Εισαγωγικο σεμιναριο, Συνεντευξη
1. Πως ένας Ψυχίατρος αποφασίζει να σπουδάσει Φιλοσοφία; Τι είναι αυτό ή αυτά που σας τράβηξαν προς την Φιλοσοφία;
-Προσοχη στην ερωτηση: αναπαρασταση - ψυχολογια // σημαδια στην ιστορια μου οπου διαφανηκε ενας τετοιος δρομος
-Κερκοπορτα
Στο γυμνάσιο, στην πρώτη ὥρα τῆς βιολογίας, μπῆκε στήν τάξη ὁ καθηγητής, ἕνας ψηλός, ξερακιανός καί ἀσυμμάζευτος ἀμερικανός, ἅρπαξε τήν κιμωλία καί μέ γρήγορες μεγάλες κινήσεις ἔγραψε μια φράση, τρεῖς λέξεις, που κάλυψε σχεδόν ὅλο τό πλάτος ενός πίνακα δύο μέτρων: What is life? Πρώτη φορά ἔβλεπα τήν καθαρή δυνατότητα να τεθεῖ τέτοια ερώτηση. Τί εἶναι ἡ ζωή; Πρώτη φορά ἔβλεπα, από μακριά, συγκεχυμένα καί θολά, τήν δυνατότητα ἑνός λυσίματος ἀπό τήν «ζωή» καί τίς ὑποθέσεις της, τό ὁποῖο νά καθιστᾶ δυνατή, νά συνοδεύεται καλύτερα, ἀπό μιά ἐρώτηση τοῦ εἴδους "τί εἶναι ἡ ζωή". Ὑπῆρχε λοιπόν μιά ζωή ἡ ὁποία δέν ἐξαντλοῦνταν στήν «ζωή», ἡ ὁποία δέν καθηλώνονταν στίς ὑποθέσεις τῆς «ζωῆς», ἀλλά εἶχε μιά ἐλευθερία ἀπέναντι στήν «ζωή», εἶχε τήν ἐλευθερία νά ἀπορεῖ, εἶχε τήν ἐλευθερία να θαυμάζει, εἶχε τήν ἐλευθερία να ρωτᾶ, χωρίς ὅρια!
Αὐτή ἡ ἐρώτηση, καί ἡ αἴσθηση πού μοῦ προκάλεσε, χαράχθηκε μέσα μου τόσο βαθιά, πού δέν ἀγγίχθηκε κάν ἀπό τήν ὑποτιθέμενη ἀπάντηση τῆς βιολογίας που μάθαμε στους επόμενους μῆνες καί στα επόμενα χρόνια. Καί τοῦτο, φαντάζομαι, γιατί ἡ ἐρώτηση ἔρχονταν ἀπό πολύ μακρύτερα, καί ἔφτανε πολύ μακρύτερα ἀπό τά ὅρια τῆς ἐπιστήμης καί τῶν δυνητικών της ἀπαντήσεων. Ὅμως ἡ ἴδια ἡ ἐρώτηση ἔμεινε κι αυτή γιά πολλά χρόνια ἀπρόσιτη, ἔστω καί ἔτσι ὅμως κράτησε ἀνοιχτή τήν δυνατότητα ἑνός τρόπου ὕπαρξης ἄλλου ἀπό ἐκεῖνον τῆς καθημερινότητας καί τῶν αὐτονόητων ἀρχῶν πού τήν κατευθύνουν, ὅπου τίποτε δέν εἶναι ἀνθεκτικό ἀρκετά γιά νά σηκώσει ἕνα ἀληθινό ἐρώτημα.
- Φιλοσοφια πριν απο την ψυχιατρικη. Γενικευση.
