Η αρχαια αἰδώς κατα τον Heidegger, η σημερινη αν-αιδεια και η σημασια τους στην ψυχοθεραπεια

Στην Δυση γλωσσα και μουσικη ειναι αυτονομες. Ο ελληνικος στιχος ειναι γλωσσα και μουσικη μαζι. Και οχι μονον αυτο. Ο ομηρικος στιχος, που εδω μας ενδιαφερει ιδιαιτερα, συντιθεται απο ενα στοιχειο που επαναλαμβανεται εξι φορες. Το στοιχειο καλειται "δάκτυλος" και αποτελειται απο μια μακρα συλλαβη και δυο βραχειες συλλαβες, π.χ. αιδετο. Ενας δάκτυλος ειναι ενας ποῦς. Η αρχαια λεξη ποῦς σημαινει βημα, αλλα και μετρο. Η πρωτη μακρα συλλαβη, "αι-", καλειται θέσις, και οι δυο επομενες βραχειες συλλαβες, "δε-το" ἂρσις. Αναφερονται στην κινηση των ποδιων, στο αγγιγμα στο εδαφος (θέσις) και το ανασηκωμα απο το εδαφος (ἂρσις), και μ' αυτην την εννοια ο στιχος υπαγορευει και την βασικη χορογραφια.

Αυτες τις ενορασεις στην αρχαια μουσικη τις οφειλουμε στον Θρασυβουλο Γεωργιαδη, εναν απο τους σημαντικοτερους θεωρητικους της μουσικης του 20ου αιωνα στην Γερμανια. Γραφει:

Το νοημα του στιχου μενει τοσο ανεπαφο οσο και οι ελληνικες λεξεις καθαυτες ειναι ανεπηρεαστες απο το υποκειμενο και την εκφραστικη του βουληση. Εχουν την δικη τους βουληση. Δεν ειναι γινεται να αποκτησουν εμφαση, να την αντεξουν, να την εκδηλωσουν. Ετσι συμπεριφερεται και ο στιχος ως συνολο, δεν ανεχεται κανεναν χρωματισμο, καμια αλλοιωση, καμια ερμηνεια, καμια συμπληρωση απο την φωνηση. Ειναι μια παγιωμενη μορφη οπως οι ελληνικες λεξεις καθαυτες. 

Και παρακατω:

Το απο την υποκειμενικη βουληση ανεξαρτητο σωματικο-αντικειμενικο στοιχειο της ελληνικης γλωσσας, η για εμας μυστηριακη της οντοτητα και η σ’ εμας ληθια προελευση της, πραγματουμενα ως σωματικη κινηση, ενεργοποιουνται σε υψιστο βαθμο. Η οχι απλως απαγγελλομενη και αδομενη αλλα σωματικα πραγματουμενη λεξη αποκτα κατευθειαν μαγικη παρουσια. Σε καμια απο τις μοντερνες δυτικες γλωσσες δεν βρισκουμε κατι που να συγκρινεται μ’ αυτο, εστω και κατα προσεγγιση. 

Κατα την εκτελεση του αρχαιου στιχου το υποκειμενο, με την δικη του "εκφραστικη θεληση", μενει απεξω. Χανεται απο τον οριζοντα. Μενει λανθανον. Η ελληνικα εμπειρατη αἰδώς ως "κρυβομαι ακινητωντας, συγκρατημενος στον εαυτο μου, και παραμενω λανθανων" δεν θα ηταν επιδοση του υποκειμενου, δεν θα ηταν μια σκληρα κερδισμενη αρετη αλλα, με μια λεξη του Heidegger, ενα "Existential", ενα υπαρκτικο χαρακτηριστικο, μια ουσιακη διασταση του ιδιου του αρχαιου Dasein.

Επιστρεφουμε στον Οδυσσεα στο παλατι του Αλκινοου. Μετα την φροντιδα, τις γιορτες, τα δωρα ερχεται η ωρα που ο Οδυσσεας θα αποκαλυψει ποιος ειναι. Τον καλει προς τουτο ο βασιλιας Αλκινοος (535-556):

Κι ο βασιλιας ειπε στους Φαιακες, τους καλους κωπηλατες: Ακουστε καλα, ηγετες και υπηρετες των Φαιακων, και ο Δημοδοκος να παψει την καλλιφωνη φορμιγγα, γιατι τραγουδωντας τουτα δεν δινει σ' ολους χαρα. Απο τοτε που καθομαστε στο τραπεζι και ο θεϊκος αοιδος επιασε το τραγουδι, ο ξενος δεν επαψε στιγμη να θρηνει γοερα. Φαινεται πως καποιο μεγαλο βασανο του βαραινει την καρδια. Μα τωρα εκεινος να παψει, ωστε ν' απολαμβανουμε το ιδιο ολοι, οι ξενοδοχοι κι ο ξενος, γιατι ετσι ειναι πολυ καλυτερα. Για τον σεβασμιο ξενο γινονται αυτα, ο εξοπλισμος του πλοιου και τα δωρα φιλιας που δινουμε εμεις οντας φιλοι του. Σαν αδελφος γινεται ενας ξενος ικετης για τον ανθρωπο που εστω και λιγο αισθανεται η καρδια του. Κι εσυ τωρα μην κρυφτεις πισω απο πονηρα λογια σε ο,τι σου πω. Καλυτερο για σενα να μιλησεις. Πες το ονομα που σε αποκαλουν εκει μητερα και πατερας, και οι αλλοι στην πολη κι αυτοι που ειναι τριγυρω σου. Γιατι ανωνυμος δεν ειναι κανεις μα κανεις απο τους ανθρωπους, ταπεινος η ευγενης, σαν μια φορα γεννηθει, αλλα σ' ολους μπαινουν ονοματα μολις τους γεννησει μητερα. Και πες μου και την χωρα και τον λαο και την πολη σου ωστε με την σκεψη κατα κει να σε παν τα καραβια. 

Σε ενα σημειο του παραθεματος ο Αλκινοος μιλα για τον "σεβασμιο ξενο". Στο αρχαιο κειμενο η λεξη ειναι ξείνοιο … αἰδοίοιο - επιθετο του αἰδώς. Ο ξενος θα ηταν ο αιδημων και ο εμπνεων αίδώ, δηλαδη αυτος που μενει λανθανων και αυτος που του αρμοζει μια ληθη.

Η αἰδώς μ' αυτην την εννοια εμφανιζεται περιστασιακα σε μεταγενεστερους χρονους, ακομα κι αν δεν αναφερεται με το ονομα της. Ετσι π.χ. σε ενα ριζιτικο της Κρητης:

Μανα κι αν ερθουν οι φιλοι μας

κι αν ερθουν και δικοι μας.

Να μην τωνε πεις κι απεθανα

να τους βαροκαρδισεις.

Στρωσε τους ταβλα να γευτουν,

και κλινη να πλαγιαστουν.

Στρωσε και παραπεζουλα

Να θεσουν τ' αρματα τους

Και το πρωι σα σηκωθουν

και σ' αποχαιρετησουν,

πες τωνε πως αποθανα.

Ακουμε τους τρεις πρωτους στιχους.

Το ξενο, ο θανατος ειναι φιγουρες του Αλλου. Για το Αλλο, οταν το προκειμενο ειναι να διαφυλαχθει η αλλοτητα του, δεν μπορει να ειπωθει σχεδον τιποτα. Η σιγη, που χαιρετιζει το Αλλο, θα ηταν ακριβως ενα συστατικο στοιχειο της αιδους. Ετσι θα ηταν και οταν συμβαινει σε καποιον η γεννηση, ο γαμος, ο ερωτας, ο θανατος και αλλες ανατροπες στην ιστορια μιας ζωης. Παντου εδω δεσποζει ενα μυστηριακο Αλλο. Τιμαται με τελετουργιες. Η υποδοχη του Οδυσσεα μοιαζει με τελετουργια. Οι τελετουργιες ειναι απο παλια ο αρμοζων τροπος με τον οποιο λαμβανει χωρα μια συναντηση με το Αλλο.

