Οπως η "μουσικη παιδεια" αναφερεται σε κατι περαν της εκμαθησης ενος οργανου, η "πολιτικη παιδεια" σε κατι περαν της συμμετοχης σ' ενα πολιτικο κομμα, ετσι και η "θεραπευτικη παιδεια" δεν εξαντλειται στον χωρο των θεραπευτικων σχολων, δεν τις ανταγωνιζεται και δεν τις υποκαθιστα. Αντιθετα, οπως στη μουσικη και ισως και στην πολιτικη, μια καποια σχολη ειναι η σκαλα προς τη θεραπευτικη παιδεια. Οταν κανεις την ανεβει, μπορει και να την πεταξει.

Προκειται για τη μορφη της παιδειας που εννοουσε ο Πλατωνας: "Περιαγωγη ολης της ψυχης": Η θεραπευτικη παιδεια ονομαζει εκεινη τη διασταση οπου ενας θεραπευτης ειναι ο ανθρωπος που ειναι. Με αλλα λογια, οπου ο θεραπευτης ειναι θεραπευτης με "ολη του την ψυχη". Με αλλα λογια, οπου ο θεραπευτης θεραπευει προπαντων με το δικο του ζωντανο παραδειγμα.

Εδω οδηγος προς μια τετοια παιδεια ειναι η εδραιωμενη πεποιθηση οτι περαν της οποιας θεραπευτικης κατευθυνσης, περαν των οποιων τεχνικων και θεωρητικων γνωσεων, ο επαρκης θεραπευτης χαρακτηριζεται απο μια οξυτητα του βλεμματος, μια ευρυτητα της καρδιας και του νου, ενα βαθος του λογου που δεν ερχονται απο τη μελετη της ψυχιατρικης και της ψυχολογιας αλλα απο αλλου.

Η θεραπευτικη παιδεια, οπως επιδιωχθηκε σε μαθηματα μου που ξεκινησαν στην Ελλαδα πριν απο δεκαπεντε χρονια, και πλεον συνεχιζονται στο πλαισιο του εκπαιδευτικου προγραμματος της Εταιρειας, αποκταται στον οριζοντα μιας διαρκους συνομιλιας με μεγαλες μορφες της νοησης και της ποιησης των αρχαιων και νεοτερων χρονων: Προσωκρατικοι, αρχαιοι λυρικοι και τραγωδοι, συγχρονοι δασκαλοι του Ζεν, Freud, Heidegger, Wittgenstein, Hölderlin, Celan, Γεωργιαδης κ.α.

Φυσικα δεν προκειται για τη μεταδοση μιας "διδακτεας υλης" και την αποκτηση γνωσεων. Προκειται περισσοτερο για την εξοικειωση σ' ενα ανοιγμα, οπως π.χ. ο καπετανιος που κανει δρομολογια στη λιμνη και καλειται εφεξης να ταξιδευει στο πελαγος. Στα καθ' ημας, η εξοικειωση στο "πελαγος" επιδιωκεται με τους παρακατω τροπους:

1. Το πρωτο ειναι η εμπειρια μιας προσωπικης θεραπειας, της λεγομενης "εκπαιδευτικης αναλυσης" που δεν διαφερει σε τιποτα απο οποιαδηποτε αλλη αναλυση.

Σ' αυτο το ευρυ πεδιο δεν θα επεκταθω ιδιαιτερα. Θα υπογραμμισω μονο οτι η κατευθυνση δεν ειναι αυτη της "θεραπειας" των λεγομενων "ψυχοπαθολογικων συμπτωματων" αλλα, παντα με την εννοια της "περιαγωγης ολης της ψυχης", η μαθητεια στη συνομιλια, στη δυνατοτητα να βλεπει, ν' ακουει και να μιλα. Τα αλλα ερχονται απο μονα τους.

2. Στη θεραπευτικη συναντηση, οπως ανεφερα, ο θεραπευτης μετεχει με τον εαυτο του. Ο "εαυτος" δεν χρησιμοποιειται εδω ως ορος της ψυχολογιας. Σημαινει την μη περαιτερω αναλυσιμη ιδιαιτεροτητα μου, την «εκαστοτητα» μου, σημαινει την πρωτογενη και παντα εκ νεου δοκιμαζομενη ταυτολογια του οτι ειμαι αυτος που ειμαι. Σημαινει την αναγκη και το καλεσμα να αναλαβω το δικο μου και οχι να επιδιωκω αυτο που θα 'θελα η θα 'πρεπε να ειμαι.

Ο θεραπευτης ως θεραπευτης δεν καλειται να παρει αποσταση απο τον εαυτο του αλλα να υπεισελθει σ’ αυτον ακομη περισσοτερο: να γνωρισει, να δεχτει και να εκπροσωπησει ακομη καθαροτερα τις αναφορες, τις θεσεις και τις αποριες, τις διαπλοκες αληθειας και πλανης, και ακομη τα αλεκτα που του ανταποκρινονται.

