Ὁ Δαρεῖος

Ὁ ποιητής Φερνάζης τό σπουδαῖον μέρος

τοῦ ἐπικοῦ ποιήματός του κάμνει.

Τό πῶς τήν βασιλεία τῶν Περσῶν

παρέλαβε ὁ Δαρεῖος Ὑστάσπου. (Ἀπό αὐτόν

κατάγεται ὁ ἔνδοξός μας βασιλεύς,

ὁ Μιθριδάτης, Διόνυσος κ' Εὐπάτωρ). Ἀλλ' ἐδῶ

χρειάζεται φιλοσοφία· πρέπει ν' ἀναλύσει

τά αἰσθήματα πού θά εἶχεν ὁ Δαρεῖος:

ἴσως ὑπεροψίαν καί μέθην· ὄχι ὅμως — μᾶλλον

σάν κατανόησι τῆς ματαιότητος τῶν μεγαλείων.

Βαθέως σκέπτεται τό πρᾶγμα ὁ ποιητής.

Ἀλλά τόν διακόπτει ὁ ὑπηρέτης του πού μπαίνει

τρέχοντας, καί τήν βαρυσήμαντην εἴδησι ἀγγέλλει.

Ἄρχισε ὁ πόλεμος μέ τούς Ρωμαίους.

Τό πλεῖστον τοῦ στρατοῦ μας πέρασε τά σύνορα.

Ὁ ποιητής μένει ἐνεός. Τί συμφορά!

Ποῦ τώρα ὁ ἔνδοξός μας βασιλεύς,

ὁ Μιθριδάτης, Διόνυσος κ' Εὐπάτωρ,

μ' ἑλληνικά ποιήματα ν' ἀσχοληθεῖ.

Μέσα σέ πόλεμο — φαντάσου, ἑλληνικά ποιήματα.

Ἀδημονεῖ ὁ Φερνάζης. Ἀτυχία!

Ἐκεῖ πού τό εἶχε θετικό μέ τόν «Δαρεῖο»

ν' ἀναδειχθεῖ, καί τούς ἐπικριτάς του,

τούς φθονερούς, τελειωτικά ν' ἀποστομώσει.

Τί ἀναβολή, τί ἀναβολή στά σχέδιά του.

Καί νά 'ταν μόνο ἀναβολή, πάλι καλά.

Ἀλλά νά δοῦμε ἄν ἔχουμε κι ἀσφάλεια

στήν Ἀμισό. Δέν εἶναι πολιτεία ἐκτάκτως ὀχυρή.

Εἶναι φρικτότατοι ἐχθροί οἱ Ρωμαῖοι.

Μποροῦμε νά τά βγάλουμε μ' αὐτούς,

οἱ Καππαδόκες; Γένεται ποτέ;

Εἶναι νά μετρηθοῦμε τώρα μέ τές λεγεῶνες;

Θεοί μεγάλοι, τῆς Ἀσίας προστάται, βοηθῆστε μας. —

Ὅμως μές σ' ὅλη του τήν ταραχή καί τό κακό,

ἐπίμονα κ' ἡ ποιητική ἰδέα πάει κ' ἔρχεται—

τό πιθανότερο εἶναι, βέβαια, ὑπεροψίαν καί μέθην·

ὑπεροψίαν καί μέθην θά εἶχεν ὁ Δαρεῖος.

Η καθημερινοτητα του ποιητη Φερναζη. Ενας ποιητης εμφορουμενος απο το εμφατικο του εγω: Γραφει, σαν τον Ομηρο, ἐπικό ποίημα. Μαλιστα βρισκεται στο σπουδαῖον μέρος. Ποιημα που μοιαζει να εχει τελικο νοημα την εξυμνηση του ἐνδόξου μας βασιλέως. Επιστρατευει, για το σπουδαῖον μέρος, κατι βαρυ: φιλοσοφία. Βαθέως σκέπτεται τό πρᾶγμα.

Εδω ο χρονος της ποιητικης δημιουργιας ειναι ο χρονος της διαδικασιας. Γιατι διαδικασια; Διοτι η διαδικασια, process, το λατινικο procedere, ειναι πορεια, προχωρημα, προ-οδος. Εχει κατευθυνση προς εναν σκοπο. Αυτο συμβαινει με τον ποιητη μας. Ο ποιητης δουλευει το ποιημα: σκέπτεται, αναλύει.

Ο χρονος της διαδικασιας ειναι γραμμικος. Ο ποιητης προχωρα στο επος του βημα-βημα. Και η κατευθυνση; Ο σκοπος; Να το υποβαλει στον βασιλεα, ν' ἀναδειχθεῖ, καί τούς ἐπικριτάς του, / τούς φθονερούς, τελειωτικά ν' ἀποστομώσει. Εδω τελειωνει ο χρονος της ποιητικης δημιουργιας, οταν θα κερδισει την ευνοια του ἐνδόξου μας βασιλέως, θα εδραιωσει την υπεροχη και την υστεροφημια του.

