1. Περιληψη

Το ιδιαιτερο αυτου που εδω ονομαζεται "ελληνικο φως" ειναι το οτι φτανει στα ορια.

Στα ορια το φως δεν αποκτα τη μεγαλυτερη δυνατη φωτεινοτητα αλλα συνανταται με το σκοταδι, οχι ως το αντιθετο αλλα ως το συμφερομενο του.

Το "εν της αφανους αρμονιας" φωτος και σκοτους και καθε τι αλλου που δειχνεται μ' αυτον τον τροπο, στον Ηρακλειτο, καλειται "λογος". Αυτον "ομο-λογουν" οι ανθρωποι, ειτε το ξερουν ειτε οχι, ειτε το θελουν ειτε οχι.

Στο λογο η γλωσσα δεν ειναι απλα "γλωσσα" αλλα η πραγματικοτητα των πραγματων, η αφανης τους συναρμοση στο εν: εν παντα.

Στον Παρμενιδη το οριο λεγεται με το απροσωπο "ειναι".

Στο οριο, το ειναι συνανταται με το νοειν, την ουσιαση του ανθρωπου, σε μια πρωτη και υστατη ταυτοσημια που δεν επιτρεπει αποστασιοποιηση και χωρισμο, π.χ., σε εγω κι εσυ, και δεν χρειαζεται καμια συνδεση, π.χ., στη μορφη μιας "σχεσης".

Η προκειμενη ταυτοσημια, το αυτο, σημαινει την "καρδια" αυτου που εδω αποκαλειται "αληθεια".

Η θεραπευτικη που εκλαμβανει τη γλωσσα ως κωδικα σημαινοντων και πληροφορια δεν φτανει στο οριο του λογου.

Η θεραπευτικη που προσανατολιζεται στο ψυχολογικο δεν φτανει στο οριο της αληθειας.

O τιτλος "Ψυχαναλυση και ψυχοθεραπεια στο ελληνικο φως" δηλωνει την αποπειρα να εννοηθει και να πραγματωθει αυτη η συναντηση σε μια προοπτικη που φτανει στα ορια.

2. Το ζητημα

Ψυχαναλυση και ψυχοθεραπεια στο ελληνικο φως... Ευλογα θα ρωτουσε κανεις, προς τι;

Η ειλικρινης μου απαντηση ειναι: δεν ξερω. Ηταν ενας δρομος για τον οποιο δεν μπορω να πω τιποτα περισσοτερο απο το οτι μ' εφερε εως εδω. Δεν τον μεθοδευσα εκ των προτερων, αφου δεν ξεκινησα απο καποια παρασταση του, και δεν τον δικαιολογησα εκ των υστερων, αφου δεν υπολογιζα σε κατι στο οποιο θα ειχα τελικα να λογοδοτησω.

Σ' αυτον το δρομο, τον διχως πριν και μετα, διχως γιατι και πως, αναζητηση και ζητουμενο εγιναν ενα και το αυτο. Και, μιλωντας ετσι, βλεπω πως ηδη εχουμε στραφει προς το ελληνικο φως. Διοτι η εκφραση "αναζητηση και ζητουμενο, το αυτο" αντιλαλει ενα λογο του Παρμενιδη, συμφωνα με τον οποιο

τὸ γὰρ αὐτὸ νοεῖν ἐστίν τε καὶ εἶναι

νοειν και ειναι: το αυτο

Η αναζητηση που φερνει στο καθοδον και το ζητουμενο που καθοδηγει αντιστοιχουν στα δυο νοηματα του δρομου ως εκτελουμενης πορειας και ως προδιαγραμμενης κατευθυνσης. Ο Martin Heidegger (σ. 222) το διατυπωσε με την εκφραση

Οδοι, οι ιδιες οδευοντας

Τα δυο νοηματα, ετσι το θελει η μια τους λεξη "δρομος", ειναι ΤΟ ΑΥΤΟ - με κεφαλαια γραμματα, διοτι δεν ειναι πραξη ταυτισης αλλα το ονομα για μια αλλοκοτη ταυτοσημια που βασιλευει, ας μου επιτραπει μια λεξη απο τα παραμυθια, μια ταυτοσημια που βασιλευει διχως πριν και μετα, διχως γιατι και πως.

