Τι κανει η ψυχαναλυση;

Μια επετειος δεν εξαντλειται στην ιστορικη διαπιστωση οτι περασε ενας στρογγυλος αριθμος ετων απο το επετειακο γεγονος. Μια επετειος, η οποια μας αφορα αληθινα, γινεται πρωτα επετειος οταν, για ενα συνηθως συντομο διαστημα, μας φερνει πισω στο σχετικο γεγονος και για λιγες αφυλακτες στιγμες ειναι "σαν αλλοτε". Τετοιες ως επι το πλειστον φευγαλεες και απαρατηρητες στιγμες, τις ακολουθει μια λιγοτερο η περισσοτερο επισης απαρατηρητη αφυπνιση οπου τα ματια ανοιγουν και ειναι καθαρο, οπως μετα απο ενα ονειρο, οτι βεβαια δεν ειναι "σαν αλλοτε", οτι το "αλλοτε" δεν θα υπαρξει ποτε πια, οτι "αλλοτε" κανεις ηταν - ενας αλλος.

100 χρονια πριν, οταν εμφανιστηκαν οι Μελετες επανω στην υστερια των Sigmund Freud και Joseph Breuer, δεν ημασταν παροντες. Ομως η ιστορια της ψυχαναλυσης αφορα τον ψυχαναλυτη, γινεται δικη του ιστορια προπαντων στην συνομιλια με τους δασκαλους του και εμμεσα με τους δασκαλους των δασκαλων του. Αυτη η συνομιλια εχει τον χαρακτηρα ενος δρομου: Πρωτα ο ψυχαναλυτης γινεται σχεδον σαν τους δασκαλους του, βλεπει τον εαυτο του να φερεται οπως φερονταν αυτοι, "αλλοτε". Με τον χρονο, κατα τον ενα η τον αλλο τροπο, τα ματια του ανοιγουν και βλεπει οτι ειναι ενας αλλος. Βρισκει τον εαυτο του ως ψυχαναλυτη.

Η μνημονευομενη επετειος ειναι ετσι μια προσκληση να λεχθει ο δρομος μιας τετοιας συνομιλιας ενος ψυχαναλυτη με τους δασκαλους του.

Τι κανει η ψυχαναλυση;

Επανειλημμενα, οταν υποσχομουν στους ασθενεις μου βοηθεια η ανακουφιση [...], επρεπε ν' ακουω την αντιρρηση: Μα σεις ο ιδιος λετε οτι η παθηση μου πιθανως σχετιζεται με την κατασταση μου και με την μοιρα μου· και βεβαια εδω δεν μπορειτε ν' αλλαξετε τιποτα· πως μπορειτε λοιπον να με βοηθησετε; Σ' αυτα μπορουσα να απαντω: - Φυσικα δεν αμφιβαλλω οτι στην μοιρα θα ηταν ευκολοτερο απ' ο,τι σ' εμενα να αρει την παθηση σας. Ομως θα πεισθειτε οτι πολλα κερδιζονται εαν επιτυχουμε να μετατρεψουμε το βασανο της υστεριας σας σε κοινη δυστυχια. Με μια αναρρωμενη ψυχικη ζωη θα μπορεσετε να αντιμετωπισετε την τελευταια καλυτερα.

Αυτες τις φρασεις ο Sigmund Freud τις εγραψε το 1895. Κλεινουν τις Μελετες επανω στην υστερια. Τοτε ο Freud εργαζονταν με την μεθοδο της υπνωσης και της υποβολης. Και ομως, ακομα και 100 χρονια αργοτερα, τα λογια του διατηρουν την βαρυτητα τους: με γλαφυροτατο τροπο διαγραφουν τον οριζοντα στον οποιο κινηθηκε η αναζητηση του, και τελικα καταλαγιασε εχοντας αποληξει σ' αυτο το οποιο εκτοτε ονομαζεται "ψυχαναλυση". Ηδη τοτε η ψυχαναλυση προετοιμαζεται, ως δυνατοτητα "καλυτερης αντιμετωπισης" του (ας λεμε πλεον:) "ψυχικου βασανου", οταν τουτο "μετατρεπεται" σε "κοινη δυστυχια".