Το ιδιαιτερο της διαδικασιας ειναι οτι, συνεχως στραμμενη προς τον σκοπο, χρησιμοποιει ο,τι χρειαζεται ως οχημα. Ειναι το διαμετρικα αντιθετο απο ο,τι ο Καβαφης μας λεει για την Ιθακη: ...παντα στον νου σου…

Πάντα στόν νοῦ σου νἄ 'χεις την Ἰθάκη.

Το φθάσιμον ἐκεῖ εἶν' ὁ προορισμός σου.

Ἀλλά μή βιάζεις τό ταξίδι διόλου.

Ο "Δαρεῖος" τωρα. Με τις παρωπιδες της διαδικασιας το ποιημα, το οχημα του Φερναζη προς την δοξα, ως ποιημα χανεται καθως τιθεται στην υπηρεσια του σκοπου.

Μα κατι τον διακόπτει. Η ειδηση ερχεται απο ενα πλασμα υποδεεστερο, που δεν εχει θεση στις σφαιρες στις οποιες κινειται ο ποιητης, και στις οποιες εισβαλλει χωρις καν να χτυπησει την πορτα αλλα τρέχοντας, τον υπηρετη του. Ἄρχισε ὁ πόλεμος! Ο υπηρετης διακόπτει τον ποιητη, δηλαδη τον χρονο του. Η ειδηση ειναι ξερη και λιτη: Ἄρχισε ὁ πόλεμος μέ τούς Pωμαίους. / Τό πλεῖστον τοῦ στρατοῦ μας πέρασε τά σύνορα.

Η διακοπη του χρονου εγκειται στην ακυρωση του στοχου: Ποῦ τώρα ὁ ... βασιλεύς ... μ’ ἑλληνικά ποιήματα ν’ ἀσχοληθεῖ. Η απουσια του στοχου διαλυει την συνεχεια του χρονου του Φερναζη. Χανοντας τον στοχο χανει και την φωνη του. Μενει αφωνος, ἐνεός.

Τωρα βλεπει το πραγμα σαν αναβολη και του δευτερου στοχου του, που θα ηταν επακολουθο της ενασχολησης του βασιλια με το ποιημα του, δηλαδη ν' ἀναδειχθεῖ, καί τούς ἐπικριτάς του, / τούς φθονερούς, τελειωτικά ν' ἀποστομώσει. Η αναβολη τον ριχνει πλεον σ' εναν κενο χρονο - πρεπει να περιμενει να περασει ο πολεμος, που τον αφορα μονο ως εμποδιο στα σχεδια του. Εκει βρισκεται, δηλαδη, ως προς την παρουσα κατασταση, εν κενω. Ο κενος και στασιμος χρονος δεν προσφερει κανενα κρατημα. Κανεις κατακρημνιζεται προς το φανταστικο πλεον εδαφος που του υποσχεται η επανοδος στην προηγουμενη κατασταση. Αυτη η κατακρημνιση στο κενο του χρονου γινεται αισθητη και αρθρωνεται ως ἀδημονία.

Μια πιο πραγματικη εκτιμηση της καταστασης δειχνει πως πιθανα δεν προκειται για αναβολη, μα για καταστροφη. Η κατακρημνιση στο κενο του χρονου χανει ακομη και το φανταστικο εδαφος στο οποιο θα σταματουσε. Το κενο του χρονου φανταζει πλεον χωρις τελος, γινεται το κενο μιας ολοκληρης ζωης. Την αδημονια την διαδεχεται η απελπισια: Θεοί μεγάλοι, τῆς Ἀσίας προστάται, βοηθῆστε μας.

Η τελευταια ενοτητα εισαγεται μ' ενα ὅμως... που φερνει μιαν αλλη διασταση απο την ταραχή καί τό κακό. Εκει που ειχε επιστρατευσει φιλοσοφία και ἀνάλυση αἰσθημάτων, τωρα ἐπίμονα ἔρχεται καί φεύγει η ποιητική ἰδέα. Το αλλο ονομα ειναι οπως το αλλο χρωμα που παιρνει η θαλασσα οταν ο ουρανιος θολος αλλαζει.

Ας φανταστουμε να απαγγελουμε το ποιημα. Η φωνη μεχρι την τελευταια ενοτητα ακολουθει ενα κρεσεντο και προς το τελος εχει τον τονο της υστεριας και του πανικου. Ανταποκρινεται στην κατακρημνιση στην αβυσσο του κενου χρονου.

Ξεκινωντας την απαγγελια της τελευταιας στροφης, δεν ησυχαζει; Δεν γινεται πιο αργη και μακροπνοη; Δεν ανασαινει; Ποια ειναι εδω η μορφη του χρονου; ἐπίμονα ... πάει κι ἔρχεται. Εδω ο χρονος δεν ειναι ουτε ο γραμμικος της διαδικασιας που κατευθυνεται προς τον στοχο του, ουτε ο κενος της ξεφρενης κατακρημνισης. Στο πάει κι ἔρχεται συμβαινει μια αλλου ειδους κινηση. Θυμιζει περισσοτερο την κινηση των φυσικων φαινομενων: ο ηλιος και το φεγγαρι, το σκασιμο των κυματων στην ακτη, ο παλμος της καρδιας. Εδω δεν υπαρχει ενα υποκειμενο, ενα εμφατικο εγω το οποιο βαθέως σκέπτεται τό πρᾶγμα. Ἡ ποιητική ἰδέα ... πάει κι ἔρχεται, και μαλιστα επιμονα, παραδοξα, αγνοωντας τον ποιητη με τις εγνοιες και την ταλαιπωρια του. Ο Φερναζης της ποιητικῆς ἰδέας ειναι - κανεις.