2. Και πιο συγκεκριμένα προς την Φαινομενολογία και την Daseinanalysis;
- Ηταν λίγο μετά τό τέλος τῶν σπουδῶν μου, που διάβασα τό Είναι καί χρόνος, σέ ἀγγλική μετάφραση. Τόσο ἡ γλώσσα τῆς μετάφρασης, ὅσο καί ἰδιαίτερα ἡ ἔλλειψη κάθε φιλοσοφικῆς προπαίδειας, μέ ἐμπόδισαν να παρακολουθήσω τα νοήματά του. Ένα μόνο ὑποψιάστηκα: Στήν συνηθισμένη μας καθημερινή κατάσταση ἀγόμαστε ἀπό μιά λησμοσύνη, καί αὐτή ἡ λησμοσύνη μπορεῖ νά λυθεῖ μέσα ἀπό τήν ἐπιστροφή σε κάτι πηγαῖο. Δέν καταλάβαινα οὔτε τί ἀκριβῶς ἀφορᾶ ἡ λησμοσύνη, οὔτε ποιό εἶναι τό πηγαῖο, ἡ ἐπανεμπείρωση τοῦ ὁποίου θα καταργοῦσε τήν λησμοσύνη καί θά ὁδηγοῦσε κάπου ἀλλοῦ, σε κάποια «αὐθεντική» ὕπαρξη. Όμως διαισθάνθηκα ἀμέσως ὅτι ἐδῶ πρόκειται γιά ἕναν δρόμο παρόμοιο πρός ἐκεῖνον τῆς ψυχανάλυσης. Γιατί στήν ψυχανάλυση, ὅπως τήν εἶχα γνωρίσει ἀπό τά κείμενα τοῦ Freud, ἡ «ἀπώθηση» ἔχει ἰδιαίτερη σημασία γιά τήν γένεση τῶν «ψυχοπαθολογικῶν» καταστάσεων, καθώς ἐπίσης ἡ ἀναγνώριση καί ἡ κατάργησή της μέσα ἀπό τήν «παλινδρόμηση» πρός κάτι τό «ἀρχαϊκό». Η «λησμοσύνη», ἡ «ἀπώθηση», καί οἱ δρόμοι τῆς λύσης τους μέσα από μία, βέβαια κάθε φορά διαφορετικά ἐννοημένη, παλιννόστηση - στον Heidegger ξανασυναντοῦσα ὅ,τι ὑποψιαζόμουν καί γιά τήν ψυχανάλυση, δηλαδή τήν δυνατότητα μιᾶς ἀπο-κάλυψης, μιᾶς ἀπαλλαγῆς ἀπ' ὅ,τι ξένο συσσώρευσαν κακοί καιροί καταχωνιάζοντας τό ἀληθινό. Η διαφορά ἦταν ὅτι ὁ δρόμος τῆς ἀποκάλυψης, που διαφαίνονταν στην σκέψη τοῦ Heidegger, ἔμοιαζε νά ἔρχεται ἀπό πολύ μακρύτερα καί νά πηγαίνει πολύ μακρύτερα. Δεν σταματούσε στην «παιδική ηλικία» καί στίς «τραυματικές εμπειρίες» της, καί ὑπόσχονταν περισσότερα ἀπό μιά μεγαλύτερη ελευθερία στην ἱκανοποίηση τῶν ἐπιθυμιῶν. Όμως βασικό δέν ἦταν ἐδῶ τά ἐπιχειρήματα. Στην σκέψη του Heidegger υποψιαζόμουν ἐκεῖνον τόν ἐνθουσιασμό καί ἐκείνην τήν ξεκούραση, πού στον Freud μέ ἐγκατέλειψαν ὅταν βρέθηκα ἀντιμέτωπος μέ τούς ἑρμηνευτικούς του γρίφους καί μέ τίς διανοητικές του ἀκροβασίες.
3. Θα μπορούσατε να μας μιλήσετε για το 'ιδιαίτερο ' της Dasein_αναλυτικής ψυχοθεραπείας? Τι την κάνει να διαφέρει από τις άλλες προσεγγίσεις?
- οχι μοντελα > προσοχη στα ιδια τα πραγματα
Ludwig Wittgenstein, Tractatus
6.341 Η μηχανικη του Νευτωνα π.x. δινει στην περιγραφη του κοσμου μια ενιαια μορφη. Ας σκεφτουμε μια λευκη επιφανεια στην οποια υπαρχουν ακανονιστες μαυρες κηλιδες. Λεμε λοιπον: Οποια εικονα και να προκυψει ετσι, παντα μπορω να προσεγγισω την περιγραφη της λιγοτερο η περισσοτερο κατα βουληση, εαν καλυψω την επιφανεια με ενα αντιστοιχα λεπτο διχτυ τετραγωνων, και τωρα πω για καθε τετραγωνο οτι ειναι λευκο η μαυρο. Μ' αυτον τον τροπο θα εχω φερει την περιγραφη της επιφανειας σε μια ενιαια μορφη. (...)
6.342 (...) Το οτι μια εικονα, οπως αυτη που αναφερθηκε, μπορει να περιγραφει με ενα διχτυ δεδομενης μορφης, δεν λεει για την εικονα τιποτα. (...)
