Το ερωτημα του Ειναι

"Το ερωτημα του Ειναι" σημαινει, συμφωνα με την παραδοση, το ερωτημα για το Ειναι του οντος, με αλλα λογια: το ερωτημα για την οντοτητα του οντος, ως προς την οποια καθοριζεται το ον στην οπτικη του Ειναι του ως οντος. Αυτο το ερωτημα ειναι το ερωτημα της Μεταφυσικης.

Ομως με το "Ειναι και Χρονος", το "ερωτημα του Ειναι" αποκτα ενα τελειως διαφορετικο νοημα. Εδω προκειται για το Ειναι ως Ειναι. Στο "Ειναι και Χρονος" θεματοποιειται με το ονομα "ερωτημα για το νοημα του Ειναι".

Αργοτερα αυτη η διατυπωση εγκαταλειπεται χαριν εκεινης του "ερωτηματος για την αληθεια του Ειναι" - και τελικα χαριν εκεινης του "ερωτηματος για τον τοπο, η την τοποθεσια του Ειναι" - απο οπου και προηλθε το ονομα "τοπολογια του Ειναι".

Τρεις λεξεις, οι οποιες, στην αλληλοδιαδοχη τους, χαρακτηριζουν συγχρονως τρια βηματα στον δρομο της νοησης:

ΝΟΗΜΑ – ΑΛΗΘΕΙΑ – ΤΟΠΟΣ (τόπος)

Οταν εχει να διασαφηνιστει το ερωτημα του Ειναι, πρεπει αναγκαστικα να φανερωθει, τι συνδεει τις τρεις διαδοχικες διατυπωσεις, και τι τις διαφοροποιει μεταξυ τους.

Πρωτα, η αληθεια.

Πρεπει να προσεχθει οτι η εκφραση "αληθεια του Ειναι" δεν εχει απολυτως κανενα νοημα, εαν η αληθεια κατανοηθει ως ορθοτητα της αποφανσης. Εδω αντιθετως η αληθεια κατανοειται ως "α-ληθεια", και, ακομη ακριβεστερα, οταν κανεις μετατεθει στην οπτικη του Dasein, ως Αιθριο. Αληθεια του Ειναι σημαινει Αιθριο του Ειναι.

Τι εχει συμβει λοιπον στην αλλαγη, και μεσω της αλλαγης, οπου την θεση του νοηματος την καταλαμβανει η αληθεια;

Τι σημαινει καταρχην "νοημα"; Στο "Ειναι και Χρονος", το νοημα καθοριζεται απο την περιοχη του Entwurf [προβολη] - και στο Entwurf επιτελειται το Dasein, που θα πει, η εκ-στατικη εν-σταση στην ανοικτοτητα του Ειναι. Στην εκ-σταση το Dasein διανοιγει νοημα. Η απο το "Ειναι και Χρονος" προερχομενη νοηση, καθως εγκαταλειπει την λεξη νοημα του Ειναι χαριν του αληθεια του Ειναι, τονιζει πλεον περισσοτερο την ανοικτοτητα του Ειναι καθεαυτου παρα την ανοικτοτητα του Dasein ενωπιον της ανοικτοτητας του Ειναι.

Αυτο σημαινει η "Τροπη", κατα την οποια η νοηση ολο και αποφασιστικοτερα στρεφεται προς το Ειναι ως Ειναι.

Τωρα ποιο ειναι αυτο που συνδεει και κρατει ενωμενα, νοημα και αληθεια (ως α-ληθεια), και τα φερνει σε μια αλληλοαναφορα;

Το νοημα κατανοειται συνηθως ως: σημασια. Ετσι ειναι π.χ. στον τιτλο του Franz von Brentano: "Von der mannigfachen Bedeutung des Seienden nach Aristoteles." ["Επι των ποικιλων σημασιων του οντος κατα τον Αριστοτελη"]. Εδω το νοημα κατανοειται ως νοηματοδοτηση, δηλαδη ως παραθεση μιας σημασιας. Ακομη και ο Husserl, στο κεφαλαιο "Εκφραση και Σημασια" του "Logische Untersuchungen" ["Λογικες Ερευνες"], πραγματευεται τις "νοηματοδοτουσες" ενεργειες.

