ΗΡΑΚΛΗΣ, ΠΡΟΛΟΓΟΣ

Ε: Θα δεχτεις αυτο το γεγονος, οτι ειμαστε σε ενα σημειο καμπης;

A: Αν ειναι γεγονος, δεν ειναι σημειο καμπης.

Maurice Blanchot, interview with himself, La Nouvelle Revue Française, April 1960.

Ο Ηρακλης ειναι ενας αντρας με δυο μερη. Ο Ευριπιδης εγραψε γι' αυτον ενα θεατρικο με δυο μερη. Τουτο κοβεται στη μεση και ξεκινα και παλι οπως αυτος. Τουτο συντριβει κι επαναφορτιζει την ιδια του την μορφη οπως αυτος συντριβει κι επαναφορτιζει τον ιδιο του τον θρυλο. Με δυο μερη: γιος και του Δια (θεος) και του Αμφιτρυωνα (ανθρωπος) ειναι αθανατος, ισως - οι ειδικοι διαφωνουν κι αυτος ο ιδιος δεν ειναι σιγουρος. Υποδοχεας υπερχειλιζουσας σωματικης δυναμης, εκπολιτιζει τον κοσμο κατατροπωνοντας τα τερατα του, κατοπιν επιστρεφει στο σπιτι για να εξολοθρευσει την ιδια την γυναικα και τα παιδια του. Ο Ηρακλης ειναι ενα πλασμα που η σχεση του με τον χρονο ειναι ενα χαος: η ανθρωπινη αρετη προερχεται απο την ανθρωπινη περατοτητα κι αυτος μοιαζει να μην εχει καμια･ αρετη των θεων δεν υπαρχει. Ο Ευριπιδης τον τοποθετει καταμεσης μιας επιγνωσης ολων αυτων. Ομως για τον Ηρακλη η επιγνωση δεν ειναι νοητικο συμβαν, ερχεται διαμεσου της σαρκας.

Η σαρκα του Ηρακλη ειναι ενα κλισε. Ενα τελειο σωματικο δειγμα, δεν μπορει να νικηθει απο κανενα πολεμιστη, απο κανενα αθλητη, απο κανενα τερας επανω στη γη η κατω απ' αυτην. Το ερωτημα αν μπορει να νικηθει ακομα κι απο τον θανατο μενει ανοιχτο･ ειναι γεγονος οτι κατεβηκε στον Αδη και γυρισε πισω ζωντανος: εδω ειναι που ξεκιναει το εργο. Αυτο το γεγονος γινεται το σημειο καμπης - το σημειο της ανατροπης - του κλισε του.

Πως ανατρεπεις ενα κλισε; Εκ των ενδον. Οι πρωτες οχτακοσιες αραδες του εργου θα σε πληξουν, προοριζονται γι' αυτο. Ο Ευριπιδης συλλεγει καθε στερεοτυπο μιας Απελπιστικης Εγχωριας Καταστασης και μιας Εγκαιρης Επιστροφης του Ηρωα για να σε βαλει καταμεσης στην καρδια του διλημματος του Ηρακλη, που ειναι και το διλημμα του Ευριπιδη: ο Ηρακλης εφτασε στο οριο του δικου του μυθου, εφτασε στο τελος του ενδιαφεροντος του. Τωρα που τελειωσε με την εις Αδου καθοδον, αραγε θα απλωθει στην ανακλινομενη πολυθρονα του και θα βλεπει τηλεοραση για οσο χρονο του απομενει; Στην οπτικη του Ευριπιδη, στην οπτικη του θεατρικου συγγραφεα, το διλημμα ειναι πρακτικο. Ενας ανθρωπος που δεν μπορει να πεθανει δεν ειναι τραγικος ηρωας. Η αθανασια, εστω η πιθανη αθανασια, σε καθιστα ακαταλληλο να παιξεις εκεινο τον ρολο. (Οι θεοι, προς αιωνια απογοητευση τους, ειναι κωμικοι). Για αυτο το πρακτικο διλημμα η λυση του Ευριπιδη ειναι απλη. Εκ των ενδον του κλισε βαζει τον Ηρακλη να συντριψει οχι μονο το σπιτι του, την οικογενεια του, την τελειοτητα του, το φυσικο του παρελθον, το υπερφυσικο του μελλον, αλλα επισης την ιδια την τραγωδια. Στο πρωτο μισο του εργου συναρμολογει μια ολοκληρη δραματικη πραξη, γεματη με αντιστροφες, αναγνωρισεις, θρηνους, εκδικηση, αγαλλιαση, σασπενς και θανατο. Αυτο το μελοδραμα τελειωνει στο 814. Οι ηθοποιοι βγαινουν απο την σκηνη. Μπορει να σκεφτεις οτι τελειωσε και να πας προς την πορτα.

Ομως αν μεινεις θα δεις τον Ηρακλη να συμπαρασυρει ολο το σπιτι αυτου του εργου κατω και γυρω απο τον εαυτο του, τις τραγικες συμβασεις και ολα. Κατοπιν εκ των ενδον της συγχυσμενης παραφορας του πρεπει να χτισει κατι απολυτα νεο. Νεον εαυτο, νεο ονομα για τον πατερα, νεο ορισμο του θεου. Τα παλια εχουν παψει. Ειναι σαν ο κοσμος να εσπασε. Γιατι εσπασε; Γιατι ο μυθος τελειωσε. Αν προσεξεις τον χορο - ιδιαιτερα τον τελευταιο του λογο που ειναι πολυ πολυ συντομος - θα τους ακουσεις να κανουν μια περιεργη παρατηρηση. Μετα τον φονο απο τον Ηρακλη της οικογενειας του απαντουν:

…αυτα εδω τα κακα

που ανηκουν στον γιο του Δια

πανε πολυ περα απο καθε τι στο παρελθον.

……………………………..

Τι στεναγμους,

τι θρηνο,

τι ασμα του θανατου,

τι χορο του Αδη

να κανω;

Η ελληνικη λεξη χορος σημαινει χορο συνοδευομενο απο τραγουδι, κι ακομα τους ανθρωπους που εκτελουν τον χορο. Μια απο τις λειτουργιες του τραγικου χορου ειναι να αναστοχαζεται την δραση του εργου και να επιχειρει να της προσδωσει καποιο μηνυμα. Τυπικα επιστρεφουν στο παρελθον αναζητωντας το νοημα για το παρον - σαρωνοντας ιστορια και μυθο για ενα προηγουμενο. Ηταν ο Ομηρος που θεωρησε οτι στεκουμε στον χρονο με την πλατη μας προς το μελλον και το προσωπο προς το παρελθον. Κι αν καποιος γυρισει; Τοτε ο χορος αναγκαστικα θα πεσει σε σιωπη. Αυτη η ιστορια δεν συνεβη προηγουμενως. Παρατηρησε οτι δεν χορευουν ξανα. Το μελλον ας ξεκινησει.