Ο αϋπνος κομης και το γατακι

Στην αϋπνια μεταβαλλεται και ο ιδιος ο, με λογια του Γεωργιου Βιζυηνου, "ρυθμος του κοσμου". Ο Peter Handke γραφει πως ο αϋπνος

βλεπει την υπαρξη πλεον σαν δυστυχια, καθε πραξη χωρις νοημα, καθε ερωτα γελοιο. (...) μενει ξαπλωμενος μεχρι το αχνο φως του πρωινου, που σημαινει γι' αυτον την καταρα, περα απο μονο αυτον, εκει στην κολαση της αϋπνιας του, καταρα και για το ανθρωπινο ειδος συνολικα (...) Τα ξεφυσηματα και τα τσιριγματα δυο γατων που ορμουν ο ενας στον αλλο, μεσα στην ακινησια, ειναι σαν να βοα και να διαγραφεται ξεκαθαρο το κτηνωδες στο κεντρο του κοσμου μας.

Δεν μιλω, θυμιζω, μονο για τον αϋπνο που ζει εντονες καταστασεις οπως ερωτικη απογοητευση, στρες στη δουλεια, οικονομικα αδιεξοδα, αγωνια για το τι θα γινει. Σ' αυτους τους ανθρωπους, με τις ομιχλες και τα αλυτα αδιεξοδα, η μερα επιμενει, δεν λεει να τ' αφησει να πεσουν κατω, να κανει χωρο στη νυχτα και τον υπνο. Δεν μιλω ουτε μονο για εκεινον που πασχει απο καποια ασθενεια, τα συμπτωματα της οποιας δεν τον αφηνουν να κοιμηθει, οπως βουλωμενη μυτη απο συναχι, η πονοι στα οστα απο καρκινικες μεταστασεις.

Ουτε μιλω μονο για αυτον που καταναγκαστικα θελει να εχει την εποπτεια και τον ελεγχο της ζωης του. Ο υπνος, οπως ο θανατος, ερχεται διχως να το αντιληφθουμε. Παντα ο υπνος μας πιανει στον υπνο. Το ρημα "αποκοιμαμαι", οπως αλλωστε και το "πεθαινω", στην χρηση του, δεν εχει ενεστωτα χρονο! Γι' αυτο οι ανθρωποι της δρασης και του ελεγχου, ανθρωποι του ενεστωτα χρονου και της ενεργητικης φωνης, μισουν τον υπνο. Thomas Edison:

Ο υπνος ειναι μια εγκληματικη σπαταλη χρονου και κληρονομια απο την εποχη μας των σπηλαιων.

Η Margaret Thatcher, που την εβγαζε με τεσσερεις ωρες υπνο:

Ο υπνος ειναι για τα ψοφιμια

Και ενα παλιο σλογκαν της Citibank:

Citi never sleeps

Παντου εδω μονο ξυπνιος. Ακριβεστερα, μια ζωη στην πριζα - αδιαλειπτη δραση, εργασια και παραγωγη.

Εδω λοιπον μιλω για τον αϋπνο που, ανεξαρτητα απο την αφορμη, οταν υπαρχει καν αφορμη, εχει μονη του εγνοια να κοιμηθει, αναλωνεται στον αγωνα εναντια στον ξυπνο. Ισως δεν υπαρχει αλλη εμπειρια οπου υπνος και ξυπνος ειναι τοσο στεγανα χωριστοι μεταξυ τους. Οπου ο υπνος ειναι κοντα, και συναμα περα για περα απροσιτος.

Σκεφτειτε την αλλη κατασταση, εκεινο το αβιαστο κυλισμα, οπου τα βλεφαρα βαραινουν αναλαφρα και το κρεβατι σε καλει, σε υπνωτιζει, χανεσαι στη σαγηνη της αγκαλιας του. Το κρεβατι, η πυλη, ορθανοιχτη τωρα, αναμεσα σε υπνο και ξυπνο. Ποσο διαφορετικο το κρεβατι απεναντι στον αϋπνο! Ποσο εχθρικο! Σαν το αγονο, το αντιξοο χωμα που δεν επιτρεπει σε τιποτα να βλαστησει. Το κρεβατι σε δεχεται οταν το ιδιο μενει αφανες, αδηλο, σπιτι φιλοξενο που προσφερει χωρις να ζητα τιποτα. Το κρεβατι του αϋπνου ειναι ανησυχο, θορυβωδες, σκορπιο. [video]

Το ονομα που ονομαζει την κατασταση της εγρηγορσης ειναι "ξυπνος". Ενδιαφερουσα λεξη: εξ-υπνου, εκτος υπνου, εχοντας βγει απο τον υπνο. Η κατασταση της εγρηγορσης δεν εχει λοιπον δικο της ονομα. Η μητρα, το πρωτο ειναι ο υπνος, απο τον οποιο καποτε-καποτε βγαινουμε, και τοτε ειμαστε - ξυπνιοι. Ο Shakespeare το εξέφρασε δια στοματος του Prospero στην "Καταιγιδα":

Ειμαστε απο υλικο σαν αυτο που ειναι φτιαγμενα τα ονειρα, κι η μικρη μας ζωη κυκλωνεται απο εναν υπνο.