Παντως το "Ειναι και Χρονος" δεν εχει την προθεση να παρουσιασει μια νεα σημασια του Ειναι, αλλα να ανοιξει την ακοη για τον λογο του Ειναι – να αφεθει να κατα-λογιστει στο Ειναι. Για να ειναι [sein] το Da [εκει], χρειαζεται να κατα-λογιστει στο Ειναι.

Ομως εδω εγειρεται ενα ερωτημα: μιλα το Ειναι; Και δεν διατρεχουμε ηδη τον κινδυνο να υποβαθμισουμε το Ειναι σε ενα ομιλουν ον; Ομως ποιος το αποφασισε οτι μονο ενα ον μπορει να εχει λογο; Ποιος εχει προσμετρησει την ουσιωση της λεξης; Αυτες οι σκεψεις οδηγουν φανερα κατευθειαν προς εναν νεο διαλογισμο για τον λογο: "Καθοδον προς την γλωσσα."

Και παλι σε αυτες τις παραπομπες κατι εχει ηδη προβαλει αφεαυτου: ολες οι σκεψεις μας ξεκινουν απο μια θεμελιακη διακριση, η οποια μπορει να διατυπωθει ετσι: το Ειναι δεν ειναι ον.

Αυτη ειναι η οντολογικη διαφορα.

Πως πρεπει αυτο να εννοηθει; Στην διαφορα, διαφορά, υπαρχει: να κρατειται το ενα χωριστα απο το αλλο, στο δικο του μερος. Η οντολογικη διαφορα συγ-κρατει το Ειναι και το ον σε αποσταση μεταξυ τους.

Αυτη η διαφορα δεν δημιουργηθηκε απο την Μεταφυσικη, ομως συντηρει την Μεταφυσικη και την φερει. Στη γλωσσα του Kant, η οντολογικη διαφορα ειναι ο ορος της δυνατοτητας της Οντολογιας.

Γιατι η οντολογικη διαφορα δεν μπορει να γινει θεμα της Μεταφυσικης; Διοτι εαν αυτο συνεβαινε, η οντολογικη διαφορα θα ηταν ενα ον, και οχι πλεον η διακριση μεταξυ Ειναι και οντος. Απο εδω βλεπουμε οτι το προγραμμα του Dilthey για μια μεταφυσικη της Μεταφυσικης ειναι αδυνατον.

Συνοψιζοντας, μπορουμε να πουμε: ολη την Φιλοσοφια την διακατεχει, ως ληθιο θεμελιο και διχως ποτε να γινεται θεμα, η διαφορα Ειναι και οντος. Ομως αφοτου, με το "Ειναι και Χρονος", η νοηση επεζητησε να αποληξει στο ακροαστικο πεδιο του Ειναι ως Ειναι, αφοτου αντιστοιχα η οντολογικη διαφορα καθισταται θεμα ρητα, δεν βρισκεται αναγκασμενη να πει την ξενιζουσα προταση: "το Ειναι ειναι μη ον", που θα πει: "το Ειναι ειναι Μηδεν";

Η προταση ξενιζει απο την αποψη οτι λεγεται για το Ειναι πως "ειναι", ενω παλι μονον το ον ειναι. Η διαφορα ανθισταται πεισματικα στην αποπειρα να την πει ως διαφορα- το Ειναι, να το πει ως Ειναι.

[361] Ο λογος του Heidegger δεν ανηκει ουτε στην πλευρα του οντος, ουτε απλως σε αυτην του Ειναι – μιλαει απο εκει οπου ο οριζοντας της διαφορας καθεαυτην καθισταται ορατος. Τροπον τινα η οντολογικη διαφορα ειναι ο ορος της δυνατοτητας της Μεταφυσικης, ο τοπος στον οποιο θεμελιωνεται.

Ομως ποιο ειναι το θεμα της δηλωσης του Heidegger; Ειναι η διαφορα καθεαυτην. Ο Heidegger μιλαει για την διαφορα, διχως να παραμενει σε αυτην, και ως προς αυτο εχει εγκαταλειψει την Μεταφυσικη. Τωρα θα μπορουσε κανεις να ρωτησει, απο τι χαρακτηριζεται το Μηδεν το οποιο αναφερεται. Εαν δεν ειναι αρνητικο, τι το διακρινει; Ο Heidegger λεει: ειναι μηδενιζον Μηδεν. Η ουσιωση του Μηδενος συνισταται στην απο-στροφη απο το ον, στην αποστασιοποιηση απο αυτο. Μονον σε αυτην την αποστασιοποιηση, μπορει το ον σαν τετοιο να καταστει εμφανες. Το Μηδεν δεν ειναι απλη αρνηση του οντος. Αντιθετως, το Μηδεν, στο μηδενιζον του, μας παραπεμπει στο ον στην εμφανεια του. Το μηδενιζον του Μηδενος "ειναι" το Ειναι.

