Αλλες αναφορες στον Handke
Ο ψυχαναλυτης ειναι κι αυτος ενας τεχνιτης του λογου. Μεσα απο τη δικη μου προθυμια να αναζητησω τον πελατη μου ως "ενα μοναδικο, θνητο εμψυχο ον το οποιο ... αναζητα εναν δρομο", αναπτυχθηκε ο τροπος μου να ακουω και να μιλω. Οπου και το δικο μου θεμα ειναι το ζωντανο μου σωμα, καλυτερα, τα ζωντανα μας σωματα. Και εδω δεν μιλω ουτε για το σωμα που γνωριζει η ανατομια, ουτε για το σωμα που ακολουθει τις αναγκες και τις ορεξεις του, ουτε για το σωμα που εκτιθεται στη βιτρινα των κοινωνικων συναναστροφων. Το σωμα στην "χειραψια" του Celan, το "ζωντανο σωμα" του Σεφερη, ειναι αλλο πραγμα. Peter Handke:
Υψωσα το χερι να χαιρετησω το πουλι στον θαμνο, κι ενιωσα τη μορφη του χαιρετουμενου στην παλαμη μου.
Η παραταξη, ειναι ενας αλλος τροπος ζωης. Ο γερμανος λογοτεχνης Peter Handke, στο "Δοκιμιο για την κοπωση", μιλα για αυτην τη ζωη και φερνει το παραδειγμα μιας ολλανδικής νεκρής φύσης:
Εκείνες τις νεκρές φύσεις με τα λουλούδια από τον δέκατο έβδομο αιώνα, κατά κανόνα από τις Κάτω Χώρες, όπου στα άνθη κάθεται, σαν να 'ταν αληθινό, εδώ ένα ζουζούνι, εδώ ένα σαλιγκάρι, εκεί μια μέλισσα, εκεί μια πεταλούδα και, παρόλο που κανένα ίσως δεν έχει ιδέα για την παρουσία του άλλου, προς στιγμή, στη δική μου στιγμή, όλα γειτονεύουν μεταξύ τους.
Εδω ο ψυχαναλυτης μιλα οχι με το κεφαλι μονο, ουτε με την καρδια μονο, και οχι βεβαια με το στομα του μονο. Μιλα με ολο το σωμα του, καλυτερα, μιλα το σωμα του ολο. Κι αυτο ειναι ενα ζητημα που, οσο γνωριζω, η ψυχολογια και η ψυχαναλυση αγνοουν. Διοτι αυτες ειναι εγκλωβισμενες στην γνωστικη διχοτομια ψυχης και σωματος και δεν υποψιαζονται καν εκεινο που αναφερθηκε ως το βιοσωμα. Το γνωριζουν, οχι ως γνωση αλλα ως εμπειρια οι ποιητες. Σεφερης:
Κατα βαθος, ο ποιητης εχει ενα θεμα: το ζωντανο σωμα του.
Και ο Celan σε μια επιστολη:
Μονο αληθινα χερια γραφουν αληθινα ποιηματα. Δεν βλεπω καμια βασικη διαφορα μεταξυ χειραψιας και ποιηματος.
Ακουστε κι αυτο απο τον Peter Handke:
Σηκωσα το χερι να χαιρετησω το πουλι στον θαμνο, κι ενιωσα την μορφη του χαιρετουμενου στην παλαμη μου.
Αυτο θα πει οτι απεναντι στον Αλλο ο γερος, με την υποσταση του να φθινει, στεκει διχως αντισταση: διχως επιθυμια και φοβο, διχως ανταγωνισμο και συγκρουση, μαλιστα κενος καθε προθετικοτητας. Ακριβως αυτο το στοιχειο του γηρατος ηρεμει τον Αλλο, διοτι τον απαλλασσει απο την πιεση της ανταποκρισης. Τον κανει φιλικο και προσηνη. Για αυτην την κοπωση, οχι απο εξαντληση αλλα απο την καταληψη του σωματος απο το ανυποστατο, ο Peter Handke γραφει:
Μιλω εδω για την κοπωση σε καιρο ειρηνης, στα μεσοδιαστηματα. Και σ' εκεινες τις ωρες υπηρχε ειρηνη (...). Και το εκπληκτικο ειναι πως η κοπωση μου εκει εμοιαζε να συντελει στην προσκαιρη ειρηνη, καθως το βλεμμα της καθε φορα ηρεμουσε, μαλακωνε - αφοπλιζε εκφρασεις της βιας, της εριδας, η και μονο καποιας αγενειας ηδη στο ξεκινημα τους...
Στην αϋπνια μεταβαλλεται και ο ιδιος ο, με λογια του Γεωργιου Βιζυηνου, "ρυθμος του κοσμου". Ο Peter Handke γραφει πως ο αϋπνος
βλεπει την υπαρξη πλεον σαν δυστυχια, καθε πραξη χωρις νοημα, καθε ερωτα γελοιο. (...) μενει ξαπλωμενος μεχρι το αχνο φως του πρωινου, που σημαινει γι' αυτον την καταρα, περα απο μονο αυτον, εκει στην κολαση της αϋπνιας του, καταρα και για το ανθρωπινο ειδος συνολικα (...) Τα ξεφυσηματα και τα τσιριγματα δυο γατων που ορμουν ο ενας στον αλλο, μεσα στην ακινησια, ειναι σαν να βοα και να διαγραφεται ξεκαθαρο το κτηνωδες στο κεντρο του κοσμου μας.