Ιχνη αυτου του δρομου σημαδεψαν εμενα και συναμα το εργο μου. Ομως ας μην νομιστει πως διεκδικω για τον εαυτο μου καποια ιδιαιτεροτητα. Το αυτο αφορα τα παντα και τους παντες. Φτανει τα ματια ν' ανοιξουν στο ελληνικο φως. Τετοιες ευτυχεις στιγμες ειναι αναλαμπες.

Για τη λαμψη τους οι αρχαιοι δασκαλοι ειχαν πολλα ονοματα.

Θα αναφερω εκεινο του Παρμενιδη που εμελλε να χαραξει τον κοσμο μας: αληθεια.

Οι λεξεις "διχως πριν και μετα", "διχως γιατι και πως" ειναι "σηματα" - σημαινουν. Οπως η καμπανα σημαινει τον ορθρο και τον εσπερινο, τον επιταφιο και την ανασταση, τα σηματα σημαινουν το Ἀληθείης ... ἦτορ - οχι την αληθεια απλα αλλα την "καρδια" της. Αυτης το ονομα το κρατησα τελευταιο: Η καρδια της αληθειας ειναι ο δρομος του ἔστιν- του απροσωπου "ειναι".

Τα σηματα ειναι τα οδοσηματα.

Το αυτο, το υλικο που ειναι φτιαγμενος.

Αυτον το δρομο δοκιμασα και σ' αυτον δοκιμαστηκα. Τουτο ισχυει ενδεχομενως και για τους υπολοιπους ομιλητες¹⁴, στο σημειο που μπορω να μιλησω στο ονομα τους.

Οπωσδηποτε ομως μπορω και πρεπει να μιλησω στο ονομα τους οταν τους λογαριασω σαν τους τακτικους μου συνομιλητες των τελευταιων χρονων. Τα λογια μου δεν ειναι παρα συνομιλιες με ενα αλλο, συνομιλιες, για να χρησιμοποιησω μιαν εκφραση του ποιητη Paul Celan, με ενα μιλητο εσυ - ενα απεναντι ανοιχτο, δεκτικο για μια προσφωνηση κι ενα μιλημα. Το "μιλητο εσυ" ειναι ο αλλος ανθρωπος, κοντινος η μακρινος, ζωντανος η νεκρος, το αλλο πραγμα, καποτε καποτε κι αυτο που ο Celan ονομαζει το τελειως αλλο.

Ομως κι εδω δεν διεκδικειται μοναδικοτητα. Η γλωσσα ειναι απο τη φυση της διαλογικη. Καθοσον οι ανθρωποι ειμαστε τα οντα που εχουν το λογο, ειμαστε και τα οντα που τα εχει ο λογος.

"Ειμαστε συνομιλια" λεει ενας στιχος του ποιητη Friedrich Hölderlin - ακομα και στην αποσυρση και στο μονολογο, ακομα και στη σκεψη και στη φαντασια και στο ονειρο, ακομα και στην αφωνια και στη σιωπη.

Το συν- αυτης της συνομιλιας σημαινει το αυτο του νοειν και του ειναι. Διοτι το αυτο δεν ειναι βουβη ταυτοτητα. Το νοεῖν (Παρμενιδης 8,35-36) ειναι πεφατισμένον, ειπωμενο στο ἐὸν. Θα πει: η γλωσσα του νοειν οδωνεται ως αυτη τουτη η οδος του ειναι. Θα πει: το ειναι ειναι το πρωτο και υστατο, το αναγκαστικο και αναποφευκτο, το "τελειως αλλο" μιλητο εσυ του νοειν.

Το αυτο του νοειν και του ειναι, το συν- της συνομιλιας που ειμαστε, στη γραφη του Ηρακλειτου βρισκει το ονομα του: λογος.

Αληθειη, η λεξη του Παρμενιδη, και λογος, η λεξη του Ηρακλειτου, μιλουν για το αυτο. Το σημερινο εργαστηριο αναφερεται στα δυο νοηματα και στη φυση της θεραπευτικης συνομιλιας που επιχειρει να τα παρακολουθησει και να μετατεθει στο φως τους και στο σκοταδι τους.

