Φλερυ Νταντωνακη

Λογος και Μουσικη

Σε μια συνέντευξη στον Αγγελο Κουτσουκη:

… πρέπει να ξέρει κανείς την ερμηνεία, τη βαθύτερη ερμηνεία των λέξεων.

Τι εννοει η Νταντωνακη με "ερμηνεια των λεξεων";

Προσεξτε πως το α με το οποιο κλεινει η "Μαντουβαλα" και το α με το οποιο αρχιζει η "αγαπη" αδονται σε συζευξη, μεταβαινουν δηλαδη αναλαφρα το ενα στο αλλο, σχεδον σαν να ηταν μια λεξη: "Μαντουβαλ{αα}γαπη...". Τι μας λεει αυτη η ερμηνεια των λεξεων; Μας λεει οτι για τον ερωτευμενο η Μαντουβαλα δεν υφισταται ως εξατομικευμενο υποκειμενο, στο οποιο προσκολλαται η ιδιοτητα της αγαπημενης. Στην Μαντουβαλα, σε πρωτο χρονο, στην οψη της, βλεπει την αγαπη. Ειναι μια εμπειρια πολυ πρωτογενεστερη απο αυτην που μας υποβαλλει το συστημα της γραμματικης, υποκειμενο - ρημα - αντικειμενο, οπου η αγαπη για την Μαντουβαλα αρθρωνεται με την συνδεση τριων μερων: εγω, το υποκειμενο, - αγαπω - την Μαντουβαλα, το αντικειμενο της αγαπης μου. Συμφωνα με την παραπανω, ηδη απο την γραμματικη υπαγορευομενη παρασταση, αποδιδει το τραγουδι ο Στελιος Καζαντζιδης.

- Αντιλαλουνε τα βουνα

Η εμφαση οχι στο κλαμα αλλα στο αντι- του αντιλαληματος. Δεν ειναι οποιο κλαμα, που γινεται τραγουδι. Το ιδιαιτερο του, που το κανει ποιητικο, δηλαδη ωδικο, ειναι οτι το κλαμα δεν παραμενει ατομικη υποθεση. Αυτο κλαμα τα βουνα το επαναλαμβανουν αντιλαλωντας το. Συγ-κινουνται. Ενα θαυμα! Γι' αυτο και στην ερμηνεια της Νταντωνακη το αντι… αποδιδεται με μια σχεδον κοσμογονικη διασταση.

Ο ιδιος ο Τσιτσανης, που το εγραψε, χανει αυτην την κοσμικη διασταση του δειλινου κλαματος. Το αντιλαλημα προσπερνιεται για να φτασει η κορυφωση στο σαν κλαιω εγω… Εδω το αντιλαλημα των βουνων υπηρετει και επαυξανει το ανθρωπινο κλαμα.

- Κείνο το πρωί του είπα καλημέρα

Το "καλημερα" εκφερεται με πιο αργο ρυθμο, και με εναν τροπο οπου δεν ξεχωριζει το "καλημερα" απο την ανατολη του ηλιου. Το "καλημερα" λεγεται ως αντιλαλημα της ανατολης. Ειναι η ιδια η ανατολη που συμβαινει, δηλωνεται, αρθρωνεται δια στοματος του τραγουδιστη.

- Καπου στο βαθος της νυχτας αστραφτεις εσυ …

Το "καπου στο βαθος της νυχτας" λεγεται σχεδον εν παροδω. Και μετα ερχεται το "αστραφτεις εσυ". Η φωνη γινεται πιο σιγανη, σαν συνεσταλμενη, σαν να μην θελει να ταραξει, να παρεμβει, να μολυνει το Συμβαν αυτης της εμφανισης. Ο προσφωνουμενος εμφανιζεται ἐναργής, λεει ο Ομηρος. Το ἐναργής συγγενευει με τον αργυρο και γι' αυτο χαρακτηριζει την παρουσια που διατρεχεται απο μια λαμψη - οχι την πληθωρικη του χρυσου, του ηλιου, αλλα το αποκοσμο, το υφασμενο απο οδυνη φεγγος της σεληνης. "Καπου στο βαθος της νυχτας αστραφτεις εσυ …"

- ,,, εφυγες και κλαιει ο ανεμος…

Προσεξτε ποσο καθετα, ποσο αποτομα κοβεται το "εφυγες". Η συλλαβη "-γες" αποδιδεται στακκατο. Ετσι δεν ερμηνευεται μια λεξη αλλα αδεται η εμπειρια του, η εμπειρια του ποτε-πια. Αυτο το "εφυγες" δεν επιτρεπει κανενα παζαρι, καμια παρηγορια, κανενα παραμυθιασμα. Ειναι το γυμνο, αδηριτο τελος. Οπως με το αντιλαλημα των βουνων, και εδω ο τονος πεφτει στον κοσμολογικο νομο του τελους. Το κλαμα του ανεμου και των κυματων ακολουθει. Αντιθετα, στην ερμηνεια του Μπιθικωτση το πρωτο, το τελος του "εφυγες", αυτο το πρωτο, προσπερναται καθοδον προς το κρεσεντο του κλαματος.

