μοττο

Ηελπιδα ειναι μια ορμη, ενα αλμα

Gabriel Marcel

--------------------------------------------------------------------------------

--------------------------------------------------------------------------------

Εν αστρο

βεβαια εχει ακομη φως

τιποτα

δεν χαθηκε, τιποτα 

Paul Celan

Δελτιο τυπου

Πολεμος στη Ευρωπη,βιαιες συγκρουσεις, κλιματικη κριση, πληθωρισμος, οικονομικη κριση - πολυ καιρο τωρα βρισκομαστε διαρκως αντιμετωποι με σεναρια τρομου και προσβλεπουμε αγχωμενοι προς ενα ζοφερο μελλον. Ομως ενοσω καθημερινα παμε ψηλαφητα απο τη μια καταστροφη στην αλλη, η αληθινη ζωη ασφυκτια: Η κοινωνια καταντα κοινοτητα επιβιωσης. Κι ομως αγχος και φθονος αναζωπυρωνουν εγωισμο και μισος - με συνεπεια την διαβρωση στην κοινωνια μας της αλληλεγγυης, της φιλικοτητας και της συναισθησης και τελικα τον κινδυνο για την ιδια τη δημοκρατια. Απεναντι στο κλιμα του αγχους ο Byung - Chul Han αναπτυσσει μια πειστικη φιλοσοφια της ελπιδας η οποια ισχυει και περαν της παρουσας κρισης.

Εναρξη

[H αριθμηση αριστερα με εντονους χαρακτηρες ανταποκρινεται στις σελιδες και παραγραφους του πρωτοτυπου.Ενας καταλογος παραπομπων στο τελος αναφερεται σε αριθμους υποσημειωσεων μεσα στο κειμενο]

7/1Το αγχος περιφερεται σαν φαντασμα. Διαρκως βρισκομαστε αντιμετωποι με σεναρια Αποκαλυψης: Πανδημια,παγκοσμιος πολεμος και Κλιματικη Κριση. Με ολο και πιο επειγοντα τροπο επικαλουνται το τελος του κοσμου, η τον χαμο του ανθρωπινου πολιτισμου.Το λεγομενο ”Doomsday Clock”,το ρολοΐ για τον χαμο του κοσμου ειναι για το 2023 90 δευτερολεπτα πριν απο τις δωδεκα. Τοσο κοντα στις δωδεκα οι δεικτες του δεν πρεπει να βρεθηκαν ποτε.

7/2Τα σεναρια Αποκαλυψης ειναι της μοδας. Μαλιστα προσφερονται ως εμπορευματα:Apokalypses sell, οχι μονο στην πραγματικοτητα, αλλα και στη λογοτεχνια και στις ταινιες. Ο Don DeLillo στο μυθιστορημα του Η Σιωπη αφηγειται ενα ολοκληρωτικο Blackout. Επισης στη λογοτεχνια ανεβαινουν η θερμοκρασια και η σταθμη της θαλασσας. Το Climate - Fiction εχει καθιερωθει ως νεο λογοτεχνικο ειδος. Το Ενας Φιλος της Γης του T. C. Boyle αφηγειται μια κλιματικη αλλαγη σε μεγεθος Αποκαλυψης.

7/3Εχουμε βρεθει σε μια πολλαπλη κριση. Αγχωμενοι κοιταζουμε προς ενα ζοφερο μελλον. Παντου λειπει η ελπιδα. Παραπαταμε απο τη μια κριση στην επομενη, απο τη μια καταστροφη στην αλλη, απο προβλημα σε προβλημα. Λυνοντας και ξαναλυνοντας προβληματα και διαχειριζοντας κρισεις, η ζωη συρρικνωνεται: Γινεται επιβιωση. Η κοινωνια της επιβιωσης,  κοντανασαινοντας, μοιαζει ασθενη που προσπαθει με καθε μεσο να αποτρεψει τον θανατο που πλησιαζει. Κι ομως πρωτα η ελπιδα μας κανει να ξανακερδισουμε εκεινη τη ζωη που ειναι περισσοτερο απο την επιβιωση. Διατεινει τον οριζοντα του νοηματικου,που αναζωογονει τη ζωη και της δινει φτερα. Μας χαριζει μελλον. 

7/3Το γενικευμενο κλιμα του αγχους πνιγει καθε σπορο της ελπιδας. Με το αγχος εξαπλωνεται μια καταθλιπτικη διαθεση. Επισης αγχος και φθονος ωθουν τους ανθρωπους στην αγκαλια των λαΪκιστων της Δεξιας. Αναζωπυρωνουν το μισος. Αλληλεγγυη,φιλικοτητα και συναισθηση διαβρωνονται. Αγχος που επαυξανεται και φθονος που μεγαλωνει οδηγουν στο οτι η γενικα η κοινωνια γινεται ωμη. Τελικα απειλουν τη δημοκρατια. Σωστα παρατηρησε ο απερχομενος προεδρος των ΗΠΑ Barack Obama  στην αποχαιρετιστηρια ομιλια του: »Democracy can buckle when we give in to fear (Η δημοκρατια μπορει να διασπαστει οταν ενδιδουμε στο αγχος.«)1 Αγχος και δημοκρατια ειναι ασυμβατα. Η δημοκρατια βλασταινει μονο σε μια ατμοσφαιρα της συνδιαλλαγης και του διαλογου. Οποιος απολυτοποιει την γνωμη του και δεν ακουει τον αλλο, δεν ειναι πολιτης.

8/1Το αγχος ειναι ενα αγαπητο μεσο εξουσιας. Κανει τους ανθρωπους υπακουους και εκβιασιμους. Σε ενα κλιμα του αγχους, οι ανθρωποι δεν τολμουν να εκφρασουν ελευθερα την γνωμη τους, και μαλιστα απο αγχος εμπρος στην καταστολη.Ακομα και το λεγομενο hate speech, η ενα shit storm,τα οποια προφανως αναμοχλευουν αγχος, εμποδιζουν την ελευθερη εκφραση της γνωμης. Μαλιστα σημερα εχουμε αγχος με τη σκεψη.Το θαρρος για σκεψη φαινεται πως μας εχει φυγει. Ακριβως το θαρρος για σκεψη, με την εμφατικη εννοια, διανοιγει την προσβαση στο τελειως αλλο. Ο κονφορμισμος εξαπλωνεται. Στο κλιμα του αγχους, το ομοιο συνεχιζεται. Το αγχος κλεινει τις προσβασεις προς το Αλλο.Το Αλλο διαφευγει της λογικης της αποτελεσματικοτητας και της παραγωγικοτητας ως λογικης του ομοιου.

8/2Οπου κυριαρχει το αγχος δεν ειναι δυνατη καμια ελευθερια. Αγχος και ελευθερια αποκλειονται αμοιβαια. Το αγχος μπορει να μεταμορφωσει ολη την κοινωνια σε φυλακη, μαλιστα σε καραντινα. Σηκωνει μονο απαγορευτικες ταμπελες. Αντιθετα η ελπιδα υψωνει οδοδεικτες και οδοσηματα. Μονο στην ελπιδα ειμαστε καθοδον. Αυτη μας δινει νοημα και προσανατολισμο. Ομως το αγχος καθιστα το βημα αδυνατο.

8/3Σημερα δεν μας αγχωνουν μονο ιοι και πολεμοι. Το “κλιματικο αγχος”επισης διακινει τους ανθρωπους. Οι κλιματικοι ακτιβιστες, οπως οι ιδιοι παραδεχονται, εχουν ”αγχος για το μελλον”. Το αγχος τους υφαρπαζει το μελλον. Το ”κλιματικο  αγχος”ειναι αναμφιβολα δικαιολογημενο. Ειναι αναντιρρητο. Ομως ανησυχητικο ειναι το εξαπλουμενο κλιμα του αγχους - προβληματικο δεν ειναι το αγχος για την πανδημια αλλα η πανδημια του αγχους. Ενεργειες υπο την επηρεια αγχους δεν ειναι πραξεις μελλοντικης πνοης - οι πραξεις χρειαζονται εναν νοηματικο οριζοντα. Πρεπει να ειναι αφηγηματικες. Η ελπιδα ειναι ευφραδης. Αφηγειται. Αντιθετα το αγχος ειναι ανικανο για λογο, ανικανο για αφηγηση.

8/4Η λεξη Angst, αγχος,  (μεσαια υψηλη γερμανικη angest, παλαια υψηλη γερμανικη  angust) σημαινει πρωτογενως στενωση. Καταπνιγει καθε ευρυτητα, καθε προοπτικη καθοσον στενευει και αποκλειει την θεα. Οποιος αγχωνεται,αισθανεται να εχει στριμωχτει στη γωνια. Στο αγχος ο κοσμος μας φανταζει σαν φυλακη. Ολες οι πορτες που θα οδηγουσαν σε ανοιγμα, ειναι κλειστες. Το αγχος χτιζει τοιχους στο μελλον καθοσον μας κλεινει την προσβαση  στο δυνητικο,στο νεο.

9/1Επισης γλωσσικα η ελπιδα ειναι η αντιθετικη φιγουρα του αγχους. Στο ετυμολογικο λεξικο του Friedrich Kluge λεει για το ελπιζω(Hoffen): ”Καθως κανεις σκυβει προς τα εμπρος,προσπαθει να δει μακρυτερα,να δει ακριβεστερα.” Επομενως η ελπιδα σημαινει

“κοιταζω περα, κοιταζω στο μελλον”2. Ανοιγει το βλεμμα για το ερχομενο. Το ρημα ”Verhoffen” εχει ακομα την πρωταρχικη σημασια του ελπιζω(hoffen).Στην γλωσσα των κυνηγων σημαινει “στεκω ακινητος για ν’ αφουγκραστω, να οσμιστω τον αερα”. Ετσι λενε:”Το ζαρκαδι verhofft”. Αυτος που ελπιζει, οσμιζεται και τον αερα,που θα πει, προσπαθει να παρει κατευθυνση.

9/2Η ενδοτατη ελπιδα αφυπνιζεται πρωτα εν μεσω  της βαθυτατης απελπισιας.  Οσο βαθυτερη η απελπισια τοσο εντονοτερη η ελπιδα.Δεν ειναι τυχαιο οτι η Έλπίς παριστανεται ως παιδι της Νυκτός, της θεας της νυχτας. Στους αδελφους της Νυκτός συγκαταλεγεται, μεταξυ των Ταρτάρου και Ἔρεβου (ζοφος), και ο Ἔρως.

Ελπιδα και ερως συγγενευουν μεταξυ τους. Η ελπιδα ειναι διαλεκτικη φιγουρα.Η αρνητικοτητα της απελπισιας ειναι συστατικη για την ελπιδα.Επισης ο Παυλος υπογραμμιζει την στην ελπιδα εγγενη αρνητικοτητα: ”καυχιόμαστε ακόμα και στις δοκιμασίες, γιατί ξέρουμε καλά πως οι δοκιμασίες οδηγούν στην υπομονή, η υπομονή στον δοκιμασμένο χαρακτήρα, κι ο δοκιμασμένος χαρακτήρας στην ελπίδα. Κι η ελπίδα τελικά δεν απογοητεύει.“3 

9/4Απελπισια κι ελπιδα φερονται μεταξυ τους οπως κοιλαδα και βουνο. Στην ελπιδα ειναι εγγεγραμμενη η αρνητικοτητα της απελπισιας. Ο Nietzsche επεξηγει αυτην την διαλεκτικη σχεση μεταξυ ελπιδας και απελπισιας ως εξης:“Η ελπιδα ειναι το ουρανιο τοξο πανω απο το κατακρημνιζομενο αποτομο ρεμα της ζωης που χανεται εκατονταδες φορες και παντοτεινα συναρμολογειται εκ νεου και το υπερπηδα με ομορφο, τρυφερο θρασος εκει που βρυχαται πιο αγρια κι επικινδυνα.”4 Η ελπιδα δεν περιγραφεται πιο επιτυχημενα. Εχει ενα τρυφερο, ομορφο θρασος. Οποιος ελπιζει, κινειται με θρασος και δεν εξαπαταται απο την σκληροτητα και τα αποκρημνα της ζωης. Ομως στην ελπιδα παντως ενοικει κατι στοχαστικο. Σκυβει προς τα εμπρος κι αφουγκραζεται. Η δεκτικοτητα της την κανει τρυφερη, της προσδιδει ωραιοτητα και χαρη.

 9/5Ηελπιζουσα σκεψη δεν ειναι αισιοδοξη. Σε αντιθεση με την ελπιδα, απο την αισιοδοξια λειπει καθε αρνητικοτητα. Δεν γνωριζει ουτε αμφιβολια (Zweifel) ουτε απελπισια (Verzweiflung). Η ακρατη θετικοτητα ειναι η ουσια της. Ειναι πεπεισμενη γι’ αυτο, οτι τα πραγματα θα πανε καλα.Για τον αισιοδοξο ο χρονος ειναι κλειστος.Το μελλον ως χωρος δυνατοτητων που δεν εχει κλεισει, του ειναι αγνωστο.Ομως στο ιδιως μελλον ενοικει το αδιαθετο Τιποτα δεν συμβαινει. Τιποτα δεν τον εκπληττει. Το μελλον, του φαινεται διαθεσιμο. Ομως ο αισιοδοξος ποτε δεν ατενιζει στο αδιαθετο περαν… Δεν υπολογιζει με το απροσμενο, η το ανυπολογιστο.