Ετσι και δεν λεει τιποτα για τον κοσμο, το οτι μπορει να περιγραφει με τη νευτωνικη Μηχανικη· (...)"
Δεν ξερω εαν ο Wittgenstein γνωριζε οτι η παρομοιωση του διχτυου οντως εφαρμοστηκε στις απαρχες της επιστημονικης συλληψης του κοσμου. Ο Albrecht Dürer στο βιβλιο του "Underweysung der Messung" ("Οδηγιες για τη μετρηση"), ενα διδακτικο βιβλιο για "νεους με εφεση στην τεχνη", παραθετει μια ζωγραφια:
Ο σχεδιαστης της ξαπλωμενης γυναικας θελει να παραστησει τη γυναικα. Σταθεροποιει το ματι του με τη βοηθεια απο ενα στερεα τοποθετημενο ραβδι και παρατηρει το περιγραμμα της γυναικας μεσα απο ενα ραστερ απο κλωστες. Καθως το χαρτι στο τραπεζι εχει το ιδιο ραστερ, ο αντρας μπορει να αντιγραψει το περιγραμμα τετραγωνο προς τετραγωνο.
Τα ψυχιατρικα και τα ψυχολογικο μοντελα μοιαζουν επισης με ενα τετοιο ραστερ. Η υφανση του ειναι η δομη του εκαστοτε μοντελου. Οπως στην εικονα του Dürer, ο ψυχιατρος και ο ψυχολογος υψωνουν απεναντι σ' ενα ονειρο, σ' ενα συμπτωμα, σε μια συμπεριφορα, το ραστερ του μοντελου τους. Η περιγραφη που προκυπτει δεν μιλα πλεον για το ονειρο, το συμπτωμα, τη συμπεριφορα. Αποτυπωνει σημεια του ραστερ. Το ραστερ π.χ. του Freud περιλαμβανει την υποθεση οτι ενα ονειρο καθοριζεται απο ασυνειδητες ορεξεις οι οποιες, περνωντας απο "λογοκρισια" και απο φιλτρα "αμυντικων μηχανισμων", κανουν το ονειρο να αναδυεται στην επιφανεια του συνειδητου και του αντιληπτου αποσπασματικο, παραλλαγμενο, μεταμφιεσμενο. Το ραστερ που θα τοποθετηθει απεναντι σ' αυτο, το "φανερο" ονειρο, θα το "ερμηνευσει", δηλαδη θα το περιγραψει στους δικους του ορους των ασυνειδητων ορεξεων. Ακουσαμε τον Freud:
Κατα την αποψη μας, τα αντιληπτα φαινομενα πρεπει να υποχωρουν εμπρος στις ορεξεις τις οποιες απλως υποθετουμε.
Ο Ralph Greenson, διασημος ψυχαναλυτης της δεκαετιας του '60 και του '70, σ' ενα δημοφιλες εγχειριδιο της εποχης γραφει:
Η πιο σημαντικη δεξιοτητα που πρεπει να κατεχει ο ψυχαναλυτης ειναι η ικανοτητα του να μεταφραζει τις συνειδητες σκεψεις, συναισθηματα, φαντασιωσεις, παρορμησεις και συμπεριφορα του ασθενη του στους ασυνειδητους προγονους τους.,
Το ραστερ, το μοντελο ειναι ενα αυτιστικο μορφωμα που "μεταφραζει" τα παντα στην γλωσσα του, απορροφα και αφομοιωνει τα παντα. Η ερμηνεια ενος ονειρου, η διαγνωση μιας συμπεριφορας δεν λεει πλεον για το ονειρο, τη συμπεριφορα τιποτα. Για την πραξη της ψυχοθεραπειας, που ειναι πρωταρχικα συναντηση και συνομιλια, τουτο σημαινει οτι ο θεραπευτης, στον βαθμο που προχωρα by the book, ειναι σαν τον σχεδιαστη του Dürer. Βλεπει και ακουει μεσα απο το ραστερ του. Ο συνομιλητης του, ως Αλλος, εξαλειφεται. Απεναντι στον σχολαστικο ψυχιατρο η ψυχολογο η ψυχαναλυτη ειναι σαν να πεφτω σε μια ερημο, σ' ενα σεληνιακο τοπιο.