Ενας δυνατος δρομος προς το καλεσμα του εαυτου ανοιγεται εκει που οι συμμετεχοντες φερνουν κειμενα της δικης τους ελευθερης επιλογης, τα οποια διαβαζονται και συζητουνται απο κοινου. Το νοημα δεν εξαντλειται στο εκαστοτε παρουσιαζομενο κειμενο. Το κρισιμο ειναι η ιδια η ελευθερη επιλογη, στην οποια οι συμμετεχοντες ενθαρρυνονται. Προκειται για μια ελευθερια που δεν ειναι κεκτημενη. Χρειαζεται να τολμηθει και να μαθευτει. Τολμαται το ανοιγμα, και συναμα ο περιορισμος σ’ εκεινη τη συνομιλια με την παραδοση που προσιδιαζει στον εαυτο του, που τον αφορα, οπως τον αφορα, αυτον και μονον αυτον.

3. Το αποφασιστικο σημειο, στο οποιο ο θεραπευτης δοκιμαζεται, ειναι η ερμηνεια: Ο λογος του θεραπευτη αναγνωριζει και ονομαζει πραγματα που αφορουν τον θεραπευομενο, οπως ερχονται στη συνομιλια τους, στη μοναδικοτητα και στο ανεπαναληπτο της στιγμης, και που γι’ αυτο δεν εχουν ποτε μεχρι τωρα αναγνωριστει και ονομαστει. Ειναι μια ικανοτητα, που ομοια της μονον ο λογοτεχνης και ο φιλοσοφος χρειαζεται να κατεχουν.

Η ζητουμενη ικανοτητα του λογου ενασκειται αφενος με κειμενα που γραφουν οι συμμετεχοντες και συζητουνται, οπου αναζητειται η επαρκης διατυπωση αυτου που θελει να ερθει σε γλωσσα, και αφετερου με τη μελετη γραφων απο τη παλαιοτερη και νεοτερη γραμματεια, οπου δινεται προσοχη σε ο,τι λεγεται και στον τροπο που λεγεται.

4. Αυτη ακριβως η ικανοτητα ειναι που αποκταται και με ο,τι συνηθιστηκε να ονομαζεται "εποπτεια". Η "εποπτεια" δεν ειναι παρα η ασκηση εκεινης της προσοχης, χαρη στην οποια ο θεραπευτης ακουει τα ρητα και τα αρρητα, φερνει σε γλωσσα τα κυοφορουμενα, σωπαινει εκει που χρειαζεται ν’ απαντησει με τη σιωπη του.

Ο εποπτευομενος ασκειται καταρχην στο να περιγραφει ενα στιγμιοτυπο: Να μη μιλα με σημειο αναφορας τον εαυτο του, να μην καταφευγει σε ψυχολογικους και ψυχοπαθολογικους ορους, να μη συγκρινει "περιστατικα", να μη συγχεει περιγραφη και εξηγηση.

Οσο καθαροτερη ειναι η περιγραφη, τοσο καθαροτερα ο εποπτευων γινεται επ-οπτης, βλεπει το τι διαμειβεται, τοσο ευκρινεστερα ακουει τον θεραπευομενο ο ιδιος, τοσο αμεσοτερα υπεισερχεται ο ιδιος σε μια συνομιλια μαζι του. Ετσι μπορει να μιλησει σαν αυτος να ηταν ο θεραπευτης, και ο εποπτευομενος γινεται μαρτυρας αυτης της συνομιλιας.

Το νοημα δεν ειναι να επισημανθει στον εποπευομενο το σωστο και το λαθος αλλα να γνωρισει στο παραδειγμα του εποπτευοντος μια θεραπευτικη σταση. Στην αντιπαραθεση μ' αυτην, μια αντιπαραθεση που θα περασει απο τη μιμηση και την αντισταση, θα διαμορφωθει με τον καιρο η δικη του θεραπευτικη σταση.

5. Οσο περισσοτερο ανοιχτη ειναι η θεραπευτικη συνομιλια, τοσο λιγοτερο θα περιοριστει στην ανακουφιση των συμπτωματων. Με τη μια η την αλλη μορφη, συγκεκαλυμμενα η ρητα, θα ανακυψουν τα βασικα ερωτηματα για το νοημα της ζωης, για το "ποιος ειμαι", "απο που ερχομαι" και "που παω", θα γινει ο ιδιος ο ερωτων, οταν το λεει η καρδια του, ζητημα ζωης και θανατου. Ο θεραπευτης, για να ανταποκριθει με την απαιτουμενη επαρκεια, χρειαζεται να εχει ιδιαιτερη εξοικειωση μ’ αυτα, τα πρωτα και υστατα ερωτηματα.

Η ζητουμενη εξοικειωση αποκταται με τη μελετη των μεγαλων νοητων και ποιητων της αρχαιοτητας και των νεωτερων χρονων, αυτων που αναφερθηκαν προηγουμενως, και αλλων. Σ’ αυτες τις γραφες αναγνωριζονται δρομοι και νοηματα που μας αφορουν και μας κατευθυνουν και μας καθιστουν ικανους για μια επαρκεστερη συνομιλια με τους ανθρωπους που ερχονται σ’ εμας αναζητωντας τελικα δρομο και νοημα και κατευθυνση.

6. Περιττο να ειπωθει οτι δεν προκειται για πεντε διαφορετικα σημεια αλλα για πεντε τροπους εκμαθησης και εξοικειωσης στο ενα και μονο ζητουμενο.

Ας μην βιαστουμε να το προσδιορισουμε με ενα ονομα. Διοτι το ονομα του θα το βρει καθε φορα, οσο το βρει, μεσα απο την ιδια την αναζητηση.