Οι φρασεις του Freud δεν εξαντλουν την απαντηση στο ερωτημα "Τι κανει η ψυχαναλυση;". Μαλλον θα επρεπε να πουμε: διανοιγουν μονο τον δρομο για μια δυνατη απαντηση. Διοτι δεν περιεχουν στοιχεια τα οποια ο ψυχαναλυτης μπορει να γνωρισει και να αποθηκευσει ως βιβλιογραφικη του πληροφορηση. Οι φρασεις του Freud αγγιζουν τα πρωτα και τα απλα ζητηματα της ψυχαναλυσης, τα οποια, ακριβως καθοτι πρωτα και απλα, βρισκουν τον ψυχαναλυτη, τον ευηκοο ψυχαναλυτη, απροσμενα, παλι και παλι εδω κι 100 χρονια. Και παλι και παλι τον βρισκουν απροετοιμαστο, τον φερνουν σε απορια και τον καλουν να στοχαστει την εργασια του, και βεβαια τον εαυτο του ως ψυχαναλυτη μια φορα ακομη. Αυτο το μπορουν οταν, οπως τους αρμοζει, ακουστουν ως ανοιχτα ερωτηματα: 

Τι θα πει "ψυχικο βασανο"; 

Σε τι συνισταται η "μετατροπη" του;

Τι θα πει "κοινη δυστυχια";

Πως την "αντιμετωπιζει" κανεις "καλυτερα";

Δεν προκειται για περιστασιακα ερωτηματα. Αφορουν τον ανθρωπο, την "μοιρα" του και τους δυο δρομους στους οποιους την εμπειραται - ως "ψυχικο βασανο" με την εννοια της "νευρωσης", και στον αλλον, τον "καλυτερο" δρομο, ως "κοινη δυστυχια". Ειναι ερωτηματα τα οποια αναφερονται στην ιδια την κατοικηση του ανθρωπου στον κοσμο. Ειναι εσχατα ερωτηματα τα οποια, για να αντεχθουν ως ερωτηματα και να μην καταχωθουν κατω απο κοινοτοπιες, πρεπει να εγκαταλειψουν τον λογο της ψυχολογιας και να μιλησουν οπως αρμοζει σε εσχατα ερωτηματα, ωστε να εκπτυχθουν σαν τετοια: να μιλησουν, να συνομιλησουν, με τον εναν λογο εκ φυσεως πρωτο και εσχατο. Τετοιος ειναι ο λογος της ποιησης και της νοησης.

Στον βαθμο στον οποιο ο ψυχαναλυτης συνομιλει με αυτον τον λογο, θα εχει τις δικες του εμπειριες αυτων των ερωτηματων, εμπειριες ουτε επιστημονικα αποδειξιμες ουτε δογματικα επιβαλλομενες, αλλα εμπειριες δικες του και μονον δικες του. Οι δρομοι, τους οποιους εγω ακολουθησα, με εφεραν μεταξυ αλλων και στον κοσμο των αρχαιων. Μεσα απο τα ερειπια του δοκιμασα να συνομιλησω με ερωτηματα οπως αυτα που αναφερθηκαν. Αποτελεσματα τετοιων συνομιλιων θα παρουσιασω εδω, κατα τροπο ο οποιος, λογω της συνοπτικοτητας της παρουσιασης, μοιαζει καποτε αφοριστικος.

Τι θα πει "ψυχικο βασανο";

Μια πρωτη προσεγγιση στο "ψυχικο βασανο" επιτυγχανεται οταν σημειωσουμε οτι ο Freud το αντιπαραθετει στην "κοινη δυστυχια". Ηδη αυτη η αντιπαραθεση μας οδηγει στην υπονοια οτι στο "ψυχικο βασανο" λειπει ο χαρακτηρας του "κοινου". Κατα εναν τροπο, τον οποιο ακομη δεν διακρινουμε καθαρα, το "ψυχικο βασανο" δεν ανηκει στον κοινο κοσμο! Μοιαζει να συμβαινει εδω ενας αποκλεισμος απο τον κοινο κοσμο κι ενας εγκλεισμος του ανθρωπου στον εαυτο του.

Ομως το "ψυχικο βασανο" της νευρωσης, οπως ο Freud, στην γλωσσα του βεβαια, μας εδειξε, δεν ειναι περιστασιακη διαταραχη μιας υποτιθεμενης ψυχικης υγειας. Το "ψυχικο βασανο" ανηκει σε μια διασταση της ιδιας της ανθρωπινης υπαρξης. Συνιστα εναν δρομο της ανθρωπινης "μοιρας". Αυτος ο δρομος, εικαζουμε τωρα, οδηγει σε εναν αποκλεισμο απο τον κοινο κοσμο και σε εναν εγκλεισμο στην απομονωση. Χρειαζεται να προσεξουμε αυτο που υπαρχει γυρω απο τουτον τον δρομο καλυτερα.