- φιλοσοφια [Dasein = εν τω κοσμω ειναι <>συνειδηση // κι ομως δεν γυριζει]
- γνωση <> τεχνη [δεν ψαχνω, βρισκω // Σεφερης, γραφω με το σωμα μου]
- αποντα παροντα - ονειρα φαντασια ψευδαισθησεις: παρουσιες
- ανοιχτοτητα για το ανεξηγητο (η εξηγηση δεν ειναι θεμα / λυσιμο απο το παραληρημα του οτι για ολα πρεπει να υπαρχει εξηγηση), την διακριση που αποδειξη και που οχι
- Η μεριμνα για την γλωσσα. Τι θα πει μιλω, τι θα πει ακουω.
4. Εκτός από το πεδίο της φιλοσοφίας τι άλλα ερεθίσματα -επιρροες σας διαμόρφωσαν στον θεραπευτή που είστε σήμερα?
Η ερωτηση βασικα δεν εχει απαντηση. Οπως δεν εχει απαντηση το ερωτημα για το πως διαμορφωθηκε ενα συμπτωμα, ενα προβλημα, ενας χαρακτηρας. Θα καταφευγαμε σε κατασκευες. Μπορω μονο να επισημανω καποια θεματα που με τραβηξαν, με γοητευσαν, με κερδισαν, για μικροτερο η μεγαλυτερο διαστημα. Ομως ποτε δεν θα πω οτι ειμαι το αθροισμα, η συνισταμενη των επιρροων μου.
- Πρωτα το δεδομενο μου, αυτο που λεμε "χαρακτηρας", "η αχτιδα που συναπανταει το νεογεννητο"
- Ο,τι με συγκινησε, μου μιλησε, με τραβηξε
- Προσωκρατικοι [μετρα και η υπερβαση τους, π.χ. "παντα χαρουμενος"]
- Ζεν [κατα ποσο οριζομαι απο το εγω, την ταυτοτητα]
- Ποιηση - "σοφοι" [οπου υπαρχει κινδυνος / βλασταινει και το σωτηριο]
- Η αρχαια Μουσικη [η μουσικη οχι γλωσσικο θεμα αλλα τροπος αναφορας στα πραγματα]
5. Τι είναι για εσάς η θεραπευτική σχέση?
Στο "Αποσπασμα μιας αναλυσης της υστεριας" απο το 1901 ο Freud γραφει:
Τι ειναι οι μεταβιβασεις; [...] Μια ολοκληρη σειρα πρωιμοτερων, ψυχικων βιωματων ξαναζωντανευει, οχι ως παρελθουσα αλλα ως επικαιρη σχεση με το προσωπο του ιατρου.
Οπως ο ορος "ελευθερος συνειρμος", ετσι και η "μεταβιβαση" ειναι τιτλος μιας εξηγησης. Αυτη κανει λογο για μεταβιβαση συναισθηματων κτλ. απο τους γονεις στον θεραπευτη. Δεν ειναι ονομα διοτι δεν ονομαζει ενα πραγμα. (Γη και ηλιος και ανθρωπος ειναι ονοματα.) Το πραγμα μενει αφανες. Εχει εξαρχης καταχωθει κατω απο την εξηγηση του. Ομως το ξεχναμε. Μιλαμε για τη "μεταβιβαση" οπως μιλαμε για το ποτηρι που εχω μπροστα μου η για την αγαπη που εχω για τη γυναικα μου η για την ενοχληση που μου προξενει ο γειτονας.
Αν προσεξουμε καλυτερα το τι συμβαινει εδω, θα δουμε οτι σε τετοιες στιγμες ο αναλυομενος αποτεινεται σε μια υβριδικη μορφη. Ενας εικαστικος θα την απεδιδε με χαρακτηριστικα τοσο του αναλυτη οσο και π.χ. του πατερα του.
Ο πελατης μας δεν μας μεταβιβαζει τιποτε. Ομως πολλες φορες, οταν μας αποτεινεται, η φωνη του, αν την προσεξουμε, δεν αποτεινεται σ' εμας, η μονο σ' εμας, αλλα και σε καποιον αλλο, διπλα μας, πισω μας, περα μακρια. Ποιον; Η ψυχοθεραπεια καλειται να τον φανερωσει, και να καταδειξει την συγχυση και την πλανη του, εφοσον δεν γνωριζει σε ποιον πραγματικα αποτεινεται.
