Στη διαρκεια της θεραπειας μια γυναικα μιλα για κατι που αναγνωρισε στον εαυτο της. Μιλα καθαρα, με τον ησυχο και δυνατο παλμο που χαρακτηριζει την φωνη της αφυπνισης σε μια ενοραση. Διαπιστωνω πως αυτη η καθαροτητα της φωνης, ο παλμος της, διατρεχουν και το δικο μου σωμα. "Ναι, ετσι ειναι", θα μπορουσα να πω. Δεν υπαρχει καμια δυσκολια, κανενα σταματημα αναμεσα στη φωνη της και στο αυτι μου. Ακομα κι αν αυτα που μου λεει δεν τα ηξερα προηγουμενως, ειναι σαν να ημουν γι αυτα ευκαιρος, σαν τα περιμενα. Ολα ειναι αναλαφρα, η φωνη της και το ακουσμα μου, που θα πει τελικα: τα σωματα μας, συνεχονται αβιαστα. Ειναι μια αισθηση που δεν μου μαρτυρειται απλως απο το περιεχομενο των λεγομενων της αλλα και απο την εμπειρια του σωματος μου.

Ομως ποια ειναι η αισθηση που εχω; Τι σημαινει το "και" αναμεσα στο περιεχομενο των λεγομενων και τη συνοδο τους εμπειρια του σωματος; Υπαρχει το ονομα για τη συνεχεια σωματος και λογου, ετσι ωστε αυτη η αισθηση, ονομαζομενη, να αποκτα υποσταση και να γινεται πραγματικοτητα; Ας αφησουμε την ερωτηση καταρχην μετεωρη και ας στραφουμε στην προοδο της συνομιλιας.

Η πελατισσα μου προσθετει, τωρα με εναν τονο απογοητευσης και απελπισιας στη φωνη της:

- Αλλα βρισκομαι ετη φωτος μακρια απο τον εαυτο μου...

Εδω την χανω απο τ' αυτια μου. Η φωνη της ειναι σαν να μην φτανει μεχρι εμενα. Ακουω μονο λογια. Το σωμα μου μενει αμετοχο. Τι συμβαινει εδω; Οπου η συνεχεια λογου και σωματος χανεται; Αυτα που λεει, δεν τα εννοει. Της αντιτεινω λοιπον:

- Τα λετε αυτα, ομως καπου δεν τα αισθανομαι.

Μου απαντα, με φωνη σιγουρη και ζωντανη:

- Δεν σας πειθουν;

Τωρα μοιαζει να ξαναβρισκουμε ο ενας τον αλλον. Της απαντω:

- Οχι.

Αυτη:

- Και βεβαια. Οχι ετη φωτος, διπλα μου ειναι, ομως φοβαμαι να το παραδεχτω.

Δεν προκειται για καποιο ιδιαιτερο στιγμιοτυπο. Προκειται για τον τροπο με τον οποιο εργαζομαι. Οταν τα σημαδια του σωματος, του δικου μου και του πελατη μου, διακρινονται και ονομαζονται, τοτε, με τη συνομιλια μας, ειμαστε, ο ενας για τον αλλο, στη μοναδικη και ανεπαναληπτη πραγματικοτητα της στιγμης.

Και το ζητουμενο της ψυχοθεραπειας ειναι ακριβως αυτο: να συνομιλησουμε, που θα πει τωρα, να συνευρεθουμε στον κοινο κοσμο. Ομως η συνομιλια μας οδωνεται μεσα απο τους δρομους του σωματος.

Εχει λοιπον σημασια να προσεξουμε περισσοτερο πως δειχνεται το σωμα στην ανθρωπινη συναντηση, στην θεραπευτικη αλλα και σε καθε αλλη, και τι εννοουμε τελικα οταν μιλουμε για το σωμα, οπως προσιδιαζει στον ανθρωπο.