10/1Σε αντιθεση με την αισιοδοξια, απο την οποια δεν λειπει τιποτα, η οποια δεν ειναι καθοδον, η ελπιδα παρουσιαζει μια κινηση αναζητησης. Ειναι μια προσπαθεια να αποκτησει κρατημα και κατευθυνση. Και οπου προσπιπτει στο αγνωστο, στο αβατο στο ανοιχτο, στο οχι-ακομη-ον καθως απλωνει το χερι περαν αυτου που εγινε,περαν του ηδη οντος. Βαζει πλωρη προς το αγεννητο.Ξεκινα για το νεο,για το τελειως αλλο, γι’αυτο που δεν υπηρξε ποτε.

10/2Η αισιοδοξια δεν χρειαζεται πρωτα να κατακτηθει. Ειναι εκει τελειως αυτονοητη και αδιαμφισβητητη οπως το σωματικο μεγεθος, η αναλλοιωτες ιδιοτητες ενος ατομου: “Ετσι ο αισιοδοξος ειναι αλυσσοδεμενος στην ευφορια του οπως ο καταδικος της γαλερας στο κουπι του - μια πολυ απελπιστικη προοπτικη.”5 Ο αισιοδοξος δεν χρειαζεται να δωσει κανενα λογο για τη σταση του. Αντιθετα η ελπιδα δεν ειναι εκει αυτονοητα. Αφυπνιζεται. Συχνα κανεις πρεπει να την επικαλεστει, να την εξορκισει. Σε αντιθεση με την αισιοδοξια, απο την οποια λειπει καθε αποφασιστικοτητα, την ενεργητικη ελπιδα την διακρινει μια δεσμευση. Ο αισιοδοξος δεν δρα επι τουτου. Με την δραση υπεισερχεται παντα ενα ρισκο. Ομως ο αισιοδοξος δεν ρισκαρει τιποτα.

10/3Η απαισιοδοξια δεν διαφερει βασικα απο την αισιοδοξια.Ειναι το αντικαθρεφτισμα της. Και για τον απαισιοδοξο ο χρονος ειναι κλειστος στον “χρονο ως φυλακη”6. Ο απαισιοδοξος απορριπτει κατευθειαν τα παντα διχως να επιδιωκει μια ανανεωση, η να αφηνεται σε δυνητικους κοσμους. Ειναι ακριβως τοσο ακαμπτος οσο κι ο αισιοδοξος. Τοσο ο αισιοδοξος οσο και ο απαισιοδοξος ειναι τυφλοι για δυνατοτητες.Δεν γνωριζουν κανενα συμβαν το οποιο θα εδινε στα πραγματα μια απροσδοκητη τροπη. Δεν διαθετουν καμια φαντασια για το νεο, κανενα παθος γι’ αυτο που δεν υπηρξε ποτε. Οποιος ελπιζει, πονταρει σε δυνατοτητες που παραπεμπουν περα απο τα ”κακως κειμενα”7. Η ελπιδα μας καθιστα ικανους να διαφυγουμε απο τον κλειστο χρονο ως φυλακη.

11/1Επισης η ελπιδα εχει να αφοριστει απο την “θετικη σκεψη” και απο την “θετικη ψυχολογια”. Η θετικη ψυχολογια,  παιρνοντας αποσταση απο την ψυχολογια του βασανου, επιχειρει να ασχοληθει αποκλειστικα με την ευημερια και την ευτυχια. Αρνητικες σκεψεις εχουν να αντικατασταθουν κατευθειαν απο θετικες σκεψεις.Ο σκοπος της θετικης ψυχολογιας ειναι να πολλαπλασιασει την ευτυχια.Αρνητικες πλευρες της ζωης εξαλειφονται ολοκληρωτικα.Ο κοσμος παρασταινεται σαν ενα μεγαλο εμπορικο στο οποιο παιρνουμε ο,τιδηποτε παραγγειλουμε.

Συμφωνα με την θετικη ψυχολογια ο καθενας ευθυνεται για την ευτυχια του. 

11/2Η λατρεια της θετικοτητας οδηγει στο οτι οι ανθρωποι που δεν ειναι καλα κατηγορουν τον εαυτο τους, αντι να καθιστουν την κοινωνια υπευθυνη για τα βασανα τους.Απωθειται οτι το βασανο παντα μεσολαβειται κοινωνικα. Η θετικη ψυχολογια το ψυχολογικοποιει και το ιδιωτικοποιει. Απωθειται οτι το βασανο ειναι παντα κοινωνικα διαμεσολαβημενο.Αφηνει αθικτη την αλληλουχια της τυφλωσης που προκαλει το βασανο.

11/3Η λατρεια της θετικοτητας απομονωνει του ανθρωπους, τους κανει εγωιστες, αποδομει την ενσυναισθηση γιατι οι ανθρωποι δεν ενδιαφερονται πια για τα βασανα αλλων. Ο καθενας ειναι απασχολημενος πλεον μονο με τον εαυτο του, με τη δικη του ευτυχια, με τη δικη του ευεξια.Η λατρεια της θετικοτητας στο νεοφιλελευθερο καθεστως διαλυει την αλληλεγγυη της κοινωνιας. Σε αντιθεση με την θετικη σκεψη, η ελπιδα δεν αποστρεφει το βλεμμα απο τις αρνητικοτητες της ζωης.Παραμενει επιμνημων αυτων. Εκτος αυτου δεν απομονωνει τους ανθρωπους αλλα τους συνδεει και τους συμφιλιωνει.Το υποκειμενο της ελπιδας ειναι ενα Εμεις. 

11/4Στην επιστολη προς Ρωμαιους λεει: ἐλπὶς δὲ βλεπομένη οὐκ ἔστιν ἐλπίς· ὃ γὰρ βλέπει τις, τί καὶ ἐλπίζει; “Η ελπιδα που κανεις βλεπει, δεν ειναι ελπιδα,καθως γιατι να ελπιζεις κατι που ηδη βλεπεις;”8 Η χρονικη τροπικοτητα της ελπιδας ειναι το οχι-ακομα. Η ελπιδα ανοιγει για το ερχομενο, για το οχι-ακομα-ον. Ειναι μια νοοτροπια, μια διαθεση του νου, η οποια μας αιρει υπερανω του ηδη δεδομενου, υπερανω του ηδη παροντος. Ειναι,λεει ο  Gabriel Marcel, διαπλεκομενη στον ιστο “μιας εμπειριας εννοημενης εν τω γεννασθαι9, μιας περιπετειας που δεν  εκλεισε.Ελπιζω θα πει”παρεχω στην πραγματικοτητα δανειο”10, της χαριζω εμπιστοσυνη ωστε να γινει πολλα υποσχομενη. Μας δινει υποσχετικες για το μελλον. Αντιθετα το αγχος μας αφαιρει καθε πιστη, αποσυρει απο την πραγματικοτητα καθε δανειο. Ετσι παρεμποδιζει το μελλον.

12/1Με τον Derrida μπορουμε να διακρινουμε μεταξυ δυο μορφων του μελλοντος δηλαδη μεταξυ Futur και Avenir.11Το Futur  αφορα πραγματα που θα συμβουν αργοτερα, αυριο,τον επομενο χρονο κλπ. Το μελλον ως Futur μπορει να προβλεφθει, να σχεδιαστει και να υπολογιστει. Ετσι κανεις μπορει να το διαχειριστει. Αντιθετα το μελλον ως Avenir αναφερεται σε συμβαντα που συμβαινουν τελειως απροσμενα. Διαφευγει καθε υπολογισμου και σχεδιασμου. Διανοιγει εναν μη διαθεσιμο χωρο δυνατοτητων. Αναγγελει την ελευση του Αλλου που δεν ειναι προβλεψιμη. Το χαρακτηριζει τοαδιαθετο. 

12/2Εμπειριες οπως βαθια ευτυχια,ειτε παθιασμενη αγαπη εχουν τον αρνητικο πολο τους. Αυτος διαμορφωνει το εδαφος στο οποιο ριχνουνε ριζες και αναπτυσσονται.Χωρις βαθος δεν εχει υψος. Επισης η αγαπη ειναι παθος.Ετσι η Simone Weil αιρει το βασανο σε ορο της δυνατοτητας της αγαπης:

“Μονο μεσα απο το βασανο αισθανθηκα την παροντικοτητα μιας αγαπης την οποια κανεις διαβαζει στο χαμογελο μιας αγαπημενης οψης.” Χωρις αρνητικοτητα δεν ειναι δυνατη καμια ενταση. Στο Like, που θεριευει παντου,οπου σημερα η εμπειρια ατροφει,η αρνητικοτητα λειπει. Το Like ειναι η βασικη φορμουλα της καταναλωσης. Αρνητικοτητες, η εντασεις διαφευγουν της καταναλωσης. Επισης η ελπιδα ειναι μια ενταση. Καταδεικνυει μια ενδομυχη  προσευχη της ψυχης, ενα παθος που αφυπνιζεται ενωπιον της αρνητικοτητας της απελπισιας.

 12/3Η ελπιδα ως παθος δεν ειναι παθητικη. Πολυ περισσοτερο εχει την δικη της αποφασιστικοτητα.Μοιαζει, θα’λεγες, μ’ εκεινον τον ζωηρο τυφλοποντικα της ιστοριας που γεματος αυτοπεποιθηση σκαβει ατελειωτους διαδρομους μεσα απο το σκοταδι. Ο Hegel παρομοιαζει το πνευμα μ’ αυτον τον τυφλοποντικα στιςφτερωτες μποτες των εφτα μιλιων.Στις Παραδοσεις για την Ιστορια της Φιλοσοφιας ο Hegel παρομοιαζει μ’ αυτον τον τυφλοποντικα με φτερωτες μποτες: “Μονο το Πνευμα ειναι προοδος και προχωρημα. Συχνα μοιαζει ξεχασμενο,χαμενοᐧ ομως ενδομυχα[...] ειναι [...] εργασια που προχωρα – οπως λεει ο Hamlet για το πνευμα του πατερα του, ‘καλη δουλεια!, παλληκαρι τυφλοποντικα’–, μεχρις οτου, εχονταςδυναμωσει, τωρα τον φλοιο της γης, που τον χωριζε απο τον ηλιο του,την εννοια του, τον πετα απο πανω του, και καταρρεει., Σ’εναν τετοιο χρονο εχει φορεσει την μποτα των εφτα μιλιων οπου αυτη, [ο προηγουμενος κοσμος],ενα αψυχο,σαπισμενο κτισμα, καταρρεει και δειχνεται μορφοποιημενο σε νεα νεοτητα.”13 Το πνευμα της ελπιδας σημαινει επισης προοδευση.Εργαζεται προχωρωντας εν μεσω του σκοτους. Χωρις σκοτος δεν εχει φως

  13/1 Το σημερα απανταχου παρον αγχος δεν αναγεται πραγματικα στην μονιμη καταστροφη. Προπαντων βασανιζομαστε απο διαχυτα αγχη που ειναι δομικης φυσης κι επομενως δεν αναγονται σε συγκεκριμενα συμβαντα. Το νεοφιλελευθερο καθεστως ειναι ενα καθεστως του αγχους. Απομονωνει τον ανθρωπο κανοντας τον επιχειρηματια του εαυτου του. Ο ολοκληρωτικος ανταγωνισμος και ο αυξανομενος καταναγκασμος της επιδοσης κανουν την κοινωνια να διαβρωνεται. Η ναρκισσιστικη απομονωση παραγει μοναχικοτητα και αγχος. Επισης η σχεση μας με τον εαυτο σφραγιζεται ολο και περισσοτερο απο αγχη: αγχος να αποτυχω, αγχος να μην επαρκεσω στις δικες μου τις προσδοκιες,αγχος να μην μπορω να συμβαδισω, η αγχος να με ριξουν. Ακριβως αυτο το καθολικο αγχος υψωνει την παραγωγικοτητα.

13/2Να εισαι ελευθερος θα πει να εισαι ελευθερος απο καταναγκασμους. Ομως στο νεοφιλελευθερο καθεστως η ιδια η ελευθερια φερνει καταναγκασμους. Αυτοι οι καταναγκασμοι δεν ερχονται απο εξω,αλλα απο μεσα. Καταναγκασμος της επιδοσης και της αυτοβελτιωσης ειναι καταναγκασμοι της ελευθεριας. Ελευθερια και καταναγκασμος συμπιπτουν. Υποκυπτουμε εθελοντικα στον καταναγκασμο να ειμαστε δημιουργικοι, υψηλων επιδοσεων και αυθεντικοι.

