ΣΆΡΜΑ

Η λεξη "σάρμα" συγγενευει με το ρημα "σαίρω" - καθαριζω, σκουπιζω. "Σάρωθρον" ειναι η σκουπα. "Σάρμα" ειναι αυτα που η σκουπα, το σάρωθρον - σαρωνει: τα σκουπιδια.

Ηρακλειτος, αποσπασμα 124

ὥσπερ σάρμα εἰκῆ κεχυμένον ὁ κάλλιστος κόσμος

σαν σκουπιδια χυμα ανακατα ειναι η ωραιοτερη ταξη 

Τι χαρακτηριζει το σκουπιδι; Το οτι ειναι αχρηστο. Και τι θα πει αχρηστο; Εχει λυθει απο την οποια πρακτικη αναφορα στον ανθρωπο. Το σκουπιδι δεν οφειλει στον ανθρωπο τιποτα. Διαγει εναν αλλο βιο πλεον, κατοικει εναν αλλο κοσμο, αποκοσμο. Και τουτος ο κοσμος, γραφει ο Ηρακλειτος, ειναι ο ωραιοτερος.

Παρακατω εκφανσεις αυτου του κοσμου.

★

Η τεχνη της διαβρωσης 

Τιτλος ομιλιας της Alice Oswald, συγχρονης αγγλιδας ποιητριας. Η ομιλια ξεκινα ως εξης: 

Μια φορα στο ταξι με πηγαινε ενας αντρας που στο σπιτι του δεν ειχε χωρο για ενα πιανο και το μετεφερε κατω απο μια μηλια. Μου ειπε οτι του αρεζε ν' ακουει την βροχη να πεφτει πανω στα πληκτρα, η καποιες φορες φρουτα. Και συχνα ο αγερας ερχοταν τη νυχτα και βαραγε κλαδια πανω στο σπασμενο καπακι. Αυτο ηταν πριν απο 10 χρονια. 

Φανταζομαι οτι τωρα θα εχει καταντησει ενας σκελετος απο συρματα. Φανταζομαι σε απανεμες νυχτες το φεγγαρι να κινειται πανω στα συρματα παιζοντας σιωπη.

Υπαρχουν θαυμασιες μελωδιες γραμμενες για πιανο. Ομως αν, οπως εγω, ενδιαφερεστε για το οριο οπου ο νους παραιτειται και η υλη αρχιζει να περιγραφει τον εαυτο της, τοτε αυτες οι μελωδιες των καιρων, αυτες οι διαβρωσεις, γραμμενες απροβλεπτα απο τον ιδιο τον χρονο, αξιζουν να τις υμνησεις. [Οι εικονες δικες μου]

"... ο νους παραιτειται και η υλη αρχιζει να περιγραφει τον εαυτο της…" Το πιανο, γινομενο σκουπιδι, λυνεται απο τις ανθρωπινες αναφορες. Η μεταμορφωση σε σκουπιδι συμβαδιζει με την παραιτηση: με το σκουπιδι, εγω, δεν εχω να κανω τιποτα. Το σκουπιδι σηματοδοτει το τελος της πρακτικοτητας του πραγματος, το τελος της εμπλοκης ενος εγω.

Ο,τι συμβαινει πλεον στο πιανο-σκουπιδι δεν ειναι επενεργεια, δηλαδη δραση ενος που το παιζει. Ο,τι συμβαινει πλεον στο πιανο εχει αυτοπαθη χαρακτηρα: Η υλη περιγραφει τον εαυτο της, οπου "περιγραφει τον εαυτο της" θα πει εδω: παραδιδεται στη διαβρωση, σε μεταλλαγες και μεταλλαξεις που επιφερει, "γραφει" η ιδια η υλη στην υλη, με γραφες, διαβρωτικες γραφες, που εγχαραζει απροβλεπτα, καθοτι περαν καθε ανθρωπινης εμπλοκης, ο ιδιος ο χρονος.

... σε απανεμες νυχτες το φεγγαρι κινειται πανω στα συρματα παιζοντας σιωπη…

Πως ηχει μια τετοια μουσικη; Πριν απο χρονια, απογευμα στο αυτοκινητο, γυριζοντας απο το γραφειο, σταματημενος σε ενα φαναρι. Το βλεπω ακομη μπροστα μου. Ειχα ανοιγμενο το ραδιοφωνο κι επαιζε μουσικη. Με κατελαβε δυσφορια και μου ηρθαν τα λογια: "Οχι, θελω ν' ακουσω την δικη μου μουσικη." Εκλεισα το ραδιοφωνο, το φαναρι ακομη κοκκινο. Δεν ηχουσε καμια μουσικη στα αυτια μου, ουτε φυσικη πλεον, μα ουτε και νοερη. Το φαναρι εγινε πρασινο. Και η αισθηση ηταν εκει: Ακουγονταν μουσικη.

