δυο λουκανικα στο τωρα. Σαν σε ονειρο, εχοντας ξεχασει τα παντα, δινεται ολοκληρη στην επιθυμια: "Δυο λουκανικα!". 

Ισως μαλιστα θα μπορουσαμε να πουμε οτι η αρχικη προσεγγιση του ζευγαριου, με την προσεκτικη και μελετημενη επιλογη που θελει να κανει, δεν ειναι καθαρη επιθυμια. Η καθαρη επιθυμια δεν αφηνει χωρο για νηφαλιους προγραμματισμους. Οταν η επιθυμια μπαινει σε προγραμμα, γινεται, οπως λενε οι Γερμανοι, "κρυος καφες". Ο καφες θα κρυωνε ηδη αν ελεγε η γυναικα: "Αισθανομαι την επιθυμια να εχω δυο λουκανικα". Μονον εκει που η επιθυμια δεν γνωριζει το ονομα της, μπορει να επιθυμει αληθινα. Την καθαρη επιθυμια, που διαπερνα ενα ζωντανο, παλλομενο σωμα, την αντιλαμβανομαστε περισσοτερο στις λεξεις που εκρηγνυνται απο το στομα της, σχεδον εν αγνοια της: "Δυο λουκανικα!". 

Εδω αξιζει να προσεξουμε αυτο που λεει η ιδια η λεξη "επιθυμια": "επι τω θυμω". Η ινδοευρωπαϊκη ριζα του αρχαιου ΘΥΜΟΣ σημαινει "μαινομαι", εχω περιελθει εκτος εαυτου. Η επιθυμια ειναι μανια. Συνταραζει και παρασερνει και φερνει εκτος εαυτου, ακομη κι οταν προκειται για δυο λουκανικα.

Γιατι ομως μια επιθυμια ειναι αναγκαστικα αμετρη; Διοτι ειναι τυφλη. Αγνοει τοπο και χρονο. Η επιθυμια ανηκει στην φαντασια, και η φαντασια ειναι τοπος του ιδιωτικου κοσμου. Ομως η εκπληρωση λαμβανει χωρα στον κοινο κοσμο, σε μια καποια εμπλοκη με ανθρωπους και πραγματα, και ποτε δεν μπορει να μεταφερθει στον κοινο κοσμο αυτουσια. Και ειναι δυσανεκτικη στον χρονο, διοτι η απαιτηση της για ικανοποιηση, και μαλιστα αμεση, θα προσκρουσει και παλι στους ορους του κοινου κοσμου, σ’ ενα "οχι!", η το πολυ σ' ενα "οχι ακομα!".

Μονο στο παραμυθι δεν υπαρχουν θεματα τοπου και χρονου, μονον εκει μπορουμε να μιλουμε πραγματικα για αληθινη εκπληρωση μιας επιθυμιας. Και στο φροϋδικο "υποσυνειδητο" κυριαρχει η αμεσα εκπληρουμενη επιθυμια. Σ' αυτο το γοητευτικο ψυχολογικο παραμυθι επισης, γραφει ο Freud, δεν υπαρχει τοπος διοτι ολα γινονται φαντασιακα, και δεν υπαρχει το "οχι" του χρονου.

Ερχομαστε στον αντρα. Τουτος εχει παραμεινει στην αρχικη προθεση τους να διαλεξουν τις τρεις επιθυμιες με προσοχη. Τα δυο λουκανικα της γυναικας του τα εκλαμβανει ως επιπολαιοτητα και καταστροφη των σχεδιων τους. Ειναι πολυ μακρια απο το να δει τον νομο που θελει τα πραγματα να προχωρουν παλινδρομα, οτι η τρελα της αξιωσης να καλυφθει μια ολοκληρη ζωη θα φερει την αλλη τρελα της καταστροφικης παρορμησης.