Ακριβως η πολλαπλα επικαλουμενη δημιουργικοτητα εμποδιζει να προκυψει κατι ριζικα Αλλο, κατι ανηκουστα νεο. Συμβαδιζει με μια νεα μορφη παραγωγης. Η κοινωνια της επιδοσης, στην οποια αιτειται η δημιουργικοτητα, ακολουθει ως μια κοινωνια παροχης υπηρεσιων εκεινη την κοινωνια της πειθαρχιας που καταγεται απο την εποχη της  βιομηχανοποιησης. Η δημιουργικοτητα καθιερωνεται ως νεοφιλελευθερο αποθεματικο[dispositif] στο οποιο,οπως σε καθε αποθεματικο, ενοικει ενας καταναγκαστικος χαρακτηρας. Εξυπηρετει μονον στο να αυξησει την παραγωγικοτητα. Το νεο, για το οποιο ισχυει το αποθεματικο της δημιουργικοτητας, δεν ειναι το τελειως Αλλο. Παραδοξως συνεχιζει το ομοιο. Ετσι δεν φερνει καμια αλλη μορφη ζωης η οποια να πηγαινει περαν παραγωγης και καταναλωσης. Το νεο στην νεοφιλελευθερη κοινωνια της επιδοσης ειναι τελικα μια μορφη καταναλωσης.

13/2Η εμφαση του ριζικα νεου που διακρινει το κλασσικο μοντερνο ειναι ξενη για το μεταμοντερνο αποθεματικο δημιουργικοτητας. Στο μοντερνο ενοικει εκεινη η επιδιωξη ”να ξεκινας απο την αρχη, να αρχιζεις εκ νεου”. Αυτη “καταρχην ξεκαθαριζει”Ο Benjamin ονομαζει μια σειρα καλλιτεχνων και συγγραφεων της μοντερνας εποχης που ενθουσιαζονται με το”ξεκινω απο την αρχη”. Αποφασιστικα αποχαιρετουν τους σκονισμενους αστους “για να στραφουν στον γυμνο συγχρονο που σκουζει σαν νεογεννητο στις βρωμικες πανες της εποχης αυτης”14 Το μεταμοντερνο αποθεματικο δημιουργικοτητας δεν ειναι καθοδον προς μια νεα γεννηση.Του λειπει το παθος του νεου, το παθος για το νεο. Φερνει μονο παραλλαγες του ομοιου.

14Το αυτοδημιουργητο, η δημιουργικη αυτοπραγματωση αποκτα επισης εναν καταναγκαστικο χαρακτηρα. Αυτοβελτιωνομαστε,αυτολεηλατουμαστε μεχρι θανατου με την ψευδαισθηση οτι αυτοπραγματωνομαστε.Αυτοι οι εσωτερικοι καταναγκασμοι ενισχυουν το αγχος και τελικα μας κανουν καταθλιπτικους. Η αυτοδημιουργια ειναι μια μορφη αυτολεηλασιας που εξυπηρετει την αυξηση της παραγωγης.

14/2 Η ψηφιακη επικοινωνια οξυνει την απομονωση του ανθρωπου.Τα κοινωνικα μεσα παραδοξως αποδομουν το κοινωνικο. Τελικα οδηγουν στην διαβρωση της κοινωνικης συνοχης. Ειμαστε καλλιστα δικτυωμενοι,ομως χωρις να ειμαστε δεμενοι. Η σχεση αντικαθισταται απο την επαφη. Δεν συμβαινει κανενα αγγιγμα. Ετσι ζουμε σε μια ανεγγιχτη κοινωνια. Σε αντιθεση με το αγγιγμα, η επαφη δεν θεσπιζει καμια εγγυτητα. Η σχεση με τον αλλο ατροφει ριζικα εκει που ο αλλος ως Εσυ καταβυθιζεται σε κατι απροσωπο, σε ενα αντικειμενο που πλεον μονο ικανοποιει τις αναγκες μου, η επικυρωνει το Εγω μου. Ο αλλος στον οποιο εγω βλεπω να καθρεφτιζομαι, χανει την αλλοτητα του, την αλλοτριοτητα του. Η αυξανομενη ναρκισσιστοποιηση της κοινωνιας,που οδηγει στο αδεσμευτο και στο αθικτο,επιτεινει

Ελπιδα και πραξη 

18/1Απο την αρχαιοτητα η ελπιδα αντιπαραβαλλεται  με την πραξη.Της λειπει,λεει η γνωστη παλια κριτικη, η αποφασιστικοτητα για την πραξη. Οποιος ελπιζει, δεν πραττει.Κλεινει τα ματια του στην πραγματικοτητα.Προπαντων η ελπιδα παραγει ψευδαισθησεις και αποσπα τους ανθρωπους απο το παρον, απο τη ζωη εδω και τωρα. Αυτης της αποψης ειναι και ο Albert Camus:”Η θανατηφορα αποφυγη - αυτο ειναι η ελπιδα. Η ελπιδα για μια αλλη ζωη[...], η, η απατη εκεινων που δεν ζουν για την ιδια τη ζωη, αλλα για μια καποια μεγαλη ιδεα που ξεπερνα τη ζωη, την εξιδανικευει, της δινει ενα νοημα και την προδιδει.”19Η ελπιδα ταυτιζεται με την παραιτηση, με το δεν-θελω-να-ζω, με την αρνηση στη ζωη:”Απο το πιθαρι της Πανδωρας, οπου βριθει απ’ολα τα δεινα της βασανισμενης ανθρωποτητας, οι Ελληνες αφησαν να ξεγλιστρησει τελευταιο και τρομεροτερο η ελπιδα. Δεν ξερω κανενα πιο συγκλονιστικο συμβολο.Γιατι ελπιζω θα πει τελικα απαρνουμαι, αν και κανεις συνηθιζει να πιστευει το αντιθετο. Και να ζεις θα πει: να μην απαρνεισαι.”20

18/3Μα τι ειναι τελικα η ”ζωη καθαυτην”,η, “η ζωη η ιδια”( la vie même ),την οποια η ελπιδα,υποτιθεται, “αποφευγει”,την οποια μαλιστα ”προδιδει”; Ειναι η απλα τρεφομενη,διατροφικη ζωη; Ειναι η “ζωη καθαυτην” που τα βγαζει περα χωρις καθε “ιδεα”, χωρις καθε”νοημα” νοητη καν,η επιδιωξιμη;Ηδη η ελευθερια, χωρις την οποια η πραξη με την εμφατικη εννοια δεν θα ηταν νοητη, ειναι μια ιδεα με νοημα. Χωρις ιδεα, χωρις νοηματικο οριζοντα η ζωη καταντα επιβιωση, η, οπως σημερα, το εγγενες της καταναλωσης.Οι καταναλωτες δεν ελπιζουν.Εχουν μονο επιθυμιες, η αναγκες. Και δεν χρειαζονται κανενα μελλον. Οπου η καταναλωση ειναι ολοκληρωτικη, ο χρονος μιζερευει σε διαρκες παρον της αναγκης και της ικανοποιησης αναγκων. Η ελπιδα δεν ανηκει στο καπιταλιστικο λεξιλογιο. Οποιος ελπιζει,δεν καταναλωνει. 

18/2Αντιθετα με τον ισχυρισμο του Camus η ελπιδα παρεμεινε στο κουτι της Πανδωρας. Δεν διεφυγε απο εκει. Αν το δουμε ετσι, η ελπιδα θα ερμηνευονταν ως το αντιδοτο για ολα τα δεινα της ανθρωποτητας. Ωςφαρμακο ειναι ακομη κρυφη. Φροντιζει ωστε παρολα τα δεινα το κοσμου, εμεις ακριβως δεν απαρνουμαστε. Ο Nietzsche συλλαμβανει την ελπιδα ως αποφασιστικο Ναι στη ζωη, ως ενα Παρολαυτα: ”Δηλαδη ο Διας ηθελε ο ανθρωπος, οσο βασανισμενος κι απο τα αλλα δεινα, να μην απορριπτει τη ζωη αλλα να συνεχιζει,να βασανιζεται παντα εκ νεου. Προς τουτο δινει στον ανθρωπο την ελπιδα.”21

19/1Στον Camus η ελπιδα συλλαμβανεται πολυ στενεμενα. Της απαρνειται καθε διασταση της πραξης. Η ενεργητικη διασταση της ελπιδας που μας ωθει στην πραξη και εμπνεει για το νεο παραγνωριζεται ολοτελα. Χωρις ελπιδα δεν εχει νοημα εκεινη η αποπειρα ”να δωσει μορφη στα πλεον μακροπνοα ονειρα της”. Ομως τα πλεον μακροπνοα ονειρα ειναι ονειροπολησεις της ελπιδας. 

19/2Ενωπιον του παραδοξου,του οποιου η ανθρωπινη υπαρξη δεν μπορει να διαφυγει, αφυπνιζεται, λεει ο Camus, η νοσταλγια, η λαχταρα για μια πατριδα:”Οι σκεψεις μου θελουν να μεινουν πιστες στην αληθεια που τις προκαλεσε.Αυτη η αληθεια ειναι το παραδοξο. Ειναι εκεινη η σχαση μεταξυ του θεληματικου πνευματος και του απογοητευτικου κοσμου, ειναι η λαχταρα μου για την ενοτητα.23Οταν γραφει ο Camus οτι η σκεψη καθαυτην ειναι “λαχταρα”18, τοτε η ελπιδα ειναι γι’αυτον αναγκαστικα συμφυης.Η ελπιδα ειναι μορφη λαχταρας. Η σκεψη που βγαινει περα χωρις ελπιδα ειναι τελικα υπολογισμος. Δεν φερνει κανενα νεο, κανενα μελλον.

Die Nornen, 2022

[Οι Μοιρες]

20/1Στο Ο Μυθος του Σισυφου ο Camus αναγνωριζει το παθος διχως μελλον, το οποιο στρεφεται στο παρον:”Παραμενει μια μοιρα στην οποια μονο το τελος ειναι αναποφευκτο.Εκτος απ’ αυτο το μοναδικο πεπρωμενο του θανατου ολα τα αλλα παρασταινουν χαρα,η,ευτυχια, ελευθερια. Μενει ενας κοσμος,του οποιου μοναδικος κυριος ειναι ο ανθρωπος. Αυτο που τον μαγεψε ηταν η ψευδαισθηση ενος αλλου κοσμου.Πολυ περισσοτερο η τυχη της σκεψης του δεν συνισταται πλεον να απαρνειται τον εαυτο της,αλλα να πορευεται σε εικονες. Διαδραματιζεται σε μυθους - σιγουρα - ομως σε μυθους που δεν εχουν αλλο βαθος απο αυτο του ανθρωπινου πονου οι οποιοι,οπως αυτος, ειναι ανεξαντλητοι.Οχι στον θεїκο μυθο που ψυχαγωγει και τυφλωνει αλλα στην οψη, δραση και δραμα αυτου του κοσμου στον οποιο μια δυσκολη σοφια κι ενα παθος διχως μελλον ενωνονται( une passion sans lendemain ).”23

20/2Το ανονειρευτο παρον δεν φερνει τιποτα νεο. Του λειπει το παθος για το νεο,για το δυνατο, για  τη νεα αρχη.Το παθος χωρις μελλον δεν ειναι δυνατο.Το παρον που εχει μιζερεψει στον εαυτο του χωρις κανενα αυριο,χωρις κανενα μελλον δεν ειναι η χρονικοτητα της για την νεα αρχη αποφασισμενης δρασης.Πολυ περισσοτερο καταντα σε καθαρη βελτιστοποιηση του ηδη δεδομενου, μαλιστα των κακως κειμενων. Χωρις καθε νοηματοδοτουντα οριζοντα καμια δραση δεν ειναι δυνατη. Ευτυχια,ελευθερια, σοφια,ανθρωπια, φιλια,η αλληλεγγυη,που ο Camus επικαλειται ακουραστα, διαμορφωνουν εναν νοηματικο οριζοντα ο οποιος προσδιδει στην δραση ενα νοημα, εναν προσανατολισμο. Ειναι οδοδεικτες ενεργητικης ελπιδας.Πως αλλιως θα μπορουσε να εννοηθει εκεινη η “πιστη στο φως”,”στην οποια γεννηθηκα και στην οποια απο χιλιετιες οι ανθρωποι εμαθαν να καταφασκουν στη ζωη μεχρι και στα δεινα της”.26 Το φως πεφτει παντα απο ψηλα.

 20/3Οταν ο Camus στην ομιλια του κατα την απονομη του βραβειου Nobel μιλα χωρις τους εξαναγκασμους της θεωριας,τοτε του επιβαλλεται κανονικα η ιδεα μιας ελπιδας την οποια ομως στη φιλοσοφια του δεν ακολουθησε.Παρα την θεληση του επικαλειται μια τελειως αλλη ελπιδα οταν μιλα για το “αδυναμο φτεροκοπημα”,η για το “μαλακο θροΐσμα της ζωης και της ελπιδας”. Εδω η ελπιδα δεν ειναι πλεον απαρνηση,καμια αποφυγη,καμια αρνηση στη ζωη, αλλα η ζωη καθαυτην. Ζωη και ελπιδα συμπιπτουν. Ζω θα πει ελπιζω.