Αλλοτητα ειναι εγγεγραμμενη και στο βασανο, καθοσον το βασανο παραμενει ασυμβατο, ασυντονο και αινιγματικο. Πως αυτο; Ο εικαστικος Robert Rauschenberg ειπε σε μια συνεντευξη:

Πιστευω οτι τα αγχη ειναι το ιδιο οπως το Εγω.

Την φραση θα την συναντησουμε και παρακατω. Εδω ας την αναλογιστουμε στο παραδειγμα του ποδηλατου. Ας υποθεσουμε οτι ποδηλατω ελεγχοντας το τιμονι, τα ποδια μου στα πεταλια και εχοντας το βλεμμα μου καρφωμενο στην μπροστινη ροδα. Παραυτα θα με κυριευσει ανησυχια, η ισορροπια μου θα γινει ασταθης, η κατευθυνση μου αβεβαιη. Θα περιελθω σε ενα συγχυτικο αγχος. Ο λογος ειναι οτι "κανω" ποδηλατο, οτι εγω το αναλαμβανω. Το μυστικο ειναι να φυγει απο την μεση το "κανω", να φυγει απο την μεση η παρατηρηση, η αυτοπαρατηρηση, να φυγει τελικα το Εγω ως το κινητηριο υποκειμενο της ποδηλασιας. Οχι κανω ποδηλατο λοιπον αλλα - ειμαι ποδηλατο. Τωρα το εγω εχει γινει αντωνυμια, αντ-ωνυμια του ποδηλατου. Αντιστοιχα, εκει που η ποδηλασια γινεται ταλαιπωρια και μπερδεμα και βασανο, οχι το Εγω "κανει" συγχυτικο αγχος αλλα, Rauschenberg, το συγχυτικο αγχος ειναι συμφυτο με το Εγω, το αν-αιδες Εγω που μπαινει μπροστα.

Το αν-αιδες Εγω απλωνεται σε ολο το φασμα των ναρκισσιστκων διαταραχων και του βασανου που συνεπαγονται. Δεν κανει αλλα ειναι κριση πανικου, ειναι καταθλιψη, ειναι βαρος και πληξη, ειναι burnout, ειναι παρανοια. Και οταν το Εγω επιζητει να ερμηνευσει και να κατανοησει, δηλαδη να αυτοεπιβεβαιωθει και να δυναμωσει, κι ετσι να λυσει το προβλημα, μοιαζει με την χελωνα στην αμμο που παει να σβυσει τα ιχνη της σκουπιζοντας τα με την ουρα της. Ερμηνειες και εξηγησεις δεν απαλυνουν το βασανο. Ειναι μερος του.

Το βασανο ειναι ακατανοητο και ανερμηνευτο. Στον βαθμο που επικοινωνουμε μεσω της κατανοησης, το βασανο δεν κοινωνειται. Δεν εχει θεση στον κοινο κοσμο. Αυτη ισως ειναι και η αληθεια στην φραση με την οποια ξεκινα η "Αννα Καρενινα" του Λεοντος Τολστοϊ:

Ολες οι ευτυχισμενες οικογενειες μοιαζουν μεταξυ τους. Καθε δυστυχισμενη οικογενεια ειναι δυστυχης με τον δικο της τροπο.

Η αρμοζουσα ανταποκριση στο βασανο θα ενεκειτο στην παραιτηση απο το δεσποζον Εγω - θα ηταν διατεθειμενη στην διαθεση της αιδους. Σημερα η σιγη, η αιδημων σιγη που αρμοζει στο βασανο δινει την θεση της σε μια συχνα ασιγαστη φλυαρια ολων των εμπλεκομενων. Ο Samuel Beckett μιλαει σε μια συνεντευξη για την συγχυση, μεσα στην οποια κινουνται οι μορφες των εργων του, και λεει:

Η συγχυση δεν ειναι δικη μου επινοηση. Δεν μπορουμε να ακουσουμε μια συζητηση για πεντε λεπτα χωρις να αντιληφθουμε εντονα την συγχυση. Ειναι παντου γυρω μας και τωρα η μονη μας δυνατοτητα ειναι να την δεχτουμε. Η μονη δυνατοτητα ανανεωσης ειναι να ανοιξουμε τα ματια μας και να δουμε το χαος. Δεν ειναι ενα χαος που να μπορεις να βγαλεις νοημα. 

Σε ενα αποσπασμα του Πινδαρου μιλα ο μαντης Αμφιαραως. Νουθετει τον γιο του Αμφιλοχο με τα εξης λογια:

Στους αλλους δεν πρεπει κανεις να φανερωνει τι βασανα υποφερουμε. Κι αυτο σου λεω: Τα καλα και οι τερψεις που φερνει η μοιρα, πρεπει να δειχνονται σε ολον τον κοσμο. Μα αν σ' εμας τους ανθρωπους τυχει αφορητο βασανο, τουτο αρμοζει να το κρυβει κανεις στο σκοταδι. 

"Ζηλεια και περηφανια" ("Eifersucht und Stolz") ειναι ο τιτλος ενος τραγουδιου του Franz Schubert απο τον κυκλο "Η ωραια μυλωνου" ("Die schöne Müllerin"). Η ωραια μυλωνου εγκατελειψε τον νεαρο μυλωνα για χαρη ενος κυνηγου. Ο νεος καλει το ρεμα που κυλα παραδιπλα να μαλωσει την μυλωνου "για το επιπολαιο, το χαζεμενο, το αστατο μυαλουδακι της". Και το τραγουδι συνεχιζει:

Μα μην της πεις τιποτα, ακους, για το θλιμμενο μου προσωπο. Πες της: ειναι διπλα μου, σκαλιζει μια φλογερα απο καλαμι και παιζει στα παιδια ομορφους χορους και τραγουδια. 

Το ξενο, η γεννηση, ο γαμος, ο ερωτας, ο θανατος, το βασανο ειναι φαινομενα απροσιτα στην σκεψη. Δεν υπαρχει πλεον τιποτα στο οποιο να μπορουσαν να αναχτουν. Θα αποκαλουνταν, με μια λεξη του Goethe, "πρωτοφαινομενα" (Urphänomene). Γι' αυτα, λεει ο Goethe, 

οταν εμφανιζονται στις αισθησεις μας αποκαλυμμενα, αισθανομαστε ενα ειδος αιδους, που φτανει εως το αγχος. 

Ενδεχομενως μια συναντηση, στις λιγοστες περιπτωσεις που αναπτυσσεται σε ολον τον πλουτο της, ειναι επισης πρωτοφαινομενο. 

Ο λυρικος Αλκμαν:

Ποιος, πειτε μου, ποιος θα μπορουσε ποτε ευκολα να πει τον νου ενος αλλου ανθρωπου; 

Ο Paul Celan σε μια ομιλια του αναφερεται στο "μυστηριο της συναντησης":

Συναντησεις, διαδρομες μιας φωνης προς ενα αντιλαμβανομενο Εσυ, πρωτοπλαστες διαδρομες, προβολες της υπαρξης ισως, μια αυτοπροπομπη στον εαυτο, κατα την αναζητηση του εαυτου… Ενα ειδος παλιννοστησης.