Κι ακομα εμεις, ως θεραπευτες, χρειαζεται ν' αναρωτιομαστε και να εχουμε οξυμμενο το αισθητηριο: οταν μιλουμε στον πελατη μας, αποτεινομαστε πραγματι σ' αυτον, και μονο σ' αυτον; Και μπορουμε ν' αναρωτηθουμε γενικοτερα: Οταν οι ανθρωποι μιλουν μεταξυ τους, μιλουν πραγματι σ' αυτον στον οποιον καθε φορα αποτεινονται;
Freud:
Ο,τιδηποτε διαταρασσει την προοδο της [θεραπευτικης] εργασιας, ειναι αντισταση.
Η "αντισταση" ειναι, με τον ενα η τον αλλο τροπο, καθε παραβιαση του λεγομενου "βασικου κανονα", δηλαδη της συστασης στον ασθενη να ακολουθει τον "ελευθερο συνειρμο" του. Μορφες των αντιστασεων ειναι πολλες και ποικιλλες: να ξεχνας μια συνεδρια, να σε παιρνει ο υπνος, να σωπαινεις, να φλυαρεις, να διαφωνεις με τις ερμηνειες, να συμφωνεις με τις ερμηνειες σαν καλο παιδι, να μιλας σαν να δινεις αναφορα, να διακοπτεις την ψυχαναλυση.
Οπωσδηποτε ολα αυτα συμβαινουν. Ομως ποτε εννοουνται ως αντισταση; Οταν ο βασικος κανονας ανακοινωνεται ως εντολη. Οταν διατυπωνεται μεσα απο μια θεση εξουσιας. Μονον εκει που υπαρχει εξουσια υπαρχει και αντισταση. >> Και εδω η εξουσια που μου ασκειται αφορα την επιτελεση ενος εργου. Οταν η ψυχαναλυση εννοειται ως εργο, τοτε καθε τι που διαταρασσει την ομαλη του ροη, αντισταση.
Αν θυμηθουμε οτι το ζητουμενο του "ελευθερου συνειρμου" ειναι μια υποθεση κοινη μας, τοτε ο βασικος κανονας δεν ειναι εντολη για εργασια. Ολα τα παραδειγματα "αντιστασης" που αναφερθηκαν ειναι πραγματα που ανηκουν στην συναντηση μας και καλως εχουν τον χωρο τους. Εαν καλουμαστε να ανταποκριθουμε σ' αυτο που ερχεται καθε φορα, τοτε θα ανταποκριθουμε και σε περιστασεις οπως οι παραπανω. Και τουτο ειναι δυνατο οταν εχουμε αποποιηθει, ερχομαι στα λογια του ιδιου του Freud, καθε "θεραπευτικη φιλοδοξια", οταν φυγουμε απο την παρασταση του πως πρεπει να πορευεται μια θεραπευτικη συναντηση.
> Μινιμουμ συσχετισης μαξιμουμ συνυπαρξης
Υπερπροστατευτικη μητερα / Ενοχες, Υποχρεωσεις / Σχεση - εσχον- κατεχω, συνεχω, παρεχω, μετεχω, αντεχω, περιεχω κλπ. >>> οχι εγγυτητα
Μερες ολοκληρες σε κοιταζα στα ματια
Και δε σε γνωριζα μητε με γνωριζες
Θεραπευτικη σχεση, η μη αναμιξη τους ενος στη ζωη του αλλου
6. Πώς έχετε αλλάξει εσείς ο ίδιος ως θεραπευτής από την άσκηση της τέχνης σας μέσα στα χρόνια?
Οχι "συμβολαιο"
Συνεπεστερος, πλουσιοτερα στο αρχικο:
Ποτέ δεν μου στάθηκε δυνατό να πω, όλα είναι καλά, και εφησυχασμένος να ενταχθώ στην παραγωγική διαδικασία προσφέροντας υπηρεσίες ή διαχειριζόμενος προϊόντα. Χρειάζεται, ένοιωθα, να σταματήσουμε και να διανοηθούμε πού πάμε.
Σε μια ταινία του Antognoni αναφέρεται η ιστορία μιας ομάδας αρχαιολόγων στο Μεξικό, που πηγαίνουν στον τόπο των ερευνών τους. Κάποια στιγμή οι ιθαγενείς οδηγοί τους σταματούν. Όταν μετά από μέρες αποφασίζουν να συνεχίσουν, δίνουν και την εξήγηση: οι ψυχές τους είχαν μείνει πίσω, κι έπρεπε να τις περιμένουν.
Λέει ο Σωκράτης στην "Απολογία" (38α): ... ο δε ανεξέταστος βίος ου βιωτός ανθρώπω...