Ομως τωρα δεν σας κρυβω την ενοχληση μου. Μιλω ασχημα. Χρησιμοποιω μια λιγο πολυ δοκιμιακη γλωσσα, ολοτελα ανεπαρκη, διοτι εδω δεν πραγματευομαστε ενα γνωστικο αντικειμενο. Η γλωσσα στην οποια σημερα οι λεξεις αληθειη και λογος θα μπορουσαν να μας μιλησουν πραγματικα δεν ειναι η αποφαντικη. Ειναι μια αλλη. Θα την προσεγγισουμε αργοτερα. Εδω ας σημειωθει μονο οτι και στη θεραπευτικη συνομιλια, οι ωρες που αναλαμπει η αληθειη και συμβαινει η παλιννοστηση στο αυτο, οι ωρες που ακουγεται ο λογος και οι λεξεις μιλουν σαν να μιλουσαν για πρωτη φορα, ειναι ωρες γιορτης, σημαδι πως, και παλι με λογια του Hölderlin: "ποιητικα κατοικει ο ανθρωπος επανω σ' αυτην τη γη". Εκεινος που το εζησε, θα το αναγνωρισει.

3. Η θεραπευτικη συνομιλια στη διασταση αληθειας και υβρεως

3.1. Το αυτο

Και καταρχην η αληθεια. Τη συναντησαμε ως αναλαμπη του το αυτο του νοειν και ειναι. Εαν, οπως ειπωθηκε, το αυτο αφορα τους παντες και τα παντα, θα πρεπει να αφορα και τη θεραπευτικη συνομιλια. Παραδειγμα:

Μια γυναικα βλεπει να της ανοιγεται για πρωτη φορα η δυνατοτητα να κανει παιδια. Το λεει και ντρεπεται. Η ομιλια της ειναι ατονη, δινει απλως αναφορα, το κεφι κι ο ενθουσιασμος που την διακατειχαν τις προηγουμενες ημερες εχουν χαθει. Της απαγορευεται, λεει, να μιλα ετσι. Τη ρωταω:

- Μηπως διακρινετε τη φωνη που σας το απαγορευει;

Την διακρινει, ειναι η φωνη της μητερας. Λεω τοτε:

- Φαινεται πως αυτη η φωνη εχει ακομα δυναμη πανω σας. Οταν σας επιβαλλεται η απαγορευση, ειστε το μικρο κοριτσι που υπακουει στη μητερα του. Και τωρα παλι η ντροπη και η ατονη ομιλια δειχνουν πως ειναι το μικρο κοριτσι που μιλαει κατω απο το βαρος της απαγορευσης.

Τι της λεω; Της θυμιζω οτι η απαγορευτικη φωνη της μητερας δεν μιλα στο κενο αλλα πηγαινει μαζι μ' ενα για αυτον τον λογο ευκαιρο ακουσμα.

Ποιος ακουει; Οχι η γυναικα οπως ειναι τωρα, ενηλικη, αλλα σαν μικρο κοριτσι, ζωντας παλι και παλι το παρελθον της σαν να 'ταν παρον, σαν να μην ειχε περασει ο χρονος.

Της θυμιζω πως η φωνη που απαγορευει ειναι η φωνη που ακουνε τ' αυτια του μικρου κοριτσιου.

Απαγορευτικη φωνη της μητερας και αυτι του μικρου κοριτσιου: το αυτο!

Σας αναφερω και αλλα παραδειγματα για να εξοικειωθειτε περισσοτερο με τη φυση του:

Καταθλιψη και τα πραγματα μαυρα: το αυτο!

Αγχος και τα πραγματα που κλονιζονται: το αυτο!

Ο αισιοδοξος και το μισογεματο ποτηρι, ο απαισιοδοξος και το μισοαδειο ποτηρι: το αυτο!

Κι ακομα:

Βασιλεμα του ηλιου και βασιλεμα των ματιων: το αυτο!

O Διονυσιος Σολωμος: Τα σπλαγχνα μου κι η θαλασσα ποτε δεν ησυχαζουν.

Οσον αφορα στο κυριαρχο πνευμα της εποχης μας, τα πραγμα τα παραστημενα ως μετρησιμα και υπολογισιμα, ενταγμενα σε κυκλους επανατροφοδοτησης και ο ανθρωπινος εγκεφαλος ως ηλεκτρονικος υπολογιστης: το αυτο!