Κατα την αναζητηση του εαυτου το αντιλαμβανομενο Εσυ αυτοπροπεμπεται στην ποιηση, στην τεχνη και απο αυτους τους τοπους παλιννοστει στον εαυτο του, επανακαμπτει στον εαυτο του, βρισκει τον εαυτο του. Τουτο ειναι δυνατο οταν αυτος ο ανθρωπος στην τεχνη, στο καλεσμα της τεχνης αντιλαμβανεται τον εαυτο του, δηλαδη λεξεις, ηχους, εικονες που αναγνωριζει ως τα δικα του, μαλιστα ως τα ολοδικα του που ομως ποτε μεχρι τωρα δεν ειχαν αποκτησει μορφη.

Μ' αυτην την εννοια καποτε η ψυχοθεραπεια γινεται συναντηση. Σκεφτομαι ωρες οπου ειναι ο πασχων αυτος που μιλα δια στοματος του θεραπευτη, και μαλιστα ετσι οπως ο ιδιος δεν ειχε μιλησει ποτε μεχρι τωρα. Διοτι, αποτεινομενος στον θεραπευτη, αυτοπροπεμπεται καθοσον ο λογος του δεν εξαντλειται στις λεξεις του, αλλα φερνει μαζι του ενα, συμφωνα με τον τιτλο ενος ποιηματος του Paul Celan, "μελοποιησιμο υπολοιπο" (singbaren Rest). Το υπολοιπο που φερνει ο λογος του, θα ηταν αυτο που προπεμπεται στον θεραπευτη. Σε ευτυχεις ωρες γονιμοποιει το στομα του θεραπευτη και γεννιουνται λεξεις. Μ' αυτην την εννοια ο θεραπευτης αφηνει αυτο το υπολοιπο, πλεον "συγκαλυμμενο σε λεξεις", για να παραφρασω τον Hölderlin, να παλιννοστησει στον πασχοντα.

Προσφατα μια γυναικα, ταραγμενη, αρχισε να κατηγορει τον αντρα της: παραμελει τα παιδια, στον νου του εχει μονο το πηδημα, τον διεγειρει καθε θηλυκο κουνουπι, ειναι ο ιδιος παιδι κλπ. Οι κατηγοριες διαρκουν καποιο διαστημα κι εγω, σαν να συνεχιζω τα λογια της, λεω: "Ομως τον αγαπω!". Γελαει με την καρδια της, η ενταση χανεται ολοτελα. Δεν το επινοησα. Το προσελαβα στον τονο των λεξεων της και απλα το αρθρωσα σε λογο. Αυτη, το υπολοιπο των λογων της ηταν, που μιλησε δια στοματος μου.

Τετοιοι διαλογοι δεν αποσκοπουν στο να διερευνησουν τον Αλλο ως ασθενη, να τον ερμηνευσουν, να τον εξηγησουν, να τον κατανοησουν, να διεισδυσουν μεσα του. Ο Αλλος, θυμιζω την περιγραφη της συναντησης απο τον Celan, μιλωντας μου, προπεμπει τον εαυτο του σ' εμενα, μου δινει τον εαυτο του. Και οι λεξεις μου, οταν ευτυχουν, του τον δινουν πισω και παλι, εμπλουτισμενο, εμβαπτισμενο πλεον στην θαλπωρη της συναντησης.

Μ' αυτην την εννοια θα δινονταν μια δυνατοτητα να ιδωθει το ζητουμενο, το λεκτεο, ηδη στην συγκαλυψη του, δηλαδη χωρις εξηγησεις και αναλυσεις που θα το καταφωτιζαν. Η εκφραση "το λεκτεο ηδη στην συγκαλυψη του" βρισκεται σε ενα μικρο κειμενο του Heidegger με τον τιτλο Σημεια (Zeichen). Στην πληρη της διατυπωση λεει:

Το εκπληκτικο των Ελληνων της Αρχαιοτητας παραμενει οτι ηταν σε θεση να διειδουν το λεκτεο ηδη κατα την συγκαλυψη του μεσα απο εναν προϋπαντωντα συγκρατημο. 

Προϋπαντων συγκρατημος… Θυμαμαι μια μικρη αραβικη ιστορια που διαβασα στον Medard Boss:

Ενας Αραβας, λιγο πριν πεθανει, καλει τους τρεις γιους του και τους μοιραζει τις 17 καμηλες του. Ο μεγαλυτερος, λεει, θα παρει το 1/2, ο μεσαιος το 1/3 και ο μικρος το 1/9. Και μετα πεθαινει. Οι γιοι μενουν με την απορια πως να μοιρασουν τις 17 καμηλες στο 1/2, 1/3 και 1/9 συμφωνα με τις εντολες του πατερα τους. Ο υπολογισμος δεν βγαινει με τιποτα. Τελικα πηγαινουν σ' εναν γερο και του παρουσιαζουν το προβλημα τους. Ο γερος εχει μια καμηλα, και τους την δινει. Τωρα εχουν 18 καμηλες: Ο μεγαλος παιρνει το 1/2, δηλαδη 9, ο μεσαιος το 1/3, δηλαδη 6 και ο μικρος το 1/9, δηλαδη 2. 9+6+2 κανουν 17, και ο γερος παιρνει τη δικη του καμηλα πισω. 

Δεν παρεμβαινω. Βαζω τον εαυτο μου στο παιχνιδι, μονο και μονο για να τον ξαναβγαλω. Ειμαι μεσολαβητης του συνομιλητη μου στον εαυτο του. Καθοσον δεν επιχειρω να τον κατανοησω, να τον συλλαβω, αφηνω την αλλοτητα του να αναδειχθει. Αυτο θα ηταν ενας τροπος εμπειριας του συγκρατημου που αναφερει ο Heidegger, της αιδους η οποια μεταμορφωνει την συνεδρια σε συναντηση. Αυτος ο συγκρατημος, αυτη η αιδως θα προϋπαντουσε, αν εμπειραθουμε την προϋπαντηση ως υποδοχη του προπεμπομενου εαυτου με την εννοια του Celan, η με την φευγαλεα δωρεα της καμηλας στους 3 αδελφους. Η, με την εννοια της αιδους η οποια ηδη γνωριζει:

Ick bün all hier / Ειμαι ηδη εδω

λεει ο σκαντζοχοιρος στον λαγο. Ο Heidegger αγαπουσε αυτα τα λογια. Η αιδως ειναι αυτο που ειναι, οχι μεσα απο εναν εξαναγκασμενο συγκρατημο, αλλα μεσα απο μια προτερη εξοικειωση με το μυστηριο ως μυστηριο. Ειναι ηδη προδιατεθειμενη για το μυστηριο το εγγενες στα πραγματα, το λανθανον στα πραγματα, και μεσα απο αυτην την διαθεσιμοτητα προσδεχεται το ουσιακο της στοιχειο ως "παραμενω λανθανων, ακινητω μενοντας στον εαυτο μου".

… αρετη και χαρα εμφυσα στους ανθρωπους η προμαθης αιδως. 

Στην κωμωδια του Αριστοφανη "Αχαρνης" ο Δικαιοπολις, ενας αγροτης απο τους Αχαρνεις, εχει σιχαθει τον καταστροφικο πολεμο μεταξυ Αθηνας και Σπαρτης, που κρατα ηδη 6 χρονια. Συναπτει με την Σπαρτη μια τριαντακονταετη ιδιωτικη ειρηνη. Οι Αχαρνεις θελουν να λιθοβολησουν τον Δικαιοπολι για την προδοσια του, μα ο πονηρος αγροτης αναζητα τον Ευριπιδη για να δανειστει ρουχα απο την ιματιοθηκη και, μεσω των ρουχων, το κυρος και τον μεγαλειωδη λογο των ηρωων του για να πεισει τους διωκτες του για τα σχεδια του. Πηγαινει λοιπον στο σπιτι του Ευριπιδη, χτυπαει την πορτα και λεει (στ. 405):

Ακουσε με, αν ποτε σου ακουσες ανθρωπο!