★

Ενα βραδυ, πριν απο χρονια, η θαλασσα ξεβρασε στην ακτη μια βαρκα.

Ητανε μισοβυθισμενη, γεματη νερο και αμμο. 

"Ο νους παραιτειται", ακουσαμε απο την Alice Oswald. Εδω ενας ψαρας ειναι που παραιτηθηκε απο τη βαρκα του. "Παραιτηθηκε" θα πει: την παρατησε οταν αυτη του εγινε αχρηστη. Μπορει απλα και η βαρκα να λυθηκε και να την πηρε το κυμα και να εφτασε στην ακτη μου ναυαγιο.

Κοιταξε την με προσοχη. Η βαρκα, πλεον ελευθερη απο τον ψαρα, και την χρηστικοτητα της, ανασαινει. Ειναι μια ανασα αποκοσμη, καθως ερχεται με την καταστροφη. Οπου η καταστροφη δηλωνεται ως στροφη προς εναν αλλο τροπο παρουσιας. Και αυτην την ανασα,  αξιζει να την υμνησεις.

Πως να την υμνησεις; Πως ανταποκρινεσαι, αντ-αποκρινεσαι στο ναυαγιο αυτης της βαρκας; Αποπροσωποποιεισαι, παυεις να εισαι αυτος που εισαι στον βαθμο που η βαρκα, οπως το πιανο, στην αποσυνθεση της καταστροφης που εχει παρει τον δρομο της, παυει να ειναι η βαρκα που ηξερες. 

Τωρα αναλαμβανει η διαβρωση. Δεν μπορεις να σταθεις απεναντι σ' εκεινο το πιανο, σ' εκεινη τη βαρκα φρεσκος και αφθαρτος. Οσο πιο ζωντανα σου μιλουν πιανο και βαρκα, τοσο πιο ριζικα γινεσαι ο ιδιος εκτεθειμενος στην διαβρωση. Διαπερνασαι απο την ιδια εκεινη διαβρωση που κατατρωει πιανο και βαρκα. Γι' αυτο και το χαλασμα, το σκουπιδι, το αποστρεφονται αυτοι που αντιστεκονται στη φθορα, που επιμενουν στο παντα νεο, καταρχην για το ιδιο το σωμα τους. Ομως οταν την διαβρωση την αντιληφθεις και την ζησεις οχι ως απωλεια της ακεραιοτητας, της λειτουργικοτητας αλλα την επιτρεψεις ως συμβαν που ανηκει στον κοσμο, ολα χανονται σε μια αποκοσμη ησυχια που ανοιγει τις πυλες για εκεινο το πιανο και εκεινη τη βαρκα.

Εμπρος σ' εκεινο το πιανο δεν εισαι πιανιστας, δεν εισαι χορδιστης, δεν εισαι εμπορος μουσικων ειδων. Εμπρος σ' εκεινη τη βαρκα δεν εισαι ψαρας, δεν εισαι μεταφορεας,  δεν εισαι κωπηλατης. Εμπρος σ' εκεινο το πιανο και σ' εκεινη τη βαρκα, λυμενος απο καθε χρηστικη εμπλοκη με τα πραγματα, απλα  - εισαι.

Εισαι, και εχεις χρονο. Στην Επανωμη της Θεσσαλονικης το  1970 προσαραξε ενα καραβι. Εκτοτε ειναι γνωστο ως "Το ναυαγιο". 

Στο ναυαγιο εχεις χρονο. Μπορεις να παιζεις. 

Και στα ερειπια της στεριας εχεις χρονο. Και κανεις ταξιδια ατελειωτα για να φτασεις σ' εναν τοπο οπου να εχεις χρονο. Και μαλιστα δια νομου: Η οποια χρηση απαγορευεται. Δεν μπορεις να απλωσεις χερι πανω του. Δεν επιτρεπεται να το αγγιξεις καν.

Ερειπιο: η μορφη του οχι-πια του χρονου: Το φεγγος του.

Στα ερειπια μιλα η ιστορια τους. Η αλλοτινη τους παρουσια. Ομως πλεον σωπαινουν. Η γλωσσα που ουτε λεγει ουτε κρυβει, ειναι, γραφει ο Ηρακλειτος, γλωσσα που - σημαινει. Γλωσσα σηματων. Αυτην μιλουν τα ερειπια. Λενε τη σιωπη. 

