Υπηρξαν στη ζωη μου καποιες στιγμες που, οπως λεμε, "εγραψαν" - με συγκινησαν, με σημαδεψαν, πηραν μια μονιμη θεση στον κοσμο, τον στιγματισαν. Αρχικα και για μεγαλο διαστημα παρεμεναν βουβες. Επιμονες και αμετακινητες.

Τα τελευταια χρονια λοιπον μου συμβαινει κατι πρωτογνωρο: Τυχαινει καποτε να εχω μια αναλαμπη. Και ανακαλυπτω, οπως συμβαινει σε μερικα ονειρα, οτι ο κοσμος εχει μεταβληθει. Τοτε καποια απ' αυτες τις αλλοτινες στιγμες ανασαλευει. Αποκτα πλεον μια επισημη θεση στον κοσμο. Γινεται οικεια, μπορω και συνομιλω μαζι της.

Το ονομα που μου ηρθε γι' αυτες τις εμπειριες, δεν ξερω πως κι απο που, ηταν "γεραματα".

Η στιγμη τωρα με την οποια τουτη η ομιλια δοκιμαζει να συνομιλησει ηρθε πριν απο καπου σαραντα χρονια οταν διαβασα τους παρακατω στιχους απο το ποιημα του Γιωργου Σεφερη "Τελευταιος Σταθμος":

Κι α σου μιλω με παραμυθια και παραβολες

ειναι γιατι τ' ακους γλυκοτερα,

κι η φρικη δεν κουβεντιαζεται γιατι ειναι ζωντανη

γιατι ειναι αμιλητη και προχωραει·

Στην απορια αυτων των στιχων, μη με ρωτατε γιατι, συγκαταλεχθηκαν και λιγες φρασεις απο το δοκιμιο του ιδιου ποιητη με τον τιτλο "Παντα πληρη θεων". Σας τις διαβαζω:

Οσο για τους ναους, αν ενας πολυ στενος μου φιλος γυρευε να τους προσεγγισει με τη συντροφια παλαιων κειμενων, θα τολμουσα να τον συμβουλεψω να εξοικειωθει με κειμενα που τον φερνουν προς αυτους απο δρομους πλαγιους, οχι με αμεσες περιγραφες. [...] Να προτιμησει αυτη την ευρυχωρια. Κι αν ο πολυ στενος μου φιλος επιμενει να ειμαι πιο συγκεκριμενος, θα του ελεγα οτι τουτες τις μερες που εγραφα τις παρουσες σελιδες ειχα στο νου τους στιχους του Ομηρου για τις πενηντα βαγιες στο παλατι του Αλκινοου [...] - τοσο απομακρος ημουν.

Εκεινα τα χρονια οι λογοι του Σεφερη δεν ειχαν ουσιαστικη θεση στον κοσμο μου. Σ' αυτον το δομημενο με τις παραστασεις της επιστημονικης σκεψης που μου εντυπωθηκαν στο σχολειο και στα αμφιθεατρα της Ιατρικης, αλλα και στις πρωτες μου περιδιαβασεις σε ψυχιατρικα και ψυχαναλυτικα κειμενα, σ' αυτον τον κοσμο λοιπον ισχυε το δογμα πως ολα "κουβεντιαζονται", εξηγουνται κι ερμηνευονται, καθως για ολα υπαρχει ενα "γιατι", και πως για καθε "απομακρο" υπαρχει μια υποσυνειδητη συνδεση και συσχετιση.

Και παλι εκεινοι οι λογοι ειχαν αρκετη δυναμη για να μην μπορω και να τους απορριψω. Ετσι εγινε κι εμειναν αποριες. Σκοτωματα στο οπτικο πεδιο του νεαρου επιστημονα.

Και ηδη καθως γραφω κι εξιστορω το τι εγινε και τελικα εφτασα να κατοικω εναν κοσμο οπου τα "παραμυθια" και οι "παραβολες" εχουν τοπο, οπου καποτε υπαρχει "ευρυχωρια" και μπορω να ειμαι, με την παραπανω εννοια, "απομακρος", εχω προς στιγμη την ταση να σας εκθεσω αυτην τη μεταβολη σαν μια διαδικασια, σαν να υπηρχε μια συνεχεια που οδηγησε απο το ενα στο αλλο.