21/1Για τον Σπινοζα επισης η ελπιδα ειναι παραλογη.Οποιος, λεει, πραττει “συμφωνα με την οδηγια της διανοιας”, δεν χρειαζεται ουτε να ελπιζει ουτε να φοβαται. Διανοια και ελπιδα  εξουδετερωνονται μεταξυ τους.Η 47η διδαχη της Ηθικης του λεει: ”Τα αισθηματα ελπιδας και φοβου βασικα δεν μπορουν να ειναι καλα.” Στην σχετικη σημειωση ο Σπινοζα γραφει:”Επομενως οσο περισσοτερο επιδιωκουμε να ζουμε υπο την καθοδηγηση της διανοιας, τοσο περισσοτερο επιδιωκουμε να αποσπαστουμε απο την ελπιδα, να απελευθερωθουμε απο τον φοβο, να κυριαρχησουμε στη μοιρα οσο μπορουμε, και να τακτοποιησουμε τις πραξεις μας κατα την βεβαιη συμβουλη της διανοιας.” Εδω ο Σπινοζα αποκλειει την δυνατοτητα το οτι η ελπιδα διανοιγει εναν χωρο πραξης, στον οποιο η διανοια δεν εχει καμια προσβαση. Καθοτι η ελπιδα χτιζει ενα σκαλι πανω απο την αβυσσο που μεσα της η διανοια δεν δυναται να κοιταξει. Προσλαμβανει εναν τονο για τον οποιο η διανοια ειναι κουφη. Σημεια του ερχομενου, τουοχι-ακομη-γεννημενου, η διανοια δεν αναγνωριζει. Ειναι οργανο που ιχνηλατει τα ηδη παροντα.21/2Η συμβατικη κριτικη στην ελπιδα κρυβει την περιπλοκοτητα και τις εσωτερικες της εντασεις. Η ελπιδα προχωρα περαν της παθητικης αναμονης και των επιθυμιων. Ενθουσιασμος και ορμη ειναι οι βασικες της τασεις. Μαλιστα ειναι “ενα μαχιμο αισθημα” και “υψωνει σημαια”.Σ’ αυτην ενοικει μια αποφασιστικοτητα για την πραξη. Αναπτυσσει αλτικες δυναμεις για την πραξη.Εχει να γινει διαφοροποιηση μεταξυ της παθητικης,απραγης, αδυναμης και της ενεργητικης, δραστηριας και δυνατης ελπιδας. Η παθητικη ελπιδα οντως προσεγγιζει μια αδυναμη επιθυμια.

Ομως η δραστηρια, δυνατη ελπιδα εμπνεει τους ανθρωπους σε δραστικες, δημιουργικες πραξεις. 21/3Επιθυμια,η προσδοκια αναφερονται σε ενα αντικειμενο, η σε ενα ενδοκοσμικο συμβαν.Ειναι σημειακες. Αντιθετα η ελπιδα αναπτυσσει ενα αφηγημα που κατευθυνει πραξεις Την διακρινει το αφηγηματικο μηκος και πλατος. Σε αντιθεση με την επιθυμια κινητοποιει την αφηγηματικη φαντασια. Ονειρευεται ενεργητικα. Στην επιθυμια ενοικει μια αισθηση της ελλειψης, ενω η ελπιδα εχει μια δικη της πληροτητα, μια δικη της φωτεινοτητα.Απο μια δυνατη ελπιδα δεν λειπει τιποτα.Ελπιδα που ξεχειλιζει δεν ειναι οξυμωρο. Η ελπιδα ειναι δυναμη, μια ορμη. Αντιθετα μια επιθυμια δεν ειναι ποτε δυναμικη.

22/1Οποιος ελπιζει, σ’ αυτον ο κοσμος φανταζει σ’ ενα αλλο φως. Αποκτα μεσω της ελπιδας μια ιδιαιτερη λαμψη. Αυτη φωτιζει τον κοσμο. Η επιθυμια,η, η προσδοκια δεν διαθετουν αυτην τη δυναμη που αλλαζει τον κοσμο, που αποκαλυπτει τον κοσμο, που φωτιζει τον κοσμο. Απλα αναμενουν τα ενδοκοσμικα συμβαντα,η αντικειμενα που τιςεκπληρωνουν. Εκπληρωση, η, ικανοποιηση ειναι ξενες για την ελπιδα. Η ελπιδα δεν ειναι προσδεδεμενη σ’ ενα αντικειμενο, η σ’ενα ενδοκοσμικο συμβαν. Ειναι μια διαθεση, μαλιστα μια βασικη διαθεση [Stimmung,”θυμικος συγκερασμος”] που συγκεραζει καθοριστικα την ανθρωπινη υπαρξη. Μπορει μαλιστα να εντατικοποιηθει σε μια υψηλη διαθεση.Αυτην τη θυμικη διασταση της ελπιδας παραγνωριζει ολοτελα ο Terry Eagleton οταν γραφει:”Να μιλας ολο ελπιδα θα πει να χρησιμοποιεις λεξεις με εναν ορισμενο τροπο και οχι να τις εφοδιαζεις με ενα καποιο αισθημα. Ακομα κι οταν δεν αισθανεστε παρα αγριο μηδενισμο ενω δινετε παρηγορια σε καποιον,οι ελπιδοφορες  λεξεις ειναι παντα ελπιδοφορες  λεξεις [...] Θα ηταν ευνοητο οτι μια ελπιδα βεβαιως μπορει να ειναι πραγματικη χωρις να συνδεεται με την παραμικρη αισθηση [...] Οταν ρωταμε’Τι ελπιζετε να καταφερετε;’ζηταμε μια αναφορα για ενα προτζεκτ, ομως καμια αναφορα για μια υποκειμενικη κατασταση[...]Οπως καθε αρετη,ειναι μια επικτητη συνηθεια να σκεφτεσαι, να αισθανεσαι,και να δρας.” Η ελπιδα ως διαθεση,ωςθεμελιακη διαθεση ειναι προγλωσσικη. Συγκεραζει καθοριστικα τη γλωσσα. 22/2Η στην υψιστη ενταση της εμπειρατη ελπιδα δεν συνηθιζεται ουτε ως συνηθεια ουτε ως αρετη την οποια μπορουμε να αποκτησουμε,η να υιοθετησουμε συνειδητα. Σ’ αυτην ενοικει μια υπερβαση η οποια ξεπερνα το εγγενες της βουλησης. Επισης το αγχος ως διαθεση διαφευγει της βουλησης. Μας πλακωνει. Η διαθεση διαφερει βασικα απο την συνηθεια. Συνηθειες  δεν διαμορφωνονται στα ξαφνικα.Αντιθετα σε μια διαθεση μπαινουμε. Περιερχομαστε σ’ αυτην. Αυτη μπορει να μας πλακωσει, να μας αδραξει και να μας μεταμορφωσει.

22/4Στις Φιλοσοφικες Ερευνες ο Wittgenstein θετει μια πολυ ενδιαφερουσα ερωτηση: ”Κανεις μπορει να φανταστει ενα ζωο θυμωμενο, φοβισμενο, λυπημενο, χαρουμενο, τρομαγμενο. Ομως να ελπιζει; Και γιατι οχι;” Σ’ αυτην την θεωρητικη ερωτηση ο Wittgenstein δινει ο ιδιος μια απαντηση: “Ο σκυλος πιστευει οτι ο κυριος του ειναι στην πορτα.Ομως μπορει να πιστευει οτι ο κυριος του θα ερθει μεθαυριο; -Και τι ειναι αυτο που πλεον δεν μπορει;-Λοιπον πως το κανω αυτο;-Τι ν’ απαντησω εδω; Μπορει να ελπιζει κανεις και μονον οταν μπορει να μιλα; Μονον αυτος που κατεχει τη χρηση μιας γλωσσας. Δηλ.τα φαινομενα της ελπιδας ειναι τροποποιησεις αυτης της  περιπλοκης μορφης ζωης.”23/1Δεν μπορουμε στο ζωο να αρνηθουμε καθε γλωσσικη ικανοτητα. Παντως η γλωσσα του ζωου εχει μια τελειως αλλη χρονικη δομη απο την ανθρωπινη γλωσσα. Της λειπει το μελλον με την εμφατικη εννοια. Η ελπιδα κατοικει το μελλον. Το ζωο μπορει μεν να μιλα με την εννοια οτι αποστελλει σηματα που φερουν μια σημασια. Ομως δεν μπορει να υποσχεθει. Εκτος αυτου η γλωσσα του ζωου δεν ειναι αφηγηματικη. Ετσι δεν μπορει να διηγειται. Σε αντιθεση με την επιθυμια,για την οποια βεβαια το ζωο ειναι ικανο, η ελπιδα ειναι δομημενη αφηγηματικα. Η αφηγηση προϋποθετει μια σαφη συνειδηση του χρονου. Το ζωο δεν δυναται να αναπτυξει την ιδεα του αυριο διοτι αυτη εχει αφηγηματικο χαρακτηρα. Δεν εχει καμια προσβαση σ’ αυτο το αφηγηματικο μελλον.

23/2Η ελπιδα εχει εναν ενεργητικο πυρηνα. Το πνευμα της ελπιδας ζωογονει και αναπτερωνει τις πραξεις μας. Για αυτην την δραστηρια, δυνατη, αποφασισμενηελπιδα ο Erich Fromm γραφει: ”Η ελπιδα ειναι παραδοξη. Δεν ειναι ουτε αδρανης αναμονη ουτε θελει μη ρεαλιστικα να εξαναγκασει καταστασεις που δεν μπορουν να συμβουν. Μοιαζει με τιγρη που καιροφυλακτει,που χιμαει πρωτα οταν ερθει η στιγμη να χιμηξει.[...] Ελπιζω θα πει,καθε στιγμη ειμαι ετοιμος γι’ αυτο που ακομα δεν εχει γεννηθει.[...] Οποιος εχει μια δυνατη ελπιδα, αναγνωριζει και αγαπα ολα τα σημαδια μιας νεας ζωης και ειναι καθε  στιγμη ετοιμος να βοηθησει αυτο που ειναι ετοιμο να γεννηθει να ερθει στο φως.”

23/3Η ελπιδα βλεπει απο τα πριν και ψυχανεμιζεται απο τα πριν.Μας προσδιδει μια δυναμη πραξης και βλεμματος για την οποια δεν θα ηταν ικανες ουτε η διανοια ουτε η λογικη. Οξυνει την προσοχη μας για το οχι-ακομα-ον, για το οχι-ακομα-γεννημενο που χαραζει στον οριζοντα του μελλοντος. Ειναι η μαμη του νεου.Χωρις ελπιδα δεν εχει κανενα ξεσπασμα, καμια επανασταση. Ειναι ολοτελα νοητο οτι και η εξελιξη ωθειται απο ασυνειδητη ελπιδα. Η ελπιδα ειναι η ζωογονος δυναμη καν, που εννευρωνει τη ζωη και την διαφυλαγει απο την ακαμψια.Η ελπιδα ως”κατασταση του Ειναι”,ως διαθεση λεει ο Erich Fromm, ειναι η “ενδομυχη προθυμια”, η “προθυμια για μια εντονη, ομως ακομη αχρησιμοποιητη δραση”. Ειναι λοιπον  μια εσωτερη πηγη της δρασης και της πραξης. Μας φερνει περαν της χρησιμοποιημενης δρασης, περαν της απλως απασχολησης και της δρασης σε επαφη με την αχρησιμοποιητη δραστηριοτητα, με την φρεσκαδα στο αγγιγμα του οχι-ακομα-γεννημενου. Ανανεωνει τις πραξεις μας. 24/1Με τονNietzsche μπορουμε να συλλαβουμε την ελπιδα ως μια ιδιαιτερη κατασταση του πνευματος που μοιαζει με μια εγκυμοσυνη.Ελπιζω θα πει ειμαι ετοιμος γιατην γεννηση του νεου: ”Υπαρχει μια πιο καθαγιασμενη κατασταση απο αυτην της εγκυμοσυνης; Ολα οσα κανεις,με την σιγαλη πιστη,οτι καπως πρεπει το γινομενο μεσα μας να μας βγει σε καλο! Πρεπει την μυστηριακη του αξια,την οποια σκεφτομαστε περιχαρεις, να την ανυψωσει! Οπου κανεις παρακαμπτει πολλα,χωρις να πρεπει να εξαναγκασει τον εαυτο του σκληρα! Οπου καταπιεζει εναν βιαιο λογο,δινει συμφιλιωτικα το χερι:μεσα απο το τρυφεροτερο και το καλυτερο παιδι ειναι να μεγαλωσει. Μας πιανει τρομος απο την σκληροτητα και το απροβλεπτο μας: λες και στο φιλτατο αγνωστο εσταζε μια σταγονα δεινο στο κυπελλο της ζωης του! Ολα ειναι καλυμμενα,γεματα ψυχανεμισματα, δεν ξερεις τιποτα,πως παει, περιμενεις και κοιτας να εισαι ετοιμος. Οπου μεσα μας δεσποζει μια καθαρη και καθαρτηρια αισθηση βαθιας ανευθυνοτητας, σχεδον οπως εχει ενας θεατης μπροστα απο μια κλειστη σκηνη - μεγαλωνει,βγαινει στο φως: δεν εχουμε στο χερι τιποτα, ουτε την αξια του,ουτε την ωρα του. Μονον εξαρτωμαστε απο καθε εμμεση ευλογουσα και προστατευουσα επηρεια.’Αυτο που μεγαλωνει εδω ειναι κατι μεγαλυτερο απο μας’, ειναι η πιο μυστικη μας ελπιδα.”Ελπιζοντας κανεις εξυψωνεται πανω απο τα κακως κειμενα.Του συγχωρουνται εν αναμονη του τελειως Αλλου. Η συγχωρεση ετοιμαζει το εδαφος για το νεο, για το Αλλο.