Ο αντρας του παραμυθιου μας επιμενει στην δικη του πλευρα. Η οργη του τον συνεπαιρνει και τον τυφλωνει. Φερεται τελικα με τον ιδιο παρορμητικο τροπο, για τον οποιο κατηγορει την γυναικα του. Τι λεει η πραξη του; Τωρα για την γυναικα, με τα λουκανικα τα κρεμασμενα απο την μυτη της, δεν ειναι μονο η μυρωδια απο περα, απο την διπλανη καλυβα, που την παρασερνει και της ξυπνα την επιθυμια. Ειναι δυο αχνιστα λουκανικα τοσο κοντα της που πιο κοντα δεν γινεται και μαζι τοσο μακρια που πιο μακρια δεν γινεται. Η πραξη του αντρα, της φερνει αυτο που εκανε, το οτι επιθυμησε δυο λουκανικα, κυριολεκτικα εμπρος στη μυτη της. Η επιθυμια εχει γινει ανυποφορα και αδιεξοδα επιμονη, καθως δεν μπορει ουτε να αγνοηθει με την λησμοσυνη ουτε να καταλαγιασει με την εκπληρωση. Εχει γινει ΕΠΙΘΥΜΙΑ, με γραμματα κεφαλαια.

Και στο παραμυθι; Που μειναμε; Νατοι οι δυο τους, η γυναικα με δυο λουκανικα στη μυτη της, ο αντρας με την οργη του, συντριμμενοι και συγχυσμενοι. Και ο καθενας τους μονος, απεραντα μονος. Τα πραγματα εχουν φτασει σε αδιεξοδο. Ας επιχειρησουμε να δουμε αυτο το αδιεξοδο καθαροτερα.

Λεχθηκε πως η επιθυμια, στην καθαρη της μορφη, δεν ανηκει στον κοινο κοσμο. Ειναι φανταστικη, ιδιωτικη υποθεση, δικη μου, δικη σου. Και, οπως λεχθηκε, η μεταφορα της στον κοινο κοσμο αυτουσιας, ειναι αδυνατη. Ετσι η καθαρη επιθυμια ειναι ενα καποιο παραμυθιασμα, ενα μικρο, η μεγαλο παραληρημα, δικο μου, δικο σου. Ετσι η επιθυμια απομονωνει και διχαζει. Το ζευγαρι μας, απο την ωρα που εμφανιστηκε η καλη νεραιδα και παραδοθηκε στη δινη των επιθυμιων του, ξεχασε πως ειναι ζευγαρι. Τους βρισκουμε σαν δυο μοναχικους ανθρωπους οπου ο ενας εχει γινει για τον αλλον εχθρος.

Ομως το παραμυθι δεν εχει τελειωσει ακομα. Τωρα, στο αδιεξοδο, στην απομονωση του ενος απο τον αλλο και στη βουβαμαρα τους, εκει που εχουν χασει ο ενας τον αλλο, ερχεται μια τροπη. Υπαρχει ενας στιχος του γερμανου ποιητη Friedrich Hölderlin που λεει:

Εκει ομως που ειναι κινδυνος, 

βλασταινει και το σωτηριο.

Εκει που οι επιθυμιες οδηγησαν στο αδιεξοδο, εκει, στο χειλος του γκρεμου, ο αντρας κι η γυναικα ανακαλυπτουν αυτο που ηταν απο παντα: ζευγαρι, αντρας και γυναικα. Η τριτη επιθυμια που τους μενει δεν μπορει να ειναι αλλη απο το να ξεκρεμαστουν τα λουκανικα απ’ την μυτη της, να τεθει ετσι ενα τελος στον πλανο δρομο τους μεσα απο τις επιθυμιες και να ξαναβρουν αυτο που ηταν - ισως μαλιστα να το βρουν, να βρουν ο ενας τον αλλον, αληθινοτερα. Πως αυτο;