Η ψυχανάλυση απέκτησε στα μάτια μου τον χαρακτήρα ενός τέτοιου σταματημού και μιας τέτοιας <εξέτασης>. Αυτό που όρισε ο Freud ως "αρχή της αποχής", εννοημένο στα άκρα, κάνει την θεραπευτική συνάντηση σταθμό στην δίνη της καθημερινής έγνοιας, σταθμό όπου παύουν τα πάντα, παύση όπου δεν επιζητείται τίποτα, δεν αναμένεται τίποτα, εκτός από την ψυχή που έμεινε πίσω. [...] Τέτοιοι σταθμοί είναι που κάνουν τον βίο βιωτό, βιώσιμο.
7. Παραφράζοντας τον Rilke αν σας ζητούσαμε να γράψετε "γράμματα σε έναν νέο θεραπευτή" ποια θα ήταν τα κύρια σημεία που θα υπογραμμίζατε;
> Το ειπα και παλιοτερα, το επαναλαμβανω για τους νεους συναδελφους που υποδεχομαστε σημερα. Ως διδασκων καταλαβαινω την συμμετοχη μου στην υποθεση της εκπαιδευσης βασικα ως αυτοπαρουσιαση μου, παρουσιαση του θεραπευτη που ειμαι. Σε εκεινους που ενας τετοιος τροπος τους λεει κατι, θα ερθουν σε μια καποια συνομιλια μ' αυτον τον θεραπευτη, και αυτη η συνομιλια μπορει να συμβαλει στην διαμορφωση του δικου τους δρομου.
Ισως τελικα ετσι ακουμε τον καθε δασκαλο: Ακομα κι εκει που νομιζει οτι κανει μαθημα και μας μαθαινει, εμεις συχνα θα εξετασουμε το κατα ποσον κρατα τον νομο που διδασκε, κατα ποσον μας μιλα με το ζωντανο του παραδειγμα.
Ο δασκαλος, αλλα και ο θεραπευτης, ειναι τελικα ενεργος, αφηνει το αποτυπωμα του με το ζωντανο του παραδειγμα.
> Το να γινεις ψυχοθεραπευτης ειναι μια περιπετεια. Το χαρακτηριστικο αυτης της περιπετειας, για εκεινον που παιρνει την επιλογη του στα σοβαρα, ειναι η βασανιστικη αμφιβολια που θα τον ακολουθει στο αρχικο διαστημα: Ειμαι καταλληλος; Προσφερω τιποτα; Και συνηθως η απαντηση δινεται οχι θεωρητικα αλλα απο την ιδια την πρακτικη της ζωης. Αλλος σταματα, αλλος συνεχιζει.
Στον χωρο, στον νοερο πνευματικο χωρο που βρισκομαστε σημερα, η περιπετεια γινεται ακομα μεγαλυτερη. Διοτι εδω δεν προεχει η εκμαθηση μοντελων και μεθοδων, δηλαδη μια εκμαθηση βασισμενη στην γνωση, οπως μας ειναι οικεια απο την διαδρομη μας μεσα απο τις εκπαιδευτικες βαθμιδες που γνωρισαμε. Η περιπετεια γινεται μεγαλυτερη διοτι το ζητουμενο εδω ειναι η εξοικειωση με εναν αλλο τροπο σκεψης, αισθησης, αντιληψης. Μπορειτε να παρετε μια ιδεα για αυτο το ζητουμενο απο μια φραση που ακουσα προσφατα απο μια γυναικα μετα απο πολλα χρονια αναλυσης, λογια που ερχονταν οχι μετα απο δικη μου κατηχηση αλλα ως ο καρπος της δοκιμασιας μιας ζωης:
"Τοτε (στην αρχη της αναλυσης) νομιζα οτι αν γνωρισω τον εαυτο μου, θα τον αλλαξω. Δεν ηξερα οτι τα πραγματα μας χαριζονται."
Αυτα τα λογια λενε κατι για το πνευμα το οποιο διαπνεει την θεραπευτικη σταση, οπως την εννοω, και στο οποιο, στις ευτυχεις περιπτωσεις, ενας θεραπευομενος θα εγκλιματιστει.
Για πολλους απο τους νεοτερους αυτα τα λογια ερχονται απο το πουθενα, θα σας ειναι ισως δυσκολο να τα παρακολουθησετε. Δεν περιμενω να τα κατανοησετε. Φτανει και με το παραπανω αν καπου καπως αγγιζανε καποια χορδη.