Τι θα πει "ψυχικο βασανο"; Ο Πινδαρος μιλα για μια καθοριστικη εμπειρια της ανθρωπινης υπαρξης, στην οποια ανηκει αυτο που συχνα ονομαζουμε "ψυχικο βασανο". Μιλα για ενα νεφος, το οποιο βαινει [...] / και παρελκει πραγματων ορθαν οδον / εξω φρενων (0 7, 45 κ.ε.). Ειναι ενα συννεφο, ενα θολωμα που κατεβαινει, με τροπους πολλους και ποικιλους - στην διαθεση του αγχους και της ενοχης, στην πληξη, στο λεγομενο "ψυχοσωματικο συμπτωμα", στο "ψυχωτικο" παραληρημα. Ειναι μια συγχυση η οποια κανει καποιον εξω φρενων, και την οποια κανεις σχεδον δεν αντιλαμβανεται διοτι οι ιδιες οι φρενες του εχουν χαθει.

Στους Αρχαιους μια τετοια συγχυση καλειται μη ον (Παρμενιδης, Πλατων, αν και καθε φορα μεσα απο διαφορετικες εμπειριες). Δεν εννοει το μηδενιστικο μηδεν, αλλα το συγκεχυμενο, και πλανερο, και ανυπαρκτο. Αυτο, καθοτι ανυπαρκτο, δεν μπορει κανεις ποτε να το μοιραστει αληθινα με τους αλλους. Ο δρομος του ειναι ανοητος ανωνυμος (Παρμενιδης, απ.8, 17). Η συγχυση απομονωνει. Κρατει ο,τι ο Ηρακλειτος ονομαζει ιδια φρονησις (απ. 2). Οταν κανεις προσβαλλεται απο τον εγκλεισμο στην απομονωση, τα πραγματα ειναι πλεον εμπειρατα ως "υποθεσεις" του: "θελω / δεν θελω", "μου κανει /δεν μου κανει", "μου συμφερει / δεν μου συμφερει", "ειμαι ασφαλης / κινδυνευω", "εχω την αναγκη ..." Συχνα η αναφορα στα πραγματα συνοδευεται απο μια συνεχη αυτοπαρατηρηση και αυτοαναζητηση. Η ζωη (και ο θανατος!) ψυχολογικοποιουνται.

Εαν ετσι εχουν τα πραγματα, τιθεται βεβαια το ερωτημα κατα ποσον ειναι καν δυνατο για ενα συμπτωμα να ερμηνευτει, δηλαδη κατα ποσον το ανοητον ανωνυμον, το μη νοητο και μη ονομασιμο μπορει να εννοηθει και να ονομαστει. ισως σε τετοιες καταστασεις το να μην υπεισερχεται ο ψυχαναλυτης στην ψυχοπαθολογια του αναλυομενου ειναι μια τιμιοτερη σταση απεναντι του. Καθως υπαρχουν καταστασεις οπου ο ψυχαναλυτης χρειαζεται να αρνηθει στον αναλυομενο καθε συμ-παθεια, ναι, καθε συνομιλια η οποια θα υποκρινονταν μια συνεννοηση και μια κατανοηση. Μια τετοια ομαλη πορεια προς την ιαση δεν υπαρχει! Χρειαζεται ενα αλμα εμπρος σε ενα ρηγμα, οπου ο ψυχαναλυτης συντελει προπαρασκευαστικα μονον, δηλαδη καθοδηγωντας και περιμενοντας, με τον τροπο τον οποιο αυτος μονον γνωριζει.

Αυτο το νεφος, λεει ακομα ο Πινδαρος, ερχεται ατεκμαρτα, χωρις καποιο τεκμηριο, απαρατηρητο. Ειναι λαθας νεφος, το νεφος της ληθης: Η συγχυση, το βυθισμα στο πλανερο, ο εγκλεισμος στην απομονωση λησμονουνται σαν τετοια. ολα φαινονται φυσικα και αυτονοητα. Ο Freud το αναγνωρισε, οπωσδηποτε μεσα απο τις βιολογιστικες και ψυχολογιστικες προκαταληψεις της σκεψης του, στο ονομα της "απωθησης".

Η ληθη, ο ληθαργος αυτης της ληθης, καθιστα τους ανθρωπους ακριτα φυλα (Παρμενιδης, απ.6, 7). Κρατει η συγχυση: συγχυση μεταξυ εγγυτητας και αποστασης, μεταξυ αυτονομιας και εξαρτησης, μεταξυ κυριαρχικοτητας και δουλικοτητας, μεταξυ φιλιας και εχθρας. Ειναι μια αδιεξοδη εμπλοκη στην αντιφατικοτητα μιας αμφιθυμιας οπου ακριβως, εστω και πολλες φορες αφανως, το κοντινο παραυτα αποσυρεται σε αποσταση, αυτο που επιμενει στην αυτονομια κατακρημνιζεται στην πλεον ανελευθερη εξαρτηση, ο κυριος ειναι και ο τελευταιος δουλος, το πιο αγαπητο αποκαλυπτεται ως ο μεγαλυτερος εχθρος. παντων δε παλιντροπος εστι κελευθοσ (Παρμενιδης, απ.6, 9). Μεσα απο αυτην την περιοχη μπορει να γινει εμπειρατο ο,τι ο Freud αποκαλει "ψυχικο βασανο".

