relatio: από το re-fero (αρχικοί χρόνοι: re-fero, re-tuli, re-latum, re-ferre, δηλαδή σχηματίζεται από το θέμα του σουπίνου) , που σημαίνει επαναφέρω, επανάγω, ανακομίζω, φέρνω πίσω.

Το re φαίνεται να παίρνει τις σημασίας επί, ανά, επ-ανά, αντί.

Βασικές σημασίες:

1. Παρουσίαση ζητήματος ενώπιον της Συγκλήτου

2. (στη ρητορική) relatio contrariorum, δηλαδή εξισορρόπηση αντιθέτων

3. Συσχετισμός ενός πράγματος με κάποιο πρότυπο ή μέτρο σύγκρισης

4. Η πράξη της ανταπόδοσης

α. αντικατηγορία (με την έννοια ότι αποδίδω στον κατήγορό μου το έγκλημα ακριβώς εκείνο για το οποίο αυτός πρώτος με κατηγόρησε), όρκος ως απάντηση σε άλλο όρκο

β. ανταπόδοση χάρης

5. Αναφορά (γεγονότων κλπ.) με λόγια ή αφήγηση

Νομίζω ότι είναι πολύ σημαντική η έννοια της ανταπόδοσης (Σημασία 4), η οποία στα κείμενα νοείται κυρίως στο πλαίσιο του δημόσιου βίου και στοχεύει στη διατήρηση των ισορροπιών. Αντίστοιχα στο επίπεδο των άψυχων αντικειμένων (3) οδηγούμαστε στις έννοιες της σύγκρισης και του συσχετισμού. Από την άλλη πλευρά η σημασία 5 πρέπει σταδιακά να κέρδισε έδαφος στις λατινογενείς γλώσσες κι ίσως η άκρη του νήματος να είναι (και) αυτή.

Ίσως η εξέλιξη προς τη σημασία της "σχέσης" να δρομολογήθηκε, όταν η relatio σταμάτησε να έχει μόνο πραγματιστικό περιεχόμενο και άρχισε να συμπεριλαμβάνει ηθικές και συναισθηματικές διαστάσεις.

Δεν είμαι σίγουρη, αλλά νομίζω ότι στα λατινικά δεν υπάρχει κάτι τόσο αφηρημένο όσο η "σχέση". Συνήθως γίνεται λόγος για συγκεκριμένα είδη σχέσης, όπως amicitia, matrimonium, fraternitas ή οτιδήποτε άλλο. Ίσως όταν προέκυψε η ανάγκη για μία έννοια αφηρημένη που να τα αγκαλιάζει όλα, να άνοιξε αντίστοιχα η έννοια της relatio. Το άνοιγμα αυτό πρέπει να έγινε πολύ αργά, μετά το Μεσαίωνα.