Ο Δικαιοπολις ζητα απο τον Ευριπιδη να τον ακουσει. Σ' αυτο το αιτημα δεν επικαλειται την τρεχουσα κατασταση, τις παρουσες συνθηκες, την κρισιμη θεση στην οποια βρισκεται. Επικαλειται την προθυμια του Ευριπιδη να τον ακουσει, οχι επειδη η προθυμια θα προεκυπτε απο το κινητρο της στιγμης, αλλα στο ονομα ενος προτερου: της ηδη απο παντα στον Ευριπιδη και στον καθε ανθρωπο δοσμενης δυνατοτητας να τον ακουσει, επειδη ηδη απο παντα εχει ακουσει.

Ακουσε με, αν ποτε σου ακουσες ανθρωπο!

Ο λογος επικαλειται την γυμνη υπαρξη, την οποια διακρινει η ουσιακη δυνατοτητα να ακουει. Η λεξη δεν θελει να εκλιπαρησει, να πεισει, να συγκινησει, να εξαναγκασει, οπου ολα αυτα θα ισοδυναμουσαν με μια πραξη βιας, με μια αναρμοστη πιεση, με αν-αιδεια. Και θα ηταν πραξη βιας, αναρμοστη πιεση και αν-αιδεια γιατι ο Δικαιοπολις θα ζητουσε να εκμαιευσει κατι, να σφετεριστει τον Ευριπιδη για δικη του υποθεση. Ο αιδημων λογος του επικαλειται ενα απροσωπο: την γυμνη δυνατοτητα της ακροασης, που απο παντα καθοριζει εναν ανθρωπο ως ανθρωπο. Στον τοπο αυτου του απροσωπου καλει τον Ευριπιδη σε συναντηση. Η φραση, η προμαθης αιδημων φραση προ-νοει εκεινο το "αν ποτε…" και μιλα μεσα απο τα βαθη του. Ειναι η ιδια αιδως που διατρεχει την προτροπη του Αλκινοου στον Οδυσσεα να φανερωσει το ονομα του:

πες το ονομα που σε αποκαλουν εκει μητερα και πατερας, … γιατι ανωνυμος δεν ειναι κανεις μα κανεις απο τους ανθρωπους ταπεινος η ευγενης, σαν μια φορα γεννηθει.

"Ακουσε με, αν ποτε σου ακουσες ανθρωπο!" Ειναι το λιγοτερο, η περισσοτερο αρρητο καλεσμα του καθενα που επισκεπτεται τον θεραπευτη. Το ακουσμα του τελευταιου συμβαινει πλεον σαν απο μονο του, καθως εχει ηδη ακουσει. Αυτο το προτερο ακουσμα ειναι το συγκεκαλυμμενο (πρβλ. το "ηδη στην συγκαλυψη του" του Heidegger) υποβαθρο, το οποιο συνηχει στο δεκτικο αυτι με καθε τρεχοντα λογο.

Η ψυχοθεραπεια, προπαντων το ψυχαναλυτικο πλαισιο, εχει χαρακτηριστικα τα οποια, στα ευνοϊκα διατεθειμενα ματια, καλλιεργουν και διαφυλασσουν την αιδω στο πρωτοφαινομενο της συναντησης:

- Το αμοιβαια αθεατο των συμμετεχοντων. Αποσπα την επικεντρωση απο τα παροντα προσωπα και αφηνει το προκειμενο να προβαλλει στο βλεμμα.

- Ο βασικος κανονας των λεγομενων "ελευθερων συνειρμων" για τον πασχοντα και για την "ελευθερα μετεωρη προσοχη" του αναλυτη οδηγουν σ' εναν δρομο ο οποιος δεν λαμβανει υποψη του το Εγω με τον ελεγχο, τις επιλογες, τις κρισεις, τις αξιολογησεις του κλπ., κι ετσι, απο μια αλλη οπτικη, καθιστα του ενεχομενους αθεατους μεταξυ τους.

- Παρομοια λειτουργια εχει η λεγομενη "αρχη της αποχης" ("Abstinenzprinzip"), συμφωνα με την οποια στην ωρα της αναλυσης δεν εκπληρωνονται επιθυμιες. Αυτο που ακουγεται ως απαγορευση, με τον καιρο καθισταται μια διαμονη που διαγει διχως επιθυμιες, σχεδον αποκοσμα και ανοιγει την πορτα για μια δυνατοτητα ευτυχιας, συμφωνα με μια γερμανικη εκφραση: "χωρις επιθυμιες, ευτυχισμενος" (wunschlos glücklich).

Η αιδως, την οποια, αν δεν απατωμαι, μετα τους Αρχαιους και με την εννοια των Αρχαιων ηταν ο Heidegger που αποκατεστησε, σημαδευεται απο μια σπανια ευγενεια, μαλιστα μια διακριτικοτητα η οποια αποφευγει την μετωπικη προσβαση, δηλαδη την αξιωση για μια αμεση συλληψη. Το βλεπουμε στα λογια δυο συγχρονων Ελληνων, στις φλεβες των οποιων οι Αρχαιοι παρεχουν το οξυγονο για το εργο τους.

Ο Γιωργος Σεφερης γραφει σε ενα δοκιμιο, οπου αναφερεται στον Παρθενωνα:

Οσο για τους ναους, αν ενας πολυ στενος μου φιλος γυρευε να τους προσεγγισει με τη συντροφια παλαιων κειμενων, θα τολμουσα να τον συμβουλεψω να εξοικειωθει με κειμενα που τον φερνουν προς αυτους απο δρομους πλαγιους, οχι με αμεσες περιγραφες. [...] Να προτιμησει αυτη την ευρυχωρια. Κι αν ο πολυ στενος μου φιλος επιμενει να ειμαι πιο συγκεκριμενος, θα του ελεγα οτι τουτες τις μερες που εγραφα τις παρουσες σελιδες ειχα στον νου τους στιχους του Ομηρου για τις πενηντα βαγιες στο παλατι του Αλκινοου [...] - τοσο απομακρος ημουν.

Για να πλησιασει κανεις ενα πραγμα, εναν ανθρωπο, χρειαζεται παραδοξως να μενει απομακρος. Ο Θρασυβουλος Γεωργιαδης γραφει στον προλογο του μετα θανατον δημοσιευμενου βιβλιου του "Ονομασια και Ηχος" (Nennen und Erklingen): 

Η διαφορετικοτητα της μεθοδου μου αναγνωριζεται ηδη εκ του οτι η παρουσιαση δειχνει μια προτιμηση στη χρηση αναλογιων (μεταφορες, εικονες). Ομως μια αναλογια δεν ειναι αποδειξη· το μονο που μπορει, ειναι να παραπεμπει στο μη αποδειξιμο και ομως εμφανες ενος πραγματος, ενος φαινομενου, ενος δεδομενου· μπορει απλα να βοηθησει να δουμε το φαινομενο.

Πως διαφερει τωρα αυτη η ελληνικα εννοημενη αιδως απο την αιδω με την εννοια της συστολης και της ντροπης; Η τελευταια δεν ειναι αιδως περα για περα. Ο συνεσταλμενος και ντροπαλος κρυβεται μεν απο τους αλλους, ομως για τον εαυτο του δεν μενει λανθανων, μενει ο ιδιος το ενεργητικο υποκειμενο που επιτελει αυτο το κρυψιμο. Αντιθετα ο Επικουρος ειπε: Λάθε βιώσας. Heidegger:

Ο λογος ["λαθε βιωσας"], εννοημενος ελληνικα, λεει: "μενε, ως ο διαγων την ζωη σου (συγχρονως) λανθανων". 