Πως συμβαινει η "μετατροπη" του "ψυχικου βασανου" σε "κοινη δυστυχια";

Ας θυμομαστε πως ο,τι εδω καλειται "ψυχικο βασανο" και "κοινη δυστυχια" θελει να εννοηθει μεσα απο την προελευση του απο τους δρομους στους οποιους βρισκεται ο ανθρωπος. Τον ενα δρομο, αυτον της συγχυσης και του εγκλεισμου στην απομονωση, τον συναντησαμε στο ονομα του "ψυχικου βασανου". Στον αλλο δρομο, αυτον του κοινου κοσμου, θα στραφουμε αργοτερα. Προηγουμενως θα μιλησω για "την μετατροπη" με την οποια ο ανθρωπος μεταβαινει απο τον πρωτο δρομο στον αλλο, καλυτερα, συμφωνα με εναν λογο του Heidegger, μεταβαινει στο "σταυροδρομι" στο οποιο και διαμενει. Διοτι με την εννοια αυτης της μετατροπης συμβαινει η αλλαγη η οποια διακρινει την ψυχαναλυση.

αλλ οταν αιγλα διοσδοτος ελθηι… (Πινδαρος, Π 9, 96) Οταν ερθει η αιγλη που δινεται απο τον Δια..., αδει μια ωδη του Πινδαρου. Στο μεταξυ οι παλαιοι θεοι εχουν φυγει (Hölderlin). Ισως ομως, εστω και με εναν αλλο τροπο, διατηρειται για μας ενα ιχνος προς αυτην την εμπειρια. οταν ερχεται το σημαδι ενος θεου, μιλουμε για "θαυμα". ομως το θαυμα διολου δεν εξαντλειται στον θαυμασμο εμπρος στο απροσμενο και στο ανεξηγητο. Το θαυμα ονομαζει μαλλον εκεινο το συμβαν οπου καποτε το απροσμενο και το ανεξηγητο βρισκουν τον δρομο τους στον κοσμο μας και τον πλουτιζουν με πραγματα που ηταν μεχρι τωρα αποκλεισμενα. Πρωτα σε εναν τετοιο εμπλουτισμο συμβαινει αληθινα ενας κοινος κοσμος.

Στον Πινδαρο προκειται για το θαυμα μιας κοινοτητας ανθρωπων και θεων. Σημερα σχεδον μας απαγορευεται να χρησιμοποιουμε το ονομα ενος θεου. Ομως και σημερα συμβαινουν κρισιμες εμπειριες, μεταξυ αλλων και στην ψυχαναλυτικη συνομιλια, για τις οποιες η λεξη "θαυμα" θα μπορουσε να αποτολμηθει με την παραπανω εννοια. Και εδω, στο θαυμα της ψυχαναλυτικης συνομιλιας, προκειται ισως για την αναλαμπη ενος κοινου κοσμου στον οποιο ο αφορωμενος καποτε, για λιγο η για πολυ, μια η πολλες φορες, προσωρινα η μονιμοτερα, ξυπνα. οπως συμβαινει με καθε ξυπνημα, αυτο συμβαινει διχως κανεις να το προσεξει επι τουτου. Με εναν παντα διαφορετικο τροπο και με εναν παντοτε αλλο βαθμο καθαροτητας ανακαλυπτει οτι του εχει συμβει ενα ανοιγμα, οτι ο ιδιος ειναι ενας αλλος, πλουσιοτερος και περισσοτερο μεγαλοψυχος.

Βεβαια χρειαζεται ενα ελευθερο βλεμμα για να αναγνωριστει το θαυμα σαν τετοιο. ισως συμβαινει και διχως οι ψυχαναλυτες και οι αναλυομενοι τους να το αντιλαμβανονται. Διοτι ειναι προκατειλημμενοι απο την πλανη της ερμηνευσιμοτητας του κοσμου, θεωρουν οτι ειναι δικο τους κατορθωμα και ως εκ τουτου παραμενουν κλειστοι απεναντι σε κατι οπως το μυστηριο ενος θαυματος.