Εδω το παιχνιδι της ανταλλαγης προσωπων ειναι ελευθερο, χωρις τρομο και αγωνια και περιφρουρηση του δικου. Τετοια λογια δεν τα ακουμε μονο απο εξωτικους συγγραφεις. Ο γερμανος λογοτεχνης Peter Handke γραφει στο "Δοκιμιο για την κοπωση":
Την ωρα της υστατης κοπωσης … το αλλο γινεται ταυτοχρονα εγω. Τα δυο παιδια εκει περα, κατω απο το κουρασμενο μου βλεμμα, ειμαι τωρα εγω ο ιδιος. Κι ο τροπος με τον οποιο η μεγαλυτερη αδελφη σερνει τον αδελφο της μεσα απο το μαγαζι εχει πια νοημα κι εχει μια αξια .. και ειναι καλα και ομορφα, κι ετσι πρεπει να ειναι και ειναι, προπαντων, αληθεια. Οπως η αδελφη, εγω, που πιανει απο τη μεση τον αδελφο, εμενα, ειναι αληθεια. Και στο κουρασμενο βλεμμα το σχετικο εμφανιζεται απολυτο, και το μερος σαν ολο...
Για ποια ωραιοτητα μιλαμε εδω; Ας το δουμε στο παραδειγμα των θεων του Ολυμπου, ο οποιος Ολυμπος, συμφωνα με τον γερμανο φιλοσοφο Hegel, θα ηταν ενα "πλοιο των τρελλων".
Συμφωνα με τον Hegel η φιλοτητα και η ευφορια της ελληνικης θρησκειας οφειλεται στην συνειδηση της πολλαπλοτητας: "Η ευφορια της ελληνικης θρησκειας (...) εχει τον λογο της στο οτι βεβαιως και υπαρχει ενας σκοπος, κατι τιμωμενο, ιερο· ομως συναμα υπαρχει αυτη η ελευθερια απο σκοπο, πιο αμεσα κατα το οτι οι ελληνικοι θεοι ειναι πολλοι" (17.164). Καθε θεος, λεει, εχει μεν μια ιδιαιτερη ιδιοτητα. Ομως καθως υπαρχουν πολλοι θεοι, κανενας θεος δεν εμμενει στην ιδιαιτεροτητα του. Ετσι ενας θεος του πολεμου ανεχεται και την ειρηνη. Αυτη η συνειδηση της πολλαπλοτητας λοιπον παραγει μια φιλικη ευφορια. Κανεις δεν κρατιεται σπαστικα απο τον εαυτο του, απο την ιδιαιτεροτητα του. Κανεις δεν θεωρει τον εαυτο του απολυτο. Κανεις δεν ειναι αποκλειστικος. Η συνειδηση της πολλαπλοτητας κανει επισης να προκυπτει η αποσταση μιας αυτοειρωνειας, οπου ο καθεκαστος, τροπον τινα αυτοειρωνευομενος, αυτοαναιρειται. Επισης η πολλαπλοτητα των καθοριστικων σκοπων γεννα μια "ευφορια της ανοχης", μια "φιλικοτητα της υπαρξης": "(...) ο σκοπος δεν ειναι ενας μονο, (...) γινονται πολλοι σκοποι (…). Εδω ο πραγματικος σκοπος δεν ειναι πια αποκλειστικος, αφηνει πολλα, ολα να ισχυουν μαζι μ' αυτον, και η ευφορια και η ανοχη εδω ειναι θεμελιακος καθορισμος. Υπαρχουν πολλαπλα υποκειμενα που ισχυουν το ενα διπλα στο αλλο, πολλες ενοτητες, απο τις οποιες η υπαρξη αντλει τα μεσα της· μ' αυτο εχει κατατεθει η φιλικοτητα της υπαρξης" (17.47f.). (...) "Αντιθετα εκει που ειναι μια αρχη, μια ανωτατη αρχη κι ενας ανωτατος στοχος, εκει δεν μπορει να συμβαινει αυτη η ευφορια" (17.164).
Αντιστοιχη ειναι και μια σημειωση του Peter Handke απο το Περι κοπωσεως:
Εκεινες οι νεκρες φυσεις με τα λουλουδια απο τον δεκατο εβδομο αιωνα, κατα κανονα απο τις Κατω Χωρες, οπου στα ανθη καθεται, σαν να 'ταν αληθινο, εδω ενα ζουζουνι, εδω ενα σαλιγκαρι, εκει μια μελισσα, εκει μια πεταλουδα και, παρολο που κανενα ισως δεν εχει ιδεα για την παρουσια του αλλου, προς στιγμη, στη δικη μου στιγμη, ολα γειτονευουν μεταξυ τους.