★

Δυο φορες ανασαινουν τα πραγματα 

Η μια ειναι στην καταστροφη - το πιανο της Oswald, η βαρκα στην ακτη μου, τα νεα και τα αρχαια ερειπια.

Η δευτερη φορα ειναι στην απαρχη τους. Και οταν λεω απαρχη, την εννοω μεν χρονικα, ομως σχεδον στην απαρχη του χρονου των πραγματων, πριν να αρχισει να μετραει η ιστορια τους. Εννοω την εμπειρια του πραγματος την ακομη ελευθερη απο την αντικειμενικοτητα και την χρηστικοτητα.

Οπως καπου το βλεμμα του μικρου παιδιου που πρωτομαθαινει τον κοσμο. Το κουταλι εδω δεν εχει ακομη αποκτησει τον χαρακτηρα του "απεναντι". Ουτε του "για να…". Αυτο που αντικρυζει το μωρο ειναι ενα μικρο θαυμα. Σε καθε πραγμα. Παλι και παλι. Και αναλυεται το ιδιο σε τουτο το θαυμα. 

Ομως ειναι δυνατη και μια παλιννοστηση σ' εκεινη την απαρχη. Δειτε για παραδειγμα το γνωστο Ουρητηριο (Fontaine) του Marcel Duchamp:

και το Μαλλινο Κουστουμι (Filzanzug) του Joseph Beuys: 

Ασχετα με τις ιδεολογιες των καλλιτεχνων, παραμενει το οτι εδω εμφανιζονται αντικειμενα, το χαρακτηριστικο, και η καλλιτεχνικη ιδιοτητα των οποιων εγκειται στο οτι εκει, στον χωρο του μουσειου, εχουν λυθει απο τη σημασια και το νοημα τους στην πραξη της καθημερινης ζωης. Με αλλα λογια: το "πως ειναι", π.χ. ομορφα / ασχημα, λειτουργικα / προβληματικα, κλπ., δεν εχει κανενα νοημα και καμια σημασια.

Τι μενει; Το πρωτο. Το "οτι ειναι".  Τοσο το ουρητηριο οσο και το κουστουμι ειναι σε καλη κατασταση, θα μπορουσαν να χρησιμοποιηθουν. Ομως κι αυτα, οπως η βαρκα μου, εχουν ξεβραστει σε μια ακτη, αυτην ενος ατελιε και τελικα ενος μουσειου. Αν μεινει κανεις στην εκει παρουσια τους, και βεβαια εξω απο την αξια τους στην αγορα της τεχνης, η παρουσια τους πλεον ειναι καθαρη παρουσια: το ΟΤΙ ΕΙΝΑΙ. Αν το δεις, θα αντιληφθεις, οπως το πιανο κι η βαρκα, να ανασαινουν κι αυτα. 

Η ανασα; Το "οτι ειναι". Martin Heidegger, απο το Επιλογος στο "Τι ειναι μεταφυσικη;":

Μονος μεταξυ ολων ο ανθρωπος, καλουμενος απο την φωνη του Ειναι, εμπειραται το θαυμα θαυματων: ο τ ι   τ ο  ο ν  ε ι ν α ι.

Κι αν προσεξεις περισσοτερο, αν δεν αφησεις τα πραγματα να εξαντλουνται στην χρηση και στον αποχρωντα λογο τους, τοτε θα αποκτησεις εκεινη την διπλωπια οπου η λεκανη στο μπανιο σου και το κουστουμι στην ντουλαπα σου μπορουνε συναμα να αναφεγγουν ως εκεινο το θαυμα.

★

Κατοικουμε στιγμες

Και αυτη η κατοικηση εχει την δικη της ιδιαιτεροτητα. Ισως θα ετυχε να δειτε καποιο σκουπιδι στον δρομο, ενα φυλλο η μια πλαστικη σακουλα, πως το ανασηκωνει το αυτοκινητο που περνα απο διπλα του, και στροβιλιζεται στον αερα για να ξαναπεσει σε λιγο καπου παραπερα. 

Και αν προσεξετε περισσοτερο, θα δειτε την διολου ακαμπτη σιγουρια, την διολου εμμονη σταθεροτητα, την διολου σπαστικη ακινησια, την διολου χαζοχαρουμενη ελαφροτητα με την οποια διαγραφει την τρελη του τροχια.

