Για μαθητευομενους ψυχοθεραπευτες 

> Το ειπα και παλιοτερα, το επαναλαμβανω για τους νεους συναδελφους που υποδεχομαστε σημερα. Ως διδασκων καταλαβαινω την συμμετοχη μου στην υποθεση της εκπαιδευσης βασικα ως αυτοπαρουσιαση μου, παρουσιαση του θεραπευτη που ειμαι. Σε εκεινους που ενας τετοιος τροπος τους λεει κατι, θα ερθουν σε μια καποια συνομιλια μ' αυτον τον θεραπευτη, και αυτη η συνομιλια μπορει να συμβαλει στην διαμορφωση του δικου τους δρομου.

Ισως τελικα ετσι ακουμε τον καθε δασκαλο: Ακομα κι εκει που νομιζει οτι κανει μαθημα και μας μαθαινει, εμεις συχνα θα εξετασουμε το κατα ποσον κρατα τον νομο που διδασκε, κατα ποσον μας μιλα με το ζωντανο του παραδειγμα.

Ο  δασκαλος, αλλα και ο θεραπευτης, ειναι τελικα ενεργος, αφηνει το αποτυπωμα του με το ζωντανο του παραδειγμα.

> Το να γινεις ψυχοθεραπευτης ειναι μια περιπετεια. Το χαρακτηριστικο αυτης της περιπετειας, για εκεινον που παιρνει την επιλογη του στα σοβαρα, ειναι η βασανιστικη αμφιβολια που θα τον ακολουθει στο αρχικο διαστημα: Ειμαι καταλληλος; Προσφερω τιποτα; Και συνηθως η απαντηση δινεται οχι θεωρητικα αλλα απο την ιδια την πρακτικη της ζωης. Αλλος σταματα, αλλος συνεχιζει.

Στον χωρο, στον νοερο πνευματικο χωρο που βρισκομαστε σημερα, η περιπετεια γινεται ακομα μεγαλυτερη. Διοτι εδω δεν προεχει η εκμαθηση μοντελων και μεθοδων, δηλαδη μια εκμαθηση βασισμενη στην γνωση, οπως μας ειναι οικεια απο την διαδρομη μας μεσα απο τις εκπαιδευτικες βαθμιδες που γνωρισαμε. Η περιπετεια γινεται μεγαλυτερη διοτι το ζητουμενο εδω ειναι η εξοικειωση με εναν αλλο τροπο σκεψης, αισθησης, αντιληψης. Μπορειτε να παρετε μια ιδεα για αυτο το ζητουμενο απο μια φραση που ακουσα προσφατα απο μια γυναικα μετα απο πολλα χρονια αναλυσης, λογια που ερχονταν οχι μετα απο δικη μου κατηχηση αλλα ως ο καρπος της δοκιμασιας μιας ζωης:

"Τοτε (στην αρχη της αναλυσης) νομιζα οτι αν γνωρισω τον εαυτο μου, θα τον αλλαξω. Δεν ηξερα οτι τα πραγματα μας χαριζονται."

Αυτα τα λογια λενε κατι για το πνευμα το οποιο διαπνεει την θεραπευτικη σταση, οπως την εννοω, και στο οποιο, στις ευτυχεις περιπτωσεις, ενας θεραπευομενος θα εγκλιματιστει.

Για πολλους απο τους νεοτερους αυτα τα λογια ερχονται απο το πουθενα, θα σας ειναι ισως δυσκολο να τα παρακολουθησετε. Δεν περιμενω να τα κατανοησετε. Φτανει και με το παραπανω αν καπου καπως αγγιζανε καποια χορδη.

"Τα πραγματα μας χαριζονται", ελεγε η γυναικα. Ομως κατι μου χαριζεται οταν εχω το χαρισμα. Ισως τελικα κανεις χρειαζεται να εχει καποιο χαρισμα, τοσο για να γινει ψυχοθεραπευτης οσο και για να επιζητησει μια ψυχοθεραπεια και να ανθισει σ' αυτην.

Η περιπετεια, στην οποια αναφερθηκα, αφορα λοιπον την μετατοπιση νου και καρδιας σε μια αλλη περιοχη απο αυτην του επιστημονικου τροπου και της κυριαρχης νοοτροπιας. Ο Πλατων το αποκαλει "περιαγωγη της ψυχης".

> Οι γνωσεις που αποκτωνται με τα βιβλια και με τα σεμιναρια, αυτες καθαυτες δεν ειναι τιποτα. Δεν μας αγγιζουν. Μπορει να εντυπωσιαζουν, να υποβοηθουν μια καρριερα, ομως στον θεραπευτη ως θεραπευτη ειναι αχρηστες, ενιοτε και επιβλαβεις. Μας αγγιζουν, καποτε μας συγκλονιζουν, οταν σε καποια στιγμη, ζωντας κατι, αναγνωρισουμε οτι αυτο ηταν που ειχαμε μαθει απο τα βιβλια, απο τους δασκαλους μας. Τοτε μια γνωση την εχουμε ενσωματωσει, και τοτε μονον, ως γνωση, κλεινει τον κυκλο της. Σε τετοιου ειδους γνωσεις προσβλεπουμε. Το κειμενο που θα ακολουθησει, Για ενα δεντρο, ειναι ενα παραδειγμα. 