Το σωμα, οπως προσιδιαζει στον ανθρωπο ... Στην κυριαρχη νοοτροπια το ανθρωπινο σωμα παρασταινεται ως φυσικο σωμα, υποκειμενο στους φυσικους νομους. Το φυσικο σωμα ειναι η ισοπεδωτικη παρασταση στην οποια πετρα και φυτο και ζωο και ανθρωπος εξομοιωνονται στον ελαχιστο κοινο παρονομαστη τους. Ο γιατρος π.χ. μαθαινει τον ανθρωπο πρωτα στην ανατομικη ως φυσικο σωμα, ως πτωμα. Σ' αυτο επιπροστιθενται αργοτερα οι φυσιολογικες - βιολογικες - ψυχολογικες λειτουργιες και οι διαταραχες τους, ομως στην βαση ολων αυτων βρισκεται παντα ο ανθρωπος ως φυσικο σωμα, ως πτωμα.

Το οτι ο ανθρωπος υπαρχει εξαρχης και κατευθειαν ως ανθρωπος, και καταδεικνυεται στην ιδιαιτεροτητα του οχι επανω στο ανατομικο τραπεζι αλλα σ' αυτο που εδω προκαταβολικα ονομαστηκε "συνομιλια", μας επιτασσει να εννοησουμε το σωμα του ανθρωπου οχι γενικα κι αοριστα αλλα οπως αυτο δειχνεται οταν συνομιλουμε, η οταν αποτυγχανουμε να συνομιλησουμε.

Ας θυμηθουμε την εμπειρια μου απο το στιγμιοτυπο που αναφερθηκε. Ακουω τη γυναικα, την αντιλαμβανομαι με το σωμα μου που ανταποκρινεται στη φωνη και στα λογια της. Στην εμπειρια μου δεν συμβαινει πρωτα ενα ερεθισμα στο ακουστικο οργανο, που επιδρα στο ψυχικο οργανο, που επιδρα με τη σειρα του στο σωμα μου και προκαλει καποια, με την ευρεια εννοια της λεξης, "ψυχοσωματικη" αντιδραση. Την γυναικα την ακουω κατευθειαν με το σωμα μου ολο. Την γυναικα την ακουω ολος. Την βλεπω ολος, την εννοω ολος, της μιλω ολος. Ο Ξενοφανης, αναφερομενος στον θεο, λεει:

ΟΥΛΟΣ ΟΡΑΙ ΟΥΛΟΣ ΔΕ ΝΟΕΙ ΟΥΛΟΣ Τ' ΑΚΟΥΕΙ

Ισως αυτο καπως αφορα κι εμας τους θνητους, τον τροπο με τον οποιο, εστω σε λιγες, "θεϊκες" στιγμες, ακουμε, βλεπουμε, εννοουμε. Περισσοτερο οικειο μας ειναι ως χαρακτηριστικο ορισμενων μονο δραστηριοτητων, π.χ. στη μουσικη, οπου δεν ειναι τα δαχτυλα που παιζουν το πιανο, η φωνη που λεει το τραγουδι, αλλα το σωμα ολο, π.χ. στα αθληματα, οπου δεν ειναι το ποδι που κλωτσα τη μπαλα, το χερι που την πετα στο καλαθι, αλλα το σωμα ολο.

Το σωμα, το στον ανθρωπο ως ανθρωπο προσιδιαζον σωμα, ας το αποκαλεσουμε, προσωρινα, μεχρι να φθασουμε στο ονομα για το ολον λογου και σωματος, το βιοσωμα. Ενα χαρακτηριστικο του γνωρισαμε ηδη: ο ανθρωπος σωματωνεται, παντα και εξαρχης, ΟΥΛΟΣ.