Εδω η αυτοληθιωση δεν ειναι ενεργεια αλλα συμβαν οπου ο αυτολανθανων βυθιζεται στην ληθη ο ιδιος. Μ' αυτην την εννοια ο Heidegger γραφει ακομα:

Εδω η ληθη καθοριζει τον τροπο με τον οποιο ο ανθρωπος εχει να ειναι παρων μεταξυ των ανθρωπων. 

Αυτο δεν ειναι ακριβως το παραδειγμα που εδωσε ο ιδιος ο Επικουρος - στην διαθηκη του επιθυμει να γιορταζονται τα γενεθλια του καθε χρονο απο τους μαθητες του.

Στην μεγαλη νοηση πρεπει μεγαλη πλανη

γραφει ο Heidegger. Η ρηση θα μπορουσε να αναφερεται τοσο στον Επικουρο οσο και στον ιδιο τον Heidegger.

Παρολαυτα: Η ληθη καθοριζει τον τροπο με τον οποιο ο ανθρωπος εχει να ειναι παρων μεταξυ των ανθρωπων. Θα μπορουσε να ειναι ενας οδοδεικτης για την ψυχοθεραπεια. Θα ηθελα να το διευκρινισω καταρχην παραθετοντας την αντιθετη σταση. Στην κλασσικη ψυχαναλυση ο αναλυτης επιδιωκει παλι και παλι να βαζει τον εαυτο του στο επικεντρο - συχνα με ερμηνειες τραβηγμενες απο τα μαλλια. Καποτε ενας συναδελφος μου, ανεφερε το ονειρο μιας αναλυομενης: Ενας κολπος, αυτη καθεται στην ακτη, ενας ψαρας αρχιζει απο την βαρκα του να της πετα ψαρια. Η ερμηνεια του συναδελφου μου: θελεις να κοιμηθεις μαζι μου...

Ειναι βεβαια ενα αξιωμα του Freud, οτι η ιαση της νευρωσης επιτυγχανεται με την μεταλλαγη της σε "μεταβιβαστικη νευρωση". Ο θεραπευτης προωθει τον εαυτο του στο προσκηνιο με καθε κοστος. Αν-αιδες! Το οτι οντως μπορει και να συμβαινουν ιασεις εγκειται στην παλια σοφια οτι πολλες φορες τα φυτα βλασταινουν κι ανθιζουν παρα τα φυτοφαρμακα.

Ο ζωγραφος Robert Rauschenberg ειπε στην συνεντευξη που ανεφερα προηγουμενως:

[...] θελω να απελευθερωσω το σωμα μου, το κεφαλι μου και τις σκεψεις μου απο το Εγω μου. 

Και παρακατω:

Κι ακομα πρεπει ν' απελευθερωθω απο τα αγχη μου. Ετσι ολη η ενεργεια που γεννιεται απο την σωματικοτητα μπορει να κινηθει ελευθερα. Πιστευω οτι τα αγχη ειναι το ιδιο οπως το Εγω. Ισως τα δυο ειναι συγγενικα μεταξυ τους. 

Αν η φραση του Rauschenberg λεει οντως κατι αξιο λογου, τοτε το ζητουμενο της ψυχοθεραπειας ακριβως και δεν θα ηταν ενα δυνατο Εγω. Λιγοτερο Εγω θα πει περισσοτερη ανοιχτοτητα στον κοσμο, θα πει περισσοτερος κοσμος. Ο Byung-Chul Han σχολιαζει εναν αφορισμο του Nietzsche ως εξης:

Αδεξιο θα ηταν το χερι αν αδραχνε πολυ αποτομα, υπερβολικα αποτομα. Η καρδια η εμψυχωμενη απο την α-βουλια, στην οποια ενοικει η αιδως της ροης προς τα πισω, μαθαινει στο χερι να αδραχνει διστακτικα, "πιο λεπτα" και "πιο τρυφερα". Η διστακτικοτητα, η τρυφεροτητα της, επιστρεφει στα πραγματα την οψη τους. Ο κοσμος, απαλλαγμενος απο μια βιαιη λαβη του χεριου, αποκτα οψη. Η εγκαρδια κατοικηση διεπεται απο αυτην την διστακτικοτητα, απο αυτην την αιδω. 

Το αιδημον χερι αδραχνει "πιο λεπτα" και "πιο τρυφερα". Heidegger:

Τρυφερο [zart], συμφωνα με το παλαιο ρημα zarton σημαινει ο,τι και το: οικειο, που φερνει χαρα, που φειδεται. Η φειδω ειναι παροχη και απ-ελευθερωση, ομως διχως βουληση και βια, διχως εμμονη και κυριοτητα. 

Η τρυφεροτητα που μνημονευτηκε, οπως και η φειδω, εκφραζεται και με ο,τι ο Heidegger αποκαλει "βημα πισω". ("Schritt zurück"). Σε σχεση με την ψυχοθεραπεια το "βημα πισω" θα σημαινε: Απο την φωνασκια των λεξεων πισω στα ψιθυρισματα των τονων και των σιωπων. Απο το επικαιρο πισω στην αφανη παρουσια της ιστοριας. Απο τα μοντελα πισω στα πραγματα. Απο την διυποκειμενικη επικοινωνια πισω στην συνομιλια μεταξυ γυμνων ανθρωπων. Απο το σκεπτομενο-παρασταινον υποκειμενο πισω στον βιοσωματικα προσλαμβανοντα. Απο το εσωτερικο της συνειδησης και του ψυχισμου πισω στο ανοιχτο. Απο το φαντασιουμενο και το εικονικο πισω στον κοσμο. Αυτα τα βηματα πισω καθοδηγουνται ακριβως απο την διαθεση της αιδους. Αυτο θα πει οτι πρωτιστως ο ιδιος ο το βημα πισω επιτελων ειναι που, ελευθερα κατα τον Hölderlin, "μοιαζει σχεδον να προχωρα προς τα πισω" ("scheint fast rückwärts zu gehen").

Σε ενα αποσπασμα της Σαπφους εχει παραδοθει ενας διαλογος. Καποιος, πιθανον ο ποιητης Αλκαιος, λεει:

Θα 'θελα κατι να πω, ομως η αιδως μ' εμποδιζει... 

Η ποιητρια απαντα:

Αν σε κινουσε μια ευγενης, η ωραια ορμη, κι αν η γλωσσα δεν απετρεπε να ειπωθει κατι κακο, η αιδως δεν θα καταλαμβανε τη ματια σου, και ο,τι θα ηταν δικαιο να το πεις, θα το ελεγες

Στην απαντηση της Σαπφους το συγκρατημενο της αιδους συγκρατει απο την εκφορα του κακου λογου. Η αιδως απαγορευει στον Αλκαιο να πει κατι κακο, οπου μια αγενης, ασχημη ορμη ηθελε να διασπασει το "ἕρκος ὀδόντων", το φραγμα των δοντιων, μια συνηθης εκφραση του Ομηρου. Στο ποιημα το κάκον, το κακο, αντιπαρατιθεται στο δίκαιον. Σε ενα αλλο πλαισιο ο Heidegger μεταφραζει το "δικαιον" με "αρμογη" ("Fug"). Επομενως το κακο θα ηταν αυτο που δεν αρμοζει. Δεν αρμοζει σε τι; Απαντηση: στα μετρα των πραγματων. Οταν καποιον τον κινει "μια ευγενης, η ωραια ορμη" τοτε τα λογια του ειναι σωστα, αρμοζουν, και λεγονται ελευθερα. Ο κακος λογος ειναι αν-αρμοστος: υπερβαινει το μετρο. Διαπραττει υβρη. Η αιδως θα την αποτρεψει.