Κυριες και κυριοι, τετοια συνεχεια δεν υπηρξε ποτε! Χωρις να το καταλαβω, καποτε αντιληφθηκα πως ειμαι πλεον αλλου και πως το παρελθον εχει γινει ενα "μια φορα κι εναν καιρο...", σαν παραμυθι. Μηπως ειμαι κι εγω ο ιδιος παραβολη; Και τωρα που τα λεω αυτα βλεπω αχνα ενα αλλο σκοτωμα να φωτιζεται. Ειναι ενα μικρο κειμενο του Kafka με τιτλο "Για τις παραβολες". Σας το μεταφραζω:

Πολλοι παραπονιουνται πως οι λεξεις των σοφων ειναι παντα και μονο παραβολες, ομως ανεφαρμοστες στην καθημερινη ζωη κι εμεις αυτην εχουμε μονο. Οταν ο σοφος λεει "Περνα απεναντι", μ' αυτο δεν εννοει οτι κανεις πρεπει να περασει στην αλλη πλευρα του δρομου, κατι που κανεις θα μπορουσε και να το κανει αν αξιζε το αποτελεσμα, αλλα εννοει ενα καποιο μυθικο απεναντι, κατι που δεν γνωριζουμε, που ουτε κι απ' αυτον μπορει να προσδιοριστει περισσοτερο και που επομενως εδω δεν μπορει να μας βοηθησει καθολου. Ολες αυτες οι παραβολες το μονο που τελικα θελουν να πουν ειναι πως το ασυλληπτο ειναι ασυλληπτο, κι αυτο το ξεραμε. Ομως αυτα που καθημερινα μας παιδευουν ειναι αλλα πραγματα.

Οπου ενας ειπε: "Γιατι αμυνεστε; Αν ακολουθουσατε τις παραβολες, τοτε θα ειχατε γινει παραβολες οι ιδιοι, κι ετσι θα ειχατε απαλλαγει απο τους καθημερινους κοπους".

Ενας αλλος ειπε: "Παω στοιχημα πως κι αυτο ειναι παραβολη".

O πρωτος ειπε: "Κερδισες".

O δευτερος ειπε: "Ομως δυστυχως στην παραβολη μονο".

O πρωτος ειπε: "Οχι, στην πραγματικοτητα. Στην παραβολη εχασες".

O δευτερος κερδισε στην πραγματικοτητα, καθως μονο μεσα απο την πραγματικοτητα μπορει να πει "Παω στοιχημα πως κι αυτο ειναι παραβολη". Αυτος που εχει γινει παραβολη ο ιδιος, ποτε δεν θα μιλησει για παραβολη, οπως, συμφωνα μ' ενα παραδειγμα του Wittgenstein, ενα γραμμοφωνο ποτε δεν θα πει "Ειμαι μονο ενα μηχανημα".

Κυριες και κυριοι, αυτοι ειμαστε, "πραγματικοτητα" και "παραβολη". Σ' αυτο το αδηλο "και" δηλωνεται η "ευρυχωρια", δηλαδη το "απομακρο" του Σεφερη, σ' αυτο κερδιζεται και χανεται το στοιχημα μιας ζωης. Ο Hölderlin το αναφερει ως εξης:

Με την αξια του, και ομως ποιητικα κατοικει ο ανθρωπος πανω σ' αυτην τη γη.

Και τι γινεται με την ψυχοθεραπεια; Μηπως την αφορουν μονο "αυτα που καθημερινα μας παιδευουν" (Kafka) και που ειναι "αλλα πραγματα"; Η μηπως τα "προβληματα" ανακυπτουν και υφιστανται ακριβως οταν ειμαστε τυφλοι για το "ασυλληπτο"; Μηπως, απο τη στιγμη που θα δει τις καταστασεις που ονομαζονται "προβληματα" σ' ενα, αναφερω την εκφραση οπως τη χρησιμοποιει ο Wittgenstein, "αλλο φως", διαλυονται και χανονται σαν τη ζαχαρη στο νερο; Μηπως το "Περνα απεναντι" ποτε δεν αρχιζει και ποτε δεν τελειωνει στο κρασπεδο του πεζοδρομιου αλλα μιλα συγχρονως και παντα, εστω αρρητα και αγνωρα, για κατι το "μυθικο"; Τις μερες που ετοιμαζα την ομιλια ενας αντρας παραπονεθηκε πως τον τελευταιο χρονο παχυνε, καθως τον πιανουν κρισεις βουλιμιας. Του ζητω να μου περιγραψει μια προσφατη. Λεει:

- Το απογεμα κατεβασα δεκα κομματια αποξηραμενο ανανα.

Του απαντω:

- Αν αυτη η, ας την πουμε, "δοσοληψια" με τον ανανα γινοταν σε γλωσσικο επιπεδο, τι θα λεγονταν μεταξυ σας; Τι θα σας ελεγε ο ανανας; Τι θα του λεγατε;

Ο αντρας, που τυχαινει να ειναι και ψυχιατρος, οταν μιλησε για τα κομματια του ανανα που κατεβασε, ειχε προσθεσει πως αυτο οφειλεται στην απογοητευση απο εναν στενο συγγενη του. Εκανε μια συνδεση των βουλιμικων του κρισεων με συναισθηματα που τον παιδευουν. Εκανε ενα ειδος ερμηνειας.

Η ερωτηση μου δεν επιδιωκει καποια συνδεση, δεν υπεισερχεται στη δικη του, δεν αποσκοπει σε καποια "καλυτερη". Αφηνει τη βουλιμια του να ερθει σ' ενα αλλο φως.