Ποια ειναι τα περατα στα οποια το "ολον" αυτης της σωματωσης διαγραφεται; Ο Martin Heidegger, σε ενα σεμιναριο για ψυχιατρους στη Ζυριχη τον Μαιο του 1965, λεει τα εξης:

Στο εκαστοτε εδω, που ειμαι, το βιοσωμα συμμετεχει παντα, ομως πως; Καθοριζεται το Εδω, που ειμαι, απο τον ογκο του φυσικου μου σωματος; Συμπιπτουν τα περατα του φυσικου και του βιοσωματος μου; Κανεις μπορει το βιοσωμα να το εκλαβει ως φυσικο σωμα. Καθομαι εδω στο τραπεζι και καταλαμβανω τον χωρο που περιβαλλεται απο την επιδερμιδα μου. Ομως τοτε δεν γινεται λογος για το εδω, που ειμαι, αλλα μονο για την θεση αυτου του φυσικου σωματος σ’ αυτο το σημειο. [...] Δειχνοντας με το δαχτυλο στο παραθυρο εκει περα, δεν τελειωνω στις ακρες των δακτυλων. Που ειναι λοιπον τα περατα του βιοσωματος; [...] Τα περατα του βιοσωματος ειναι ο οριζοντας [...] στον οποιο διαμενω. Γι’ αυτο και η περατωση του βιοσωματος μεταβαλλεται συνεχως με τη μεταβολη της εμβελειας της διαμονης μου.

Εδω συναντουμε ενα αλλο χαρακτηριστικο του βιοσωματος: Τα περατα του διαγραφονται απο τον οριζοντα των εκαστοτε αναφορων μου.

Ας επιχειρησουμε τωρα ν' αναγνωρισουμε το ετσι εννοουμενο σωμα, εδω και τωρα. Σας μιλω, ομως μιλω στο μικροφωνο. Το σωμα μου εκτεινεται εως το μηχανημα που εχω μπροστα μου. Τωρα αφηνω το μικροφωνο. Με τη φωνη μου, που τωρα μονο ακουτε πραγματικα, το σωμα μου εκτεινεται εως εσας, περατωνεται σ’ εσας. Με το ακουσμα σας, που δεχεται τη φωνη μου, το σωμα σας εκτεινεται εως εμενα, περατωνεται σ’ εμενα ...^,

Η συνομιλια, δεν ειναι κατι αλλο απο το σωμα, κατι το γλωσσικο-πνευματικο. Η συνομιλια ειναι η σωματωση του σωματος - του βιοσωματος. Επειδη αυτο δεν μας ειναι οικειο, καθως ειμαστε βαθια ποτισμενοι απο τον πλατωνιστικο - χριστιανικο χωρισμο του κοσμου στο αισθητο και στο νοητο, με τις ποικιλες εκφανσεις τους, θα επιχειρησουμε να το προσεγγισουμε με μια αναφορα εξω απο τον κοσμο της Δυσης. Ο Ichiro Yamaguchi στο βιβλιο του "Ki als leibhaftige Vernunft" ["Το Ki ως σωματικο λογικο"] γραφει:

Ο ιαπωνας σκηνοθετης του θεατρου Toshiharu Takeuchi ανεπτυξε μια ασκηση γι' αυτο στο οποιο εγκειται καθε συνομιλια, οτι αποτεινεται καποιος σε καποιον. Σ' αυτην την ασκηση στεκονται δυο ανθρωποι αντικριστα. Ο Α αποτεινεται τον Β με μια συντομη φραση, π.χ. "Παμε στην καφετερια;", η: "Σημερα εισαι στις ομορφιες σου." Κατοπιν ο Β του γυριζει την πλατη, και ο Α αποτεινεται στην πλατη του Β. Οταν ο Β νοιωσει πως ο Α πραγματι του αποτεινεται, γυριζει και απαντα. Στην αρχη πολλοι δεν παρατηρουν τιποτα ιδιαιτερο, απλως γυριζουν και απαντουν. Ο δασκαλος, τους προτεινει ν’ ακουσουν τον Α να τους αποτεινεται ακομα μια φορα και να προσεξουν καλα, εαν πραγματι ο Α τους αποτεινεται. Και τοτε σιγα-σιγα οι μαθητευομενοι δειχνουν απορημενοι και δηλωνουν διαφορα, οπως:

- Μοιαζει σαν ο Α να μην αποτεινεται σ' εμενα αλλα καποιον διπλα μου. - Ο Α αποταθηκε σε καποιον που βρισκεται δυο-τρια βηματα πισω μου. - Ο Α αποταθηκε σε καποιον πανω και περα απ' το κεφαλι μου. - Η φωνη του Α δεν φτανει μεχρι εμενα. - Μου φανηκε πως ο Α μου αποταθηκε, μα δεν ειμαι τελειως σιγουρος.