Και η φραση απο μια θεραπευτικη ωρα:

- Να μπορω να τελειωνω με τα πραγματα οταν αυτα τελειωνουν μ' εμενα.

Σημασια εχει να δουμε πως τιποτα δεν εχει προτεραιοτητα: η απαγορευτικη φωνη της μητερας και το υπακουο αυτι του μικρου κοριτσιου, το τελος που εγω αποφασιζω και τα πραγματα που τελειωνουν, καθοτι το αυτο, δινονται παντα μαζι.

Μιλουν δυο μαθητευομενοι του Ζεν για τους δασκαλους τους. O πρωτος λεει:

- O δικος μου μπορει να μενει για ενα μηνα διχως φαγητο και διχως υπνο.

O δευτερος λεει:

- O δικος μου οταν πειναει τρωει κι οταν νυσταζει κοιμαται.

Πεινα και φαγητο, νυστα και υπνος, το αυτο!

Κι ακομα, αν προσεξουμε αυτο που συμβαινει οταν πινουμε μια γουλια νερο, θα διαπιστωσουμε πως "ρουφω το νερο" και "με ρουφα το νερο", το αυτο!

3.2. Σηματα

Τωρα ανακαλω στιγμες οπου σηματα εδειχναν πως η συνομιλια ειχε βρεθει στο δρομο της αληθειας, του εστιν, του απροσωπου ειναι:

Μια γυναικα για την οποια με την εναρξη των καλοκαιρινων διακοπων, με τη διακοπη της εργασιας, τη διακοπη της θεραπειας και με το χωρισμο απο τους δικους της ηταν σαν να χανε τα παντα ενα καλοκαιρι μου λεει:

- Φετος τιποτα δεν τελειωσε, η δουλεια δεν σταματα, εσεις δεν χανεστε...

Τα ματια της γυναικας εχουν ανοιξει για εκεινο στο οποιο προτρεπει μια φραση του Παρμενιδη:

Λεῦσσε δ' ὁμῶς ἀπεόντα νόῳ παρεόντα βεϐαίως.

Μα δες με τον νου ομοια βεβαια τα αποντα, τα παροντα.

Η γυναικα βλεπει πως η αλλαγη στην περιοδο των διακοπων, οπου ο τοπος της εργασιας της, οι συναντησεις μας, τα στενα της προσωπα δεν ειναι πια παροντα, δηλαδη, για το συνηθισμενο βλεμμα, εχουν μεταπεσει απο την παρουσια στην απουσια, η γυναικα βλεπει πως σ' αυτην την αλλαγη δεν αλλαξε τιποτα.

Δεν αλλαξε διοτι και αποντα και παροντα με τροπο ομοιο, με βεβαιοτητα, ειναι.

Τιποτα δεν τελειωσε, λεει. Στο δρομο της εχει διακρινει το σημα

ἀνώλεθρον

Θα πει: ειναι αφθαρτα. Τα αποντα παρελθοντα ειναι.

Το "ηταν", το "δεν ειναι πια" της απουσιας των παρελθοντων φερνει πενθος και νοσταλγια, μισος κι εκδικηση. Εκει που "τιποτα δεν τελειωσε", το "ηταν" μενει ανυπαρκτο. Μαζι χανονται πενθος και νοσταλγια, μισος κι εκδικηση.

Τα λογια της γυναικας ομως λενε κατι ακομα: Αφου "τιποτα δεν τελειωσε", τον Σεπτεμβριο δεν υπαρχει και τιποτα ν' αρχισει. Για τη γυναικα του Ιουλιου ο Σεπτεμβριος ειναι ηδη εδω. Και τα αποντα μελλουμενα ειναι. Στο δρομο της, μαζι με το ανωλεθρον εχει διακρινει το σημα

ἀγένητον

Θα πει: ειναι αγινωτα. Τα αποντα επερχομενα ειναι.

Το "θα ειναι", το δηθεν "δεν ειναι ακομα" της απουσιας των μελλουμενων φερνει ελπιδες και προσδοκιες, αγωνιες και φοβους. Εκει που τιποτα δεν εχει να γινει, το "θα ειναι" μενει ανυπαρκτο. Μαζι χανονται ελπιδες και προσδοκιες, αγωνιες και φοβοι.