Θα μπορουσαμε να δουμε την ζωη μας και ετσι: νησιδες εγρηγορσης μεσα σε μια θαλασσα υπνου. (Μονο στον αϋπνο υπνος και ξυπνος ειναι απολυτα ασυμβατοι μεταξυ τους.) Ο υπνος διαποτιζει, διηθει την καθημερινοτητα μας, π.χ. οταν καποιος κινειται σαν υπνοβατης και του λεμε "Ξυπνα!". Αλλες παλι φορες οπου αρμοζει τα ματια να ειναι κλειστα, π.χ. στη μουσικη, σε μια ευωδια, σε μια γευση, στην περισυλλογη, στον ερωτα, σε ευτυχιες και δυστυχιες. Με αλλο τροπο παλι στο παραληρημα και στην ψευδαισθηση. Καποτε και στην ψυχαναλυτικη συναντηση. Ομως και ο ξυπνος διαποτιζει και διηθει τον υπνο μας - στην υπνοβασια, στο παραμιλητο, προπαντων στα ονειρα. Το "αμυγδαλο του κοσμου", ετσι αποκαλει καπου ο Ελυτης τους τοπους και τις ουτοπιες του κοσμου,

[...] δεν

γινεται να το βρεις παρεχτος αν

κοιμηθεις μισος εξω απ' τον υπνο

Απο αυτον τον τοπο, κι απο εναν ακομα απωτερο, μιλα ο Ηρακλειτος:

ταὐτὸ τ' ἔνι, ειναι το αυτο, (...) ἐγρηγορὸς καὶ καθεῦδον, εγρηγορση και υπνος

Το μαρτυριο της αϋπνιας δειχνει ευγλωττα πως ο κοσμος της εγρηγορσης, οταν καταλαμβανει τα παντα, ειναι ανυποφορος. Βεβαια υπαρχουν οι Edison και Thatcher, υπαρχουν οι ανθρωποι της δυναμης, της επιδοσης και της εξουσιας που εδω βρισκονται στο στοιχειο τους. Ομως πληρωνουν ενα τιμημα, συνηθως χωρις να το ξερουν: ζουν μια αφανταστα περιορισμενη, μονοδιαστατη ζωη. Χωρις να το αντιλαμβανοναι, οι τοποι τους μοιαζουν μ' εκεινα τα κελια των βασανιστηριων οπου το εκτυφλωτικο φως δεν σβυνει ποτε. Για τους υπολοιπους αϋπνους ο μονο-ξυπνιος-κοσμος ειναι η κολαση επι γης.

Και πως αντιμετωπιζουμε την αϋπνια; Το "Αναζητωντας τον χαμενο χρονο" του Marcel Proust αρχιζει με τα λογια: 

Longtemps, je me suis couché de bonne heure. 

Η συνηθισμενη μεταφραση ειναι: "Πολυ καιρο πηγαινα για υπνο νωρις." de bonne heure θα πει "στον σωστο χρονο". Οταν τα πραγματα γινονται στον σωστο χρονο, στην ωρα τους, αυτο ειναι σημαδι της ευτυχιας. Στα γαλλικα η ευτυχια λεγεται: bonheur. Ετσι η φραση του Proust θα μπορουσε να μεταφραστει: "Πολυ καιρο πηγαινα να κοιμηθω ευτυχισμενος." Ο καλος υπνος δειχνει οτι κανεις εχει μια καλη, μια ευτυχισμενη ζωη.

Το 1741 ο κομης Keyserlingk, ρωσος πρεσβης στην Σαξωνια, ζητησε απο τον Bach, μεσω του τσεμπαλιστα του και μαθητη του Bach Goldberg, να γραψει κατι που να του φτιαχνει την διαθεση στις μακρες, αϋπνες νυχτες του. Ο Bach συνεθεσε τις γνωστες "Παραλλαγες Goldberg". Ειναι κι αυτες ενα διαλειμμα ευτυχιας [video].

Πως λοιπον αντιμετωπιζουμε την αϋπνια; Οπως και σ' αλλα πραγματα που ταλανιζουν καποιον, δεν εφαρμοζω μια ιδιαιτερη μεθοδο και δεν στοχευω σε μεμονωμενα συμπτωματα. Αυτο στο οποιο προσβλεπω, και ευελπιστω να αγγιξουμε στην πορεια της θεραπευτικης συναντησης, ειναι μια ουτοπια, που μερικες φορες γινεται και τοπος κατοικησης, ειναι ενας καποιος τοπος της - ευτυχιας.

Πριν απο χρονια, μια γυναικα μου διηγηθηκε ενα ονειρο: Ερχεται στην αναλυση. Εγω ειμαι στο διπλανο δωματιο απασχολημενος μ' ενα νεογεννητο γατακι. Της ζηταω να το φροντισει αυτη, γιατι το μονο που εγω εχω να του προσφερω ειναι - βαθυς υπνος.

Αθηνα 2016