Η ακομα, μεταξυ αλλων: - Η φωνη του Α αγγιξε την πλατη μου. - Αγγιξε το αυτι μου και πεταξε περα. - Γλιστρησε πανω στην πλατη μου. - Τωρα η φωνη του Α με χτυπησε δυνατα.

Κι εκεινοι που συμμετεχουν στην ασκηση ως παρατηρητες, παρατηρουν πως σιγα-σιγα μπορουν να βλεπουν τα ιχνη της φωνης. Αυτα πολλες φορες διαγραφουν μια καμπυλη και πεφτουν κατω. Διασπωνται σε διαφορες κατευθυνσεις. Πετυχαινουν τον στοχο και πετουν περα, προς τα εξω.

Στο θεραπευτικο μας στιγμιοτυπο, στην αρχη, η φωνη της πελατισσας μου με βρισκει κατευθειαν, με συγκινει, με συν-κινει. Κατοπιν, στην συνεχεια, οταν μιλα για τα δηθεν "ετη φωτος" που την χωριζουν απο τον εαυτο της, παραπλανα τον εαυτο της κι εμενα, και την φωνη της την χανω. Ξαναβρισκομαστε, οταν αυτην την πλανη την αναγνωριζουμε.

Η ασκηση οπου ο ενας αποτεινεται στον αλλο μας βοηθα ακομα να εννοησουμε επαρκεστερα το φαινομενο το οποιο στην ψυχοθεραπεια καθιερωθηκε να λεγεται "μεταβιβαση". Ο ορος δεν αποδιδει αυτο που συμβαινει. Ο πελατης μας δεν μας μεταβιβαζει τιποτε. Ομως πολλες φορες, οταν μας αποτεινεται, η φωνη του δεν αποτεινεται σ' εμας αλλα σε καποιον αλλο, διπλα μας, πισω μας, περα μακρια. Ποιον; Η ψυχοθεραπεια καλειται να τον φανερωσει, και να καταδειξει την συγχυση και την πλανη του, εφοσον δεν γνωριζει σε ποιον πραγματικα αποτεινεται.

Κι ακομα εμεις, ως θεραπευτες, χρειαζεται ν' αναρωτιομαστε και να ελεγχουμε: Οταν μιλουμε στον πελατη μας, αποτεινομαστε πραγματι σ' αυτον, και μονο σ' αυτον; Και μπορουμε ν' αναρωτηθουμε γενικοτερα: Οταν οι ανθρωποι μιλουν μεταξυ τους, μιλουν πραγματι σ' αυτον στον οποιον καθε φορα αποτεινονται;

Η προηγουμενη παρατηρηση μου για το ζητουμενο της ψυχοθεραπειας γινεται τωρα σαφεστερη: Προσβλεπω σ’ εκεινη την συνομιλια οπου ο ενας θα μιλησει στον αλλο, και μονο σ’ αυτον, ο ενας θ’ ακουσει τον αλλο, και μονο αυτον.

Εδω θα ειχαν ακομη να ειπωθουν πολλα σχετικα. Ας μεινουμε στο οτι η συνομιλια, αυτο το στην εποχη μας της απολυτης επικοινωνιας τοσο σπανιο, ειναι φωνη: απτη, καθαρη φωνη.

Η φωνη ειναι πνοη, εκπνεομενος αερας. Η φωνη επιτελειται με την αναπνοη. Και η αναπνοη; Την γνωριζουμε, την αναπνοη; Οχι οπωσδηποτε. Την παρασταινουμε ως λειτουργια του οργανισμου, ομως αυτο ειναι η αναπνοη του φυσικου σωματος, δεν ειναι η αναπνοη του βιοσωματος.