Στο δρομο του ειναι τιποτα δεν παυει και τιποτα δεν αρχιζει. ειναι:

ἄναρχον ἄπαυστον.

Ετσι νῦν ἔστιν ὁμοῦ πᾶν

θα πει: ειναι τωρα, ειναι ομοια, ειναι παντου - τα αποντα, τα παροντα.

Ειναι ετσι διοτι ολα τα πραγματα που μνημονευτηκαν, μολις βρεθουν στο δρομο του ειναι, εγκαταλειπουν τα ποικιλα ονοματα τους χαριν ενος και μοναδικου:

ἐὸν

O εν λογω δρομος θα μπορουσε ν' ανταποκρινεται στη νοερη γη οπου

τα πραγματα της ζωης χανουν το ονομα τους

ετσι λεει σε μια μινιατουρα του Julius Bissier, που τωρα μου μιλα ευκρινεστερα.

Αυτη η μεταπτωση των πραγματων σε εοντα, η οποια συμβαινει (Παρμενιδης)

ἀπ' ἀνθρώπων ἐκτὸς πάτου

περαν των ανθρωπων (ελευθερα κατα τον Celan), συνιστα το υπεδαφος της συζητησης ολων των παραδειγματων που ακολουθουν.

Μια γυναικα παρουσιαζεται, οπως λεει, "σκληρη", σφιγμενη, με αμυνες που κρυβει πισω απο ενα φροντισμενο προσωπειο φυσικοτητας. Συναμα ψυχανεμιζεται μιαν ακομα πιο κρυμμενη μορφη της, μια, οπως την αποκαλει, "μαλακη γυναικα". Λεει:

- Αυτη θα πεθανει, η σκληρη οχι.

Στο δρομο της διακρινει το σημα

τετελεσμένον

την περατοτητα, το ηδη τελεσμενο: σ' ενα αληθινο τελος οπου εκπληρωση και πενθος δεν εχουν θεση καθως τιποτα δεν αναμενεται και τιποτα δεν μενει υπολοιπο.

Το ειναι οδευει αναρχον και απαυστον και συναμα, κατα παραδοξο και θαυμαστο τροπο, τετελεσμενο.

Ολα τους ειναι σηματα ενος και του αυτου δρομου.

Αποντα και παροντα δεν χωριζονται, δεν ειναι αντιθετα. Το ειναι οδευει ομου και οδευει βεβαιως.

Δεν σημαινει πως απουσια και παρουσια γινονται το ιδιο. Το τι σημαινει μας δειχνεται κατα εναν τροπο απο τον ιδιο το δρομο της ψυχαναλυσης: Το παρελθον της παιδικης ηλικιας, ακριβως στη θεραπευτικη συνομιλια, ερχεται αποζητωντας να γαληνεψει. Το παρελθον, εκει που δεν μας αφορα θεωρητικα και αποστασιοποιημενα αλλα ζωτικα, ερχεται ως αποστολη και μελημα, ερχεται ως το μελλον που μας μελλεται. Παρελθον και μελλον: το αυτο! Ειναι το νυν που συναντησαμε.

O ποιητης T. S. Eliot, συνομιλωντας με τον Ηρακλειτο στα Τεσσερα Κουαρτετα, γραφει:

O χρονος ο παρελθων κι ο χρονος ο μελλων δειχνουν προς ενα τελος που ειναι παντα παρον.

Η αναλυση, μας δειχνει αναγλυφα και τον αντιστροφο δρομο: Ξεκινωντας απο ενα παρον, π.χ., ενα συμπτωμα, θα φτασουμε και παλι στο παν, στο παιχνιδισμα των αποντων παρελθοντων και μελλουμενων που αναφερθηκε, θα φτασουμε στο νυν εστι ομου παν - οχι με τη σκεψη αλλα με τα ματια της καρδιας.

Με τα ματια.

Λευσσε, βλεπε, λεγεται στον Παρμενιδη. Καλουμαστε να δουμε. Η εδω ζητουμενη αληθεια δεν προσεγγιζεται με τη σκεψη και με την κατανοηση. Δεν ειναι υποθεση της γνωσης αλλα του νοημονος βλεμματος.