Ποια ειναι η διαφορα;

Πρωτον. Ο,τι αυτος χαρακτηρισε ως ενδοψυχικη διαδικασια, οπου ενα συναισθημα μεσα απο διαφορους μηχανισμους εκδηλωνεται ως βουλιμια, στην ερωτηση μου προς αυτον γινεται μια συνομιλια με τον ανανα ως ενα αλλο, ως ενα, κι εδω ερχεται μια λεξη του ποιητη Paul Celan, "απεναντι", μια συνομιλια που διαμειβεται οχι μεσα του αλλα στον κοινο κοσμο.

Δευτερον. Σ' αυτο το αλλο φως, το βουλιμικο επεισοδιο παιρνει μια διασταση, για να χρησιμοποιησω τη λεξη του Kafka, "μυθικη": αντρας και ανανας μιλουν μεταξυ τους.

Τριτον. Αν επεδιωκα μια ερμηνευτικη συνδεση, θα το εκανα, περα και πριν απο καθε στοιχειο "ενσυναισθησης", μεσα απο την πιστη σε μια θεωρια που λεει πως βουλιμια κι απογοητευση συσχετιζονται. Λεω "πιστη" γιατι μια τετοια συσχετιση ουτε να αποδειχθει μπορει ουτε και να απορριφθει. Μια τετοια πιστη δεν εχει κανενα νοημα - ειναι α-νοητη (Wittgenstein). Και φυσικα η αντιδραση του πελατη, παρα το συχνα λεγομενο, δεν ειναι κριτηριο - κατω απο ορισμενες συνθηκες, οχι και τοσο σπανιες, κανεις μπορει να συμφωνησει ακομα και πως πεταει ο γαιδαρος.

Τεταρτον και κυριο. Η προσφυγη στην ερμηνεια ερχεται, ειπα, μεσα απο την πιστη σε μια θεωρια που λεει πως βουλιμια κι απογοητευση συσχετιζονται. Ομως η πραξη της συσχετισης ειναι πραξη σκεψης. Θα σκεπτομουν. Την ερωτηση που εκανα δεν τη σκεφτηκα. Μου ηρθε. Και μου χαρισε μια "ευρυχωρια" που μου επετρεψε να την πω μ' εναν τονο αναλαφρο, σχεδον σαν να του 'λεγα: "Ελα τωρα να παιξουμε!".

Στο αλλο φως, στο οποιο η ερωτηση μου μετεθεσε το βουλιμικο επεισοδιο του αντρα, δεν ανηκει μονο η λεκτικη της διατυπωση, αλλα προπαντων αυτο το αναλαφρο, ο χαρακτηρας του παιχνιδιου. Ειναι το καλεσμα που συναντησαμε ηδη "να γινει ο ιδιος παραβολη".

Με την απομακρυνση προς την "ευρυχωρια" της παραβολης δεν απομακρυνομαστε απο το βουλιμικο επεισοδιο, απο τον αντρα που κατεβαζει το ενα κομματι ανανα μετα το αλλο, οπως συμβαινει οταν το συσχετιζουμε, π.χ., με την απογοητευση του κι επικεντρωνομαστε πλεον σ' αυτην, αλλα το πλησιαζουμε.

Θα το πω αξιωματικα: Τα ουσιαστικα πραγματα, και η δουλεια μας των θεραπευτων με ουσιαστικα πραγματα εχει να κανει, δεν κατανοουνται, δεν εξηγουνται, δεν αποδεικνυονται. Φαινονται, και μαλιστα τοτε οταν ερθουν σ' ενα αλλο φως. Ειναι οπως, κι εδω ανακαλω τον καιρο που ημουν υποβοηθος στο εργαστηριο της Ανατομιας, ειναι οπως οταν κατω απο το μικροσκοπιο στον αδιαφοροποιητο ιστο προστεθει μια χρωστικη ουσια και τοτε διαγραφονται κυτταρα προηγουμενως αθεατα.

Στο θεραπευτικο μας στιγμιοτυπο μειναμε κει που ρωτησα τον αντρα:

- Αν αυτη η, ας την πουμε, "δοσοληψια" με τον ανανα γινοταν σε γλωσσικο επιπεδο, τι θα λεγονταν μεταξυ σας; Τι θα σας ελεγε ο ανανας; Τι θα του λεγατε;

Η απαντηση του ηταν:

- Ο ανανας θα μου ελεγε: "Ειμαι γλυκος!".

Εγω:

- Θα σας προσφερονταν;

Αυτος:

- Ναι.