[...]

[σελ. 363] Ας συγκρατησουμε στο βλεμμα την οδηγο προταση:

Ειναι : Μηδεν : το Αυτο

Το Μηδεν ειναι ο χαρακτηρισμος του Ειναι. Δεν ειναι το ον, – τουτο ομως με μια εννοια η οποια ειναι ολοτελα διαφορετικη απο την προταση: Το ον δεν ειναι (κατι το οποιο θα ηταν μια οντικη αποφανση). Εαν κανεις αντιθετως πει: το Μηδεν χαρακτηριζει το Ειναι, τοτε αυτο ειναι μια οντολογικη αποφανση. Ιδωμενο απο τον οριζοντα του οντικου, το Ειναι ακριβως δεν ειναι ον- ιδωμενο απο τις κατηγοριες, δεν ειναι. Με αλλα λογια: καθοσον το Μηδεν και το μηδενιζον του δεν εννοουνται αρνητικα, το Ειναι ειναι κατι το περα για περα αλλο απο το ον. Στην μετοχη μηδενιζον ειναι ουσιαστικο οτι η μετοχη δηλωνει μια ορισμενη "δραστηριοτητα" του Ειναι, μεσω της οποιας και μονον ειναι το ον. Κανεις μπορει να το ονομασει προελευση, με την προϋποθεση οτι αποκλειεται καθε οντικη-αιτιολογικη συνηχηση: ειναι το Συμβαν του Ειναι ως ορος της ελευσης του οντος: το Ειναι αφηνει το ον να παρειναι.

Εδω εχει σημασια να κατανοηθει οτι το βαθυτερο νοημα του Ειναι ειναι η αφεση. Η αφεση του οντος να ειναι. Αυτο ειναι το οχι αιτιολογικο νοημα της "αφεσης" στο "Χρονος και Ειναι". Αυτη η "αφεση" ειναι κατι εκ θεμελιων διαφορετικο απο το "ποιειν". Το κειμενο "Χρονος και Ειναι" επιχειρει να εννοησει αυτην την "αφεση" ακομη πηγαιοτερα, ως "δοση".

Η εδω εννοουμενη δοση μιλαει στην απροσωπη εκφραση Δινεται (συνηθως μεταφραζομενη »II y a«, οπου ο Heidegger διευκρινιζει οτι το »Il y a« παραειναι οντικο καθοσον καταδεικνυει μια παρουσια ενος οντος).

'Δινεται':

Δινεται, λατινικα ειναι: habet. Συντασσομενο με την αιτιατικη, εκφραζει μια οντικη σχεση.

Εδω κανεις πρεπει να επιχειρησει να αποκλεισει δυνατες παρερμηνειες. Διοτι, οπως μολις ειδαμε, η εκφραση "Δινεται" δεν προστατευεται απο μια οντικη θεωρηση. Ας προσεξουμε λοιπον:

1) Κανεις βρισκεται στον πειρασμο να κατανοησει το "Δινεται" με την σημασια του "Αφηνει να παρειναι". Και η δοση στο "Δινεται", με τον τονισμο στην αφεση-παρουσιας, θεωρειται οντικα. Ετσι, οταν λεγω στα γαλλικα: σε αυτο το ρεμα εχει ["δινονται"] πεστροφες, το "Il y a" εννοειται απο την αποψη της παρουσιας των οντων, της παρουσιωσης τους, - και η "αφεση παρουσιας" εννοειται ηδη στο οριο του "ποιηση παρουσιας". Ακουομενο ετσι το "Δινεται", συλλαμβανεται οντικα, ετσι ωστε ο τονισμος να βρισκεται στο γεγονος του Ειναι.