24/2Η ελπιδα φερνει μαζι της μια μεγαλη γλυκα,μια ευθυμη ανεση, μαλιστα μια βαθια φιλικοτητα διοτι δεν εξαναγκαζει σε τιποτα. Ειναι,οπως διατυπωνει επιτυχημενα ο Nietzsche, μια περηφανη και γλυκια διαθεση. Ελπιζω θα πει ειμαι ενδομυχα ετοιμος για το ερχομενο. Ανυψωνει την προσοχη για το οχι-ακομη-ον, στο οποιο δεν μπορουμε να ασκησουμε καμια αμεση επιρροη. Ακομη και η σκεψη και η πραξη εχουν αυτην την στοχαστικη διασταση της ελπιδας, δηλαδη της προσδοχης, του ψυχανεμισματος, της αναμονης, της αφεσης να δωριστει και να συμβει κατι. Η καθαρη πραξη ειναι χωρις καθαγιασμο. Η υψιστη πραξη εχει στον εσωτερο πυρηνα της μια διασταση της απραξιας.Η ελπιδα μας μυει στην περιοχη του Ειναι η οποια διαφευγει της βουλησης. Ηβουληση δεν φτανει στο γεννητικο κυτταρο της πλασης: ”Σ’ αυτον τον καθαγιασμο πρεπει να ζεις! Μπορεις να ζεις! Και το αναμενομενο ας ειναι μια σκεψη, μια πραξη - σε καθε ουσιαστικη επιτελεση δεν εχουμε καμια αλλη σχεση απο αυτην της εγκυμοσυνης κι ας ειναι τα αμετροεπη λογια περι’θελω’και’δημιουργω’ λογια του αερα!35

25/1Ο Martin Luther King εκφραζει πολυ επιτυχημενα την ενεργητικη πλευρα της ελπιδας.Στην διασημη ομιλια του I Have a Dream λεει: “Μ’ αυτην την πιστη θα ειμαστε σε θεση να κοψουμε απο το βουνο της απελπισιας μια πετρα της ελπιδας.Μ’ αυτην την πιστη θα ειμαστε σε θεση να μεταμορφωσουμε τις εκκωφαντικες  κακοφωνιες του εθνους μας σε μια ομορφη συμφωνια της αδελφοσυνης. Μ’ αυτην την πιστη θα ειμαστε σε θεση να δουλευουμε μαζι, να προσευχομαστε μαζι, μαζι να πολεμαμε, μαζι να πηγαινουμε φυλακη, μαζι να στεκομαστε για την ελευθερια και να ξερουμε πως μια μερα θα ειμαστε ελευθεροι.”36

25/2Ο Martin Luther King δεν ειναι κανενας αισιοδοξος διοτι το βουνο της απελπισιας προηγειται της πετρας της ελπιδας. Το ονειρο του ειναι μια ονειροποληση.Ειναι η ελπιδα, που γεννα ονειροπολησεις. Κινητοποιει φαντασια πραξης. Σιγουρα, υπαρχουν και ονειροπολησεις που δραπετευουν απο την πραγματικοτητα κι εξαερωνονται γρηγορα. Δεν διαφερουν απο εξωπραγματικες ψευδαισθησεις και ονειρα επιθυμιων. Η δραστικη ελπιδα αντιθετα τρεφει ονειροπολησεις που δομουν το μελλον, παραπεμπουν στο μελλον, που ειναι αγκυρωμενες στην πραγματικοτητα. Εκφραζεται ως η αρνηση να συμβιβαστει με τα κακως κειμενα. Τελικα οι ονειροπολησεις ειναι ονειρα πραξης. Ονειρευονται να διωχνουν τα κακως κειμενα για την νεα, καλυτερη ζωη.

25/3 Οι ονειροπολησεις διαγραφουν το ερχομενο, το οχι-ακομη-ον, το οχι-ακομη-γεννημενο. Ειναι στραμμενες στο μελλον, ενω στα νυχτερινα ονειρα εμφανιζονται τα περασμενα.Οι ονειροπολησεις ονειρευονται προσω,ενω τα νυχτερινα ονειρα ονειρευονται οπισθεν: ”Διοτι παντα καθε φορα ισχυει: το αποκλειστικα προς τα κατω απωθημενο,ασυνειδητα ευρησιμο ειναι βασικα μονον το εδαφος απο το οποιο προκυπτουν τα νυχτερινα ονειρα και καποτε-καποτε το δηλητηριο που διεγειρει τα νευρωτικα συμπτωματα[...].

26/1Αντιθετως το ελπιζομενο-ψυχανεμιζομενο περιεχει τον δυνητικο θησαυρο απο τον οποιο καταγονται οι μεγαλες φαντασιωσεις της ημερας.”37 Ενω ο Freud υποβαθμιζει τις ονειροπολησεις σε απλο προσταδιο των ονειρων της νυχτας, ο Bloch εννοει τιςονειροπολησεις ως μεγεθος ανεξαρτητο απο τα ονειρα της νυχτας. Το Εγω των ονειρων της νυχτας ειναι εσωστρεφες, βυθισμενο στον εαυτο του. Δεν ανοιγει για αλλους: Το Εγω του ξυπνητου ονειρου μπορει να γινει τοσο ευρυ, ωστε να αντιπροσωπευει αλλους.Μ’αυτο φτανουμε στο τριτο σημειο που διακρινει ονειρα ημερας και νυχτας: Το ανθρωπινο ευρος τα διακρινει. Ο κοιμωμενοςειναι μονος με τους θησαυρους του, το Εγω του λατρη μπορει να αναφερεται σε αλλους. Εαν το Εγω δεν αναφερεται στο αμεσο περιβαλλον του, τοτε η ονειροποληση του θα βελτιωθει δημοσια.Ακομα και ιδιωτικα ριζωμενα ονειρα αυτου του ειδους[...]39 ονειρα της νυχτας δεν μας κινητοποιουν σε κοινη πραξη. Σ’ αυτα ο καθενας ειναι απομονωμενος  στον εαυτο του.Αντιθετα ονειροπολησεις εχουν μια διασταση του Εμεις, που ειναι ετοιμη για πραξη,για να βελτιωσει τον κοσμο. Μονον ονειροπολοι ειναι ικανοι για την επανασταση

Ελπιδα και γνωση

Η σκεψη εχει μια θυμικη, σωματικη διασταση. Το ανατριχιασμα ειναι η πρωτη εικονα της σκεψης. Εικονες της σκεψης εχουν τις βαθιες τους ριζες στο σωματικο. Χωρις συναισθηματα,συγκινησεις,η αισθηματα,γενικα χωρις διεγερσεις δεν υπαρχει γνωση. Αυτες εννευρωνουν τη σκεψη. Δεν ειναι δυνατον να απεικονιστουν συναισθηματα και αισθησεις αλγοριθμικα διοτι ειναι αναλογικα,σωματικα συμβαντα. Η ευφυια [Intelligenz ] ειναι ικανη μονο για υπολογισμο. αναγεται στο inter - legere που σημαινει επιλεγω μεταξυ. Γινεται επιλογη μεταξυ δυνατοτητων που ειναι ηδη παρουσες. Ετσι η ευφυια δεν φερνει τιποτα το νεο. Οποιος πραγματι δυναται να σκεφτεται, δεν ειναι ευφυης.Μονο μεσω της σκεψης κανεις εχει προσβαση στο τελειως Αλλο. Οποιος σκεφτεται,θα ‘λεγε ο Deleuze, ειναι καθυστερημενος. Η εκφραση της σκεψης ειναι “faire l’idiot”. Μονο αυτος που μπορει να ειναι καθυστερημενος, επιτελει μια νεα αρχη, μια ριζικη ρηξη με το ηδη παροντικο, εγκαταλειπει το τετελεσμενο για το ερχομενο. Μονο ο καθυστερημενος μπορει να ελπιζει.

44/2Στο Liebe und Erkenntnis[Αγαπη και Γνωση] ο Max Scheler παραθετει τον Goethe:”Κανεις δεν μαθαινει παρα αυτο που αγαπα,και οσο βαθυτερη και πληρεστερη θα γινεται η γνωση,τοσο πιοδυνατη, ζωντανοτερη πρεπει να ειναι η αγαπη,μαλιστα το παθος.” Και ο Pascal πεπεισμενος οτι “στη διαρκεια και στην διαδικασια της αγαπης πρωτα τα αντικειμενα αναδυονται,που παριστανονται στις αισθησεις και τα οποια ακολουθως το λογικο κρινει.”Η γνωση, οπως ειναι συνηθως αποδεκτο, δεν οφειλεται στον συγκρατημο συναισθηματικων ενεργειων. Πολυ περισσοτερο η προσοχη η καθοδηγουμενη απο την αγαπη καθοριζει την αγαπητικη στροφη στον κοσμο τα γνωστικα βηματα,απο την αισθητηριακη αντιληψη εως περιπλοκες γνωστικες εικονες.Ο Pascal μαλιστα γραφει:”Αγαπη και λογικο ειναι ενα και το αυτο.”76 Η αγαπη δεν μας κανει τυφλους αλλα βλεποντες. Μονο στους ερωντες τα ματια ανοιγουν. Η αγαπη δεν στρεβλωνει την πραγματικοτητα αλλα αποκαλυπτει την αληθεια της. Οξυνει το βλεμμα. Οσο δυνατοτερη η αγαπη,τοσο βαθυτερη η γνωση:”Tantum cognoscitur, quantum diligitur”(γνωριζουμε τοσο οσο αγαπαμε) Η αγαπη ειναι περισσοτερο απο απλως ενδιαφερον που μεταθετει τα ηδη παροντικα αντικειμενα εμπρος στο βλεμμα .Πολυ περισσοτερο υποβοηθαει τα πραγματα προς την πληρη τους υπαρξη. Ο Scheler υποδεικνυει οτι ο Augustinus ”κατα περιεργο,μυστηριωδη τροπο προσαπτει στα φυτα εναν ποθο να βλεπονται απο τον ανθρωπο σαν να τους συνεβαινε μεσω της απο την αγαπη καθοδηγουμενης γνωσης του Ειναι τους ενα αναλογο της λυτρωσης”.78 Ειναι το αγαπητικο βλεμμα που λυτρωνει το λουλουδι απο τη υστερηση του Ειναι του.Η αγαπη το υποβοηθα σε μια πληροτητα του Ειναι. Ολοκληρωνεται στην αγαπη ως γνωση. Το αγαπητικο βλεμμα λυτρωνει το λουλουδι.