Τι θα πει "κοινη δυστυχια";

Ο Freud βλεπει την δυστυχια ενος ανθρωπου σε σχεση με την "μοιρα" του. Αυτο μας κανει να εικασουμε οτι η δυστυχια τελικα δεν πρεπει να εννοηθει ως ψυχικο συναισθημα αλλα ως δυσ-τυχια, ως τυχη, ως δυσμενης τυχη η οποια καποτε, με τον ενα η με τον αλλο τροπο, στον καθενα θα τυχει. Δυστυχια και ευτυχια δεν ειναι καταρχην υποκειμενικες υποθεσεις αλλα τυχη: κατι το απροσωπο το οποιο μας ξεπερνα, μας τυχαινει και μας (να ακουστει μεταβατικα!) συμβαινει, το οποιο τελικα δεν συσχετιζεται με τιποτε και δεν αιτιολογειται με τιποτε, ουτε με "εξωτερικους παραγοντες" ουτε με "εσωτερικη προδιαθεση". Απο εδω αρχιζουμε να ακουμε την λεξη "κοινη" επαρκεστερα: η δυστυχια ειναι κοινη καθοσον συμβαινει ως τυχη, η οποια δεν ανηκει ουτε σ' εμενα ουτε σ' εσενα, η οποια παντοτε μας προλαβαινει και μας κανει ο,τι ειμαστε - με κυριολεκτικη, οχι στερητικη σημασια: τυχοντες.

Ομως η δυστυχια καθεαυτην παραβλεπεται οταν εκλαμβανεται ως αξια και παρασταινεται ως κατι αρνητικο, ως κατι το οποιο μας αρνειται την ευτυχια. Σ' αυτην την περιπτωση η δυστυχια δεν γινεται εμπειρατη ως δυστυχια αλλα ως κατι αποφευκτεο, δηλαδη γινεται εμπειρατη μεσα απο μια αμυνα εναντιον της. Η αμυνα εναντιον της επαπειλουμενης η παροντικης η παρελθουσας δυστυχιας, οταν και οπως συμβαινει, ειναι και αυτη - τυχουσα. ομως αυτους τους τροπους η τρεχουσα ψυχαναλυτικη θεωρια τους παιρνει απολυτα, τους θεωρει μονοδρομους και τους ονομαζει "αμυντικους μηχανισμους": απωθηση και προβολη, μεταθεση και συμπυκνωση, καθηλωση και παλινδρομηση, αρνηση και εκλογικευση. Τελικα οι "αμυντικοι μηχανισμοι" δεν ειναι παρα τροποι της συγχυσης και της πλανης, με τους οποιους τα ματια κλεινουν εμπρος στην δυστυχια. Τα πραγματα δεν εννοουνται οπως ειναι. Η αμυνα αμυνεται εναντιον του απροσωπου της "μοιρας", η οποια δινει και παιρνει, η οποια προσμοιραζει στα πραγματα τον χαρακτηρα του οχι πια και του οχι ακομη. Οι αμυντικοι μηχανισμοι ειναι τροποι μιας πλανης που ζηταει να αποκλεισει την δυστυχια, να κυνηγησει την ευτυχια, κι ετσι κλεινεται απεναντι και στα δυο - βρισκομαστε, πρωτα τωρα, στην συγχυση του "ψυχικου βασανου", η οποια ερχεται ακριβως με την στους αμυντικους μηχανισμους εκδηλουμενη ιδιο-τροπια.

Απο εδω διαφαινεται αυτο που θα μπορουσε να σημαινει ο λογος του Freud για μια "καλυτερη αντιμετωπιση" του "ψυχικου βασανου", οταν κανεις ανοιξει για την "κοινη δυστυχια". Αυτη η "καλυτερη αντιμετωπιση" δεν θα απαιτουσε καμια αυταπατη και κανεναν περιορισμο του ανθρωπου. Μαλλον θα ανηκε στην αναγκη, καποτε κανεις να χρειαζεται να σταθει και να δει τα πραγματα οπως ειναι.

Πως αντιμετωπιζεται "καλυτερα" η δυστυχια;

Εδω δεν μπορουμε να περιμενουμε συμβουλες για μια υποτιθεμενη υγιη συμπεριφορα. Διοτι το πως μιας "καλυτερης αντιμετωπισης" της δυστυχιας ειναι παντα δικο μου και μονον. Εδω ο αναλυτης συναντα τα ορια του. Η ψυχαναλυση μπορει μονο να ειναι προπαρασκευαστικη, καθαρτικη, φερνοντας στον δρομο της καθαρσης απο το "ψυχικο βασανο", δηλαδη στον δρομο μιας "μετατροπης".

Πως ερχεται η καθαρση απο το "ψυχικο βασανο" στην ψυχαναλυση;

Το μονο αληθινο, το οποιο ο ψυχαναλυτης εχει να αντιπαραθεσει στην νευρωση και στο ψυχικο βασανο ειναι η καθαροτητα της δικης του υπαρξης. Εαν εδω επιτρεπονταν μια σχηματοποιηση, θα ελεγα οτι ο ψυχαναλυτης συνοδευει τον αναλυομενο στον δρομο του της συγχυσης και του βασανου απο τον δικο του τοπο, που ειναι το σταυροδρομι των δυο δρομων. Εκτιθεται στην συγχυση και ομως παραμενει αθικτος απο αυτην. Σαν ακαυτη βατος η, καλυτερα, σαν καμμενη βατος που δεν εχει πια να φοβηθει την φωτια. Αυτη ειναι η τεχνη του.