"Τα πραγματα μας χαριζονται", ελεγε η γυναικα. Ομως κατι μου χαριζεται οταν εχω το χαρισμα. Ισως τελικα κανεις χρειαζεται να εχει καποιο χαρισμα, τοσο για να γινει ψυχοθεραπευτης οσο και για να επιζητησει μια ψυχοθεραπεια και να ανθισει σ' αυτην.
Η περιπετεια, στην οποια αναφερθηκα, αφορα λοιπον την μετατοπιση νου και καρδιας σε μια αλλη περιοχη απο αυτην του επιστημονικου τροπου και της κυριαρχης νοοτροπιας. Ο Πλατων το αποκαλει "περιαγωγη της ψυχης".
> Οι γνωσεις που αποκτωνται με τα βιβλια και με τα σεμιναρια, αυτες καθαυτες δεν ειναι τιποτα. Δεν μας αγγιζουν. Μπορει να εντυπωσιαζουν, να υποβοηθουν μια καρριερα, ομως στον θεραπευτη ως θεραπευτη ειναι αχρηστες, ενιοτε και επιβλαβεις. Μας αγγιζουν, καποτε μας συγκλονιζουν, οταν σε καποια στιγμη, ζωντας κατι, αναγνωρισουμε οτι αυτο ηταν που ειχαμε μαθει απο τα βιβλια, απο τους δασκαλους μας. Τοτε μια γνωση την εχουμε ενσωματωσει, και τοτε μονον, ως γνωση, κλεινει τον κυκλο της. Σε τετοιου ειδους γνωσεις προσβλεπουμε.
> Τοσο στην περιπετεια της μετατοπισης οσο και στην ενσωματωση της γνωσης ανηκει μια ιδιαιτερη σχεση με τον χρονο. Ιδιαιτερη διοτι το αν συμβει και ποτε θα συμβει ειναι απολυτως αποβλεπτο. Θα την φερει, αν την φερει, η ωρα. Οπως μιλαμε για την κακια την ωρα, μπορουμε να μιλαμε και για την καλη την ωρα.
Αυτη η σχεση με τον χρονο ειναι επι το εργον ηδη σ' εκεινη την πολυτιμη συμβουλη του Freud προς τον θεραπευτη να απεχει απο καθε "θεραπευτικη φιλοδοξια". Διοτι ο θεραπευτης που επιδιωκει μια εξελιξη, που θεωρει οτι αυτος εχει να συρει το καρο της θεραπειας, παραβιαζει τον νομο του χρονου, ο οποιος, ειπαμε, αυτος μονος θα φερει κατι, η οχι. Και τουτο δεν εχει καμια σχεση με παθητικοτητα. Εχει σχεση με την εγρηγορση, με το καθαρο βλεμμα για το τι μπορω να κανω και τι δεν μπορω να κανω στην καθε στιγμη. Εχει σχεση με το αισθητηριο, τι ειναι καιρος οπου κατι θελει να ειπωθει και τι οχι. Και να το κοινωνησω με τον καταλληλο τροπο.
> Η ερμηνεια. Στην παραδοσιακη ψυχοθεραπεια θεωρειται ως απαντηση στο Γιατι (... ειδα αυτο το ονειρο, εχω αυτο το συμπτωμα, φερθηκα ετσι κι ετσι). Οπως και με το "κανω", θα χρειαστει να μαθουμε να διακρινουμε, να οξυνθει το αισθητηριο για τα πραγματα που εχουν Γιατι και για τα πραγματα που δεν εχουν Γιατι. Για πραγματα που εχουν απαντηση και για πραγματα που δεν εχουν απαντηση.
Αν λοιπον ο λογος του ψυχαναλυτη δεν οριζεται απο την ερμηνεια, τοτε απο που; Θα απαντησω και παλι αποφθεγματικα: Απο αυτο που ο Θρασυβουλος Γεωργιαδης, ενας ιστορικος της μουσικης, αποκαλει "πραξη της ονομασιας". Ονομαζεται, οχι αυτο που λεγεται αλλα αυτο που ειναι στον αερα. Ειναι, στις ευτυχεις στιγμες, καπως αυτο που λεει ο Γιωργος Σεφερης:
Λογια που αγγιζαν και σμιγαν το αιμα σαν αγκαλη.
> Θρασυβουλος Γεωργιαδης, Γιωργος Σεφερης. Εχουμε πολλα να μαθουμε απο τις δυο περιοχες που βρισκονται πιο κοντα στα πρωτα ερωτηματα, που δηλαδη δεν παιρνουν τιποτα ως αξιωμα - την φιλοσοφια και την τεχνη.