> Τοσο στην περιπετεια της μετατοπισης οσο και στην ενσωματωση της γνωσης ανηκει μια ιδιαιτερη σχεση με τον χρονο. Ιδιαιτερη διοτι το αν συμβει και ποτε θα συμβει ειναι απολυτως αποβλεπτο. Θα την φερει, αν την φερει, η ωρα. Οπως μιλαμε για την κακια την ωρα, μπορουμε να μιλαμε και για την καλη την ωρα.

Αυτη η σχεση με τον χρονο ειναι επι το εργον ηδη σ' εκεινη την πολυτιμη συμβουλη του Freud προς τον θεραπευτη να απεχει απο καθε "θεραπευτικη φιλοδοξια". Διοτι ο θεραπευτης που επιδιωκει μια εξελιξη, που θεωρει οτι αυτος εχει να συρει το καρο της θεραπειας, παραβιαζει τον νομο του χρονου, ο οποιος, ειπαμε, αυτος μονος θα φερει κατι, η οχι. Και τουτο δεν εχει καμια σχεση με παθητικοτητα. Εχει σχεση με την εγρηγορση, με το καθαρο βλεμμα για το τι μπορω να κανω και τι δεν μπορω να κανω στην καθε στιγμη. Εχει σχεση με το αισθητηριο, τι ειναι καιρος οπου κατι θελει να ειπωθει και τι οχι. Και να το κοινωνησω με τον καταλληλο τροπο.

> Η ερμηνεια. Στην παραδοσιακη ψυχοθεραπεια θεωρειται ως απαντηση στο Γιατι (... ειδα αυτο το ονειρο, εχω αυτο το συμπτωμα, φερθηκα ετσι κι ετσι). Οπως και με το "κανω", θα χρειαστει να μαθουμε να διακρινουμε, να οξυνθει το αισθητηριο για τα πραγματα που εχουν Γιατι και για τα πραγματα που δεν εχουν Γιατι. Για πραγματα που εχουν απαντηση και για πραγματα που δεν εχουν απαντηση.

Αν λοιπον ο λογος του ψυχαναλυτη δεν οριζεται απο την ερμηνεια, τοτε απο που; Θα απαντησω και παλι αποφθεγματικα: Απο αυτο που ο Θρασυβουλος Γεωργιαδης, ενας ιστορικος της μουσικης, αποκαλει "πραξη της ονομασιας". Ονομαζεται, οχι αυτο που λεγεται αλλα αυτο που ειναι στον αερα. Γραφω σε ενα προσφατο κειμενο:

"Ο χωρος γεμιζει απο αντηχησεις. Αντηχησεις οχι απο τα λεγομενα του, μα απο λογια αλλα, δικα   μου, που χτιζουν γυρω απο τα λεγομενα μια υποδοχη, εναν χωρο φιλοξενο που κανει τα λεγομενα του ν' ανθιζουν."

"Λογια που αγγιζαν και σμιγαν το αιμα σαν αγκαλη", λεει ο Σεφερης. 

> Θρασυβουλος Γεωργιαδης, Γιωργος Σεφερης. Εχουμε πολλα να μαθουμε απο τις δυο περιοχες που βρισκονται πιο κοντα στα πρωτα ερωτηματα, που δηλαδη δεν παιρνουν τιποτα ως αξιωμα - την φιλοσοφια και την τεχνη.

> Αυτο στο οποιο ενας εκπαιδευομενος εχει να "αφυπνιστει" συγγενευει με ο,τι ο Martin Heidegger αποκαλει "φωνη της συνειδησης": Το καλεσμα να αναλαβει κανεις τον δικο του δρομο ως θεραπευτης, για να μεινω σ' αυτο. Αυτη η φωνη ειναι το μονο στο οποιο τελικα μπορει να επαφιεται, τοσο στο θεραπευτικο του εργο οσο και στην ζωη του. Φυσικα αυτο δεν γινεται κατευθειαν. Θα περασει μεσα απο ποικιλλες μορφες ταυτισης / αντιπαραθεσης με διδασκοντες και με συγγραφεις. Ακομα η ζητουμενη "φωνη της συνειδησης" ειναι ανωτερη απο καθε κωδικα δεοντολογιας και καθε νομικο η αλλο πλαισιο.

Ετσι λοιπον τους ορους καποιου εκπαιδευτικου προγραμματος θα τους εβλεπα περισσοτερο σαν κατευθυντηριες γραμμες. Σημαντικο ειναι δηλαδη να λυθει κανεις, οσο γινεται, απο μια δημοσιοϋπαλληλικη αντιμετωπιση οπου απλα ακολουθει το προγραμμα και τσεκαρει τις ωρες σεμιναριων και εποπτειων, αναλυσης κλπ., παιρνει ενα χαρτι και θεωρει πως τελειωσε.

> Πως τελειωνει λοιπον, οχι η εκπαιδευση αλλα η μαθητεια; Το αποφασιζει, και εδω, ο χρονος. Οπως συμβαινει με καθε ειδους σχεση, τελειωνει οταν ερθει η ωρα που δεν εχουμε πια να πουμε τιποτα ο ενας με τον αλλο. Δεν ειναι παντα απλο. Ο Friedrich Nietzsche το γνωριζε. Στην εποχη της πνευματικης του συσκοτισης εστειλε ενα σημειωμα στον μαθητη του Georg Brandes, που εκανε τις πρωτες παραδοσεις για τον Nietzsche στην Κοπεγχαγη. Γραφει:

"Για τον φιλο Georg!

Αφου με ανακαλυψες, δεν ηταν κανενα κατορθωμα να με βρεις: η δυσκολια ειναι τωρα αυτη, να με χασεις..."