Το αρχαιο ελληνικο πνευμα ειναι, συμφωνα με μια εκφραση του ελληνιστη Jakob Burckhardt, "αγωνιο" ("agonal"), ουσιωνεται στον αγωνα. Τουτο θα πει: Το ευγενες και το ωραιο δεν εμφανιζονται ανεπιφυλακτα. Πρωτα χρειαζεται ο κακος λογος να αποτραπει. Ακριβως αυτην την αποτροπη επιτελει η αναστολη της αιδους. Εξαναγκαζει καποιον, οταν ο κακος λογος παει να εκφραστει, να βουλωνει το στομα. Μονον ετσι μπορει καν να πει το αρμοζον.

Σε ενα αποσπασμα του Ηρακλειτου λεει:

Γιατι ο ηλιος δεν θα υπερβει τα μετρα, αλλιως οι Ερινυες, επικουροι της Δικης (της αρμοζουσας αρμογης) θα τον ανευρουν.

Εαν ο ηλιος υπερβει τα μετρα, τοτε οι Ερινυες, αυτα τα τερατα της ενοχοποιησης, της εκδικησης και την προασπισης του αρμοζοντος θα τον επαναφερουν. Οι Ερινυες, οπως η αιδως, θα ηταν η αποφασιστικη αμυνα για την διαφυλαξη των μετρων, για την τελικη επικρατηση της αρμοζουσας αρμογης, της Δικης. Η σημερα ακομα υφισταμενη φαινομενολογικη συσχετιση ντροπης και αισθηματων ενοχης θα μπορουσε να αναγεται σ' εκεινες τις απαρχες.

Στους επομενους χρονους, ηδη στην αρχαιοτητα, απο το μετρο δεν εκπορευεται πλεον καμια δεσμευτικη, συναρμοζουσα δυναμη. Την θεση του καταλαμβανουν οι νομοι της εκκλησιας και του κρατους, οπως και οι αγραφοι νομοι της εκαστοτε ηθικης. Τωρα η αιδως, ως ντροπη, ειναι αμυνα εναντιον της παραβιασης των νομων. Η εδω εννοουμενη αιδως δεν αποτρεπει το κακο και το αναρμοστο, αλλα το νομικα, η ηθικα απαγορευμενο.

Σημερα ακομα και οι νομοι δεν εχουν πλεον καμια εγγενη δυναμη. Μονον η απανταχου παρουσα, ηλεκτρονικη πλεον, παρακολουθηση μπορει να αποτρεψει την παραβιαση τους. Η λησμοσυνη, τοσο της δεσμευτικης δυναμης των μετρων οσο και της εξουσιαστικης επιβολης του νομου, συνεπιφερει τον εξοβελισμο της αιδους, την αν-αιδεια. Ομως, οπως ειπωθηκε, η αιδως βρισκεται σε μια ενδομυχη σχεση με το λανθανον μιας ληθης. Heidegger:

(Η αιδως) ειναι η συνεσταλμενη παραμονη στην ληθη εμπρος στην ελευση των παροντων.

Και ακομη:

Ετσι η αιδως και καθε συγγενες της υψηλο πρεπει να εννοηθει στο φως της παραμονης στην ληθη.

Σε ενα σημειο ο Heidegger γραφει για τους Νεωτερους Χρονους και μιλα για την πανδημια την σημερινης αν-αιδειας:

Νεωτεροι Χρονοι. (...)

Το οτι τιποτα δεν μενει πλεον αφατο και δεν διαφυλασσεται με αιδω.

Το οτι τα παντα φανερωνονται (...).

Το οτι κυριαρχει "αδιακρισια". Καμια διακριτικοτητα - καμια αιδως και κανενας σεβασμος.

Τι θα πει αδιακρισια; Η διακριτικοτητα ειναι η τεχνη της διακρισης, του τι και πως και ποτε μπορει να ειπωθει, και τι οχι. Ονομαζει ενα αισθητηριο για τα μετρα των πραγματων. Διακριτικοτητα και αιδως αλληλεχονται μυχια. Την συναντησαμε στα λογια του Αμφιαραω, οπως και σ' αυτα του νεκρου Κρητικου.

Η σημερινη αδιακρισια δεν ανεχεται καμια αιδω και κανεναν σεβασμο. Το ληθιο γενικα, της ειναι καρφος εν οφθαλμω. Ωθειται απο εναν καταναγκασμο αποκαλυψης. Στην ψυχοθεραπεια αυτος εκφραζεται με τον πλεον εντυπωσιακο τροπο στην φημισμενη φραση του Freud:

Οπου ηταν Αυτο, πρεπει να γινει Εγω.

Το παραληρημα μιας ολοκληρωτικης αποκαλυψης. Ο Freud συνεχιζει αμεσως:

Ειναι πολιτισμικο εργο, οπως π.χ. η αποξηρανση της Zuydersee.

Στην αιδω υπαρχει ληθη, και στην ληθη υπαρχει γαληνη. Το ποιημα του Hölderlin "Το Αρχιπελαγος" ("Der Archipelagus") επικαλειται τον θεο της θαλασσας. Κλεινει με τα λογια:

… και αν το ρεμα του χρονου

Με υπερμετρη βια με παρασερνει και η αναγκη κι η πλανη

Των θνητων την θνητη μου συγκλονιζει ζωη

Κανε με ν' αναλογιζομαι στα βαθη σου την γαληνη.

Για βαθη μιλα και ο Samuel Corrado Beck. Ειναι ενας ψαρας απο το μυθιστορημα του Gerold Späth Commedia:

Δε θα με πιστεψουν, κι οι ψαραδες σιγουρα οχι. Καποτε μια πανεμορφη ιριδοπεστροφα, τριαμισι ολοκληρα κιλα ψαρι, την εριξα παλι στη λιμνη.

Μιαν αλλη φορα εναν ξιφια πρωτης, τουλαχιστον δεκαξι κιλα, και πριν εννια χρονια ακριβως, φθινοπωρο, στις εντεκα του Νοεμβρη, νωρις το πρωι, η λιμνη ακομα μεσα στην χαμηλη γκριζα ομιχλη κι ο κολπος κι η οχθη σαν ανυψωμενα, σαν μετεωρα, κι εγω ειδα κι επαθα ν’ ανεβασω στη βαρκα εναν γουλιανο. Εναν τεραστιο γουλιανο και ηδη απο χρονια στη λιμνη σπανιοτατο ειδος. Ενα σιγουρα πανω απο 25 κιλα βαρυ ζωο. Αλλα κι αυτο το ψαρι το ξαναδωσα στη λιμνη.