Οσο η προσοχη φευγει απο την στιγμη και απλωνεται στην μεγαλη και στην πιο μεγαλη εικονα, τοσο δινει την εντυπωση μιας λιγοτερο η περισσοτερο τακτοποιημενης ζωης που προχωραει με το "καλη συνεχεια". Οσο περισσοτερο ακολουθει την αντιστροφη πορεια και προσεγιζει την στιγμη, τοσο περισσοτερο τα πραγματα μοιαζουν με το φυλλο στον δρομο. Ονομαζεται "ελευθερος συνειρμος". Συμβαινει ετσι κι αλλιως, παντα, ομως στην καθημερινοτητα κουκουλωνεται.

★

Διπλοτυπια

Το γυαλινο ποτηρι στο τραπεζι μου. Ειναι ευθραυστο. Δηλαδη, καποια στιγμη μπορει και  να σπασει. Και τωρα, που στεκει εμπρος μου αθικτο και γεματο νερο, ειναι συναμα παρον στην ευθραυστοτητα του. Την ιδια στιγμη που εχω εμπρος μου το αθικτο ποτηρι γεματο νερο, ειναι παρον και το σπασμενο ποτηρι. Οχι θεωρητικα, αλλα ως παρουσια. Στην παρουσια του ποτηριου ανηκουν και οι δυο εικονες. Εξαρχης μεχρι τελους. 

Ο ιαπωνας νοητης Keiji Nishitani το παρομοιασε με "διπλοτυπια". Το ποτηρι νερο, η θεαση που του ανταποκρινεται πραγματικα, θα ηταν καπως ετσι: 

Ο Nishitani μιλαει γενικα για ζωη και θανατο, γενεση και φθορα: 

Κατα Μαρκον 13:I,2

Και καθως εβγαινε απο τον ναο ενας απο τους μαθητες του, του λεει: Δασκαλε, για δες τι πετρες και τι οικοδομες! Και ο Ιησους του ειπε: Βλεπεις αυτες τις μεγαλες οικοδομες; Δεν θα μεινει πετρα πανω σε πετρα που να μην καταρρευσει.

Ομως τα κτισματα δεν χρειαζεται πρωτα να καταρρευσουν, δεν χρειαζεται πρωτα στη θεση τους να φυτρωσει χορταρι. Η Ginza, σ' ολη της την λαμπροτητα, ειναι οπως μια στεππα. Ειναι οπως μια διπλοτυπη φωτογραφια. Πρωτα μια τετοια διπλοτυπια αφηνει να αναδυθει καν η προσληψη της πραγματικοτητας. Η αληθινη πραγματικοτητα ειναι διπτυχη. Σ' εκατο χρονια κανενας απ' τους ανθρωπους που τωρα περπατανε στην Ginza, νεος η γερος, αντρας η γυναικα, δεν θα βρισκεται πια στην ζωη. Αφου λεγεται πως μια στιγμη ειναι δεκα χιλιαδες χρονια και δεκα χιλιαδες χρονια ειναι μια στιγμη. Σε μια τετοια εκλαμψη, στο φως ενος τετοιου "πνευματικου οφθαλμου", αυτο που θα ειναι επικαιρο σ' εκατο χρονια ειναι επικαιρο ηδη σημερα. Σε μια τετοια διπλοτυπια κανεις μπορει λοιπον να δει τους ζωντανους, ετσι οπως ειναι - υγιεις και ζωηροι - σαν νεκρους. 

Το ματι γι' αυτην την διπλη θεαση μπορει κανεις να το βρει και σε μερικους μοντερνους δυτικους ποιητες. Στον T.S.Eliot λεει:

Ανυπαρκτη πολιτεια,

Κατω απο την καφετια ομιχλη μιας χειμωνιατικης χαραυγης,

Ενα πληθος χυνοταν πανω στην Γεφυρα του Λονδινου, τοσοι πολλοι,

Δεν το 'χα σκεφτει πως ο θανατος ειχε ξεκανει τοσους πολλους.

Στην τελευταια γραμμη δειχνει την περιγραφη της κηδειας στην Κολαση του Dante, πως οι ανθρωποι χυνονται πανω στη Γεφυρα του Λονδινου. Η δραστηρια πολη Λονδινο, μια οφθαλμοφανης πραγματικοτητα, εμφανιζεται στον ποιητη αυτη τουτη ως "unreal", που θα πει: ως νεκρη. (Στο τελευταιο μερος του Waste Land ονομαζονται "unreal" οχι μονο το Λονδινο αλλα κι η Ιερουσαλημ, η Αθηνα κι η Αλεξανδρεια, τα κεντρα γεννησης του δυτικου πολιτισμου. Το διπλοτυπικο ματι στρεφεται και στην ιστορια.)

