Ο Kafka, στην τελευταια φαση της φυματιωσης του, προσβληθηκε στον λαρυγγα, ο οποιος στο τελος αποφραχθηκε. Δεν μπορουσε ουτε να φαει ουτε να μιλησει. Αυτο ενδεχομενως ανακαλει ο "ηχος της λαρυγγικης αποφραξης". Eιναι ενας ηχος οπως στην αμερικανικη εκφραση για το 'οχι': uh-uh.

Αυτα θα ηταν εν συντομια τα κυριοτερα δεδομενα του ποιηματος. Επαναλαμβανω τη φραση του Celan: "[το ποιημα] Παραμενει επιμνημον των δεδομενων του". Η φραση δεν τελειωνει εδω. Ακολουθει μια παυλα, και οι λεξεις "- ομως μιλα". Το εμφατικο "ομως μιλα" δεν μας επιτρεπει να εκλαβουμε το ποιημα, το μιλημα του ποιηματος, ως αφηγηση των δεδομενων του. Το ποιημα μιλα, ακουσαμε, "παντα μονο για δικη του, ολοδικη του υποθεση." Δεν μιλα ουτε για υποθεση της ψυχολογιας, οπως ειπωθηκε προηγουμενως, ομως, βλεπουμε τωρα, ουτε και για υποθεση της ιστοριας ενος ανθρωπου. Celan:

Η γνησια ποιηση ειναι αντιβιογραφικη. Η πατριδα του ποιητη ειναι το ποιημα του, αλλαζει απο το ενα ποιημα στο αλλο.

Και ακομη:

Το παρον του ποιηματος ειναι - κι αυτο δεν <εχει να κανει> με βιογραφικα δεδομενα, το ποιημα ειναι γραφη ζωης - το παρον του ποιηματος ειναι το παρον ενος προσωπου [...]

"Γραφη ζωης". Η γενικη "ζωης" δεν ειναι λοιπον γενικη αντικειμενικη, δεν προκειται δηλαδη για καταγραφη μιας ζωης, αλλα γενικη υποκειμενικη: Η γραφη ως φαινομενο της ζωης, η γραφη ως διαγωγη μιας ζωης.

Πως μιλα λοιπον το "Φρανκφουρτη, Σεπτεμβριος"; Διαβαζω τις δυο πρωτες αραδες: "Τυφλο, φωτο- / γενειοφορο διαχωριστικο." Ενας μελετητης γραφει:

Ενα διαχωριστικο 'τυφλο', δηλ. ενα αδιαφανες παραπετασμα απο γαλακτουχο γυαλι, που τα σχεδια του, λωριδες η κυματισμοι, φεγγουν λευκα και 'φωτεινα' σαν βοστρυχοι γενειαδας.

Αλλου παλι διαβαζουμε:

Αυτο το διαχωριστικο, οντας κατι που ενισχυει διαφορα ειδη τυφλοτητας με την εννοια συζητησεων με ορους επιλεκτικους, που αποκλειουν [ψυχαναλυση, πνευμα, σωμα], χαρακτηριζεται απο το 'φωτο-/γενειο'. Το φωτογενειο αναφερεται μετωνυμικα σε ενα ειδος ομιλιας, τον logos lux. Η ιδιαιτερη γενειαδα που τρεμολαμπει σ' αυτην την αραδα παραπεμπει στη φροϋδικη ψυχαναλυση.