Εγω:

- Το εχετε ζησει, καποιος να σας προσφερεται;

Κανεις θα ετεινε να αντιληφθει τα λογια του ανανα μεταφορικα και να υποθεσει οτι εδω εχουμε να κανουμε με εναν ανθρωπομορφισμο οπου ο ανανας παρασταινεται σαν ανθρωπος που προσφερεται στον αντρα, κατι που τελικα βοηθα τον θεραπευτη να το παει εκει που καιει, στο οτι, π.χ., η μητερα κι ο πατερας του δεν του προσφερθηκαν αληθινα ποτε. Τοτε η ιστορια με τον ανανα θα ηταν ενα κολπο του θεραπευτη, μια μικρη απατη με "καλο σκοπο".

Πρωτον, απο κολπα και μικροαπατες, που πολλες φορες κρυβονται πισω απο το μανδυα της "τεχνικης", τιποτα καλο δεν προκυπτει.

Δευτερον, αν ο ανανας ηταν ανθρωπομορφιζουσα μεταφορα, τοτε θα παρασταινονταν σαν ανθρωπος, θα χανονταν καθε "ευρυχωρια" και φυσικα δεν θα μπορουσε να γινει λογος για "αλλο φως" και το "παρα-" της παραβολης θα ηταν τελικα ψεμα.

Αν λοιπον ανανας και ανθρωπος διατηρουν τη διαφορα τους, πως ειναι δυνατο να παραβαλλονται μεταξυ τους; Να συνερχονται σε μια σχεση, καλυτερα, σε μια συναψη, αυτην της παραβολης;

Για τη δυνατοτητα μιας μη ανθρωπομορφιστικης εννοησης του λεγομενου "μεταφορικου λογου", για τη δυνατοτητα δηλαδη στη "μεταφορα" να μην μεταφερεται τιποτα αλλα τα δυο μερη να αντιπαραβαλλονται, και ετσι μονο να αποληγουν στη μεταξυ τους εγγυτητα, σταθηκε για μενα αποφασιστικη η ερμηνεια απο τον Heidegger ενος ποιηματος στο οποιο δεν αναφερεται μεν καποιος ανανας αλλα ο ηλιος, που εμφανιζεται σαν αγροτισσα. Γραφει ο Heidegger:

Ποιος θα το αμφισβητουσε οτι εδω [...] ο ηλιος παρομοιαζεται με τη μητρικη αγροτισσα; Η μηπως, αντιθετα, η ουσια της αγροτισσας και της μητερας εμφανιζεται στη μεγαλη ουρανια εικονα του ηλιου; Μηπως λοιπον εδω απλως παρομοιαζεται το ενα με το αλλο; Ενδεχομενως το ποιημα δεν μιλα με μια παρομοιωση αλλα με μιαν ομοιωση. Ομοιος [μεσα απο την ετυμολογια της γερμανικης λεξης "gleich", "gelich", "ge-lich"] θα πει περισυλλεγμενος στην αυτη μορφη.

Ομως ποια ειναι στο ποιημα η αυτη μορφη; Ο ηλιος, η η αγροτισσα; Η μηπως το αυτο στο οποιο η ουσια των δυο συμφερεται δεν ειναι ουτε ο ουρανος (ηλιος) καθαυτον ουτε η γη και οι ανθρωποι καθαυτους; Το αυτο στο οποιο ηλιος και αγροτισσα παρ-αγονται ποιητικα δεν ειναι αραγε πραγματι η συνηχηση εκεινης της συνολης περιοχης μεσα απο την οποια μιλα το ποιημα; Γι' αυτο και ο ηλιος ισως δεν προσωποποιειται και δεν υποκειται στον ανθρωπομορφισμο. Διοτι, ετσι πρεπει επιτελους να ερωτησουμε, τι θα πει σ' αυτον τον βεβιασμενο λογο περι προσωποποιησης και ανθρωπομορφισμου το ονομα "ανθρωπος"; Δεν ειναι εκεινος ο οποιος εκ φυσεως παραμενει αρμοσμενος σ' εκεινη την περιοχη που φανερωνεται στο μορφωμα του ποιηματος;

Την "περιοχη", στην οποια ο Heidegger αναφερεται, δεν μπορουμε να τη συζητησουμε διεξοδικα. Ας συγκρατησουμε μονο οτι ο ανθρωπος ως αρμοσμενος σ' εκεινη την περιοχη δεν ειναι πρωτιστα ενα υποστασιοποιημενο ον, δεν ειναι υποκειμενο, οργανισμος, ψυχικο οργανο και τα συναφη, και ο ανανας, συμπληρωνω, δεν ειναι πρωτα καρπος και αντικειμενο της γεωπονιας και του εμποριου και διατροφικο ειδος. Αν ηταν ετσι, τοτε ανθρωπος και ανανας δεν θα ειχαν τιποτα το κοινο και η φραση μου προς τον αντρα θα ειχε νοημα μονο εαν ο ανανας "προσωποποιουνταν".

O Heidegger υποδεικνυει τη δυνατοτητα αντρα και ανανα να συναρμοζονται στην αυτη μορφη, στο ταυτοσημο της οποιας συνηχει εκεινη η αινιγματικη "συνολη περιοχη". Ανανας και αντρας δεν ειναι το ιδιο, ομως αρμοζονται στο αυτο. Μονον ετσι γινεται και συνομιλουν κι ο ανανας του προσφερεται με τα λογια "Ειμαι γλυκος!".