> Αυτο στο οποιο ενας εκπαιδευομενος εχει να "αφυπνιστει" συγγενευει με ο,τι ο Martin Heidegger αποκαλει "φωνη της συνειδησης": Το καλεσμα να αναλαβει κανεις τον δικο του δρομο ως θεραπευτης, για να μεινω σ' αυτο. Αυτη η φωνη ειναι το μονο στο οποιο τελικα μπορει να επαφιεται, τοσο στο θεραπευτικο του εργο οσο και στην ζωη του. Φυσικα αυτο δεν γινεται κατευθειαν. Θα περασει μεσα απο ποικιλλες μορφες ταυτισης / αντιπαραθεσης με διδασκοντες και με συγγραφεις. Ακομα η ζητουμενη "φωνη της συνειδησης" ειναι ανωτερη απο καθε κωδικα δεοντολογιας και καθε νομικο η αλλο πλαισιο.
Ετσι λοιπον τους ορους καποιου εκπαιδευτικου προγραμματος θα τους εβλεπα περισσοτερο σαν κατευθυντηριες γραμμες. Σημαντικο ειναι δηλαδη να λυθει κανεις, οσο γινεται, απο μια δημοσιοϋπαλληλικη αντιμετωπιση οπου απλα ακολουθει το προγραμμα και τσεκαρει τις ωρες σεμιναριων και εποπτειων, αναλυσης κλπ., παιρνει ενα χαρτι και θεωρει πως τελειωσε.
> Πως τελειωνει λοιπον, οχι η εκπαιδευση αλλα η μαθητεια; Το αποφασιζει, και εδω, ο χρονος. Οπως συμβαινει με καθε ειδους σχεση, τελειωνει οταν ερθει η ωρα που δεν εχουμε πια να πουμε τιποτα ο ενας με τον αλλο. Δεν ειναι παντα απλο. Ο Friedrich Nietzsche το γνωριζε. Στην εποχη της πνευματικης του συσκοτισης εστειλε ενα σημειωμα στον μαθητη του Georg Brandes, που εκανε τις πρωτες παραδοσεις για τον Nietzsche στην Κοπεγχαγη. Γραφει:
"Για τον φιλο Georg!
Αφου με ανακαλυψες, δεν ηταν κανενα κατορθωμα να με βρεις: η δυσκολια ειναι τωρα αυτη, να με χασεις..."
8. Οι περισσότεροι νέοι θεραπευτές έχουν την αγωνία του "λάθους", τι θα τους απαντουσατε?
Η ψυχοθεραπεια ειναι τεχνη. Οπως η εκμαθηση ενος μουσικου οργανου, η ξυλουργικη, και τα συναφη. Τριβεσαι, δοκιμαζεσαι, μαθαινεις στου κασιδη το κεφαλι - οπωσδηποτε βεβαια εχοντας καλυψει τις γνωστες προϋποθεσεις: προσωπικη αναλυση, συνοδες εποπτειες, θεωρητικα σεμιναρια. Τελικα, σημαντικο στοιχειο στην εκπαιδευση: το λυσιμο απο την διασταση σωστου-λαθους. Το λυσιμο περισσοτερο μεσα απο την ταση να κατηγορεις τον εαυτο σου για καποιο λαθος. Ζητουμενο ειναι απο το λαθος σου να μαθαινεις. Το λαθος να γινεται πατημα για τα βηματα σου. Εκπροσωπεις αυτο που εισαι, δεν σε προδιδεις για χαρη ενος φανταστικου "καλυτερου" εαυτου.
Ο,τι εγινε, εγνε σωστα.
9. Ίσως κάποιους τους τρομάζει αυτή η ανοιχτοτητα και η πολυφωνία της daseinsanalysis. Εσάς σας τρόμαξε? Τι θα λέγατε σε αυτούς που τρομάζουν?
Δεν με τρομαξε. Μου εδωσε ανασα.
Συνηθως δεν τρομαζουν. Ενοχλουνται, ζητανε περισσοτερο συστημα και δομη. Αν το λεει η καρδια τους, θα αφησουν χρονο στον εαυτο τους, και καποτε μπορει να ερθει η εξοικειωση με το "λευκο χαρτι", το "ελευθερο θεμα". (Ετσι και ο ελευθερος συνειρμος και η ελευθερα μετεωρη προσοχη.) Σημαντικο στοιχειο για την ιδια την θεραπευτικη πρακτικη.