Συναισθηματα σε περιοδο αβεβαιοτητας…

Η εισαγωγη μου

Κατα τι θα μπορουσαν να διαφερουν απο τα συναισθηματα σε περιοδο βεβαιοτητας; Επιτρεψτε μου μια ακραια απαντηση: Σε περιοδο βεβαιοτητας, συναισθηματα δεν υπαρχουν! Η βεβαιοτητα σιγαζει ολα τα ερωτηματα. Κλεινει ολα τα ανοιχτα θεματα. Αν η αβεβαιοτητα ηταν ενα ειδος ελλειψης και αναζητησης, η βεβαιοτητα θα αντιστοιχουσε στην κατασταση του κορεσμου και της επαναπαυσης. Στον κυκλο τραγουδιων του Franz Schubert με τον τιτλο "Η ωραια μυλωνου", καποια στιγμη ο νεαρος εργατης στον μυλο κερδιζει την αγαπη της κορης. Εδω ακολουθει το τραγουδι με τον τιτλο "Παυση", κι αρχιζει ετσι:

Κρέμασα το λαούτο στον τοίχο. Το τύλιξα με πράσινη κορδέλα. Δεν μπορώ να τραγουδήσω πια, η καρδιά μου παραείναι γεμάτη ...

Ενα πεδιο στο οποιο θα μπορουσαμε να πουμε οτι αποκταται βεβαιοτητα, θα ηταν το συμβαν κατα το οποιο επιθυμιες εκπληρωνονται, "dreams come true". Στην εκπληρωση μιας επιθυμιας, αλλα και στην επαληθευση ενος φοβου, τα ονειρα, π.χ. για τον νεαρο του Schubert η ωραια μυλωνου, χανουν το μετεωρο, το ακαθοριστο, το φευγαλεο, το αιθεριο, το σαγηνευτικο που τα χαρακτηριζει. Μεταμορφωνονται σε συμπαγη, χειροπιαστα σωματα που περιερχονται στην κατοχη μου. "Δικη μου", λεει το προηγουμενο τραγουδι της "Ωραιας μυλωνους". "Ειναι δικη μου", στα γερμανικα ειναι "ist mein". Ακουστε με ποια εμφαση, με ποιον σθεναρο και καταλυτικο τροπο το λεει ο νεος:  Die geliebte Müllerin ist mein! Mein, mein! [Η αγαπημενη μου μυλωνου ειναι δικη μου! Δικη μου, δικη μου!]

Στο παθος για την εκπληρωση επιθυμιων υπαρχει μια πλανη. Κανεις νομιζει οτι απλα εκεινο το ονειρο τωρα εχει παρει σαρκα και οστα, εχει πραγματοποιηθει, εχει γινει πραγμα και κτημα του. Ομως αυτο που συμβαινει ειναι οτι το ονειρο, γινομενο πραγμα και αποκτημα, ειναι σαν τον νεκρο που διατηρειται ταριχευμενος. Η μονη απολαυση που μπορει να δωσει ειναι αυτη της νεκροφιλιας. Γυρω απο τον κτητορα περιστρεφονται τα εχει του σαν τα διαστημικα αποβλητα που διαβαινουν στις τροχιες τους πανω απο τη γη.

Στην "Ωραια μυλωνου" η κορη αφηνει τον νεαρο για χαρη ενος κυνηγου, κι εκεινος τελικα ριχνεται στο ποταμι. Αν ο ρομαντισμος, στο προσωπο του ονειροπολου νεου, τρεφονταν απο την οδυνη της ανεκπληρωτης επιθυμιας, η σημερινη εποχη, στο προσωπο του κυνηγου, του βεβαιου για τον εαυτο του, παταει επανω στα πτωματα των θηραματων της.

Στην περιοδο λοιπον της σημερινης αβεβαιοτητας, οπως αυτη μιας οικονομικης κρισης, λιγοστευουν οι επιθυμιες που μπορουν να εκπληρωθουν. Ο κυνηγος μενει απο σφαιρες. Δεν θα φωτογραφηθει πια με το ποδι επανω στο πτωμα της λειας του. Και συμβαινει αυτο το παραδοξο, οτι ακριβως η απωλεια μιας πλανεμενης, μιας απατηλης δυνατοτητας ειναι και η πιο οδυνηρη, ειναι αυτη που θα προκαλεσει την πιο ακραια, την πιο απονενοημενη αντιδραση: θα βυθισει καποιον στην απομονωση και στην καταθλιψη, θα τον ριξει στην οργη, στη λυσσα, καποτε και στην αυτοκτονια.

Ισως ζηταω πολλα, ομως χρειαζεται μια συμφιλιωση με την αβεβαιοτητα. Τοτε αυτη θα εχανε τον στερητικο, τον απειλητικο της χαρακτηρα. Ο Sigmund Freud, χωρις να το αποσκοπει και χωρις να το γνωριζει, εδειξε προς μια τετοια κατευθυνση, προς τη δυνατοτητα μιας, ας την ονομασω, ξεγνοιαστης αβεβαιοτητας: Το αθεατο των συνομιλουντων· ο λεγομενος "βασικος κανονας", συμφωνα με τον οποιο κανεις καλειται να μιλησει χωρις να εχει τον ελεγχο των λεγομενων του· η "αρχη της αποχης", συμφωνα με την οποια στην ψυχαναλυτικη συναντηση ο δρομος για την εκπληρωση επιθυμιων ειναι αποκλεισμενος. Ολα αυτα δεν ειναι απλα τεχνικη και προπονηση για τη ζωη αλλα η δυνητικη εξοικειωση με την ευεργετικη παρουσια του αχρηστου και του μη πραγματικου. Οπως εγραψα καποτε, ειναι η επιβιβαση στη βαρκουλα που αρμενιζει εκει που τα καραβια χανονται. Και τα συναισθηματα ξαναγεννιουνται.

Ξερω οτι αυτα ειναι, οπως λενε οι Γερμανοι, σταγονα επανω στο πυρωμενο σιδερο. Ομως ο ατμος που θα βγει απο την εξατμιση της σταγονας δεν θα ηταν ενα τιποτα. Ο Ludwig Wittgenstein γραφει σε μια σημειωση: "Απο τον προηγουμενο πολιτισμο θα μεινει ενας σωρος ερειπιων και τελικα ενας σωρος σταχτη, ομως πανω απο την σταχτη θα αιωρουνται πνευματα."