Απο μια αποψη ακολουθωντας τον Heidegger, απο μιαν αλλη τον Wittgenstein, θα ελεγα οτι ενα ονομα γι' αυτην την περιοχη ειναι η λεξη "παιχνιδι". Τη συναντησαμε ηδη οταν εκανα λογο για την "ευρυχωρια" και τον αναλαφρο τονο με τον οποιο αποτανθηκα στον αντρα.

Το οτι ο ανανας μπορει να μιλαει, να λεει κατι στον αντρα, δεν ειναι τοσο περιεργο οσο εκ πρωτης οψεως φαινεται. Εχει τον τοπο του, π.χ., στα παραμυθια, στα δημοτικα μας τραγουδια -θυμηθειτε το "τρια πουλακια καθονται..."-, στον κοσμο των παιδιων.

Στην ενηλικιωση το παιδι δεν μενει πισω. Αντιθετα, γινεται περισσοτερο παιδι, γιατι τωρα, εναντια στην πιεστικοτητα (Kafka) των "αλλων πραγματων...για τα οποια κοπιαζουμε καθε μερα", πρεπει να κερδηθει απο την αρχη. Εδω το παιχνιδι δεν ειναι μια δραστηριοτητα του ανθρωπου αλλα ο τροπος με τον οποιο στα παιδικα και στα εσαει παιδικα ματια δειχνονται ολα τα πραγματα.

Και γιατι "πρεπει" ο κοσμος σαν παιχνιδι να ξανακερδηθει; Να σωθει; Διοτι αυτο το παιχνιδι ειναι δεσμευτικο: Δεν το παιζουμε αλλα ειμαστε εμεις καθαυτους παικτες του κατοικωντας αυτον τον κοσμο επανω στη γη και κατω απο τον ουρανο. Και μ' αυτο δεν λεγεται τιποτα διαφορετικο απο τη φραση του Kafka πως ειμαστε παραβολη. Και τιποτα διαφορετικο απο ενα λογο του Γεωργιαδη για την "ιδιομορφια της ελληνικης πραγματικοτητας, του ελληνικου νου": "αφενος το απιστευτα φωτεινο, καθαρο, αξιοθαυμαστα λογικα ακριβες, αφετερου το "ονειρο"".

Και τιποτα διαφορετικο απο τη φραση του Hölderlin που ηδη ακουσαμε: "Με την αξια του και ομως ποιητικα κατοικει ο ανθρωπος επανω σ' αυτην τη γη".

Επειδη το παιχνιδι αυτο καποτε διαπερνα και διαμορφωνει και καθοριζει τα παντα, ο αντρας κι ο ανανας μπορουν να συνομιλουν, ο ανανας μπορει να του μιλα και να του προσφερεται.

Ενας δασκαλος μου, ο Medard Boss, ελεγε, θυμαμαι, σ' ενα σεμιναριο πως ο ισκιος του δεντρου ειναι μεν απο την αποψη της οπτικης φυσικο φαινομενο, ομως απο μιαν αλλη αποψη ισως, ειχε συμπληρωσει με τη συστολη που αρμοζει οταν λεγεται κατι καιριο, ισως το δεντρο χαριζει τον ισκιο του. Κι αυτην τη χαρη μονο σαν παιχνιδι κανεις μπορει να την εννοησει.

Ενα παραδειγμα ακομα. Μπορουμε να πουμε οτι σ' εναν ποδοσφαιρικο αγωνα παιζουν δυο ομαδες, με παικτες που διακρινονται η οχι, με τα γκολ, νικες και ηττες, με οπαδους που τα ζουν ολ' αυτα με τον δικο τους τροπο, κι ακομα, οταν προκειται για μεγαλες ομαδες, με σημαντικες οικονομικες, πολιτικες προεκτασεις κτλ.

Θελει μονο ενα αλλο φως για να δειχτει ο ποδοσφαιρικος αγωνας σαν τελετουργια για χαρη της μπαλας, της "στρογγυλης θεας", η χαρη της οποιας προσφερεται, οπως καλη ωρα ο ανανας κι ο ισκιος του δεντρου, σ' αυτους που ειναι δεκτικοι και ανταποκρισιμοι σε μια τετοια χαρη - που εχουν αυτο το χαρισμα.

Το ετσι εννοουμενο παιχνιδι ειναι η ανταποκριση στη χαρη, ειναι το εμπρακτο "ευ-χαριστω".