Η σταση του ψυχαναλυτη ειναι προπαντων αυτη της υπομονης - οχι με την εννοια μιας απλως αμετοχης και αδρανους παρουσιας, αλλα ως η ειδημων μακροθυμια η οποια κανει στον αναλυομενο δυνατο να αφησει χρονο στον εαυτο του. Ο χρονος, λεει ο Αιας στην ομωνυμη τραγωδια του Σοφοκλη, φαινει τ' αδηλα και τα φανεντα κρυπτεται (στ.646). Ο χρονος ειναι το ονομα, το ενα ονομα για την εμφανιση και για την αποκρυψη των πραγματων - στον χρονο τους. Ο χρονος περισυλλεγει στο ενα του ονοματος του την απαγορευτικη πλεον απουσια του παρελθοντος και την απαγορευτικη ακομη του μελλοντος, και την μεσα απο το απο- τους διανοιγομενη παρουσια του παροντικου. Οποιος αφηνει χρονο στον εαυτο του, εχει την δυνατοτητα να λυθει απο την συγχυση και να ανοιξει για την ουσιαση των πραγματων. εχει π.χ. την δυνατοτητα 

- να αναγνωρισει οτι του απαγορευεται πια να ειναι το αγορι η το κοριτσι το οποιο ανομολογητα νομιζε πως ειναι· να δεχτει οτι του ειναι ακομη απαγορευμενο να βρισκεται σε αυτο το οποιο ελπιζει η φοβαται και το οποιο παρασταινει ως ηδη παροντικο.

- να πενθησει, πολλες φορες τωρα μονον, χαμους που του συνεβησαν πολυ παλαιοτερα· να μην κλειστει εκ των προτερων απεναντι σ' αυτο το οποιο καποτε θα μπορουσε να τον καλεσει.

- να ενστερνιστει την περατοτητα του και να παραιτηθει απο τα "ποτε" και τα "παντοτε" που νομιζε πως μπορουσε να λεει.

Το ανοιγμα για τα πραγματα, οπως ειναι, τουτο θα πει καταρχην: οπως δεν ειναι πια και οπως δεν ειναι ακομη. Πραγματι μπορει να ερθει μια τετοια "μετατροπη"! Ειναι οπως ενα ξυπνημα οπου τα πραγματα πλεον βρισκουν την θεση τους και ο κοσμος ειναι κοινος - κατι το οποιο, τωρα το υποψιαζομαστε, δεν μπορει να σημαινει τον κοσμο των πλειοψηφιων  και της κοινωνικης οργανωσης, αλλα κατι το σπανιο και ευθραυστο.

Απο εδω τιθεται το ερωτημα της "παραστασης" των πραγματων, καθοσον αυτη επιτελειται ως φαντασια, αλλα και ως θεληση, επιθυμια, αναμνηση, ελπιδα, φοβος, προγραμματισμος κλπ. Μηπως λοιπον αυτη η παρασταση ειναι μια παροντικοποιηση πραγματων τα οποια δεν ειναι πια, τα οποια δεν ειναι ακομη παροντικα; Μια τετοια παρασταση παραβιαζει την απαγορευση του οχι πια και του οχι ακομη και λησμονει τα αληθινα παροντικα πραγματα. Μηπως λοιπον η ετσι εννοουμενη παρασταση ειναι το κατεξοχην εμποδιο για την εννοηση του εκαστοτε προκειμενου; Και εφοσον η παρασταση ανηκει στην "σκεψη", δεν ερχεται οντως, για να χρησιμοποιησω μια εκφραση του Hölderlin εκτος συμφραζομενων, μια αλλη καθαροτητα (Friedensfeier), σε ωρες οπου κανεις ακριβως δεν σκεφτεται;

Και εαν η (παντως οχι απο την ανθρωπινη βουληση δυνατη) παραιτηση απο την σκεψη, δηλαδη τωρα: εαν ο αληθινος αποχωρισμος απο την παρασταση παρελθοντων και μελλουμενων πραγματων, η οποια παραβιαζει την ουσιαση τους αφαιρωντας της το απο- και προσαπτοντας της ενα παρα-, ηταν το ανοιγμα του συγκεχυμενου εγκλεισμου στην απομονωση προς την αιθριαση του κοινου κοσμου; οπου καθε τι θα ερχονταν τελικα στον τοπο που του ανηκει;

Ομως την μη-σκεψη την μαθαινει ο αναλυομενος ως επιτελουμενη δυνατοτητα αρρητα, με το ζωντανο παραδειγμα του ψυχαναλυτη στις αναριθμητες περιπτωσεις οπου αυτος πρεπει να του αντιπαραθεσει μια αληθινη, δηλαδη τιποτε αποσιωπουσα, σιωπη και, στην σωστα εννοουμενη εγκρατεια, πρεπει να του αρνηθει μια λεξη - οχι επειδη ετσι θελει, αλλα επειδη μονον ετσι μπορει να ανακοινωθει στον αναλυομενο οτι βρισκεται σε ενα δρομο ανοητον ανωνυμον.