Ειπε καποτε μια γυναικα:

- Οταν εχεις αγαπηθει μια φορα, ακομα κι αν περασε, ξερεις οτι εχεις αγαπηθει.

Τετοια λογια, οπως και τα προηγουμενα που ακουστηκαν, λεγονται παντα μ' εναν δικο τους τροπο: Ειναι μια ασυνηθιστη σταθεροτητα της φωνης, δεν ειναι μονο το στομα που μιλα, μιλαει στην κυριολεξια το σωμα ολοκληρο, τ' ακουω εγω και σιωπηλα απαντα αβιαστα μ' ενα ναι, οχι το μυαλο αλλα η ψυχη και το σωμα μου. Ολα ειναι αναλαφρα και γιορτινα. Αυτο ειναι που ο Παρμενιδης ονομαζει

πίστις ἀληθής.

-Οταν εχεις αγαπηθει μια φορα, ακομα κι αν περασε, ξερεις οτι εχεις αγαπηθει.

Σ' αυτον το δρομο η "μια φορα" φτανει.

Εδω το "μια" δεν ειναι ποσοτικος προσδιορισμος, δεν ειναι το λιγοτερο απο τις δυο φορες. Η "μια φορα" αρκει. Δεν παραδερνει στον μικροψυχο λογαριασμο στερησης και εκπληρωσης, δεν μετρα ζημιες και κερδη.

Το "ενα" αυτης της "μιας φορας" ειναι το ελληνικο ἕν. Δεν ειναι αριθμος αλλα το ενουν, που στην πληροτητα του συγκεντρωνει τα παντα. Για αυτην την πληροτητα μιλουν τα παρακατω λογια μιας αλλης:

- Οπως ο αναπνευστικος αρρωστος μετα αναπνεει καλα, ετσι και η αναλυση, σαν να αναπνεεις με πιο πολλες κυψελιδες.

O δρομος της αληθειας, το απροσωπο ειναι, δεν μπορει να παρασταθει, δεν μπορει να γινει μοντελο, δεν μπορει να ανακληθει κα τα βουληση, καθως ολα αυτα χρειαζονται τη σκεψη. Εδω καλουμαστε να παραιτηθουμε απο τη σκεψη.

Στο δρομο του ειναι μπαινει κανεις ορμητικα και απροσμενα, με τροπο μαλιστα που δεν οριζει ο ιδιος - ετσι λεει ο Παρμενιδης. Για τον Ηρακλειτο ειναι ο δρομος του κεραυνου ο οποιος "παντα οιακιζει", κατευθυνει τα παντα οπως το δοιακι το καραβι. Και χανεται το ιδιο απροσμενα. Θα επανελθουμε.

3.3. 'Υβρις

Ας θυμηθουμε τωρα τη στιχομυθια που ανεφερα στην αρχη: Η συνομιλητρια μου βλεπει να της ανοιγεται για πρωτη φορα η δυνατοτητα να κανει παιδια. Το λεει και ντρεπεται. Η ομιλια της ειναι ατονη, δινει απλως αναφορα, το κεφι κι ο ενθουσιασμος που τη διακατειχαν τις προηγουμενες ημερες εχουν χαθει. Της απαγορευεται, λεει, να μιλα ετσι.

Ας ακουσουμε προσεκτικα. Η ντροπη, το ατονο της ομιλιας, το αμετοχο της αναφορας ειναι σημαδια που σημαινουν τη γυναικα:

Ειναι και δεν ειναι δυνητικη μητερα. Ουτε ειναι ουτε δεν ειναι δυνητικη μητερα.

Και δεν το γνωριζει καν, δεν μπορει να το γνωριζει διοτι ειναι διχασμενη η ιδια: Αυτο που λεει το εννοει και δεν το εννοει. Ουτε το εννοει ουτε δεν το εννοει.

Δίκρανοι

λεγεται για τους ανθρωπους στον Παρμενιδη,

οἷς τὸ πέλειν τε καὶ οὐκ εἶναι ταὐτὸν νενόμισται / κοὐ ταὐτόν,

Με δυο κεφαλια, διχασμενοι, νομιζουν πως ειναι και μη ειναι και ταυτιζονται και δεν ταυτιζονται, εμπλεκονται δηλαδη στο "ειναι και δεν ειναι" και συναμα "ουτε ειναι ουτε δεν ειναι".