45/1Για τον Πλατωνα ηδη η αγαπη ειναι συστατικη.Η αγαπη ως ερως ειναι η επιδιωξη της ψυχης για πληρη γνωση.Η σκεψη ειναι ερωτικη πραξη.Η απο την αγαπη κατευθυνομενη σκεψη κορυφωνεται σε μια εκστατικη θεαση της ιδεας του ωραιου ως υψιστης γνωσης.Μετα τον Πλατωνα και ο Heidegger εννοει τη σκεψη ως κινηση κινουμενη απο τον Ερωτα. Ο Ερως αναπτερωνει τη σκεψη. Της δινει φτερα:”Το ονομαζω Ερωτα, τον παλαιοτερο των θεων, κατα τον λογο του Παρμενιδη. Το φτεροκοπημα εκεινου του θεου με αγγιζει καθε φορα οταν στη σκεψη κανω ενα ουσιαστικο βημα κι αποτολμω ενα προχωρημα στο αβατο”79 Στο Was ist Philosophie? [Τι ειναι φιλοσοφια;]οι Deleuze και Guattari αιρουν τον ερωτα σε ορο για την πραγματωση της σκεψης. Επομενως ο φιλοσοφος πρεπει να εχει υπαρξει εναςφιλος, μαλιστα ενας εραστης. Ο Ερως ως ζωτικη σχεσημε τον Αλλο ειναι ”ο ορος της δυνατοτητας της ιδιας της σκεψης, μια ζωντανη κατηγορια,ενα υπερβατικο βιωμα.” Στην σκεψη ενοικει ενας ποθος του Αλλου, ενος ατοπικου Αλλου που διαφευγει καθε συγκρισης. Διχως τον Ερωτα μενουμε εγκλειστοι στην κολαση του ομοιου. Ο Deleuze θετει ενα πολυ βαθυστοχαστο ερωτημα:”Τι σημαινει’φιλος’οταν γινεται ορος για την επιτελεση της σκεψης; Η, εραστης, δεν ειναι μαλλον εραστης; Και ο φιλος δεν θα εισαγαγει παλι ο ιδιος στη σκεψη μια ζωτικη σχεση με τον Αλλο, τον οποιο ειχε πιστεψει αποκλεισμενο απο την καθαρη σκεψη;”81 Η τεχνητη νοημοσυνη δεν μπορει να σκεφτει ηδη επειδη δεν εχει φιλο,δεν εχει εραστη. ΟΕρως της ειναι ξενος. Δεν εχειποθο για τον Αλλο. Η γνωση ως απο την αγαπη κατευθυνομενη θεαση της ουσιας δεν ειναι προδρομικη αλλα αναδρομικη.Στην Λογικη τουHegel λεει :”Η γλωσσα εχει διατηρησει στο ρημα Ειναι την ουσια’[Wesen]  στον παρελθοντα χρονο,›gewesen‹, διοτι τοWesen ειναι το παρελθον, ομως το αχρονα παρελθον Ειναι”82 Στον Πλατωνα η γνωση επιτελειται ως αναμνηση των ιδεων που εγιναν, θα πει προϋπηρξαν. Ως θεαση της ουσιας ειναι στραμμενη στο τετελεσμενο.ΟΕρως του Πλατωνα δεν παραγει καμια ανοδικη ωση στο Ανοικτο, στο Ερχομενο. Αφορα την ουσια ως τετελεσμενη. Επισης στον Heidegger η χρονικοτητα της γνωσης ειναι το ”τετελεσμενο”[Gewesenheit] Η σκεψηειναι καθοδον στο ”αχρονο Ειναι του παρελθοντος” ως αληθεια.Εχει να υπερβαθει η ”λησμοσυνη τουΕιναι”με την αναμνηση,με την αναπαροντικοποιηση του Ειναι,δηλαδη δια του Ερωτος ως ”επιδιωξης του Ειναι”83. Η σκεψη, λεει ο Heidegger,προχωρει ”πισω σε ενα        τετελεσμενο”84,στο “απρονοητο”84 Το ερχομενο, το αγεννητο, του μενει κλειστο.

 Οχι μονον η αγαπη αλλα και η ελπιδα παραγει τις δικες της γνωσεις. Σε αντιθεση με την αγαπη, η ελπιδα δεν ειναι στραμμενη στο τετελεσμενο αλλα στο ερχομενο. Αναγνωριζει το οχι-ακομη-ον. Η χρονικοτητα της ελπιδας  δεν ειναι το τετελεσμενο αλλα το μελλον. Ως “παθος για το δυνατο”86 στρεφει το βλεμμα στο οχι-ακομη-ον, στο αγεννητο.Διανοιγει στην πραγματικοτητα τις μελλουσες δυνατοτητες της.Ξεκινωνταςαπο τον φημισμενο λογο του Anselm von Canterbury: fides quaerens intellectum – credo, ut intelligam (πιστευω ωστε να μπορω να γνωριζω) ο Moltmann γραφει:spes quaerens intellectum – spero, ut intelligiam : Ελπιζω ωστε να μπορω να γνωριζω.87 Η ελπιδα επιτελει την επεκταση της ψυχης στα μεγαλα πραγματα ( extensio animi ad magna ).Ετσι ειναι διακεκριμενο μεσον της γνωσης.46/2Στην παραδοση του για την Επιστολη προς Ρωμαιους(1516) ο Λουθηρος αναλογιζεται για τη σκεψη που τρεφεται απο την ελπιδα:”Αλλιως φιλοσοφει και σκεφτεται ο αποστολος για τα πραγματα απο τους φιλοσοφους και τους μεταφυσικους. Διοτι οι φιλοσοφοι στρεφουν τα ματι στην παροντικοτητα των πραγματων και αναλογιζονται μονο τις ιδιοτητες και τις ουσιες. Ομως ο αποστολος αποσπα τα ματια μας απο την οψη του παροντος των πραγματων,απο την ουσια και τις ιδιοτητες τους και τα κατευθυνει στο μελλον τους. Δεν μιλα για την ουσια,αλλα για[...]’αναμονη της Πλασης’(Expectatio Creaturae) Οποιος ελπιζει δεν στρεφει την προσοχη του στην ουσια,οχι στο τετελεσμενο, η στην παροντικοτητα των πραγματων ( presentiam rerum ) αλλα στο μελλον τους, στις μελλοντικες τους δυνατοτητες. Η σκεψη που ελπιζει,δεν πραγματωνεται σε εννοιες αλλα σε προ-νοιες και ψυχανεμισματα. Πρωτα η ελπιδα μας διανοιγει το πεδιο δυνατοτητων προτου βαλουμε στο ματι εναν συγκεκριμενο στοχο:”Ψυχανεμισματα του μελλοντος!Να γιορταζεις το μελλον,οχι το παρελθον!Να συνθετεις τον μυθο του μελλοντος! Μακαριες στιγμες! Και παλι κατοπιν την κουρτινα να κλεινεις και τις σκεψεις να στρεφεις σε σαφεις, επομενους στοχους!”89 Διχως ελπιδα ειμαστε εγκλωβισμενοι στο τετελεσμενο,η στο λαθος παροντικο. Πρωτα η ελπιδα γεννα δρασεις με νοημα που φερνουν το νεο στον κοσμο. Ο 

47/1Moltmann παρατηρει οτι η σκεψη που ελπιζει δεν κοιταζει με τα “νυχτερινα ματια της γλαυκαςτων Αθηνων”

Ειναι ο Hegel,αυτοςπου εκανε την γλαυκα της Minerva μεταφορα για το οτι η φιλοσοφια αναγνωριζει μονον αυτο που ηδη εγινε ιστορια, δηλαδη το τετελεσμενο:”Ως η ιδεα του κοσμου, φανερωνεται [η φιλοσοφιαπρωτα …] Οταν η φιλοσοφια ζωγραφιζει το γκρι της σε γκριζο τοτε μια μορφη της ζωης εχει γινει παλια και με το γκριζο σε γκριζο δεν ανανεωνεται αλλα μονον αναγνωριζεται⸱η γλαυκα τωνΑθηνων ξεκινα την πτηση της πρωτα με το που πεφτει το δειλινο”91 Ο Hegel δεν αναγνωριζει στη φιλοσοφια την δυνατοτητα να συλλαμβανει το ερχομενο.”γκριζο σε γκριζο”ειναι το χρωμα του τετελεσμενου.Η φιλοσοφια μετα-νοει και δεν προ-νοει. Δεν ειναιπροδρομικη αλλα αναδρομικη. Αντιθετα η σκεψη της ελπιδας θεωρει την πραγματικοτητα ως προς τις οχι ακομη τετελεσμενες δυνατοτητες της. Η φιλοσοφια,οπως ο Karl Ludwig Michelet απαντα στονHegel, “[»der Hahnenschlag eines neu anbrechenden Morgens, der eine verjüngte Gestalt der Welt verkündet«. 92] 

47/2Για την μεσσιανικα ελπιζουσα σκεψη το παρελθον δεν εχει κλεισει,η το τετελεσμενο του δεν εχει παγωσει.Το παρελθον ονειρευεται προς τα προσω στο μελλον, στο ερχομενο.Η ουσια,αντιθετως,δεν ονειρευεται.Ως το τετελεσμενο εχει κλεισει και κλειδωσει. Οποιος ελπιζει ανακαλυπτει στα πραγματα τα κρυφα τους ονειρικα περιεχομενα και τα ερμηνευει ως μυστικα σημαδια του μελλοντος.Κοιταζει στο παρελθον με την οπτικη του ονειρευομενου. Το ξυπνημα μεταβαλλει τη συνειδηση:”Και πραγματι ειναι το ξυπνημα η παραδειγματικη περιπτωση της αναμνησης:η περιπτωση στην οποια εχουμε την τυχη να θυμηθουμε το πλεον προσφατο, το πλεον κοντινο. Αυτο που εννοει ο Proust με την πειραματικη μετακινηση των επιπλων στην πρωινη υπνηλια, αναγνωριζει ο Bloch ως το σκοτος της βιωμενης στιγμης, δεν ειναι αλλο απο αυτο που εδω στο επιπεδο του ιστορικου, και  συλλογικα,πρεπει να διασφαλιστει. Υπαρχει οχι-ακομη-συνειδητη γνωση τετελεσμενων, η προωθηση της οποιας εχει τη δομη της αφυπνισης.

Το ονειρο ειναι μεσο γνωσης. Ο Benjamin αποστελλει τα πραγματα σ’ ενα βαθυ ονειρικο στρωμα για να εκμαιευσει απο αυτα τη μυστικη γλωσσα τους της ελπιδας. Η σημασια των πραγματων του παρελθοντος δεν εξαντλειται σ’ αυτο που ητανε τοτε. Υπερβαινουν ονειρικα, που θα πει ελπιζοντας, τις ιστορικες περιφραξεις τους. Τα παρισινα αποσπασματα απο τον δεκατο ενατο αιωνα προηλθαν μεν απο την βιομηχανικη παραγωγη,ομως περιεχουν καθεαυτα κατι στην καπιταλιστικη-βιομηχανικη ταξη αξεπληρωτο:”Καθε εποχη εχει αυτην την στο ονειρο στραμμενη πλευρα,την παιδικη πλευρα”94

Η σκεψη του Benjamin ελευθερωνει “τις τρομερες δυναμεις της ιστοριας” οι οποιες “στο’μια φορα κι εναν καιρο’της κλασσικης ιστορικης αφηγησης αποναρκωνονται ”Στα ονειρα και στις ελπιδες των πραγματων ο Benjamin ως ονειροκριτης διαβλεπει “εναν κοσμο με ιδιαιτερες μυστικες συναφειες στον οποιο τα πραγματα υπεισερχονται σε  και αποκαλυπτουν μια”ακαθοριστη συγγενεια ”Σ’ αυτο ο Benjamin συγγενευει με τον Proust.Για τονProust το ονειρο φανερωνει τον αληθινο μεσα κοσμο πισω απο τα πραγματα. Οποιος ονειρευεται βυθιζεται στο βαθυτερο στρωμα του Ειναι στο οποιο η ζωη ακαταπαυστα μεταξυ συμβαντων πλεκει νεα νηματα και σχηματιζει ενα πυκνο υφαντο σχεσεων. Η αληθεια φερνει απροσμενες συναντησεις.Συμβαινει τη στιγμη οπου ο ονειρευομενος ”παιρνει δυο διαφορετικα αντικειμενα,αποκαθιστα τη συνδεση μεταξυ τους,η,”οπως το κανει η ζωη, σε δυο αισθησεις καταδεικνυει το κοινο τουςκι ετσι αναδεικνυει την κοινη τους ουσια”97.Το ονειρο και ο υπνος ειναι διακεκριμενοι τοποι της αληθειας. Αιρουν οξεις διαχωρισμους και οριοθετησεις που ειναι χαρακτηριστικα για την εγρηγορση. τα πραγματα φανερωνουν πρωτα την αληθεια τους, λεει ο Proust,”στον ζωντανοτατο δημιουργικο υπνο του υποσυνειδητου (εναν υπνο στον οποιο τα πραγματα που μας αγγιζουν μονο,σκαβουν βαθυτερα και τα υπνωττοντα χερια αδραχνουν το κλειδι που ανοιγει το οποιο παλια ματαια εψαχναν.” Ειναι λοιπον ελπιδες, που τρεφουν τα ονειρα. Τα πραγματα ελπιζουν στα ονειρα τους. Η,ονειρευονται επειδη ελπιζουν. Οι ελπιδες τα λυτρωνουν απο το ιστορικο τους μπουντρουμι,διοτι τους διανοιγουν το δυνατο, το νεο, το ερχομενο,το αγεννητο. Ετσι τα σωζουν στο μελλον. Τα υποβοηθουν προς την βαθυτερη αληθεια τους σπαζοντας τις κρουστες και τις δυσκαμψιεςστις οποιες τα πραγματα στον ιστορικο χρονο αποτιθενται. Ελπιδες με τα ονειρα τους κατοικουν εναν μεσσιανικο χρονο.