Αυτος ειναι ενας τροπος με τον οποιο, οπως αναφερθηκε, ο ψυχαναλυτης, μεσα απο την κατοικηση του στο "σταυροδρομι", συνοδευει τον δρομο της συγχυσης και του "βασανου" του αναλυομενου. Αυτη η συνοδεια ειναι ενα κρινειν (Παρμενιδης, απ.8, 15), μια διακριση οπου οι δυο δρομοι διακρινονται μεταξυ τους και με τον χρονο προβαλλουν στον αναλυομενο καθαροτερα. Εδω συμβαινουν κρισεις, με την αρχαια και με την τρεχουσα εννοια, ξεσπα ενας πολεμος και υψηλοτερα δειχνονται οι διαφορες... (Hölderlin, Wenn sich das Laub…) Η γεφυρα προς την παλιννοστηση στον κοινο κοσμο, δηλαδη καταρχην προς την αποδοχη του οχι-πια και του οχι-ακομα, ειναι η εκμαθηση του πονου.

Τι ειναι ο πονος; Ισως δεν γνωριζουμε τον πονο τοσο καλα οσο νομιζουμε. Διοτι οσο παρασταινουμε τον πονο ως συναισθημα, και μαλιστα ως ενα δυσαρεστο και αποφευκτεο, δηλαδη οσο εμπειρωμαστε τον πονο ψυχολογιστικα μεσα απο μια αμυνα, δεν τον γνωριζουμε ως πονο. (ετσι δεν τον γνωριζει ουτε η τρεχουσα ψυχαναλυτικη θεωρια η οποια αρχεται απο την "αρχη της ηδονης". Εδω ο πονος μπορει να δειχτει μονον ως δυσ-αρεστος.) Ομως ο πονος δεν πρεπει να συγχεεται ουτε με ο,τι ο Freud ονομαζει "ψυχικο βασανο". Στο "βασανο" κρατει μια αδιεξοδη εμπλοκη. Αυτο δεν μπορει να ειναι ο πονος.

Τι ειναι ο πονος; Ο πονος; Στον Πινδαρο (Π 6,54) συναντουμε τα λογια: μελισσαν τρητος πονος. Ο διατρητος πονος των μελισσων: η κηρυθρα! Στους Αρχαιους ο πονος ονομαζει ο,τι περιπου εμεις αποκαλουμε "ο κοπος μου", δηλαδη ενα εργο, ομως αδιαιρετο με τον μοχθο που χρειαστηκε. Μηπως τωρα η λεξη μας "πονος", ακουομενη σε ολο το ευρος της, μπορει να συλ-λεγει την ιδια την ανθρωπινη ουσιαση; Μηπως ο ανθρωπος ως ανθρωπος δεν ειναι τιποτε αλλο απο το "εργο" του πονου; Μπορει αυτη η υποψια να ακουστει και να ειπωθει καθαροτερα;

Στο "ψυχικο βασανο" κρατει μια συγχυση οπου το οχι πια και το οχι ακομη, αλλα και το παροντικο παρασταινονται λιγοτερο η περισσοτερο μεσα απο την αμυνα και την αντισταση. Στον πονο ειναι ολα κρυσταλλινα! Ο πονος δεν επιζητει την φυγη σε αμυντικους μηχανισμους. Αντεχει την απ-ουσιαση του οχι πια και του οχι ακομη σαν τετοιου. Μονον ετσι ουσιωνεται το απον ως απον:

- Ο ανθρωπος που εχασες, δεν ειναι πια εδω και δεν αρμοζει να κανεις σαν να ηταν εδω. Δεν γνωριζεις εαν θα ξαναρθει και δεν αρμοζει να κανεις σαν να στεκοταν εμπρος στην πορτα σου. Ουτε καν να τον παραστησεις στην σκεψη σου αρμοζει, γιατι στην φαντασια, σε καθε τροπο παροντικοποιησης του μη παροντος ξεπερνας αμετρα ενα μετρο που σου εχει τεθει. Οχι, ο ανθρωπος σου δεν ειναι κοντα σου: ειναι περα για περα απο...! Στην επιμονη σου να τον παρα-σταινεις εμπρος σου υπαρχει μια αντισταση στην απουσια του. Και αυτην δεν σου πρεπει να την παραμορφωσεις σε μια απο εσενα επινοημενη και για εσενα μονον ισχυουσα παρουσια!