πάντων δὲ παλίντροπός ἐστι κέλευθος

συνεχιζει η γραφη, και τα παντα οδευουν παλινδρομικα, παλινδρομωντας αναμεσα στο κι αυτο κι εκεινο, στο ουτε αυτο ουτε εκεινο.

Δικρανοι και παλιντροπος κελευθος - διχασμενη γυναικα που τα λογια της τα εννοει και δεν τα εννοει, ουτε τα εννοει ουτε δεν τα εννοει, και η δυνητικη μητερα που και ειναι και δεν ειναι, που ουτε ει ναι ουτε δεν ειναι: το αυτοΙ

Τι εχει συμβει εδω; Στο "ειναι και δεν ειναι", στο "ουτε ειναι ουτε δεν ειναι" η οδος του ειναι εχει διαρραγει - εχει παρεισφρυσει το "δεν ειναι", το ουκ ειναι.

Ομως εαν το νοειν βρισκεται απο παντα στην οδο του ειναι, εαν νοειν και ειναι ειναι το αυτο, τοτε το ουκ ειναι δεν ειναι νοητο. O δρομος του ειναι ακριβως (Παρμενιδης)

ἀνόητος ἀνώνυμος

Δεν νοειται και δεν ονομαζεται. Ειναι κυριολεκτικα α-νοητος. (Ακουμε τη λεξη "α-νοητος" ελευθερη απο καθε υπεροπτικη και απορριπτικη κριτικη. Την παιρνουμε κατα λεξη και μενουμε στο λεγομενο της.) Αντιστοιχα η ρηση του Παρμενιδη θα μπορουσε να συμπληρωθει ως εξης: "ουκ ειναι και ου νοειν, το αυτο!"

Στη διχασμενη γυναικα, στη δυνατοτητα που ειναι και δεν ειναι, ουτε ειναι ουτε δεν ειναι, εχει συμβει μια υπερβαση του μετρου του ειναι προς την α-νοησια του ουκ ειναι.

Στα ανοητα ανηκει να ειναι (Παρμενιδης)

διὰ παντὸς πάντα περῶντα

να διαπερνουν διαμεσου των παντων τα παντα.

Στη διχασμενη γυναικα το παλιντροπον απανταται παντου, οπου κι αν στρεψουμε το βλεμμα μας. Ετσι:

• Το εσυ στο οποιο απευθυνεται ειμαι εγω και μαζι η μητερα της. Δεν ειμαι ουτε εγω ουτε η μητερα της.

• Ειναι στο ιατρειο μου και μαζι στο αλλοτινο πατρικο της. Δεν ειναι ουτε στο ιατρειο μου ουτε στο πατρικο της.

• Ειναι στο παρον και μαζι στο παρελθον. Δεν ειναι ουτε στο παρον ουτε στο παρελθον.

• Η ανοησια της δεν ειναι ιδιωτικη της υποθεση, η ανοησια ποτε δεν ειναι ιδιωτικη υποθεση, αλλα εχει σημαδεψει το γενος της. Ειναι ηδη η ανοησια μιας διχασμενης μητερας που της λεει "Δεν πρεπει να εισαι οπως εισαι".

Το ανοητο χαρακτηριζει, για να μεινουμε στο χωρο της ψυχολογιας, τη σταση που περιγραφεται με τους λεγομενους "αμυντικους μηχανισμους". Παντου εδω, με τροπους πολλους και ποικιλους, κλεινουμε τα ματια, καλυτερα, μισοκλεινουμε τα ματια σ' αυτο που ειναι μπροστα μας, λεμε: ειναι και δεν ειναι. Λεμε: ουτε ειναι ουτε δεν ειναι.

Ειναι / ουκ ειναι και μισανοιχτα / μισοκλειστα ματια: το αυτο!

Για την ανοησια, για την υπερβαση του μετρου του ειναι, οι αρχαιοι ειχαν πολλα ονοματα. Το πιο οικειο σ' εμας ειναι: υβρις.