Στην πραξη της ευχαριστιας μπαλα και δεντρο και ανανας γινονται οικεια, συναπαρτιζουν την οικοσκευη της αλλης, της "ποιητικης κατοικησης" του ανθρωπου "επανω σ' αυτην τη γη". Υπαρχει η χαρα - οχι το "συναισθημα", οχι το μισο που το αλλο μισο του θα ηταν η λυπη, αλλα η ανασα της εμπρακτης ευχαριστιας, ο χαιρετισμος αυτου που με τη χαρη του χαρισε και παλι εναν κοσμο φιλοξενο.

Κυριο χαρακτηριστικο του ειναι οτι ο ανθρωπος δεν αποτελει θεμα. Ενας στιχος απο το ποιημα του Σεφερη "Φωτιες του Αϊ-Γιαννη" λεει:

Μηπως εγινε ποτες φωτια που να μην την αναψε καποιο παιδι, ω Ηροστρατε;

Κατα την παραδοση, τον 4ο αιωνα π.Χ. ο Ηροστρατος εβαλε φωτια στο ναο της Αρτεμιδας στην Εφεσο για ν' απαθανατισει το ονομα του. Στο ποιημα η πραξη του φανταζει σ' ενα αλλο φως. Ειναι το παιχνιδι ενος παιδιου που συνεπαιρνεται απο τη μαγεια της φωτιας.

Στο θεραπευτικο μας στιγμιοτυπο, στην ερμηνεια του ψυχιατρου το θεμα επισης ειναι αυτος: η απογοητευση του, οι ματαιωμενες αναγκες του, η φυγη στο υποκαταστατο της βουλιμικης του ικανοποιησης.

Στο αλλο φως ειναι το εμπρακτο "Ναι!" στο "Ειμαι γλυκος!" του ανανα που του προσφερεται, ακριβως οπως καθε τι μπορει να μιλησει στα παιδικα αυτια και ματια και χερια και να πει "Ειμαι φωτια!" - και να γινει φωτια.

Προηγουμενως μιλησα για το α-νοητο της πιστης σε μια θεωρια που λεει πως βουλιμια κι απογοητευση συσχετιζονται. Και παλι η τελευταια μου ερωτηση στον ψυχιατρο ηταν:

- Το εχετε ζησει, καποιος να σας προσφερεται;

Φυσικα περιμενα, οπως κι εγινε, να απαντησει αρνητικα. Δεν το ειχε ζησει, ουτε με τους γονεις του ουτε αργοτερα. Η προσφορα της χαρης, ακομα και σαν ενα απλο χατηρι, του ηταν μια ξενη γλωσσα. Ηξερε να ειναι δεκτικος μονο γι' αυτο που μπορουσε να εξαγοραζει.

Ομως αυτην την απαντηση δεν την περιμενα ως το αιτιο που προκαλεσε τη βουλιμικη συμπεριφορα. Την περιμενα διοτι η προσφορα του ανανα ειναι υπερ-προσφορα. Ειναι υπερβολη. Ξεπερνα το μετρο. Ποιο μετρο; Το μετρο πεινας και χορτασης οπου ο ανανας στην πεινα προσφερεται και στη χορταση αποσυρεται.

[Θα σε φαω > η συνομιλια, το καλεσμα, γινεται επιταγη]

Την υπερβολη ως υπερβαση του μετρου οι αρχαιοι την ονομαζαν "υβριν". Και υπαρχει ενας νομος που διατυπωνεται στον Αγαμεμνονα του Αισχυλου και λεει: "φιλει δε τικτειν υβρις μεν παλαια νεαζουσαν εν κακοις βροτων υβριν". (Η παλαια υβρη εχει την ταση να γεννα νεα υβρη στους θνητους και να προξενει νεα κακα).

Την υβρη παλι δεν πρεπει να την παραστησουμε ουτε χριστιανικα σαν αμαρτια ουτε ψυχολογικα σαν παθολογικη συμπεριφορα. Οι αρχαιοι την εννοουσαν σαν εμπαιγμο των θεων. Ας κρατησουμε το "εμπαιγμος" χωρις να ρωταμε απο ποιον και προς τι. Στη λεξη εξυπακουεται οτι ο ανθρωπος και παλι δεν ειναι θεμα. Γι' αυτο και η υβρη εχει επισης το χαρακτηρα του παιχνιδιου. Μονο που το παιχνιδι το μειλιχιο τωρα γινεται αμειλικτο και η χαρη γινεται Ερινυα και εκδικειται. Ποια ειναι η εκδικηση;

Ξερεις τα σπιτια πεισματωνουν ευκολα σαν τα γυμνωσεις

λεει ενας στιχος του Σεφερη απο την "Κιχλη".

Η εκδικηση ειναι η νεαζουσα, η νεα υβρη που γεννιεται απο την παλια, ειναι οι θυελλες που κανεις θεριζει οταν σπερνει ανεμους, ειναι η αμετρη και υπερμετρη απαντηση στο γυμνωμα της ποιητικης κατοικησης, στην αγνοηση της χαρης. Αυτο περιμενα, και το ακουσα στην απαντηση του αντρα.