Ο Nishitani συμπληρωνει:

Μια τετοια διπλοτυπια αρμοζει στην αληθινη οψη των πραγματων στην πραγματικοτητα τους. Την απαιτουν τα ιδια τα πραγματα.

★

Κ’ αισθηματοποιηθηκες... 

Η λεξη βρισκεται στο ποιημα του Κωνσταντινου Καβαφη "Στον ιδιο χωρο":

Οικιας περιβαλλον, κεντρων, συνοικιας

που βλεπω κι οπου περπατω· χρονια και χρονια.

Σε δημιουργησα μες σε χαρα και μες σε λυπες:

με τοσα περιστατικα, με τοσα πραγματα.

Κι αισθηματοποιηθηκες ολοκληρο, για μενα.

Δυο φωτογραφιες της συγχρονης γερμανιδας ζωγραφου Moki

Σ' αυτες τις φωτογραφιες υπαρχει μια καταφαση. Μια αγαπη. Λειπει καθε σημαδι αποτροπιασμου, διαμαρτυριας, πενθους. Ναι, ακομα και το μολυσμενο περιβαλλον μπορει να προβαλλει ποιητικο. Να "αισθηματοποιειται".

Σε ποιο ματι ανηκει ενα τετοιο βλεμμα; Σε ενα ματι που δεν εχει και δεν επιδιωκει το feel good. Σε ενα ματι που ειναι τοσο φευγατο ωστε να αφηνει την υλη να περιγραφει τον εαυτο της. Σε ενα ματι που μπορει να βλεπει στο σάρμα τον κάλλιστον κόσμον.

★

Ονειρα 

Sigmund Freud, απο το "Νεα σειρα των παραδοσεων για την εισαγωγη στην ψυχαναλυση":

[...] το ονειρο αφ' εαυτου δεν ειναι κοινωνικη εκφραση, δεν ειναι μεσο συνεννοησης. Μαλιστα ουτε και καταλαβαινουμε τι ηθελε να μας πει ο ονειρευομενος, ουτε κι αυτος γνωριζει κατι περισσοτερο. Και τωρα εχουμε αμεσως να παρουμε μια αποφαση: Το ονειρο, ειτε οπως μας διαβεβαιωνουν οι μη αναλυτες ιατροι, ειναι ενα σημαδι οτι ο ονειρευομενος κοιμηθηκε ασχημα, οτι ολα τα μερη του εγκεφαλου δεν ησυχασαν ισομερως, οτι μεμονωμενα σημεια, υπο την επηρεια αγνωστων ερεθισματων, εννοουσαν να συνεχισουν να εργαζονται, και αυτο το μπορουσαν μονο κατα πολυ ανεπαρκη τροπο. Αν ειναι ετσι, τοτε κανουμε σωστα να μην ασχολουμαστε αλλο με το ψυχικα αχρηστο προϊον της νυχτερινης οχλησης. Διοτι τι χρησιμο να περιμενουμε απο την ερευνα του για τους σκοπους μας; Ειτε ομως παλι διαπιστωνουμε οτι αποφασισαμε διαφορετικα. Τελειως αυθαιρετα, το παραδεχομαι, καναμε την προϋποθεση, θεσαμε το αξιωμα οτι κι αυτο το ακατανοητο ονειρο πρεπει να ειναι μια καθ' ολα γνησια ψυχικη ενεργεια, πληρης νοηματος και αξιας, την οποια μπορουμε να χρησιμοποιησουμε στην αναλυση οπως μια αλλη κοινοποιηση. Το αν εχουμε δικιο, μπορει να το δειξει μονο η επιτυχια της αποπειρας. [...]

Καιρος πια να το δεχτουμε: Τα ονειρα δεν εχουν απολυτως κανενα νοημα. Ο Freud, μιλωντας εκ μερους της απλης εμπειριας, το αναγνωριζει: "δεν ειναι κοινωνικη εκφραση, δεν ειναι μεσο συνεννοησης". Να εκβιασει απο τα ονειρα ενα νοημα, σωστα λεει, ειναι "τελειως αυθαιρετο". Και ομως το επιχειρει με μια σχεδον παιδιαστικη επιχειρηματολογια: "Το αν εχουμε δικιο, μπορει να το δειξει μονο η επιτυχια της αποπειρας." Και ποια θα ηταν η "επιτυχια"; Ο αναλυομενος να "πειστει" (λεξη του ιδιου του Freud!) οτι η ερμηνεια του αναλυτη του ειναι σωστη… Την ιδια τυχη εχουν και ολες οι θεωρησεις των ονειρων που απο το α-νοητο τους μυθοπλαθουν ενα νοημα.

