“Πως να τραβηξεις μια γραμμη που δεν ειναι χαζη;” ρωτα ο Roland Barthes στο ασυγκριτο δοκιμιο του επανω στον γραφικο χαρακτηρα του Cy Twombly. Αυτη η πολυ καλη ερωτηση, μου ηρθε σαν ανακουφιση, γιατι το δικο μου γραψιμο ποτε δεν μου αρεζε. Η γραμμη του μοιαζει να επιμενει στον εαυτο της, να εκθετει τον εαυτο της, λιγακι παθιαρικη - και, ναι, χαζη. Δεν μπορεις να ξεφυγεις απο τον εαυτο σου με το ιδιο το χερι σου. Και παλι ο Twombly το κανει. Βρηκε τον δρομο του προς ενα χερι που δεν ειναι κανενος, η του καθενος, η που ειναι μυθικο, η απλα μια κηλιδα απο κατι που απεμεινε απο κατι που γραφηκε εκει απο τα πριν. Ο Barthes περιγραφει το χερι του Twombly ως "ακαθοριστο," “gauche,” “αδρανες,” “που του επιτρεπεται να χρονοτριβει,” “που μετακυλιεται μεταξυ επιθυμιας και ευγενειας,” και (παραθετοντας το Tao Te Ching) ως ενος ανθρωπου που δρα “χωρις προσδοκια.” Κανενας νοημων ανθρωπος δεν θα αμφισβητουσε την οξυτητα των παρατηρησεων του Barthes, η τις χρυσες πεποιθησεις του στυλ του. Ετσι θα παρω αυτο το δοκιμιο ως σημειο εκκινησης για να αναλογιστω καποια απο τα μυστηρια του χεριου του Twombly.

Επειδη δεν ειμαι τεχνοκριτικος, αν και σπουδασα τους κλασσικους, θελω να επιχειρησω να σκεφτω για τον Twombly μεσα απο τα ποιηματα του Κατουλλου. Αυτα τα δυο πνευματα μου φαινονται καπου καπως συντονισμενα.

Πολυμαθης υπαινιγμος αναμεμιγμενος με γηινη εκφραση προβαλλει στο εργο και των δυο. Ο Κατουλλος, οπως ο Twombly, ηταν πολυ επιρρεπης στην γοητεια του κλασσικου παρελθοντος, που γι' αυτον σημαινε τους Ελληνες.

Μελετησε και μιμηθηκε τους ελληνες λυρικους ποιητες, μετασχηματισε τα ελληνικα μετρα για την λατινικη φωνητικη, και μετεφρασε κειμενα της Σαπφους και του Καλλιμαχου δημιουργωντας φρεσκα ρωμαϊκα αριστουργηματα. Ομως η κυρια ενεργητικοτητα του ηταν ανυποτακτη. Η συντηρητικη επιφανεια της ρωμαϊκης ποιησης του ηταν βαρετη. Την κομματιασε. Συμβατικες ευσεβειες τον εκαναν ανυπομονο. Τις μαγαρισε. Το ποιητικο του στυλ αντιπαραβαλλει τραχυτητα στο επιπεδο του γκραφιτι (σε ποιηματα με υβρεολογιο) με ψυχικη αυτοψια τοσο εκλεπτυσμενη οσο αυτη της Σαπφους (σε ποιηματα του ερωτα). Αλλαξε το λεκτικο του λυρικου στιχου αποδεχομενος λεξεις οπως lotum (“κατουρο”) και defututa (“καταγαμημενη”). Αλλαξε την ολη ταχυτητα του ποιητικου εργου του telling it like it is, οποιουδηποτε it is - επιταχυνε την επιφανεια. Πεθανε στα τριαντα.

Ηταν συνηθειο του Twombly (ετσι ακουσα απο τον Nicola Del Roscio, βοηθο και αρχειοθετη του Twombly για σχεδον πενηντα χρονια) να ερωτευεται διαφορους ποιητες σε διαφορες εποχες. Η saison του με τον Κατουλλο παρηγαγε τον πινακα μηκους δεκαεξι μετρων Say Goodbye, Catullus, to the Shores of Asia Minor που αρχισε το 1972 και τελειωσε το 1994. Δεν γνωριζω πραγματικα τι σημαινε ο Κατουλλος για τον Twombly.

Ειχαν κοινους τοπους διακοπων, καθως ο Twombly ζουσε μερος του ετους σ' ενα σπιτι στην ιταλικη πολη Gaeta, οπου ο Κατουλλος συνηθιζε να πηγαινει διακοπες τον πρωτο αιωνα π.Χ. "Ο Κατουλλος ειχε φιλους εδω. Ηταν ενα ειδος θερινης καλλιτεχνικης παροικιας, οπως το East Hampton . . . 2.000 χρονια πριν," ειπε ο Twombly σε μια συνεντευξη. Τον διασκεδαζε το οτι οι διακοπες του Κατουλλου στην Gaeta γινοταν στο σπιτι ενος καποιου Mamurra (ρωμαιου επαρχου, playboy και ευνοουμενου του Ιουλιου Καισαρα) στον οποιο ο Κατουλλος αναφερονταν στα ποιηματα του ως pathicus (“πουστιτσα”) and mentula (“πουτσος”). Οι ομοφυλοφιλοι μπορουν να ειναι σκληροι μεταξυ τους. Ομως (και παλι συμφωνα με τον Del Roscio) ο βαθυτερος δεσμος του Twombly με τον Κατουλλο ηταν ελεγειακος, οπως υπαινισσεται ο τιτλος του πινακα απο το 1994.