Τι θα πει λοιπον, "αναπνεω"; Θα χρειαστει να ξεκινησουμε απο την αρχη, απο τους Αρχαιους. Κι επειδη οι Αρχαιοι ο,τι ελεγαν το εννοουσαν, θα ξεκινησουμε απο την ιδια τη λεξη. ΑΝΑ-ΠΝΕΩ. Τι θα πει αυτο; Δεν θα πει "πνεω ξανα"; Και απο που ερχεται αυτο το "ξανα"; Ποια ειναι η πρωτη πνοη, την οποια ο ανθρωπος ανα-πνεει; Μας το λεγουν οι μαθητες του Πυθαγορα και του Ορφεα, οι Προσωκρατικοι νοητες.

Η πρωτη πνοη, την οποια ο ανθρωπος ανα-πνεει, ειναι - η πνοη του ανεμου.

"Πνεω", στην αρχαια μας γλωσσα, θα πει ΨΥΧΩ. Η πνοη, την οποια ο ανθρωπος ανα-πνεει, η πνοη που του χαριζει την φωνη, του χαριζει το σωμα του και τον λογο του, λεγεται ΨΥΧΗ. Οι Ορφικοι, γραφει ο Αριστοτελης, λεγουν

ΤΗΝ ΨΥΧΗΝ ΕΚ ΤΟΥ ΟΛΟΥ ΕΙΣΙΕΝΑΙ ΑΝΑΠΝΕΟΝΤΩΝ ΦΕΡΟΜΕΝΗΝ ΥΠΟ ΤΩΝ ΑΝΕΜΩΝ

Η ΨΥΧΗ ονομαζει την ανα-πνεομενη πνοη των ανεμων. Η πνοη της ΨΥΧΗΣ φανερωνεται ως το ζητουμενο ονομα στο οποιο σωμα και λογος περισυλλεγονται στην συνεχεια τους. Το σωμα, το βιοσωμα, ειναι ΨΥΧΗ. Ο λογος ειναι ΨΥΧΗ.

Και τι ειναι η ΨΥΧΗ; Ο Σεξτος ο Εμπειρικος, ενας ιατρος που εζησε τον 2ο αιωνα μ.Χ., γραφει πως για τον Πυθαγορα και τον Εμπεδοκλη υπαρχει

ΕΝ [...] ΠΝΕΥΜΑ ΤΟ ΔΙΑ ΠΑΝΤΟΣ ΤΟΥ ΚΟΣΜΟΥ ΔΙΗΚΟΝ ΨΥΧΗΣ ΤΡΟΠΟΝ [...],

ενα πνευμα, μια πνοη, που διαπερνα τον κοσμο με τον τροπο της ΨΥΧΗΣ.

Η ΨΥΧΗ δεν ειναι ενα κατι, ειναι τροπος. Ειναι ο τροπος με τον οποιο ο ανθρωπος ουσιωνεται - ανα-πνεοντας την πνοη των ανεμων. Και ποιος ειναι ο τροπος της ΨΥΧΗΣ; Ποια ειναι η σχεση αναμεσα στην πνοη των ανεμων και στην ανα-πνοη των ανθρωπων;

Η Αντιγονη, οταν οδηγειται στη σπηλια που μελλεται να γινει ταφος της, επιμενει να καταφερεται εναντιον του Κρεοντα και να θρηνει τον αδελφο της τον Πολυνεικη. Αμεσως μετα λεει ο χορος:

ΕΤΙ ΤΩΝ ΑΥΤΩΝ ΑΝΕΜΩΝ ΑΥΤΑΙ

ΨΥΧΗΣ ΡΙΠΑΙ ΤΗΝΔΕ Γ' ΕΧΟΥΣΙΝ

ΤΩΝ ΑΥΤΩΝ ΑΝΕΜΩΝ ΑΥΤΑΙ / ΨΥΧΗΣ ΡΙΠΑΙ ... Που αναφερονται οι "ριπες"; Στους ανεμους; Στην ψυχη; Η μηπως και στα δυο; Το ασμα του χορου το λεει καθαρα: ΑΝΕΜΟΣ και ΨΥΧΗ συμπνεουν.