Τα ονειρα ως ονειρα, τα ονειρα αυτα καθ' εαυτα, τα ονειρα αφ' εαυτων, δεν εχουν νοημα. Τα ονειρικα πραγματα ειναι σαν το πιανο της Oswald, την βαρκα της ακτης μου, το σκουπιδι στον ανεμο, τα αποβλητα στον βυθο. Τα ονειρικα πραγματα: χυμα σκουπιδια ανακατα: σάρμα εἰκῆ κεχυμένον. 

Ομως γι' αυτο δεν χρειαζεται να ενστερνιστουμε τον Freud και να μιλησουμε για το ονειρο ως "ψυχικα αχρηστο προϊον της νυχτερινης οχλησης". Ισως ακριβως γι' αυτο θα αξιζε το ονειρο να "γιορταζεται" (Oswald). Διοτι το "χυμα ανακατα", το σάρμα των ονειρικων εμπειριων ελευθερωνει απο τις καθημερινες νοηματικες δομες που περιοριζουν, και εγκλωβιζουν, στην μονοσημαντοτητα του εκαστοτε νοηματος. Στο ονειρο ανασαινεις - αν αφησεις το ονειρο να μεινει ονειρο.

Ας θυμηθουμε την διπλοτυπια για την οποια κανει ο λογο ο Nishitani οπου ο "πνευματικος οφθαλμος" βλεπει δια μιας το μεγαλοπρεπο κτισμα ορθο και συναμα εχοντας γινει χαλασματα. Το αντιστοιχο συμβαινει με το ζευγαρι ξυπνος και ονειρα: Τα πραγματα που στον ξυπνο εμφανιζονται ενσωματωμενα σε νοηματικες δομες, στα ονειρα ειναι διαμελισμενα. Κοσμος κι ονειρο ειναι ενα. Αυτην τη φραση θα μπορουσαμε να την ακουσουμε στην οπτικη εκεινης της διπλοτυπιας.

★

Ανοια. Μια μαρτυρια της Anne Carson για τον πατερα της

[...] Τα εγκεφαλικα κυτταρα εξαρτωνται απο θρεπτικες ουσιες παρεχομενες απο ενα κυτταρικο συστημα μεταφορας που εχει ευθειες γραμμες οπως μια σιδηροδρομικη γραμμη. Φυσιολογικα οι γραμμες διατηρουνται ευθειες απο μια εγκεφαλικη πρωτεϊνη ονομαζομενη tau, εκτος αν η λειτουργια της διαταραχτει απο πλακα η οποια μπερδευει, διακοπτει και απενεργοποιει τις γραμμες. Τοτε σχηματιζονται κομποι και γωνιες και ο εγκεφαλος αρχιζει λιγακι να λιμοκτονει.

Ο εγκεφαλος που λιμοκτονει μενει εκπληκτος. Δεν γνωριζει τον εαυτο του και δεν γνωριζει τον κοσμο. Συνεχως συναντα δυσκολια. Η δυσκολια αντιμετωπιζεται με διαφορετικους τροπους απο διαφορετικους εγκεφαλους. Κι ολα αυτα συμβαινουν με μια τρομερη βαθμιαια ανακατωσουρα. Ενα κοινο χαρακτηριστικο ειναι να συνεχιζεις να υποκρινεσαι οτι ολα ειναι φυσιολογικα οσο διαστημα περισσοτερο γινεται. Ξερεις υποτιθεται πως ηχει η καθημερινη ζωη και πως φανταζει και πως μυριζει. Μπορεις να συναρμολογησεις αυτην την επιφανεια, να την κρατησεις να τρεχει καιρο αφοτου εχει σταματησει να υπαρχει ο,τιδηποτε μεσα σου. Μπορεις να παιξεις τους ρολους. Υπαρχει ενα ειδος δραστικης ψυχικης οικονομιας σ' αυτο, ενα κοστουμι στανταρντ συμπεριφορας κατασκευασμενο απο κουρελια του αρχικου προσωπου και σκουπιδια απο τις παλιες του σχεσεις με αλλους ανθρωπους. Γινεται μια ακτινογραφια του εαυτου του. Δουλευεις μ' αυτο. Η γλωσσα του καταντα γλωσσικη σαλατα. Συνομιλεις μ' αυτο. Η πατρικοτητα του διαλυει εναν βηματισμο με την θυγατρικοτητα σου. Τον υποκρινεσαι. Τον υποκρινεστε και οι δυο ισως. Απορεις μ' αυτο. Ηρωικα και βαθεια αστειος εκπεμπει κωδικοποιημενα μηνυματα απο το εσωτερικο του εαυτου του χρησιμοποιωντας οποια εργαλεια του απεμειναν. Ενα βραδυ ημουν στην κουζινα κι εκανα σαλατα. Περιφερονταν στο δωματιο με τον αβεβαιο τροπο του, με το ρεπουμπλικο του, και με την πλατη γυρισμενη, καθως εφευγε, ειπε "τα γραμματα του μαρουλιου σου ειναι πολυ μεγαλα". και γελασε. Γελασα. Ηταν ενα ομορφο βραδυ.