Ομως ακομα και στην υβρη της βουλιμιας ανθρωπος και ανανας συνομιλουν. Και εδω κρατει το παιχνιδι. Ο ανανας λεει "Ειμαι γλυκος! " κι ο αντρας του απαντα με το εμπρακτο "Ναι!": τον καταβροχθιζει.

Με την αναγνωριση του χαρακτηρα του παιχνιδιου στο οποιο αντρας και ανανας συμμετεχουν, ακομα και τωρα αποκαθισταται η δικαιοσυνη. Κι αυτο ειναι μια χαρη επισης. Θυμαμαι καποιον που μετα απο εναν καυγα και μια πληρη ασυνεννοησια με τη γυναικα του υπεφερε στη διαπιστωση του χασματος αναμεσα στις αντιληψεις και στη νοοτροπια τους. Κι αξαφνα πλημμυρισε απο ευγνωμοσυνη για το οτι, με τη γυναικα του, ειχε μπει στον κοσμο του και τον ειχε συμπληρωσει ακριβως αυτο που του ηταν εναντιο.

Αυτη η συμπληρωση του κοσμου που παντα κατα εναν τροπο συμβαινει, και συνηθως συμβαινει εις πεισμα των δικων μας προθεσεων, ειναι τελικα ο λογος που οι εμπειροι θεραπευτες δεν καταπολεμουν, π.χ., τα συμπτωματα αλλα καλουν τους πασχοντες να τα δεχτουν, να τα αναλαβουν.

Αν ποτε ο αντρας αναγνωρισει στη βουλιμια του τη χαρη της εκδικησης που αποκαθιστα τη δικαιοσυνη, δηλαδη εξισορροπει την παλια αγνοια της προσφορας με το αμετρο της νεας υπερπροσφορας, θα ειναι ευγνωμων γι' αυτην. Αν.

Η ψυχοθεραπεια, στην οπτικη που εδω συζηταμε, ειναι καλεσμα: "Ελα τωρα να παιξουμε!". Καλει στο ανοιγμα γι' αυτο το πολυπτυχο παιχνιδι, το μειλιχιο και αμειλικτο, το χαρουμενο και οδυνηρο. Το θεραπευτικο εγκειται στη δυνατοτητα της μετατοπισης, της μεταβασης σ' αυτον τον τοπο. Ο θεραπευτης προσφερει αυτην τη δυνατοτητα. Τη δυνατοτητα της χαρης.

Η χαρη δεν εκπορευεται φυσικα απ' αυτον. O θεραπευτης τη μεταφερει στο βαθμο που ο ιδιος την εχει προσδεχθει αρμοζομενος στο παιχνιδι. Ειναι φορεας της, οπως ενας που εχει τον ιο της γριππης και τον μεταδιδει. Στη δικη μας περιπτωση, τη μεταδιδει φεροντας το λεκτεο σε εναν επαρκη λογο. Τοτε ειναι, με μια λεξη της αρχαιας μας γλωσσας, "ερμηνευς". Αυτο το εμαθα απο τον Heidegger, που λεει:

[...] το ερμηνευτικο δεν σημαινει πρωτα την "ερμηνεια" αλλα ηδη προηγουμενως τη μεταφορα ενος αγγελματος και την αναγγελια.

Και παρακατω:

[...] Η εκφραση "ερμηνευτικο" αναγεται στο ελληνικο ρημα "ερμηνευειν". Αυτο αναφερεται στο ουσιαστικο "ερμηνευς" το οποιο μπορει να συνδεθει με το ονομα του θεου Ερμη, σε ενα παιχνιδι της νοησης δεσμευτικοτερο απο την αυστηροτητα της επιστημης. O Ερμης ειναι ο αγγελιοφορος των θεων. Φερνει το αγγελμα της μοιρας. "Ερμηνευειν" ειναι εκεινος ο λογος ο οποιος αναγγελλει, καθοσον ειναι σε θεση ν' ακουσει ενα αγγελμα. Ενας τετοιος λογος γινεται εκ-θεση αυτου που ηδη εχει ειπωθει απο τους ποιητες, οι οποιοι συμφωνα με τα λογια του Σωκρατη στο διαλογο Ιων (534 ε) "ερμηνης εισιν των θεων" (ειναι αγγελιοφοροι των θεων).

Και γιατι η χαρη ειναι μεταδοτικη; Γιατι ετσι. Ειναι νομος και ειπωθηκε απο τον Σοφοκλη στην τραγωδια του Αιας: "χαρις χαριν φερει".

Αυτον το νομο θεραπευει, δηλαδη υπηρετει, η ψυχοθεραπεια, στο βαθμο που ειναι ανταξια του ονοματος της.

Τελειωνοντας, σας αναφερω μερικα ακομη θεραπευτικα στιγμιοτυπα απο στιγμες που νομιζω πως τους ειχε δοθει μια τετοια χαρη.