Τουτο μας βοηθα να υποψιαστουμε κι εμεις οτι πρωταρχικα ο ανεμος δεν υπαρχει σαν κατι αλλο απο τον ανθρωπο. Συνηθως παρασταινουμε τον ανεμο ως καιρικο φαινομενο το οποιο δεν μας αφορα αναγκαστικα και απαραιτητα. Τοτε βεβαια μας ειναι αδυνατο να καταλαβουμε για ποιους ανεμους προκειται στο χορικο που αναφερθηκε, και λεμε οτι ο Σοφοκλης μιλα "μεταφορικα". Ομως πρωταρχικα ο ανεμος ΕΧΕΙ τον ανθρωπο. ΤΗΝΔΕ ΕΧΟΥΣΙΝ, αδει ο χορος. Ο ανεμος κατεχει τον ανθρωπο. Τον κατεχει, καθοτι παρεχει στον ανθρωπο την ΨΥΧΗ, παρεχει την πνοη που αυτος ανα-πνεει.

Πως πρεπει να εννοησουμε αυτην την αναπνοη; Ας αναλογιστουμε μια αλλη αρχαια λεξη, το ΦΡΟΝΕΙΝ. Η λεξη ερχεται απο το ΦΡΗΝ, το οποιο γνωριζουμε ως το διαφραγμα. Η ΦΡΗΝ ειναι η εδρα της αναπνοης. Εδω συμβαινει η αναπνοη, και μαλιστα η λεγομενη "διαφραγματικη αναπνοη".

Οταν κανεις ειναι χαλαρος κι ελευθερος, οταν κανεις βρισκεται στο ΦΡΟΝΕΙΝ, αναπνεει με το διαφραγμα. Οπου και οποτε καλειται ν' ανταποκριθει σ' ενα καλεσμα, δηλαδη καθε στιγμη και σε καθε περισταση, θ' ανταποκριθει επαρκεστερα οταν παραιτηθει απο καθε δικη του προσπαθεια, απο καθε ενταση και σφιξιμο, και αφεθει στον παλμο των ΦΡΕΝΩΝ του.

Ειναι περισσοτερο γνωστο στην υποκριτικη, στο ασμα, στη μουσικη, στον χορο, αλλα μας αφορα παντοτε. Μια τετοια παραιτηση απο αυτοβουλα εργα και λογια, και μια τετοια επαφεση ειναι ακομα αναγκαια προπαντων σε ωρες δοκιμασιας, σε ωρες οδυνης και πονου. Το γνωριζουν καλα οι διαφορες μεθοδοι ανωδυνου τοκετου, μεθοδοι αντιμετωπισης του αγχους, μεθοδοι «χαλαρωσης». Μονο που συνηθως το γνωριζουν ως τεχνικο χειρισμο και αγνοουν το ουσιακο του θεμελιο, πως η ΦΡΗΝ ειναι ουτως ειπειν το οργανο της κατοικησης της ψυχης του ανθρωπου επανω σ' αυτην τη γη, πως ολα, οταν γινονται καλα, φερονται απο μια ανασα βαθια, ελευθερη και απεραντη.

Ο αγχωδης, ο σφιγμενος, αυτος που προσπαθει να κρατησει τον εαυτο του στα χερια του, να τον ελεγξει και να τον κατευθυνει, αναπνεει και μιλα με τα απ' αυτον περισσοτερο ελεγχομενα μερη, με την «θωρακικη» και με την «κλειδικη» αναπνοη. Η ανασα του ειναι κοντη και περιορισμενη, η φωνη του ψιλη και ρηχη, η ψυχη του μικρη και στενοχωρη.