Η τελευταια επιθυμια, η τριτη η καλυτερη, ειναι διαφορετικη απο τις προηγουμενες. Αυτη η επιθυμια δεν βαυκαλιζεται με την προσδοκια μιας εκπληρωσης και μιας φτηνης ευτυχιας - γιατι καθε ευτυχια που επιδιωκεται, και δεν ερχεται απροσμενα και τυχαια, οπως το θελει η λεξη ευ-τυχια, ειναι φτηνη. Η τριτη επιθυμια επιθυμει την λυτρωση απο την εμπλοκη στις επιθυμιες. Επιθυμει την αποτοξινωση απο την δικη της την τοξικοτητα. Επιθυμει μια ζωη διχως το κρατος και την εξουσια της επιθυμιας.

Το παραμυθι δεν μας λεει τι εγινε με τα λουκανικα που ξεκρεμαστηκαν απο τη μυτη της γυναικας. Τους φανταζομαι καθισμενους στο τραπεζι να τρωει ο καθενας το δικο του, χωρις να λενε κουβεντα, να πηγαινουν σιωπηλοι για υπνο και το πρωι να ξημερωνει μια μερα σαν ολες τις αλλες κι ο,τι εζησαν την προηγουμενη να τους μοιαζει σαν ονειρο.

Το παραμυθι ουτε λεει ποιος απο τους δυο εξεφρασε την τριτη επιθυμια. Και δεν θα μπορουσε να το πει διοτι αυτη δεν αφορα πλεον τον ενα η τον αλλο αλλα ενα τριτο. Ποιο ειναι αυτο; Ποιο αλλο μπορει να ειναι απο το Μεταξυ τους, εκεινο που δεν ειναι κανενος αλλα τους φερνει κοντα και τους κανει ζευγαρι, αντρα και γυναικα; Ας το ονομασουμε: αγαπη.

Στην περιεργη εποχη μας οι σχεσεις των ανθρωπων βασιζονται στο οτι ο ενας χρειαζεται και χρησιμοποιει τον αλλο για να ικανοποιησει τις αναγκες και τις επιθυμιες του. Ομως ο αμοιβαιος αυνανισμος ποτε δεν θεσπιζει μια κοινοτητα. Το παραμυθι, μας θυμιζει πως υπαρχουν σχεσεις χωρις τελεολογια, οπου η αγαπη ειναι μονο αγαπη, η φιλια μονο φιλια, διχως γιατι και προς τι. 

Ισως τελικα η νεραιδα που εμφανιστηκε στο ζευγαρι ειναι καλη διοτι η δυνατοτητα που τους προσεφερε τους εξωθησε σε μια δοκιμασια στην οποια καταδειχθηκε πως οι δυο τους ειναι οντως ζευγαρι. Αυτο ειναι το καλο που τους εκανε. Η νεραιδα δεν μπορει να μην το ηξερε απο τα πριν. Η δοκιμασια βεβαια θα μπορουσε να καταδειξει οτι οι δυο τους δεν ειναι αληθινο ζευγαρι. Κι αυτο για το καλο τους θα ηταν. 

Ξερουμε αραγε πραγματι ποιο ειναι το καλο μας; Αλλου λαλουν οι κοκκοροι κι αλλου γεννουν οι κοτες. Εχουμε μια προκατασκευασμενη αντιληψη για το καλο μας. Αυτο, οταν πραγματι ερχεται, ερχεται μεσα απο δρομους αλλοκοτους και απροσμενους.

Χρειαζεται κανεις, κι αυτο εκανε η νεραιδα, κι αυτο μπορει να ειναι οδηγος για εναν θεραπευτη, να δεχτει τους ανθρωπους οπως ειναι και, με την τεχνη του, να τους αφησει να παρουν τον δρομο τους, οπως αυτοι το νομιζουν, π.χ. μεσα απο το παραληρημα της επιθυμιας. Καπου, σε μια στροφη, ισως τους περιμενει το αληθινα καλο τους.