- Fool on the Hill

Day after day, alone on a hill

The man with the foolish grin is sitting perfectly still

Nobody wants to know him

They can see that he's just a fool

But he never gives an answer

But the fool on the hill

Sees the sun going down

And the eyes in his head

See the world spinning round

Η ερμηνεια των Beatles

Οπως και προηγουμενως στους Pixies, το μπασο δινει εναν ρυθμο που διατρεχει το τραγουδι. Ο ρυθμος αυτος σε παρασερνει μακρια απο τον λογο του. Κουνας το κεφαλι στον ρυθμο και τα λογια μπαινουν στο περιθωριο. Ακομα: Καθε αραδα χωριζεται απο την επομενη με μια σαφη και εντονη παυση. Η αφηγηση χανεται. Μοιαζει με απαγγελια παιδιου του δημοτικου που δεν πολυκαταλαβαινει αυτα που διαβαζει.

Τωρα το περιεχομενο. Στο Nobody wants to know him / They can see that he's just a fool / But he never gives an answer, οπου γινεται λογος για την κατοικηση του "αγαθου του λοφου" (μεταφραση της Φλερυς Νταντωνακη) μεσα στον τραχυ, στον χυδαιο κοσμο, αυτη η κακουχια του υπογραμμιζεται μουσικα με τις συγκοπες.

Μουσικη υπογραμμιση συμβαινει και στην δευτερη στροφη, που ειναι και το ρεφραιν του τραγουδιου. Εδω ο ρυθμος απελευθερωνεται, η φωνη του McCartney ντουμπλαρεται, και η ερμηνεια αποκτα εναν σχεδον θριαμβικο τονο, που μας διαδηλωνει το μεγαλειο του "αγαθου του λοφου".

Ποιο ειναι το ζητημα; Εκει που η μουσικη αναλαμβανει, υιοθετει, σφετεριζεται, υποκλεπτει τα νοηματα του λογου, αυτα χανονται απο εμας. Ο "τονικος ογκος", και μαλιστα "παθητικα φορτισμενος" (Θρασυβουλος Γεωργιαδης), μας στομωνει. Ειναι οπως η τσιριδα στην αρχαια τραγωδια που παραλυει καθε δικη μας δονηση απο τα δρωμενα.

Νταντωνακη

Η ερμηνεια της Φλερυς Νταντωνακη ειναι ολοτελα διαφορετικη. Η φωνη δεν ειναι διαπεραστικη, ειναι μαλακη και αγαπητικη για τον "αγαθο του λοφου", οι ανασες ειναι αδιορατες, λειπουν οι τονισμοι και τα κρεσεντα. Το κειμενο τραγουδιεται διατηρωντας την συνεχεια του, ειναι αφηγηση και μας επιτρεπει να το ακουσουμε - και βεβαια να το ακουσουμε, κατα εναν μαγικο τροπο, πολυ ευκρινεστερα απο μια απαγγελια του.

Εδω, οπως και στις περισσοτερες ερμηνειες της Νταντωνακη, οπως εκτεθηκε παραπανω, και οπως συμβαινει με ολους τους πρωτοπλαστους της μουσικης, η γλωσσα αποθεωνεται. Η γλωσσα εχει γιορτη.

Μια θαυμάσια αναπνοή

Η Φλερυ Νταντωνακη, σε μια συνεντευξη στον Αγγελο Κουτσουκη, μιλωντας για την αιγυπτια τραγουδιστρια Ουμ Καλσούμ:

Η Ουμ Καλσούμ έχει αυτή την ειδικότητα, ότι, όπως εγώ έχω μια τρυφερότητα και μια ευαισθησία, αυτή κάνει τον πόνο και την απελπισία της μια θαυμάσια αναπνοή, με μουσική μαζί.

Και ο Elias Canetti στο Das Geheimherz der Uhr:

Μια πληγη που γινεται πνευμονας και διαμεσου του ανασαινεις.

Ενικοτητα

Στην μουσικη ολα κερδιζονται και χανονται με την εκαστοτε ερμηνεια. Υπαρχουν ερμηνειες κοινοτοπες, που εχουν δημιουργησει σχολες (Ισχυει για καθε σχολη, π.χ. στην ψυχοθεραπεια.). Αυτες οι ερμηνειες εχουν αξιωσεις απολυτοτητας, δογματισμου και διαχρονικοτητας. Η παροδικοτητα αναλαμπει μονον εκει που ο ερμηνευτης αναγνωριζει και ακολουθει τον δικο του ολοδικο τροπο: ο Glenn Gould, η Maria Callas, ο Elvis Priesley, ο Leonard Cohen, η Φλερυ Νταντωνακη, ο Ψαραντωνης: δεν μπορουν να δημιουργησουν σχολη. Δεν μπορεις να παιξεις, η να τραγουδησεις οπως αυτοι. Ο τροπος τους γεννιεται και τελειωνει με την ιστορια τους. Η ενικοτητα ειναι παροδικοτητα. Αυτη, η τρυφεροτητα της ροπης προς τον θανατο ειναι που τελικα μιλα στην καρδια σου.