49/1Επισης ο Adorno συλλαμβανει την ελπιδα ως μεσον της αληθειας. Για την ελπιζουσα σκεψη η αληθεια δεν ειναι κατι το οποιο ως ηδη τετελεσμενο εκ των υστερων μονο θα πρεπει να αχθει στο φωςαλλα κατι που πρεπει να κερδηθει εναντια στα κακως κειμενα.Τον τοπο της δεν τον εχει στο τετελεσμενο αλλα στο μελλον. Σ’αυτην ενοικει ενας ουτοπικος, μεσσιανικος πυρηνας. Εχει να μας οδηγησει εξω απο το λαθος αναγνωρισμενο Dasein: “Τελικα η ελπιδα, οπως καταφερνει να αποσπαστει απο την πραγματικοτητα, με το να την αρνειται,ειναι η μονη μορφη στην οποια η αληθεια φανερωνεται. Διχως ελπιδα η ιδεα της αληθειας θα ηταν σχεδον αδιανοητη και ειναι η πυρηνικη αναληθεια να αποδιδεται η λαθος αναγνωρισμενη υπαρξη ως η αληθεια μονο επειδη μια φορα αναγνωριστηκε.” “ Τεχνη ειναι”,ετσι λεει στο Minima Moralia,”μαγεια ελευθερωμενη απο το ψεμα πως ειναι η αληθεια.”Ως “διαδοχος της μαγειας” η οποια διαχωρισε το ιερο απο το καθημερινοκαι εταξε εκεινο να το κρατα καθαρο”, υποκειται σε μια “σφαιρα δικων της νομων” η οποια ειναι υπερανω της λογικης του κατεστημενου. Ετσι επιμενει στο”δικαιο της Αλλοτητας”.Μ’αυτο διανοιγει εναν χωρο δυνατοτητων στον οποιο μια υψηλοτερη αληθεια απαστραπτει ως ψυχανεμισμα.Η ιδια η ελπιδα εχει κατι απο μαγεια. Η λογικη του κατεστημενου δεν την νοιαζει.  Η ελπιδα φερεται απο την πιστη οτι ολα θα μπορουσαν να γινουν τελειως αλλιως. Το ωραιο ως μεσον της ελπιδας,το οποιο εδραζεται περαν κοσμικης σκοπιμοτητας,κανει να αναλαμπει ενας δυνατος κοσμος:” Στη μαγεια[...]του ωραιου[...]ανακλαται η λαμψη της  παντοδυναμιας ως ελπιδας. Εχει διαφυγει καθε δοκιμασιας.

Πληρης ελλειψη σκοπιμοτητας διαψευδει τον ολοκληρωτισμο του σκοπιμου στον κοσμο της εξουσιας και μονον δυναμει μιας τετοιας αρνησης η μεχρι σημερα υπαρχουσα κοινωνια συνειδητοποιει μια δυνατη”

50/1Επισης ο Ernst Bloch αποστρεφεται απο τη γλαυκη της Minerva ,η οποια πετα προς το τετελεσμενο:”Καθε γνωση, λεει ακριβως στο’Μενων’,καθε γνωση ειναι μονο 

ανάμνησις, αναμνηση της ψυχης του ηδη θεαθεντος στο βασιλειο ουσιων πριν τη γεννηση της [...]Και ηταν αυτος ο μαγνητης της αναμνησης δια του οποιου ισχυε το Ειναι πρωην Ειναι-ουσιας, οντως ον,εν τελει μονον ως τετελεσμενο. Ουσια ειναι τελο-τητα.Αυτη η τροχιαφτανει ακομη μεχρι τον Hegel, μαλιστα κορυφωνεται σ’ αυτον, τουλαχιστον στην δειλινη του Minerva,στην καταταξη της γνωσης μονον για το τετελεσμενο του περιεχομενου･στην απορριψη του ανοιχτου οχι-ακομα,της πηγης απραγματοποιητης δυνατοτητας.” Η γλαυκη τηςMinerva ειναι τυφλη εμπρος στην ανατελλουσα λαμψη του νεου, που διαφευγει της λογικης της ουσιας. Η σκεψη της ελπιδας μεταθετει το γνωστικο ενδιαφερον απο το παρελθον στο μελλον, απο το τετελεσμενο στο ερχομενοκαι στο ηδη-απο-παντα  ως χρονικοτητα της ουσιας αντιπαραθετει το οχι-ακομη. Ο Bloch αντιπαραθετει στο γκρι το μπλε, το χρωμα της ελπιδας:”Αυτο το μπλε, ως τηλεχρωμα, χαρακτηριζει παραστατικα-συμβολικα το μελλοντικο,το οχι-ακομα-γινομενο στην πραγματικοτητα.Ο Goethe οριζει το μπλε ως”ερεθιστικο μηδεν”. Ειναι το οχι-ακομα που μας αποπλανα και αφυπνιζει μια λαχταρα.Το μπλε μας συρει στο απομακρο. Ετσι ο Goethe γραφει: ”Οπως βλεπουμε τον υψηλο ουρανο, τα μακρινα βουνα μπλε, ετσι μια μπλε επιφανεια μοιαζει να υποχωρει απο μας. Οπωςακολουθουμε προθυμα ενα ευχαριστο αντικειμενο που μας ξεφευγει, ετσι βλεπουμε ευχαριστα το μπλε, οχι επειδη μας πιεζει αλλα επειδη μας ελκει σ’ αυτο.” Η κοινωνια που οπως η σημερινη ειναι τελειως χωρις ελπιδα,ειναικαλυμμενη στο γκριζο. Της λειπει το απομακρο.

Στο πνευμα της ελπιδαςδιαβλεπουμε στο ιδιο το παρελθον το ερχομενο. Το ερχομενο ως το αληθινα νεο,ωςτο Αλλο ειναι το ονειρο,η ονειροποληση του παρελθοντος. Στο παρελθον ιχνηλατει τα ιχνη του ερχομενου. Ετσι το παρελθον συμπληρωνει, οπως το διατυπωνει ομορφα ο Walter Benjamin, “εναν μυστικο πινακα με τον οποιο γινεται παραπομπη στη λυτρωση.”

Δεν ειμαι διολου μα διολου διαφανος. Η συνειδητη σφαιρα στην ψυχη μας ειναι πολυ στενη. Περιβαλλεται απο φαρδια σκοτεινα περιθωρια. Ο,τι αντιλαμβανεσαι μπορει να μενει ασυνειδητο αν και οριζει τη δραση μας.Γνωσεις δεν εδραζονται μονο στην καθαρη συνειδηση αλλα και στο ημισυνειδητο. Οι γνωσεις, στις οποιες μονον η ελπιδα εχει προσβαση,δεν εχουν ακομη συλληφθει.Δεν εχουν ακομη περασει στο  συνειδητο και στο γνωστικο.Ο τροπος του Ειναι τους ειναι το”οχι-ακομα-συνειδητο”. Ερχονται απο το μελλον: “Το οχι-ακομα-συνειδητο ειναι τοσο ενιαια το προσυνειδητο του ερχομενου,ο ψυχικος τοπος γεννησης του νεου και παραμενει προπαντων προσυνειδητο επειδη βρισκεται εμπρος του ενα συνειδησιακο περιεχομενο που πρωτα αναδυεται απο το μελλον”

51/2Ο Bloch διακρινει το οχι-ακομα-συνειδητο αυστηρα απο το ασυνειδητο της ψυχαναλυσης.Το ασυνειδητο χαρακτηριζει το απωθημενο συμβαν απο  το παρελθον. Στον χωρο του ασυνειδητου δεν συμβαινει τιποτα νεο. Το ασυνειδητο δεν ειναι”νεα αναδυομενη συνειδηση με νεο περιεχομενο αλλα παλια με παλια περιεχομενα” Του λειπει η λαμψη του ερχομενου.Το διακρινουν παλινδρομησεις.Εκει εχει εναποτεθει το δεινο παρελθον που στοιχειωνει το παρον και μπλοκαρει το μελλον. Η ψυχαναλυση γεννα μεν επισης γνωσεις, ομως αυτες φωτιζουν μονο το παρελθον. Οχι υποχωρησεις αλλα προχωρησεις καθιστουν προσιτο το οχι-ακομα-συνειδητο,το ερχομενο,το οχι-ακομα γεννημενο.Ειναι γεματο ψυχανεμισματα,προαισθηματα,η χρωματικη αντανακλαση.Το νυχτερινο ονειρο εκπηγαζει απο το ασυνειδητο. Η ονειροποληση αντιθετα τρεφεται απο το οχι-ακομα-συνειδητο.Οποιος ελπιζει,λεει ο Bloch, δεν οσμιζεται ”μυρωδια υπογειου αλλα πρωινο αερα” Το οχι-ακομα-συνειδητο ειναι ”η ψυχικη αναπαρασταση του οχι-ακομα-γενομενου σ’ενα χρονο και στον κοσμο του, στο μετωπο του κοσμου” Ειναι ενα φαινομενο τουnovum. Η ελπιδα εχει μεγαλο μεριδιο στηνπαρ-αγωγη του νεου.

52/1Ηδη υποδειχθηκε οτι η ελπιδα ερχεται απ’αλλου. Η υπερβατικοτητα της την συνδεει με την πιστη.Ομως ο Bloch στερει απο την ελπιδα καθε υπερβατικοτητα καθως την υποτασσει στο εγγενες της βουλησης:”Στην συνειδητα-γνωστη ελπιδα δεν εχει ποτε κατι μαλακο, αλλα μια βουληση επικαθηται πανω της: εχει να ειναι ετσι, πρεπει να ειναι ετσι. Ενεργητικα ξεσπα η επιθυμια και η ορμη της θελησης[...]Ορθος βηματισμοςπροϋποτιθεται,μια θεληση που δεν κανει πισω σε τιποτα[...]εχει το αποθεμα της σ’ αυτο το ορθο”Η ελπιδα του Bloch ειναι στιβαρη κι επαναστατικη. Της λειπει καθε στοχαστικη διασταση. Ηελπιδα δεν στεκει ορθη. Ο ορθος βηματισμος δεν ειναι η κυρια σταση της. Σκυβει προς τα εμπρος για να κρυφακουσει και ν’αφουγκραστει. Σε αντιθεση με την βουληση δεν επαναστατει.Ειναι ενα φτεροκοπημα που μας φερει.

52/2Λογω της στοχαστικης διαστασης της ελπιδας, η απολυτη προτεραιοτητα της vita activa στην Arend οδηγει αναποφευκτα στην περιθωριοποιηση της. Επισης ο Bloch εννοει την ελπιδα μεσα απο την δραστηριοτητα.Αυτη εμψυχωνεται απο την προμηθεϊκη βουληση. Ο Bloch στιλιζαρει τον Ιωβ σε επαναστατη της ελπιδας. Ο Ιωβ, μπροστα στην αδικια που υπεστη, σηκωνεται εναντιον του θεου. Για τον Bloch ο Ιωβ δεν πιστευει στη δικαιοσυνη του θεου. Ο θεος αντικαθισταται απο την “μαχητικη αισιοδοξια” του ανθρωπου: “ Στο βιβλιο Ιωβ(...)αρχιζει η δεινη αναστροφη των αξιων, η ανακαλυψη της ουτοπικης ικανοτητας στην θρησκευτικη σφαιρα: Ενας ανθρωπος μπορει να ειναι καλυτερος, να φερεται καλυτερα απο τον θεο του”