Αυτες, και πολλες παρομοιες, ειναι ερμηνειες του 'δηλαδη'. Μας εξηγουν τι λεει ο ποιητης. Αντικαθιστουν καθε φορα μια φραση του ποιηματος με μιαν αλλη. Αν ηταν ετσι, δεν θα επροκειτο για ενα κακο ποιημα; Γιατι ο ποιητης να μας τα λεει με τοσες περικοκλαδες, οταν θα μπορουσε να μας τα πει κατευθειαν;

Αν δεν προκειται για κακο ποιημα, τοτε η φραση "Τυφλο, φωτο- / γενειοφορο διαχωριστικο" δεν ειναι αντικαταστασιμη. Δεν ανεχεται κανενα ερμηνευτικο 'δηλαδη'. Εδω σκεφτομαι μια σημειωση του Ludwig Wittgenstein:

Μιλουμε για την κατανοηση μιας προτασης με την εννοια με την οποια μπορει ν' αντικατασταθει απο μιαν αλλη που λεει το ιδιο. Αλλα και με την εννοια με την οποια δεν μπορει ν' αντικατασταθει απο καμια αλλη. (...) / Στην πρωτη περιπτωση ειναι η σκεψη μιας προτασης που ειναι κοινη για πολλες προτασεις· στην αλλη κατι που μονο αυτες οι λεξεις, σ' αυτες τις θεσεις, εκφραζουν. (Κατανοηση ενος ποιηματος).

"Τυφλο, φωτο- / γενειοφορο διαχωριστικο." Ο λογος ειναι για ενα διαχωριστικο. Ακουμε τη λεξη και φερνουμε εμπρος στο βλεμμα μας ενα καποιο πραγμα, ενα διαχωριστικο, π.χ. οπως αυτα που στηνονται στις εκθεσεις. Ομως οι προσδιορισμοι του μας τα χαλανε: "τυφλο, φωτογενειοφορο". Δεν υπαρχει κανενα διαχωριστικο μ' αυτα τα χαρακτηριστικα. Ερμηνειες οπως η προηγουμενη επιδιωκουν παρολαυτα μια παρασταση του. Ετσι αναγκαστικα το βιαζουν, καθως ενα "τυφλο, φωτο- / γενειοφορο διαχωριστικο" δεν ειναι παραστασιμο.

Ισως να μην εχουν αλλο τροπο. Διοτι πολλες φορες μια ερμηνεια, και τουτο αφορα και την ψυχοθεραπεια, ειναι η μεταλλαξη των λεγομενων σε μια παραστατικη αφηγηση, οπως π.χ. συμβαινει σε μια κλασσικη ερμηνεια ενος ονειρου, οπου το αλαλουμ του φανερου ονειρου αντικαθισταται απο μια ιστορια με αρχη, μεση και τελος, το λεγομενο "λανθανον ονειρο".

Η παραστατικοτητα ειναι ο κυριαρχος τροπος σκεψης των νεωτερων χρονων. Ο λατινικος ορος για αυτο που αποκαλουμε "παρασταση" ειναι perceptio. Συγγενευει με το ρημα percapere που σημαινει αδραχνω, αρπαζω, συλλαμβανω. Εκεινος που θελει να κατανοει τα λεγομενα, δηλαδη να τα συλλαμβανει, δηλαδη να τα εγκλειει σε μια παρασταση, ειτε κατασκευαζοντας μια εικονα τους, ειτε εντασσοντας τα σε ενα μοντελο, εχει τη μορφη του αρπαχτικου. Η πραξη της κατανοησης ειναι πραξη βιας και βιασμος. Τουτο το αρπαχτικο το συναντουμε στον εαυτο μας, στους αλλους, στις σχεσεις μας, στα λογια μας και στα εργα μας. Σ' αυτον τον πνιγηρο κοσμο το ποιημα, που "μιλα παντα μονο για δικη του, ολοδικη του υποθεση", ειναι για τον Celan "διαλειμμα ανασας".

Το ποιημα, ειδαμε, δεν μιλα για υποθεση της ψυχολογιας, δεν μιλα για υποθεση της βιογραφιας. Δεν μιλα για υποθεση καμιας κατανοουσας παραστασης, ουτε ψυχολογικης, ουτε ιστορικης, ουτε οποιας αλλης. Τωρα θα μπορουσε να ειναι καθαροτερο, με ποιον τροπο για τον Celan το ποιημα δεν αντικαθισταται με προτασεις που θα επεδιωκαν μια συλληψη, μια κατανοηση, μια ερμηνεια του.