[...]

Ενα πραγμα που προσεξα στον μπαμπα μου καθως εξαφανιζοταν στην ανοια, ειναι οτι εχασε την αισθηση της προσωπικης ειρηνης των γωνιων. Ενας οντως εσωστρεφης ανθρωπος που παντα προτιμουσε να καθεται σε μια κουνιστη πολυθρονα στην γωνια του δωματιου του με την γατα στην αγκαλια του, διαβαζοντας, η σκεπτομενος, η κοιταζοντας τον κοσμο να διαβαινει, αρχισε να βρισκεται στην ακρη μιας αναδιπλουμενης καρεκλας ολομοναχος στην μεση της μπροστινης αυλης, η να στεκεται στη μεση  του ιδιωτικου δρομου μ' ενα μπερδεμενο υφος, η απλα να περιφερεται απο δωματιο σε δωματιο με το καπελο του φορεμενο. "Ειμαι ο χωρος οπου ειμαι", λεει ο Bachelard. Οι ανοϊκοι ανθρωποι φαινεται πως δεν εμπειρωνται τον εαυτο ως καταφυγιο. Υπαρχει μια βασικη ζωικη βεβαιοτητα οτι εισαι αυτος που εισαι και ειναι ενταξει, που εχει διαγραφει απ' αυτους. Καμια πλεον διαλεκτικη του μεσα και του εξω. Εισαι απλα εκτεθειμενος. Εισαι ανοιχτος σ' ολους τους ανεμους. Η ζωη σου συμβαινει σ' εκεινον τον χωρο που οι αρχαιοι ελληνες φιλοσοφοι αποκαλουσαν το απειρον, το οποιο ηταν συνωνυμο με το χαος του Ησιοδου.  Ενω στον Shakespeare θα μπορουσε να ειναι το ρεικι, στην Emily Bronte τα ελη, στον Samuel Beckett ενα προχωρημενο βραδινο στο μελλον, ομως το οποιο ο μπαμπας μου με οξυτητα περιεγραψε με την τελευταια του ολοκληρωμενη φραση που ειχα απ' αυτον, με τον τροπο του, "Οι φωτιες ειναι το πιο απομακρο στο οποιο εισαι μεσα και το χειροτερο που εισαι." Προσεξε την κατευθυνση απο τις φωτιες. Ειμαι πολυ βεβαιη οτι η Emily Bronte και ο Shakespeare και οι ελληνες φιλοσοφοι θα διεγραφαν μια τροχια για το απειρο πηγαινοντας εξω, οχι μεσα. Ομως οταν το απειρο σ ακολουθει, οταν δεν μπορεις να του ξεφυγεις προς τα εξω γιατι ειναι ηδη μεσα και ηδη καιει, τοτε πραγματι δεν εχεις καταφυγιο. Αυτη ειναι μια ερωτηση που ερωταται κατα κανονα απο τον τελευταιο χαρακτηρα που μενει ζωντανος στο τελος μιας ελληνικης τραγωδιας. Και τωρα που να παω;

★

Μνημη

Το σάρμα, το σκουπιδι, εχει χρονικο χαρακτηρα. Θα ελεγες οτι ειναι μορφοποιηση του οχι-πια. Ισχυει για τα ανθρωπινα: το σκουπιδι γινεται σκουπιδι οταν δεν εχει πρακτικη εφαρμογη, δηλαδη νοημα. Οταν εχει χασει το νοημα του. Στη φυση, εκει που δεν τιθεται θεμα νοηματος, εκει εχουν την αδιαφορη θεση τους τοσο το βλασταρι οσο και το κουτσουρο. Στα ανθρωπινα πραγματα ειναι που μιλαμε για χαμενο νοημα. 