Μεσα απο αυτο το νεο κλιμα, μεταβαλλεται η εκτιμηση του Δαρειου για τα αἰσθήματα πού θά εἶχεν οταν παρέλαβε τήν βασιλεία τῶν Περσῶν. Αρχικα ο Φερναζης εχει στον νου του δυο τινα: ὑπεροψίαν καί μέθην, η κατανόησι τῆς ματαιότητος τῶν μεγαλείων. Μπορουμε να φανταστουμε οτι ο ιδιος ο Φερναζης, συγγραφοντας τό ἐπικόν του ποίημα, διακατεχεται απο ὑπεροψίαν καί μέθην - περιμενει ν' ἀναδειχθεῖ, καί τούς ἐπικριτάς του, / τούς φθονερούς, τελειωτικά ν' ἀποστομώσει. Ο ιδιος ο Δαρειος, για να ανεβει στον θρονο, εκανε σημεια και τερατα. Ο Φερναζης αδιαφορει για την ιστορικη αληθεια. Το θεμα του ειναι τι θα αρεσει περισσοτερο στον ἔνδοξό μας βασιλέα, Μιθριδάτη, Διόνυσο κ' Εὐπάτορα. Αυτα σκέπτεται, αναλύει: απορριπτει ὑπεροψίαν καί μέθην. Πιο ταιριαστο, για τον Μιθριδατη, ειναι η κατανόησι τῆς ματαιότητος τῶν μεγαλείων. Τεινει να παρουσιασει τον Δαρειο σχεδον σαν αγιο, ενα ψεμα που φτανει στα ορια της κοροϊδιας. Κατα κει τον οδηγει η δικη του ὑπεροψία καί μέθην.

Στο κλιμα της ποιητικῆς ἰδέας τετοιοι λογαριασμοι δεν εχουν τοπο. Η ποιητική ἰδέα αδιαφορει για σκοπιμοτητες και μεγαλεια. Η γνωμη του οποιου Μιθριδατη, της ειναι αδιαφορη. Εχει βρεθει στην κατανόησι τῆς ματαιότητος τῶν μεγαλείων. Και ο Δαρειος πλεον μπορει να προβαλει στο δικο του φως, αβιαστα. Φυσικα, ειχε ὑπεροψίαν καί μέθην.

Αν η ποιητική ἰδέα ανοιγει τα ματια για την αληθεια τῆς ματαιότητος τῶν μεγαλείων, τοτε ὑπεροψία καί μέθη προβαλλουν σε αλλο φως. Τωρα δειχνονται περισσοτερο σαν εξεγερση εναντια στην ματαιότητα, σαν αλμα στο κενο της σαγηνης που τα μεγαλεῖα ασκουν, σαλτο μορταλε στην μαυρη τρυπα της πλανης τους.

Πως ερχεται η ποιητική ἰδέα; Ειδαμε, οχι απο επιλογη. Ο ποιητης βρισκει να βρισκεται πλεον σε ενα αλλο κλιμα. Το χαρακτηριζει, ειδαμε, ενας αλλος χρονος, ενας αλλος ρυθμος που επιβαλλεται, που ἐπίμονα … πάει κι ἔρχεται. Ο χρονος αυτος, που δεν σε ρωταει, ο α-προσωπος, ο απ-ανθρωπος, το γνωρισαμε ηδη στην μεταβολη του ρυθμου της απαγγελιας που μας επιβληθηκε απο μονος του, ειναι ενα ανοιγμα και μια ανασα. Το πλησιεστερο ονομα γι' αυτον τον χρονο ειναι η αρχαια μας λεξη ΣΧΟΛΉ, και η ζωη που της ανταποκρινεται ο ΒΙΟΣ ΘΕΩΡΗΤΙΚΟΣ, που δεν εχει τιποτε να κανει με την σημερινη "θεωρια".

Ο βασικος κανονας της ψυχαναλυσης αφηνει χωρο γι' αυτον ακριβως τον χρονο, αφηνει το πάει κι ἔρχεται, ακομα και μές σ’ ὅλη ... τήν ταραχή καί τό κακό. Ο θεραπευτης σ' αυτον τον χρονο κινειται και η ευρυχωρια που ανοιγεται, καθως δεν σκέπτεται, δεν ἀναλύει, επιτρεπει, επι-τρεπει τον συνομιλητη του σε ενα τετοιο ανοιγμα, σε μια τετοια ανασα.