Το ποιημα παραμενει στο δικο του, ολοδικο του παρον. "Το παρον του ποιηματος ειναι (...) το παρον ενος προσωπου", ακουσαμε. Αυτο το παρον δεν λογοδοτει για κανενα παρελθον και δεν προσβλεπει σε κανενα μελλον. Αυτο το παρον ειναι σημαδεμενο περα για περα απο παροδικοτητα.

(...) κωπηλατεις

μες απο τα καναλια, τις λιμνοθαλασσες και τις διωρυγες,

στο φεγγος της λεξης,

στην πλωρη κανενα γιατι, στην πρυμνη κανενα για που.

Η εδω εννοουμενη παροδικοτητα δεν ειναι στερητικη, δεν ειναι ελλειψη μονιμοτητας. "Η πατριδα του ποιητη ειναι το ποιημα του", ακουσαμε ακομη. Το παρον του ποιηματος, η παροδικοτητα του ειναι μια πατριδα, ειναι, οπως η πατριδα, τοπος κατοικησης. Το παρον του ποιηματος, η παροδικοτητα του ειναι μια ανασα, ειναι, οπως η ανασα, τοπος κατοικησης.

Ο ποιητης κατοικει την παροδικοτητα του ποιηματος του. Την κατοικει "στο φεγγος της λεξης". Το οτι η ποιητικη φραση δεν αντικαθισταται απο αλλη, ειναι σημαδι της παροδικοτητας της. Διοτι η αντικατασταση της απο μια αλλη θα σημαινε και τη δυνατοτητα της γενικευσης της. Και η χρονικοτητα της γενικευσης ειναι αυτη της εμμονης στην ακαμψια της σταθεροτητας και της μονιμοτητας. Ο χρονος της παροδικοτητας ειναι ενα, οχι στιγμιαιο αλλα ατελειωτο, απεριοριστο, φιλοξενο, παμφιλο τωρα. Θα μπορουσε να ειναι ο παλμος αυτου που ο Celan καποτε ονομαζει "καρδια".

Ας ακουσουμε το ποιημα και παλι:

ΦΡΑΝΚΦΟΥΡΤΗ, ΣΕΠΤΕΜΒΡΙΟΣ

Τυφλο, φωτο-

γενειοφορο διαχωριστικο.

Ενα ονειρο σκαθαριου

το καταφωτιζει.

Απο πισω, θρηνοπλεκτο,

το μετωπο του Freud ανοιγει,

το εξω

επιμονα αποσιωπημενο δακρυ

ξεσπα με τη φραση:

"Για τελευταια

φορα ψυχο-

λογια."

Η ιμιτασιον

καργας

προγευματιζει.

Ο ηχος της λαρυγγικης αποφραξης

αδει.

Το ποιημα απαρτιζουν αποκλειστικα κυριες προτασεις. Δεν σχετιζονται μεταξυ τους με χρονικους, αναφορικους, αιτιολογικους προσδιορισμους. "κανενα γιατι (...) κανενα για που", ακουσαμε. Απλα παρατασσονται η μια διπλα στην αλλη. Αυτον τον τροπο γραφης και ομιλιας τον διεκρινε ο γερμανος ομηρικος ερευνητης Friedrich Wilhelm von Thiersch και τον χαρακτηριζει ως εξης:

(...) μια σκεψη μοιαζει να ακολουθει την αλλη, (...) και ολες τους τοποθετουνται σε μια σειρα με τη βοηθεια των πλεον απλων συνδεσμων των γλωσσων, του κ α ι, ο μ ω ς και παρομοιων, του τε, και, μεν, δε κ.α. Μολις τελειωσει η μια, ξεκινα η αλλη διχως να την αγγιζει (...). Αυτην την α κ ο λ ο υ θ ι α θα την ονομασουμε π α ρ α τ α ξ η." Στον τροπο της παραταξης μιλα αυτος, "του οποιου η αυτοσυνειδηση και η σκεψη δεν εχουν ακομη αναπτυχθει." Ετσι "σ' αυτην την α κ ο λ ο υ θ ι α μιλα το παιδι, οπως κι ο ανθρωπος σε πρωτογονη κατασταση· παρομοια κι αυτος που συγγενευει μαζι του, ο ανθρωπος της Ανατολης, και συχνα επισης ο επικος ποιητης.