Πριν απο εβδομηντα χρονια, καλοκαιρι, στη θαλασσα, παιζω μπαλα με τον πατερα μου. Σημερα βεβαια μπορω να το βλεπω με αλλα ματια απο τοτε: Μπορει να χαιρομαι. Μπορει να θεωρω οτι καλυτερα να ειχα αναζητησει αλλα παιδια, να ειχα παει στη σκαλα που δενανε τα καραβια και να κανω βουτιες κλπ. Ομως αυτα, και αλλα πολλα, αφορουν το σημερα. Η σκηνη η ιδια ειναι αυτη που ηταν, λιγοτερο η περισσοτερο καθαρη, ομως αυτη που ηταν. Σημαδεμενη απο ενα οχι-πια. Ενα ποτε-πια. Μιλω για ενα απολιθωμα. Ολη η ιστορια μου, ενα μουσειο, μαυσωλειο καλυτερα, με απολιθωματα. Απολιθωματα. Θα μπορουσα να πω και: σκουπιδια, αν τα εννοησουμε καπου με τον τροπο με τον οποιο γινεται λογος για αυτα εδω. 

Αυτο το μαυσωλειο λεγεται μνημη. Δεν ειναι τυχαιο οτι η λεξη "μνημη" συγγενευει με το "μνημειο", το "μνημα". Στο σκουπιδι ως μορφη του ποτε-πια ενδημει ο θανατος. 

Τις προαλλες επεσα σε καποια τραγουδια που ακουγα νεος. Οπως κι αλλες φορες, ηταν η αισθηση οτι τα ακουγα μεσα απο εναν ταφο. Εξηγουμαι: Ηταν εκει, ηταν ομορφα, ομως μονο ως αλλοτινα. Κι εμενα με αγγιζαν ως εναν αλλοτινο, περασμενο. Δεν ηταν πια για μενα.

Το πετρινο χαμογελο

[...] Μαρμαρωσε κι η κοπελια

Στο πετρινο χαμογελο της

Γιναν τα ονειρα καραβια

Το πετρινο χαμογελο της

Το χτισανε στη μοναξια

Τ' αγριοπουλια του πελαγου

Και χαθηκαν και χαθηκαν [...]

★

Χοῦς εἶ καί εἰς χοῦν ἀπελεύσει

"Εισαι χωμα και θα πας και παλι στο χωμα." Η φραση ειναι απο το βιβλιο της Παλαιας Διαθηκης "Γένεσις". Αν το σάρμα, το σκουπιδι, το χαρακτηριζει καποια μορφη αποσυνθεσης, το χωμα θα μπορουσαμε να το εννοησουμε ως το εσχατο οριο της αποσυνθεσης, στο οποιο κατατεινουν τα παντα. Βεβαια το χωμα ειναι πιο πριν ηδη η πρωτη υλη, ο πηλος απο τον οποιο πλαστηκε ο ανθρωπος, εξ ου και το "χοῦς εἶ", ομως εδω ας ξεκινησουμε με το δευτερο μισο της φρασης, το "εἰς χοῦν ἀπελεύσει".

Η απελευση στο χωμα δεν ξεκινα με τον θανατο, αλλα ηδη πιο πριν, με καθε σημαδι της αποσυνθεσης. Πρακτικα η αποσυνθεση, δηλαδη η απελευση στο χωμα, ξεκινα με την γεννηση. Γινεται εμπειρατη ως φθορα: Η προοδευτικη εξασθενιση, η καθε ασπρη τριχα, η καθε ρυτιδα ειναι σημαδι της φθορας, και φθορα θα πει: το χωμα διαβρωνει το σωμα σου και η διαβρωση απλωνεται ολο και περισσοτερο.

Ομως αυτο το χωμα που σε διαβρωνει δεν ειναι ξενο σωμα. Κι ερχομαστε στο πρωτο μερος της φρασης: "χοῦς εἶ", εισαι χωμα. Και η φθορα αποκτα εναν αλλο χαρακτηρα: αυτο που σε διαβρωνει, σε μεταμορφωνει, σε κατα-στρεφει, σε στρεφει, αργα η γρηγορα, προς αυτο που εισαι απο παντα. Αν δεις το χωμα ως τον τοπο της προελευσης σου, αυτος ο ιδιος τοπος, της απελευσης πλεον, που βαθμιαια σε ανακαταλαμβανει, γινεται ζεστος και φιλοξενος. Η φθορα ειναι ενα αλλο ονομα για την παλιννοστηση.

Το αποσπασμα 1 του Αναξιμανδρου:

Απο εκει που τα πραγματα γεννωνται, κατα κει ειναι και η παρελευση τους, διοτι δινουν δικαιο και ικανοποιηση το ενα στο αλλο συμφωνα με την ταξη του χρονου.