Η ελπιδα ως μορφη ζωης

Η ελπιδα, παροτι διαμετρικα αντιθετη με το αγχος,ειναι δομικα συγγενικη του,διοτι και το αγχος,σε αντιθεση με τον φοβο, ο οποιος προϋποθετει παντα ενα συγκεκριμενο Για, ειναι χωρις αντικειμενο. Το Για του αγχους ειναι τελειως ακαθοριστο.Αφορα τοΕιναι- στον-κοσμο καθαυτο.Ακριβως αυτη η ακαθοριστια του προσδιδει μια ενταση.Το Για της ελπιδας ως spes qua διαφευγει επισης καθε συγκεκριμενης παραστασης. Ομως συγκεραζει το Ειναι μας εκ βαθους.Επομενως μπορει να εννοηθει ως θεμελιακος τροπος 54/1του Ειναι, που θα πει ωςυπαρξιακο χαρακτηριστικο [Existenzial]Στο Ειναι και Χρονος ο συγκερασμος εχει κεντρικη σημασια. Το οτι ειμαστε εδω, αυτο το πρωταρχικο Εδω δεν μεσολαβειται με καποια γνωση, η αντικειμενικη αντιληψη αλλα με τον θυμικο συγκερασμο: “Ο θυμικος συγκερασμος εχει ηδη απο παντα φανερωσει το Ειναι-στον-κοσμο ως ολον και κανει μια κατευθυνση πρωτιστως δυνατη.” Πριν κατευθυνουμε την προσοχη μας σε κατι, ηδη βρισκομαστε σε μια συγκερασμενη διαθεση. Η συγκερασμενη διαθεση δεν ειναι καμια υποκειμενικη κατασταση η οποια εκ των υστερων χρωματιζει τα αντικειμενα.Πολυ περισσοτερο μαςδιανοιγει τον κοσμο σε ενα προγλωσσικο επιπεδο.Πριν απο καθε συνειδητη αντιληψη εμπειρωμαστε τον κοσμο σε μια συγκερασμενη διαθεση. Η συγκερασμενη διαθεση σε ενα προγλωσσικο επιπεδο καθιστα ενα Εδω προσιτο.Το συγκερασμενα φανερωμενο Da - Sein,Εδω-Ειναι,ειναι καταρχην συγκερασμενο-Ειναι.Η συγκερασμενη διαθεση προηγειται καθε ανευρεσης.Βρισκομαστε ηδη απο παντα σε μια συγκερασμενη διαθεση προτου ανευρουμε κατι σε μια αντιληπτικη πραξη.Ηδη απο παντα ειμαστε ερριμμενοι σε μια συγκερασμενη διαθεση. Δεν ειναι η γνωση αλλα η συγκερασμενη διαθεση που πηγαια 54/2διανοιγει τοΕιναι-στον-κοσμο.Στο Ειναι και Χρονος κυριαρχει το αγχος ως θεμελιακη διαθεση. Ο Heidegger ειναι της αποψης οτι για την υπαρξιακη αναλυτικη του ”Dasein”[οντολογικος χαρακτηρισμοςγια τον ανθρωπο]πρεπει να ζητηθει μια διαθεση που αποκαλυπτει το Ειναι του Dasein “ευρυτερα και πρωτογενεστερα”. 55/2Συμφωνα με τον Heideggerειναι το αγχος:”Ως διαθεση που επαρκει για τετοιες “μεθοδικες απαιτησεις” τιθεται για την αναλυση το φαινομενο του αγχους.” Κατα ποσο αρκει ακριβως το αγχος για τις “μεθοδικες απαιτησεις” για την υπαρξιακη αναλυτικη του Dasein; Ο Heidegger σημειωνει συνοπτικα:”Μονο στο αγχος βρισκεται η δυνατοτητα 55/1μιαςδιακεκριμενης διανοιξης, διοτι απομονωνει.”20 Η οντολογικη προτεραιοποιηση του αγχους απεναντι σε αλλες διαθεσεις στην πραγματικοτητα δεν ειναι απλως “μεθοδικη” αλλα υπαρκτικη αποφαση γιατι οχι μονο το αγχος αλλα και αλλες θετικες διαθεσειςδιανοιγουν και διαφωτιζουν την ανθρωπινη υπαρξη το ιδιο ευρεως οπως το αγχος. Στην χαρα ο κοσμοςως διαθεση καπου εμφανιζεται τελειως αλλιως απο τις αρνητικες διαθεσεις οπως αγχος, η πληξη. Οταν οHeidegger προτεραιοποιει το αγχος, καθιστα την απομονωση ουσιαστικο στοιχειο της ανθρωπινης υπαρξης. Συλλαμβανει την ανθρωπινη υπαρξη καταρχην απο το ειναι-εαυτος και οχι απο το Συνειναι.Συμφωνα με 55/2τον Heidegger το αγχος εμφανιζεται εκει οπου το οικημα οικειων καθημερινων προτυπων αντιληψης και συμπεριφορας στο οποιο χωρις δευτερη σκεψη βολευομαστε, καταρρεει και δινει θεση σε μια “α-στεγια”. Υφαρπαζει το Dasein απο την ”καθημερινη κοινη γνωμη”, απο την “δημοσια ερμηνευσιμοτητα”20 Στην καθημερινοτητα ο κοσμος ερμηνευεται κονφορμιστικα Ολοι ακολουθουν αναντιρρητα τις ηδη καθιερωμενες φορμες αντιληψης και κρισης. Το”Κανεις”ενσωματωνει αυτην την κονφορμιστικη συμπεριφορα. Μας υπαγορευει πως πρεπει να δρουμε, να αντιλαμβανομαστε, να κρινουμε,να αισθανομαστε, να σκεφτομαστε:”Απολαμβανουμε και ψυχαγωγουμαστε οπως κανεις απολαμβανει, διαβαζουμε βλεπουμε και κρινουμε για την φιλολογια και την τεχνη οπως κανεις βλεπει και κρινει･[...]βρισκουμε εξωφρενικο οπως κανεις βρισκει εξωφρενικο” Το Κανεις αποξενωνει το Dasein απο το ιδιαιτατο δυνητικο Ειναι του:”σ’αυτην την αυτο-συγκριση που εφησυχαζει και’καταλαβαινει’ τα παντα, το Dasein συρεται προς μια αλλοτριωση στην οποια υπολανθανει το ιδιαιτατο δυνητικο Ειναι του”. Πρωτα στο αγχος διανοιγεται στο Dasein  η δυνατοτητα,λεει το κεντρικο επιχειρημα του Ειναι και Χρονος,απεναντι στον “Κανενα” να αδραξει τον ιδιαιτατο εαυτο του,να πραγματωσει το ιδιαιτατο μπορετο Ειναι του.Πρωτα το αγχος θετει τελος σ’ αυτην 55/3τη συνθηκη της αποξενωσης. Στην αστεγια το Dasein στεκει πηγαια στον εαυτο του: “Το αγχος απομονωνει το Dasein στον εαυτο του ελευθερωνοντας το απο την”καθημερινη δημοσιοτητα του Κανενος στην οποια μεσα ζει χαμενο:”Ο’κοσμος’δεν εχει τιποτε να δωσει κι ουτε το Συνειναι αλλων. Το αγχος αφαιρει ετσι απο το Dasein την δυνατοτητα εκπτωτικο να κατανοει τον εαυτο του μεσα απο τον ‘κοσμο’ και την δημοσια ερμηνευσιμοτητα. Πεταει το Dasein πισω σ’ αυτο για το οποιο αγχεται,το προσιδιο μπορετο-Ειναι-στον-κοσμο του. Στο αγχος  εξολισθαινει για το Dasein το οικειο ”σπιτικο”. Το “σπιτικο του κοινου νου”, ο καθημερινος νοηματικος οριζοντας κατανοησηςκαταρρεει.Το αγχος ομως προκυπτει εκει οπου το εδαφος στο οποιο στεκει ο 56/1καθημερινος κοσμος κατακρημνιζεται. Στο αγχος ανοιγει μια αβυσσος. Ομως πως παλινορθωνεται ενας κοσμος επανω στην αβυσσο;Πως ειναι μια δραση και παλι δυνατη χωρις να μεταπεσει το Dasein στην καθημερινοτητα; Που μπορει να προσανατολιστει μετα την καταρρευση του καθημερινου κοσμου; Τι του δινει ενα στηριγμα; Ο Heidegger εμμονικα επικαλειται τον ιδιαιτατο εαυτο τον ιδιαιτατο μπορετο εαυτο,την αυτο-δυναμια.Μπορει μονη η “αποφασιστικοτητα”για τον ιδιαιτατο εαυτο να βαλει το Dasein στη θεση ”μεσα απο το απροστατευτο και αστηρικτο να ‘σταθει’στην αβυσσο”121. Ειναι η σταση στην αβυσσο δυνατη μονο μεσω της αποφασιστικοτητας για τον ιδιαιτατο εαυτο, για την αυτο-δυναμια;Ο Heidegger επιμενει στο εγγενες του εαυτου και παραιτειται απο καθε υπερβαση η οποια θα εδινε στο Dasein κρατημα και προσανατολισμο. Το Dasein ακολουθει μονον την “κληση”απο μεσα του η οποια το παρακινει να αδραξει τον ιδιαιτατο εαυτο του. Το αδραγμα του ιδιαιτατου εαυτου ειναι για τον Heidegger ηδη πραξη, και μαλιστα’πραξη εν εαυτω΄122 Η δραση-εν-εαυτω ειναι μια καθαρη δραση, μια δραση η οποια τροπον τινα παλλεται στον εαυτο της,η θελει τον εαυτο της χωρις και παλι να αναφερεται σ’ ενα ενδοκοσμικο συμβαν.Απο που παιρνει το αγχωμενο Dasein μετρο στην ενδοκοσμικη του δραση; Η δημοσια ερμηνευσιμοτητα του καθημερινου κοσμου εχει αλλωστε καταρρευσει.Μπορει το Dasein μονο μεσα απο το “αυτο-δυναμο” του να αδραξει νεες, τελειως αλλες δυνατοτητες του Ειναι, που διαφερουν βασικα απο τις”μηδαμινες”του Κανενος; Ομως το Dasein και στην απομονωση του δεν ειναι ποτε τελειως ελευθερο διοτι ειναι ηδη απο παντα ερριμμενο σε ορισμενες δυνατοτητες του Ειναι. Η ”ερριμμενοτητα” του δεν του επιτρεπει καμια ελευθερη προβολη απο ορισμενες δυνατοτητες του Ειναι. Στην αποφασιστικοτητα για το ιδιαιτατο μπορετο Ειναι, δεν του ανοιγεται το νεο, το τελειως Αλλο: “Στην αποφασιστικοτητα προκειται για το Dasein για το ιδιαιτατο μπορετο Ειναι του το οποιο 57/1 ως ερριμμενο μονο σε ορισμενες γεγονικες δυνατοτητεςμπορει να προβαλλεται.”Το Dasein στην απομονωση τουελευθερωνεται μεν απο τις “μηδαμινες” δυνατοτητες του Κανενος, ομως ειναι ηδη απο παντα ερριμμενο σε συγκερασμενες δυνατοτητες: “Το Dasein ως ουσιαστικα ευρισκομενο εχει ηδη απο παντα βρεθει σε ορισμενες δυνατοτητες[...]”124 Το Dasein δεν εχει καμια προσβαση σε δυνατοτητες του Ειναι που δεν υπηρξαν ποτε, ερχομενες. Δεν δυναται να αρθει πανω απο το τετελεσμενο ως χρονικοτητα της ερριμμενοτητας.Για το ”αγχομενο” Dasein το μελλον ως Avenir μενει κλειστο.Το αγχος στενευει ριζικα το πεδιο των δυνατοτητων κι ετσι δυσκολευει την προσβαση στο νεο, στο οχι-ακομη-ον. Ηδη γι’ αυτον τον λογο ειναι αντιθετο με την ελπιδα, η οποια οξυνει το αισθητηριο για το δυνατο και αναζωπυρωνει το παθος για το νεο, για το τελειωςΑλλο. Η αναλυτικη του Dasein στην βαση της οποιας αντι του αγχους θα ηταν η ελπιδα,θα ειχε ως επακολουθο μια τελειως αλλιως συγκροτημενη υπαρξη, μαλιστα εναν αλλο κοσμο.58/1Το αγχος, λογω της τασης του να απομονωνει το Dasein, δεν παραγει κανενα ενεργητικα δρων Εμεις. Ο ιδιος ο Heidegger εννοει το Συνειναι απο την απομονωση,απο το Ειναι του εαυτου. Η λεγομενη”ιδιως μεριμνα”που θα πει η ιδιαιτερη σχεση με τον αλλο δεν εκφραζεται ωςφιλια, αγαπη, η αλληλεγγυη.Πολυ περισσοτερο εχει να καλεσει τον αλλο,κι αυτος απο μερους του, σε ριζικη απομονωση, επισης να αδραξει τον εαυτο. Το πλησιον των μεταξυ τους μεμονωμενων ανθρωπων δεν διαμορφωνει καμια κοινοτητα. Η ”ιδιως μεριμνα” επιδρα αντιθετα στην κοινωνιοποιηση, αποδομει την κοινωνικη συνοχη.58/2Η μεριμνα,η οποια στρεφεται προς τον αλλο με αγαπη και με στοργη, η αγαπητικη μεριμνα ειναι για τον Heidegger παντελως αγνωστη. Στην ”ιδιως μεριμνα” ο Heidegger προσθετει την”ανιδια”μορφη μεριμνας που αποσκοπει να καθυποταξει τον αλλο,η να τον κανει εξαρτημενο: “Μπορει τροπον τινα να αφαιρεσει τη ’μεριμνα’ και μεριμνωντας να παρει τη θεση του,να επεμβει γι’αυτον. Αυτη η μεριμνα αναλαμβανει για τον αλλο ο,τι εχει να μεριμνηθει[...] Σε μια τετοια μεριμνα ο αλλος μπορει να γινει εξαρτημενος και υποτελης, κι ας ειναι μια τετοια εξουσια σιωπηρη και να μενει κρυφη για τον υποτελη.” Η για τον αλλο”συνδραμουσα”, “μεριμνωσα” μεριμνα ειναι “αν-ιδια”.Κανει τον αλλο ”εξαρτωμενο” και  ”υποτελη.”Ομως ποιος ενδιαφερεται μεσω της μεριμνας να κυριαρχησει στον αλλο;Ακριβως το ιδιο ξενιζει εκεινη η “ιδιως”μεριμνα που διαρκως παρακινει τον αλλο να αδραξει επι τουτου τον εαυτο του,αντι να γινει εξαρτημενος και υποτελης. 58/3Η καταρρευση καθε νοηματοδοτουσας, προσανατολιζουσας αρχης που εκφραζεται ως αγχος,συμφωνα με τον Heidegger μονο απο τον εαυτο μπορει να συγκρατηθει. Αγνοουνται μορφες υπαρξης που υπερβαινουν τον εαυτο περα στον αλλο. Τα παντα περιστρεφονται πλεον μονο γυρω απο τον εαυτο. Η φορμουλα της ελπιδας του Gabriel Marcel ”Ελπιζω σ’εσενα για μας” δεν εχει καμια θεση στην υπαρξιακη αναλυτικη του Dasein του Heidegger.