Μικρα Ασια ηταν το αρχαιο ονομα της χερσονησου της Ανατολιας, της σημερινης Τουρκιας, το μεγαλυτερο μερος της οποιας προσαρτηθηκε απο τους Ρωμαιους τον πρωτο αιωνα π.Χ. και εγινε η ρωμαϊκη επαρχια της Ασιας. Ο Κατουλλος περασε καποιο διαστημα εκει, πιθανως το 57/56 π.Χ., στο προσωπικο του ρωμαιου κυβερνητη της Βιθυνιας. Τιποτα δεν ειναι γνωστο απο τα συμβαντα εκεινου του ετους εκτος απο ενα: ο αδελφος του πεθανε απροσδοκητα στην Τρωαδα και ο Κατουλλος πηγε εκει για να αποτισει τις τελικες ιεροτελεστιες στον ταφο. Αυτη ηταν η περισταση για το ισως πιο γνωστο ποιημα του, την ελεγεια για τον αδελφο του (Ποιημα 101):

Multās per gentēs et multa per aequora vectus

Απο πολλους ανθρωπους απο πολλους ωκεανους περασα -

Φτανω σ' αυτες τις φτωχικες, αδελφε, ταφες

για να σου δωσω το υστατο δωρο που οφειλω στον θανατο

και να μιλησω (γιατι;) με βουβη σταχτη.

Τωρα που η Τυχη σε αποκοψε απο μενα, συ

ω φτωχε (αδικα) αδελφε που (αδικα) σε πηρανε απο μενα,

τωρα παντως κι αυτο - που μια μακρινη διαθεση γονιων

κληροδοτησε σαν το θλιβερο δωρο για κηδειες -

δεξου! Μουσκεμενο απο δακρυα ενος αδελφου

και στο εσαει, αδελφε, καλο κατευοδιο και καλο κατευοδιο.

Ο Twombly θαυμαζε αυτο το ποιημα ιδιαιτερα "λογω της κοπιωδους γλωσσας που καλυπτει ολα τα ειδη των συναισθηματων," ειπε ο Del Roscio. Ο τιτλος του πινακα αναφερεται, ενδεχομενως πολυ ειδικα, στην τελευταια αραδα του ποιηματος (atque in perpetuum, frater, ave atque vale). Και πισω απο εκεινη βρισκεται η διαφανη επιφανεια του πενθους του ποιητη οπου μπορουμε να δουμε, σαν σε μια καθαρη σκοτεινη πισινα, την στιγμη που ο θανατος αποσχιζεται απο τη ζωη. Με γοητευει οτι ο Barthes βρηκε στοιχεια αυτης της στιγμης στον ιδιο τον γραφικο χαρακτηρα του Twombly, στην μεταφυσικη του ωση. Περιγραφοντας την gaucherie του χεριου, σημειωνει την ελαφραδα του, την ταση του να αποσβενει βαθμηδον τον εαυτο του και να ατονει. Ο Barthes αναλυει την ωση: "να συνδεεις σε μια και μονη κατασταση ο,τι εμφανιζεται και ο,τι εξαφανιζεται· [να μην] χωριζεις την εξυμνηση της ζωης και τον φοβο του θανατου … [αλλα] να παραγεις μια και μονη επιρροη: ουτε ερως ουτε θανατος, αλλα ζωη-θανατος, σε μια και μονη σκεψη, σε ενα και μονο φερσιμο." Το ιδιο γοητευτικο ειναι να δεις τι σκεψεις και φερσιματα αυτος ο πινακας προκαλει στους θεατες. Οταν εκτεθηκε στην Menil Collection στο Houston πριν απο χρονια, ο φυλακας βρηκε μια γαλλιδα να στεκει εμπρος του τελειως γδυτη. "Ο πινακας με κανει να θελω να τρεχω γυμνη," εγραψε στο βιβλιο επισκεπτων. Ο Twombly ενθουσιαστηκε με την αντιδραση της. "Αυτην κανεις δεν μπορει να την ξεπερασει," ειπε στους New York Times.

Η απολυτη ταχυτητα ειναι αυτο που συμβαινει στον καμβα του.

“Καθε τι ζει στο παρον, αυτο ειναι ο μονος χρονος που μπορει να ζει,” ειπε.

Να συμμειγνυεις εκθεση και αποσβεση, Ερωτα και Θανατο, ειναι ενα φιλοσοφικο ενστικτο και μια καλλιτεχνικη μεθοδος που μοιραζονται ο Twombly και ο Κατουλλος, μου φαινεται. Καθε μεθοδος ειναι μια "πραξη αμφιβολιας". Ο Twombly δεν ειναι καποιος λογιος. Ο Κατουλλος δεν ειναι η περιουσια του. Ομως ο "Κατουλλος" του δινει μια εξαψη χαρας να γραψει. Το δυσαναγνωστο, το μη αγαπητικο, η ανορθογραφια ειναι ολα τους τροποι να αποκηρυχθει η κυριοτητα, η η εξουσια επανω στο νοημα του, ενοσω διατηρειται μια αρχαια παρουσια που αναλαμπει μεσα απο το εργο. Θα πρεπει εν παροδω να σημειωσουμε οτι ο κανονικος τιτλος του πινακα απο το 1994 ειναι Untitled (Say Goodbye, Catullus, to the Shores of Asia Minor). Οι παρενθεσεις υποδηλωνουν τον δισταγμο του Twombly να διεκδικησει τον Κατουλλο αμεσα.