Πριν απο χρονια ελεγα σ' ενα σεμιναριο:

Οταν η αναπνοη αφεθει να ειναι αναπνοη, τοτε, ελευθερη απο την χρηστικοτητα και την λειτουργικοτητα, αποκτα μια διασταση, αν μπορουσε να πει κανεις, δαιμονικη. Δεν ειναι ο ανθρωπος αυτος που "εισπνεει" και "εκπνεει".

Οταν εισπνοη κι εκπνοη λυθουν απο την ανθρωποκεντρικη-οργανισμικη οπτικη, φανερωνονται ν' ανηκουν σ' εκεινο το ασυλληπτο συμβαν οπου αυτες δεν ειναι αλλο απο μια: πνοη. Και ο ανθρωπος ειναι ανθρωπος καθοσον δια-πνεεται απ' αυτην την πνοη, ειναι αυτη η πνοη.

Οι ΠΝΕΟΝΤΕΣ, ετσι ονομαζονται στον Σοφοκλη οι ανθρωποι.

Ο Yamaguchi αναφερει τα λογια ενος μαθητη του ιαπωνα δασκαλου της τοξοβολιας Kenzo Abe:

Εμαθα να χανομαι στην ανασα τοσο ξεγνοιαστα που καποιες φορες ειχα την αισθηση πως δεν αναπνεω εγω αλλα, οσο παραξενο και ν’ ακουγεται, πως αναπνεομαι.

Ο εκφρων και ο παραφρων ειναι οπως ειναι μεσα απο τις ΦΡΕΝΕΣ του, που θα πει τωρα: μεσα απο την ανασα του. Ας αρκεστουμε σ’ αυτην την παρατηρηση, οτι η αναπνοη σημαινει τον ανθρωπο, στην φρονηση και στην παραφροσυνη του. Η αναπνοη σημαινει τον ανθρωπο ολο.

Η φωνη ειναι αναπνοη, πνοη λοιπον, και κατευθυνεται σ' αυτο στο οποιο αποτεινεται. Γι’ αυτο στην ασκηση της αποτασης μπορει και ακολουθει τροχιες διαφορες. Στο θεραπευτικο στιγμιοτυπο που ανεφερα, η φωνη της πελατισσας μου αλλοτε με διαπνεει, αλλοτε δεν με φθανει καν, η με προσπερνα. Ισως η εμβελεια του βιοσωματος, το οποιο συναντησαμε στο σεμιναριο του Heidegger, να ειναι τελικα η εμβελεια της πνοης του ανθρωπου, η εμβελεια της ΨΥΧΗΣ του. Μπορουμε να ειμαστε μεγαλοψυχοι, αλλα και μικροψυχοι.

Ενα ιχνος της ΨΥΧΗΣ των Αρχαιων διακρινουμε σε ο,τι εμεις αποκαλουμε "πνοη". Μια πνοη απλωνεται παντα στο αιθριο μεταξυ ουρανου και γης. Γι’ αυτο η ΨΥΧΗ αποδιδεται με τη μορφη πουλιων. Γι’ αυτο στον Ομηρο οι φωνες των ομιλουντων λεγουν ΕΠΕΑ ΠΤΕΡΟΕΝΤΑ.

Ο τοπος της πνοης, το Αιθριο, χαρακτηριζεται απο το οτι, στην πλερια του ανοικτοτητα, δεν γνωριζει εμποδια, δεν ανεχεται περατα. Ισως ετσι μπορουμε ν’ ακουσουμε τον λογο του Ηρακλειτου:

ΨΥΧΗΣ ΠΕΙΡΑΤΑ [...] ΟΥΚ ΑΝ ΕΞΕΥΡΟΙΟ.

Η ΨΥΧΗ δεν εχει περατα, ειναι α-πειρη. Και το ΑΠΕΙΡΟΝ, διαβαζουμε στον Αναξιμανδρο, ειναι

ΑΡΧΗ ΤΩΝ ΟΝΤΩΝ.