*

[Λεει πως στη ζωη της απεφυγε προσεγγισεις. Ακολουθει σιωπη, θλιψη.]

- Απετυχα.

Εγω:

- Φανταζομαι πως αυτο σας ειναι μια οικεια κατασταση, εστω βασανιστικη καποτε, αλλα παντως σαν σπιτι, το σπιτι, ο "οικος" σας...

Αυτη:

- Απορω πως το καταλαβατε... Θελω να φυγω απ' αυτο... Προσπαθω...

Εγω:

- Μονο οταν κι εφοσον σας γινει φυλακη, αφορητο, θα το πεταξετε απο πανω σας.

*

Αυτη:

- Καμια φορα το πρωι ξυπναω και σκεφτομαι: δεν θελω να πεθανω.

Εγω:

- Αν εδω αυτο το "Δεν θελω να πεθανω" ηταν απαντηση σε μια ερωτηση ποια θα 'ταν η ερωτηση;

*

[Προκειται να λειψει λογω μιας επεμβασης.] Εγω:

- Δηλαδη θα ξαναρθειτε στις... Η μηπως οχι ακομα;

Αυτη:

- Ε, αλιμονο και να μην ερθω μεχρι τοτε... Εκτος κι αν εχω πεθανει.

Εγω:

- Και νομιζετε πως αυτο ειναι δικαιολογια για να μην ερθετε;

- Αυτη:

- Τι λετε τωρα; Κι οι πεθαμενοι ερχονται σ' εσας;

- Εγω:

- Και βεβαια!

*

Αυτη:

- Δεν ειμαι απο σιδερο...

Εγω:

-Ειστε!

Αυτη:

-Οχι, εχω συναισθηματα... Δεν αντεχω...κτλ.

Εγω:

- Εγω αποτεινομαι σε μια αλλη απ' αυτην που μιλα σε πρωτο προσωπο.

*

[Μιλα για καποιον που κατι της εκανε.]

-... και του ειπα οτι στεναχωρηθηκα...

Εγω:

- Του ειπατε οτι στεναχωρηθηκατε... Σαν καποιος στο δρομο να σας χτυπουσε κι εσεις να λεγατε "Πονεσα!". Θα μπορουσατε να σκεφτειτε αλλη αντιδραση;

Αυτη:

- Να του πω "Τι χτυπας;", να τον χτυπησω...

Εγω:

- Ποια ειναι η διαφορα απο το "στεναχωρηθηκα";

Αυτη:

- Θα ημουν προς τα εξω...

Εγω:

- Αυτο θα πει θα μενατε στην κατασταση μαζι με τον αλλο. Αντιθετα, το να λετε "Πονεσα!" ειναι μια αποσυρση.

*

Αυτη:

- Γιατι δεν με βοηθατε; Θελετε να πεθανω απ' το φοβο μου;

Εγω:

-Ναι.

[Μετα απο μικρη σιωπη]

Αυτη:

- Ειναι σα ν' ανοιξατε μια πορτα και να μπηκε μεσα αερας.

*

Αυτη:

- Η δουλεια, το σπιτι, τοσο διαφορετικα, δεν μπορω να τα συμβιβασω...

Εγω:

- Σας αρεσε, σας αρεσει να ντυνεστε καρναβαλι;

*

Αυτος:

- Κι αν αυτα που σας λεω δεν ειν' ετσι; Που το ξερετε;

Εγω:

- Μιλαμε μονο γι' αυτα που μπορουμε ν' αντιληφθουμε.

Αυτος:

- Ω, πως μου ακουστηκε αυτο... Σαν μια περιπετεια... Σαν να καθομασταν το βραδυ γυρω απ' τη φωτια ...

Εγω:

- Ετσι ειναι.

Αυτος:

-.. .και να λεγατε: "Μπορουμε να φαμε απ' αυτα που εχουμε. Δεν μπορουμε να φαμε αυτα που δεν εχουμε... Γιατι ειπατε πριν "Ετσι ειναι"; Ειχατε κι εσεις την ιδια αισθηση;

Εγω:

-Ναι.

*

Αυτη:

- Πως θα βρω τον εαυτο μου; Γεννιεμαι ο εαυτος μου και πρεπει να τον βρω η ειναι στην καθε κατασταση που πρεπει να ειμαι ο εαυτος μου;

Εγω:

- Αν υποθεσουμε οτι η ζωη αποτελειται απο διαφορους ηχους, μουσικους ηχους. Εμεις καλουμαστε να τους ανταποκριθουμε, να τραγουδησουμε, να πιασουμε τον τονο, να ειμαστε μεσα στον τονο - η τουλαχιστον να ξερουμε πως τραγουδαμε φαλτσα, πως ειμαστε εξω απο τον τονο.

*

Και τωρα, στο τελος, σας παρακαλω να ξεχαστε αυτα που ειπωθηκαν. Αν κατι αξιζουν, καποια στιγμη μπορει να σας θυμηθουνε αυτα.