Και ομως! Στο οχι πια του, στο οχι ακομη του, ο ανθρωπος σου ειναι επισης! Απλως οχι στην παρασταση του. Και δεν ειναι διολου λιγοτερο. Την απουσια του δεν πρεπει να την απορριψεις ως λιγοτερη ουσιαση. λευσσε δ ομως απεοντα νοωι παρεοντα βεβαιως… (Παρμενιδης, απ.4, 1) Το δεινο και δυσανεκτικο σε εναν χωρισμο ειναι ισως η ανομολογητη διαπιστωση οτι ολα συνεχιζουν να ειναι. Προϋποθεση παντως ειναι η απομακρυνση απο την (παρασταινουσα) σκεψη. Αυτη επιτελειται στον πονο.

Ο πονος ειναι η πυλη προς την συντελεσθεισα παραιτηση απο την σκεψη. Και αυτη η παραιτηση ειναι ο ακρογωνιαιος λιθος του εργου το οποιο αφηνει τα παρελθοντα στο παρελθον και τα μελλοντα στο μελλον και με αυτον τον τροπο κρατει τον χρονο ανοιχτο για το συν-χρονο. Ο πονος ανηκει στο εκστατικο χρονου και τοπου, και ετσι κατοικουν οι ανθρωποι με παρελθοντα, με μελλοντα, με παροντικα, με κοντινα και με μακρινα σε μια ελευθερη κοινωνια. Ο πονος κρατει τον κοινο κοσμο στους αρμους του. Ονομαζει τον τροπο με τον οποιο το κοινο αφορα τον ανθρωπο.

Ενα ποιημα του αυστριακου ποιητη Georg Trakl με τον τιτλο "Ευφροσυνη ανοιξη" λεει:

Τοσο ειναι οδυνηρα καλο κι αληθινο ο,τι ζει

Κι αναλαφρα σ' αγγιζει μια πετρα παλια:

Αληθινα! Θα ειμαι παντοτε μαζι σας.

(Μετ. Ελενας Νουσια)

Ο πονος ειναι η πετρα, που μιλα στους ανθρωπους. Ο πονος ειναι η πετρα, ειναι το απο "παλια" στερεο και αδηριτο που συνεχει τα παντα, οταν ειναι "καλα κι αληθινα", και τοτε ειναι "παντοτε μαζι μας". ενα αλλο ποιημα του Trakl (Ein Winterabend) μιλα για ενα σπιτι, ισως το σπιτι μιας κατοικησης στα "καλα κι αληθινα". Το ποιημα καλει τον οδοιπορο να περασει μεσα: Πονος το κατωφλι εχει πετρωσει. Οχι, ο πονος δεν ειναι συναισθημα. Κρατει ως το απ-ανθρωπο το οποιο αφηνει τον ανθρωπο να παραιτηθει απο την νομιζομενη απομονωση του και να παλιννοστησει στον κοινο κοσμο. Τον αφηνει να κατοικει στην γειτονια των πραγματων, των παρελθοντων, των παροντικων, των μελλοντων πραγματων διχως να προδιδει την ουσιωση τους και διχως να τα βιαζει.

Οταν ο ψυχαναλυτης με την τεχνη του φερνει τον αναλυομενο σε θεση να αφησει χρονο, αληθινο χρονο, στον εαυτο του, τοτε αυτο προπαντων θα πει: τον προσκαλει να επαφεθει στο τυχαιο της ουσιωσης του: περισσοτερο απο πριν, να μεινει απεναντι στον πονο ανοιχτος. Με αυτον τον τροπο θα "αντιμετωπισει καλυτερα" μια δυστυχια - και θα ειναι περισσοτερο ετοιμος και για τις ευτυχισμενες μερες που ενδεχομενως του επιφυλασσονται.

Στην "Αυτοπαρουσιαση" του ο Freud γραφει για τους παλιους του δασκαλους (GW XIV, σ.48): Μου ειχαν πει περισσοτερα απ' οσα οι ιδιοι γνωριζαν κι ηταν προθυμοι να εκπροσωπησουν. Ισως ο πριν απο 100 χρονια ειπωμενος λογος του Freud για το "υστερικο βασανο", για την "μετατροπη" του σε "κοινη δυστυχια" και για την δυνατοτητα μιας "καλυτερης αντιμετωπισης" της, κρυβει περισσοτερα απο οσα ο Freud γνωριζε και ηταν προθυμος να εκπροσωπησει. Ισως γι αυτο μπορει ο Freud να ειναι και σημερα για μας ενας δασκαλος.