Παρολαυτα ειμαι ψαρας, αυτη ειναι η δουλεια μου. Πιανω πολλα. Πιανω αρκετα. Τοσα οσα η λιμνη με κανονικο ψαρεμα μπορει να δωσει. Ξερω που εχει ψαρι, ποτε και ποσο βαθια, και τι τσιμπαει και τι αφηνει, τι ποσοτητα δινει. Ομως καθε φορα ενοιωθα πως θα μου φερει δυστυχια να κρατησω το ψαρι. Οπως ο ψαρας στο παραμυθι. Δεν εχω μιλησει γι’ αυτο ποτε μεχρι σημερα. Ομως θα ‘ταν βαρυ αμαρτημα να κλεισεις αυτα τα τρια εξαισια ψαρια στο ψαροκαλαθο. Ειμαι σιγουρος πως καμια φορα κι αλλοι ψαραδες αφηνουν εναν ξιφια η καποιο αλλο ωραιο ψαρι να φυγει παλι. Δεν πρεπει να παιρνεις απ’ τα ψαρια τους βασιλιαδες και τις βασιλισσες, τους πριγκηπες και τις πριγκιπισσες, αλλιως ο βυθος δε θα δωσει πια τιποτα. Κανεις πρεπει να 'χει ενα μετρο και μια αισθηση για τις δινες και για τα ρεματα κατω απ’ την καρινα. Πολλα συμβαινουν εκει. Ιδεα δεν εχουμε. Κανεις πρεπει να ξερει πως η ζωη εδω ειναι πολυ συντομη για να θελουμε να την γαρνιρουμε με πρωτες ψαριες και να την χαλαμε με κοκορεματα. 

Η αποξηρανση της Zuydersee… Τα βαθη συρθηκαν στην επιφανεια. Το ληθιο καταφωτιστηκε. Το συνθημα του Freud ηταν ενας προπεμπομενος ισκιος της ανατροπης που οδηγησε στην σημερινη κοινωνια της διαφανειας. Κοινωνια της διαφανειας ειναι ο τιτλος ενος βιβλιου του φιλοσοφου Byung-Chul Han. Γραφει:

Αποσταση και αιδως δεν μπορουν να ενταχθουν στις επιταχυμενες κυκλοφοριες του κεφαλαιου, της πληροφοριας και της επικοινωνιας. Ετσι ολοι οι μυχιοι χωροι αποσυρσης παραμεριζονται στο ονομα της διαφανειας. Καταφωτιζονται και λεηλατουνται. Ετσι ο κοσμος γινεται πιο αδιαντροπος και γυμνος.

Η αν-αιδεια αφηνει στο ορμητικο "ρεμα του χρονου" του Hölderlin, με την εννοια της επιταχυνσης ολων των ανελιξεων, ανοιχτο πεδιο. Το ρεμα του χρονου που σε παρασερνει δεν επιτρεπει καμια αποσταση, καμια ευρυχωρια, διοτι το ευρυχωρο διανοιγεται με το σχολαζειν, με την αναμονη, με την στοχαστικοτητα, με την απουσια. Heidegger:

Τι συμβαινει εδω, οταν με τον παραμερισμο των μεγαλων αποστασεων ολα στεκουν το ιδιο απομακρα και το ιδιο κοντα; Τι ειναι αυτο το ομοιομορφο οπου τα παντα δεν ειναι ουτε απομακρα ουτε κοντινα, τροπον τινα διχως αποσταση;

Τα παντα ξεβραζονται στο ομοιομορφο της απουσιας αποστασης.

Επ' αυτου ο Han:

Η διαφανεια ειναι τελικα η "ολοκληρωτικη ελευθεριοτητα του βλεμματος απεναντι σ' αυτο που βλεπει", δηλαδη η "πορνεια". Εκτιθεται σε διαρκεις ακτινοβολιες των πραγματων [26] και των εικονων. Η ελλειψη αποστασης κανει την αντιληψη απτικη και ψηλαφωσα. Η απτικοτητα χαρακτηριζει μια επαφη χωρις αγγιγμα, μια "αμοιβαια προσκρουση ματιου και εικονας" που τη αισθανεσαι στο πετσι σου. Λογω της ελλειψης αποστασης δεν ειναι δυνατο κανενα αισθητικο ατενισμα, κανενα σχολαζειν. Η απτικη αντιληψη ειναι το τελος της αισθητικης αποστασης του βλεμματος, μαλιστα το τελος του βλεμματος. Η ελλειψη αποστασης δεν ειναι η εγγυτητα. Πολυ περισσοτερο την εκμηδενιζει. Η εγγυτητα ειναι πλουσια σε χωρο, ενω η ελλειψη αποστασης εκμηδενιζει τον χωρο. Στην εγγυτητα ειναι εγγεγραμμενη μια αποσταση. Εξ ου και ειναι ευρυχωρη. Ετσι ο Heidegger μιλαει για μια "καθαρη εγγυτητα που αντεχει το απομακρο". Ομως ο "πονος της εγγυτητας του απομακρου" ειναι μια αρνητικοτητα που πρεπει να εξαλειφθει. Η διαφανεια απο-μακρυνει τα παντα σε μια ομοιομορφη μη-αποσταση που δεν ειναι ουτε κοντα ουτε μακρια.

Φυσικα η αν-αιδεια εκανε την εισοδο της και στην Ψυχολογια. Ισως αυτη τουτη η Ψυχολογια ειναι απο την φυση της αν-αιδης - της λειπει η αιδως. Συρει τα παντα "σε μια ομοιομορφη μη-αποσταση που δεν ειναι ουτε κοντα ουτε μακρια". Ετσι π.χ. το φροϋδικο ασυνειδητο: μια σουπα οπου ονειρο και ξυπνος, παρελθον και παρον, εαυτος και Αλλος, παθολογια και φυσιολογικοτητα σχεδον δεν διακρινονται μεταξυ τους. Το ιδιο ισχυει και για το dernier cri, την φυσιολογια του εγκεφαλου και τα παραμυθια γυρω απο το DNA. Ετσι ειναι και παντου στην θεραπεια οπου κανεις, οπως λενε, "δουλευει" το συμπτωμα, οπου η λυση επιδιωκεται στο επιπεδο του προβληματος, π.χ. στην συμπεριφορικη θεραπεια και στο Life-Coaching, οπου πλεον οι θεραπευτες και οι πελατες τους εχουν χασει καθε αισθητηριο για αλμα, για τροπη, για αφυπνιση.

Εαν η αιδως βρισκεται σε αναφορα προς την ληθη, και η αν-αιδεια προς την αποξηρανση των βαθων της, τοτε, αυτο που λεμε "ψυχη" ειναι μια φιγουρα του λανθανοντος εσωτερικου που πρεπει να βγει στην επιφανεια και στο φως. Η ψυχη γινεται ονομα για την εσωτερικοτητα, η οποια στους Νεωτερους Χρονους πρωτα συστηνεται και κατοπιν η ερμηνεια, αν-αιδως, της αλλαζει τα φωτα και την αποξηραινει. Υπαρχει αβυσσαλεα διαφορα απο την ψυχη που αναφερεται στα λογια του ιαπωνα φιλοσοφου Nishida Kitarō:

Ο βυθος της ψυχης μου εχει ενα τετοιο βαθος. 

Ουτε η χαρα ουτε τα κυματα της λυπης δεν μπορουν να το φτασουν.

Και τουτο ακουγεται σαν ηχω απο ενα αποσπασμα του Ηρακλειτου:

Τα ορια της ψυχης δεν θα τα ανευρεις, σε οποιαν οδο κι αν πορευτεις. Τοσο βαθυ λογο εχει.

Η ειρωνεια ειναι πως η αρχη του αποσπασματος βρισκεται στην εισοδο του αμφιθεατρου της Ψυχιατρικης Πανεπιστημιακης Κλινικης της Ζυριχης - μαλιστα με ελληνικα γραμματα. Ισως γι' αυτο και ο λογος του Ηρακλειτου ειναι για τους περισσοτερους ακαταλαβιστικος. It's Greek to them, λεει μια αμερικανικη εκφραση.