2) Εαν ομως το "Δινεται" εννοηθει στην οπτικη μιας εκθεσης της αφεσης καθεαυτην, τοτε ο τονισμος αλλαζει.

Δεν τονιζεται πλεον η παρουσια αλλα η αφεση καθεαυτην. Το "Δινεται" εχει τοτε την ακριβη σημασια: "Αφηνω την παρουσια". Τωρα δεν ειναι πλεον διολου η παρουσια του οντος που ελκυει το βλεμμα επανω της, αλλα Εκεινο, λογω του οποιου αυτη αυτονομειται, συγκαλυπτοντας το – η αφεση καθεαυτην, η δωρεα της "δοσης, η οποια μονον δινει την δωρεα της, η ιδια ομως συγκαλυπτεται και αποσυρεται."

Τωρα ισως προσφερεται μια δυνατοτητα διεξοδου απο την ανυπερβλητη δυσκολια που συναντα κανεις στην αποπειρα να πει "το αδυνατο": "το Ειναι ειναι". Ισως μπορει κανεις μαλλον να πει: "δινεται Ειναι", με την εννοια του: "[το Απροσωπο]αφηνει Ειναι".

Συνοψιζοντας μπορουμε να πουμε, οτι η "αφεση του Ειναι" μπορει να τονιστει με τρεις σημασιες.

Η πρωτη υποδεικνυει αυτο το οποιο ειναι (το ον). Απεναντι σε αυτην την πρωτη σημασια θα εστεκε εκεινη, στην οποια το βλεμμα δεν θα κατευθυνονταν τοσο προς αυτο το οποιο δινεται (το οποιο ειναι), αλλα στο παρειναι καθεαυτο. Τοτε προκειται για μια εκθεση του Ειναι, οπως την παρεχει η Μεταφυσικη.

Ομως στον μυχο αυτου του δευτερου τονισμου, εχει ο τριτος τον τοπο του, οπου πλεον ο τονος τιθεται αποφασιστικα στην αφεση, η οποια αφηνει το παρειναι. Καθως αφηνει (απολυει;) το παρειναι, που θα πει, καθως αφηνει το Ειναι, αυτος ο τριτος τονισμος υποδεικνυει την ἐποχὴ του Ειναι. Σε αυτον τον τριτο τονισμο, στεκουμε απεναντι στο Ειναι ως Ειναι, και οχι πλεον απεναντι σε μιαν απο τις μορφες της Μοιρας του.

Εαν αυτος ο τονισμος λεει: αφεση παρουσιας, τοτε ακομη και το ονομα Ειναι δεν εχει πλεον καμμια θεση. Τοτε η αφεση ειναι η καθαρη δοση, η οποια καθεαυτην δειχνει πισω προς το Απροσωπο, το οποιο δινει, το οποιο κατανοειται ως το Συμ-βαν.

Εδω σταματα η αναγνωση.

Ο Heidegger συνεχιζει: την νοηση, η οποια εδω επερωταται, την ονομαζω ταυτολογικη νοηση. Αυτο ειναι το πηγαιο νοημα της Φαινομενολογιας. Αυτος ο τροπος νοησης μενει ακομη πριν απο καθε δυνατη διακριση μεταξυ θεωριας και πραξης. Για να το κατανοησουμε αυτο, πρεπει να μαθουμε να διακρινουμε μεταξυ οδου και μεθοδου. Στην φιλοσοφια υπαρχουν μονον οδοι· αντιθετα στις επιστημες μονον μεθοδοι, που θα πει διαδικαστικοι τροποι.

Ετσι εννοημενη, η Φαινομενολογια ειναι μια οδος η οποια οδηγει ενωπιον... και αφηνει να της σημαινεται αυτο, ενωπιον του οποιου η οδος οδηγειται. Αυτη η Φαινομενολογια ειναι μια Φαινομενολογια του αφανους. Μονον σε αυτην γινεται κατανοητο οτι στους Ελληνες δεν υπηρχαν συλλαμβανουσες εννοιες (Begriffe). Καθοτι στο Begreifen, στο συλλαμβανω, υπαρχει η συμπεριφορα της κατοχης. Αντιθετα ο ελληνικος ὁρισμὸς περιβαλλει δυνατα και τρυφερα αυτο το οποιο η οραση προσλαμβανει στο βλεμμα· δεν συλλαμβανει.