Η ΨΥΧΗ ειναι ονομα της αρχης μας, ενα πρωταρχικο ονομα του ανθρωπου.

Αυτην την ΨΥΧΗ, ο ανθρωπος δεν την εχει αυτονοητα. Συνηθως ζουμε μετ’ εμποδιων: επιτελουμε χωρισμους, και συνδεσεις των χωρισμενων, βρισκομαστε μπλεγμενοι σε αντιθεσεις οπου ενστερνιζομαστε το ενα και αμυνομαστε απεναντι στο αλλο, μονοπλευροι και μονοχνωτοι. Ομως ο ανθρωπος ποτε δεν μπορει πραγματικα να παραμεινει στην μια πλευρα. Η αλλη, καπως, καπου, καποτε, θα ερθει να τον βρει. Και τον βρισκει παντα απροετοιμαστο, και τον ριχνει στην συγχυση και στην πλανη: στο αγχος, στην ενοχη, στο παραληρημα, με μια λεξη, στην παραφροσυνη.

Ο μονοχνωτος δεν ΦΡΟΝΕΙ, δεν αναπνεει ολος, δηλαδη μεσα απο τις ΦΡΕΝΕΣ, αναπνεει περιορισμενα, με την λεγομενη «θωρακικη» και «κλειδικη» αναπνοη. Η ανασα του ειναι ρηχη, το σωμα του ταραγμενο, η φωνη του ψιλη, η πνοη του αδυναμη, η ψυχη του μικρη και στενοχωρη.

Ειναι η πνοη της ΨΥΧΗΣ, που τελικα διασπα καθε απο τον ανθρωπο νομιζομενο περας, καθε καταφυγιο και καθε φυλακη, και τον εξαποστελλει στο α-πειρο. Ο ανθρωπος ειναι εκτεθειμενος στα παντα. Μ’ αυτην την εννοια μπορουμε να ακουσουμε τον ορισμο του Αριστοτελη:

Η ΨΥΧΗ ΤΑ ΟΝΤΑ ΠΩΣ ΕΣΤΙΝ ΠΑΝΤΑ.

Η πνοη των ανεμων πνεει σε ολη της την πληροτητα σε μερη για τον ανθρωπο αφιλοξενα: στις κορφες των βουνων, μεσοπελαγα. Ειναι μερη

ΚΑΤΑ ΠΑΝΤ' ΑΣΤΗ

δηλαδη μακρια απο το οικειο και συνηθες, ακουει ο Παρμενιδης μια θεα να του λεει.

Σ’ αυτα τα μερη, γραφει ο Οδυσσεας Ελυτης,

θελει να τρως το ψαροκοκαλο και να πετας το ψαρι.

Και βεβαια μην ξεχναμε πως αυτες οι κορυφες και αυτο το μεσον του πελαγους δεν ειναι Περα μακρια αλλα, με εναν λογο του Γιωργου Σεφερη,

παντου μαζι μας.

Παρολαυτα, ισως ακριβως γι' αυτο, η ψυχη ειναι

ενα ξενο επι γης

λεει ενας στιχος του αυστριακου ποιητη Georg Trakl.

Ο ανθρωπος χρειαζεται να μεριμνησει για την ψυχη, να την φροντισει, να την υπηρετησει. Μεριμνω, φροντιζω, υπηρετω, στην αρχαια μας γλωσσα θα πει ΘΕΡΑΠΕΥΩ. Η θεραπεια της ψυχης, η ψυχο-θεραπεια, προσβλεπει στα ΠΑΝΤΑ, δηλαδη, συμφωνα με τα προηγουμενα, στο ανοιγμα και την δεκτικοτητα ακομη και για ο,τι θεωρουνταν απαραδεκτο, κι επισης στο ανοιγμα και την δεκτικοτητα ακομη και για τη συγχυση και την πλανη, στην οποια καταρχην και κατα το πλειστον βρισκομαστε.

Η ψυχο-θεραπεια φροντιζει την παλιννοστηση της ψυχης επανω στη γη.