Οι σημερινες παθολογιες, οπως οι ναρκισσιστικες διαταραχες, η καταθλιψη, οι κρισεις πανικου, το burnout, μπορουν να ιδωθουν ως αποκυηματα της εξαπλουμενης αν-αιδειας. Εμφανιζονται εκει οπου τα βαθη, οπως τα τραγουδουν ο Hölderlin, ο ψαρας, ο Nishida, η ο Ηρακλειτος, δεν μπορουν πια να χαρισουν μια αιδημονα διαμονη στο ληθιο:

- Ο ναρκισσος βλεπει κι ακουει πλεον μονο τον εαυτο του. Αντιλαμβανεται τα παντα σε αναφορα με τον εαυτο του. Εμπρος στα ματια του ο κοσμος ξεδιπλωνεται ως μια ερημος του εαυτου. Το Αλλο, το αινιγμα του Αλλου, ο σεισμος και η ευλογια στην αφιξη του Αλλου, τον εχουν εγκαταλειψει.

- Η ενοχη γινεται αν-αιδης οταν θεωρει πως πρεπει να λογοδοτει για τα παντα. Αναγεται σε μια υπερτροφια του Εγω, το οποιο πιστευει οτι ειναι η πρωτη αιτια, το πρωτ- και υπ-αιτιο.

- Η κριση πανικου, η οποια συχνα εκδηλωνεται ως πανικος θανατου, ανηκει σε μια αποξηραμενη ζωη επαφιεμενη στον εαυτο της και συρρικνωμενη στον εαυτο της, που εχει αποκοπει απο τα βαθη των μυστηριων της.

- Το burnout ειναι η εξαντληση του υποκειμενου της επιδοσης, καθως η επιδοση μπορει να κρατει οταν αμετρα και συνεχως ξεπερνα τον εαυτο της επ' απειρον.

Αν-αιδης ειναι η αξιωση της κατανοησης του Αλλου. Το empathy, η ενσυναισθηση, το να μπαινεις στα εσωψυχα του Αλλου, ειναι αν-αιδες. Οταν π.χ. καποιος μου λεει πως ειναι χαλια, πως εχει αγχος, πως ειναι ερωτευμενος κι εγω θεωρω οτι ξερω το πως αισθανεται γιατι τετοιες εμπειριες μου ειναι γνωστες, τοτε εξαπατω τον εαυτο μου και εξαπατω αυτον. Η ενσυναισθηση απλα τρεφει τον ναρκισσο που βλεπει τον Αλλο κατ' εικονα και ομοιωση του εαυτου του, κι ετσι ρημαζει την αλλοτητα του. Η συναντηση δεν κρυβει ουτε βαθη ουτε μυστηρια πλεον.

Εαν ο ορος "ψυχη" σημαινει το "ψυχικο οργανο" της ψυχαναλυσης, η το "black box" της συστημικης θεωριας και της πληροφορικης, κι εαν αυτη η διαφανη, στομωμενη, αποξηραμενη ψυχη εχει καταστει η κυριαρχη παρασταση της αυτοκατανοησης μας, τοτε ζητουμενο της ψυχοθεραπειας θα ηταν να δειχθει σ' αυτον που αναζητα τον θεραπευτη ενας δρομος εξοδου απο την αν-αιδεια. Σ' αυτην την οπτικη το ιαματικο θα ηταν ακριβως η αποσυνδεση απο τα ψυχολογικα και ψυχιατρικα παραμορφωματα μιας ουτως η αλλως δυσμορφης ψυχης και η αφυπνιση της αιδους.

Εδω οδηγος ειναι το εργο των μεγαλυτερων νοητων του περασμενου αιωνα, Martin Heidegger και Ludwig Wittgenstein. Αναγνωρισαν τα σημαδια της εποχης και, ο καθενας με τον τροπο του, αμφισβητησαν τις παραστασεις της ψυχης, της συνειδησης, του υποκειμενου. Η Ψυχολογια και η Ψυχιατρικη δεν ακολουθησαν. Οφειλουν την γεννηση τους και συνεχιζουν να κινουνται στο πεδιο βαρυτητας της κοσμοθεωριας του 18ου και του 19ου αιωνα. Ο Gion Condrau, διευθυντης του τοτε Ινστιτουτου της Daseinsanalysis της Ζυριχης, ειπε καποτε οτι βασικα το θεμα δεν ειναι η ψυχολογια του βαθους, αλλα μια ψυχολογια της επιφανειας. Μονο που αυτες οι επιφανειες θα ηταν ο,τι ο Jean Baudrillard αποκαλει "abîmes superficiels" επιφανειακες αβυσσοι.

Οι διδαχες αυτων και αλλων νοητων, αλλα και των οδηγων εργων της τεχνης και της ποιησης δεν εφαρμοζονται στην ψυχοθεραπεια αμεσα, π.χ. δασκαλιστικα και κατευθυντικα. Οπως εντελλεται η αιδως, κοινωνουνται σιγαλα με το ζωντανο παραδειγμα του θεραπευτη, και μαλιστα ετσι οπως αυτος τα οικειοποιηθηκε.

Προχωρω παρομοια με τον καλλιτεχνη. Διοτι αυτο που μας μιλα στα εργα της τεχνης και της ποιησης ειναι οτι μας παρουσιαζουν κατι που ηδη γνωριζαμε απο παντα, ομως ποτε δεν μπορεσαμε να το πουμε, η να το τραγουδησουμε, η να το μορφοποιησουμε. Καπως παρομοια αφηνω τον συνομιλητη μου, οπως ηδη αναφερθηκε, να μιλα δια στοματος μου. Δεν σπαταλω σκεψεις γι' αυτον. Η αλλοτητα του, το μυστηριο της συναντησης μας διαφυλαγεται.

Ειστε η φωνη μου,

μου ειπε προσφατα μια γυναικα.

Στην ψυχοθεραπευτικη εκπαιδευση υπαρχουν οι λεγομενες ωρες εποπτειας, η επιβλεψης, οπου νεωτεροι συναδελφοι μιλουν για τις θεραπειες τους - μονο που εδω διολου δεν προκειται για ενα ελεγκτικο και κριτικο βλεμμα αφ' υψηλου που επισημαινει σωστο και λαθος και τους βιαζει στην προκρουστεια κλινη του δικου μου προτυπου. Αυτη η εποπτεια θα ηταν αν-αιδης. Ακουω την αφηγηση τους, μεσα απο διευκρινιστικες ερωτησεις επιχειρω να φερω την σκηνη αναγλυφη εμπρος στο βλεμμα μου, μεταφερομαι σ' εκεινη την θεραπευτικη ωρα ως θεραπευτης και οι συμμετεχοντες στο σεμιναριο γινονται μαρτυρες της παρουσιας μου, των λογων και των σιωπων μου σ' εκεινη την ωρα. Ετσι οι νεωτεροι γνωριζουν εναν θεραπευτη. Μπαινοντας μ' εναν τετοιον τροπο σε συνομιλια μαζι του, θα βρουν με τον χρονο και θα παρουν τον δικο τους τον δρομο.

Πριν χρονια σε ενα σεμιναριο μια εκπαιδευομενη μου εκανε μια ερωτηση, η οποια συνεχιζει να ηχει στ' αυτια μου παλι και παλι: "Μ' αυτα τα μυαλα, πως καταφερνετε να τα βγαζετε περα σ' αυτον τον κοσμο;" Καποτε ρωτησαν μια σαρανταποδαρουσα, πως γινεται να συντονιζει μεταξυ τους τα σαραντα της ποδια. Απο τοτε που της εγινε αυτη η ερωτηση, η σαρανταποδαρουσα δεν μπορεσε πλεον να περπατησει. Για να συνεχισω να προχωραω, θα ηθελα να μην ασχοληθω μ' αυτην την ερωτηση, αν και, οπως ειπα, με καταδιωκει συνεχεια.