Κατα τον Thiersch η "σ υ ν τ α ξ η" αντιθετα ερχεται σε ενα ανωτερο σταδιο εξελιξης, οταν

το ανθρωπινο πνευμα αρχιζει να διεισδυει στην πλοκη και στη συναρμοση του λογου κρινοντας και ταξινομωντας (...), οπου οι προτασεις (...) που παρουσιαζονται η μια διπλα στην αλλη, η μετα την αλλη βρισκονται σε μια σχεση, η σε μια αναφορα ετσι ωστε η μια εμφανιζεται ε π ε ι δ η, η ο τ α ν η αλλη προηγηθηκε, την προϋποθετει, την συμπληρωνει, την καθοριζει, αναφερεται σ' αυτην και γι' αυτο ειναι, χωρις αυτην, αδιανοητη και ακατανοητη.

Οπου κρινουμε και ταξινομουμε, δηλαδη σχεδον παντου και παντα, οπου συνυφαινουμε τη ζωη μας με τα επειδη και τα οταν, που θα πει οπου εχουμε υιοθετησει τη συνταξη ως τροπο λογου και ζωης, το αναμεσο της παραταξης φανταζει ως ελλειψη, ως ενα κενο που επιβαλλεται να γεφυρωθει. Ετσι γραφει ο Freud στο κειμενο με τον τιτλο "Το ασυνειδητο":

[Η υποθεση του ασυνειδητου] ειναι αναγκαια γιατι τα δεδομενα της συνειδησης εχουν σε μεγαλο βαθμο κενα· (...) Η πλεον προσωπικη καθημερινη μας εμπειρια, μας γνωστοποιει ιδεες, την προελευση των οποιων δεν γνωριζουμε, και συμπερασματα σκεψεων, η διεργασια των οποιων μας εχει μεινει κρυφη. Ολες αυτες οι συνειδητες ενεργειες θα εμεναν ασυνδετες και ακατανοητες αν επιμενουμε στην αξιωση να πρεπει να γνωριζουμε με τη συνειδηση οσες ψυχικες ενεργειες συμβαινουν μεσα μας. Τις εντασσουμε σε μια καταδειξιμη συσχετιση οταν συμπεριλαμβανουμε τις ασυνειδητες ενεργειες που αποκαλυφτηκαν. Ομως κερδος σε νοημα και συσχετιση ειναι ολοτελα δικαιολογημενο κινητρο, το οποιο μπορει να μας οδηγησει περαν της αμεσης εμπειριας.

Η παραταξη, ειναι ενας αλλος τροπος ζωης. Ο γερμανος λογοτεχνης Peter Handke, στο "Δοκιμιο για την κοπωση", μιλα για αυτην τη ζωη και φερνει το παραδειγμα μιας ολλανδικής νεκρής φύσης:

Εκείνες τις νεκρές φύσεις με τα λουλούδια από τον δέκατο έβδομο αιώνα, κατά κανόνα από τις Κάτω Χώρες, όπου στα άνθη κάθεται, σαν να 'ταν αληθινό, εδώ ένα ζουζούνι, εδώ ένα σαλιγκάρι, εκεί μια μέλισσα, εκεί μια πεταλούδα και, παρόλο που κανένα ίσως δεν έχει ιδέα για την παρουσία του άλλου, προς στιγμή, στη δική μου στιγμή, όλα γειτονεύουν μεταξύ τους.