Επειδη το δικρανοι, το διχασμενο του νου, και το παλιντροπον, το παλινδρομικο των πραγματων, αναλυονται στο αυτο, η υβρις ειναι τυφλη: Δεν αντιλαμβανεται τον εαυτο της ως υβρη. Η ανοησια της πρωτιστα ειναι ανους ως προς τον ιδιο τον εαυτο της. Η πλανη της πρωτιστα πλαναται ως προς τον ιδιο τον εαυτο της. Η λησμοσυνη της πρωτιστα εχει λησμονησει τον ιδιο τον εαυτο της.

Πως τοτε διαπιστωνεται η υβρις; Δεν διαπιστωνεται. Ανοησια και πλανη και λησμοσυνη δεν ειναι ποτε δυνατο να γνωριζουν τον εαυτο τους.

Και πως τοτε αντιμετωπιζεται η υβρις; Δεν αντιμετωπιζεται.

Δικρανοι και παλιντροπος κελευθος ειναι υποχρεωμενα στο αυτο. Δεν μπορουμε να τα διαχωρισουμε και ειτε να "θεραπευσουμε" το διχασμενο του ανθρωπου ειτε να διορθωσουμε το παλινδρομικο των πραγματων. Το μαρτυρει η ιστορια της γυναικας, οι ματαιες αποπειρες της να ησυχασει, ειτε προσπαθωντας μεσα απο διαφορες θεραπειες ν' αλλαξει η ιδια, ειτε αναζητωντας σ' αλλους ανθρωπους μιαν αλλη μητερα.

Τετοιες προσπαθειες θα ειχαν νοημα μονο εαν κανεις μπορουσε να βγει απ' τον ισκιο του. Δεν μπορει.

Η ανοησια και η πλανη κι η λησμοσυνη, ειπαμε, δεν ειναι ποτε δυνατο να γνωρισουν τον εαυτο τους. Ποιος ομως ειναι ο εαυτος τους; Εξαντλειται καν η υβρις στην υβριν; Οταν και στην υβριν, δηλαδη στο ζευγος δικρανοι και παλιντροπος κελευθος, μιλα το αυτο, η καρδια της αληθειας;

Τοτε υβρις και αληθεια θα ηταν αδελφα νοηματα. Που μας παει αυτο;

3.4. Η γιορτη

Επιστρεφουμε στην υποδειξη μου προς τη γυναικα για το αυτο, στο οποιο ανηκουν η απαγορευτικη φωνη της μητερας και το αυτι του μικρου κοριτσιου. Η γυναικα ξαφνιαζεται, σοκαρεται, μενει αφωνη.

Η υποδειξη του το αυτο, εφοσον εννοηθει και αναληφθει σε ολο το ευρος της, μεταθετει το προβλημα, ακομα και το αδιεξοδο και την απελπισια και την απογνωση σε μιαν αλλη διασταση.

Παντου εδω ηταν ενα εγω που, αποκομμενο απο το αυτο, ελπιζε κι επιζητουσε λυση η δεν εβρισκε λυση και απελπιζονταν. Με την αφυπνιση στο αυτο και με τον εγκλιματισμο στον αερα του, το εγω δεν ειναι, δεν μπορει πλεον να ειναι σημειο αναφορας και θεμελιο. Ελπιδες και φοβοι, προσπαθειες και παραιτησεις, πατηματα κι ολισθηματα χανονται.

Το ξαφνιασμα της γυναικας, η αφωνια της ειναι ενα εστω αβεβαιο κι ασταθες ιχνος αυτου του λυσιματος, της αναλυσης οχι πλεον σε δακρυα αλλα στον αερα της βασιλευουσας ταυτοσημιας.

Το αυτο. Στην καρδια του διαυγαζει το πραγματικο, το ειναι. Αντιλαλει η γιορτη της αληθειας.

Η αφωνια της γυναικας, καθοσον εχει αναλυθει στο αυτο, ειναι μεν επισης γιορτη, ομως γιορτη απο την αλλη, τη σκοτεινη οψη της.

Εδω το αυτο δεν φανερωνεται στο δρομο της αληθειας αλλα στο δρομο της υβρεως - ετσι γινεται στην αρχη παντα - ως η ανοησια και η πλανη κι η λησμοσυνη που οριζουν τον κοσμο και μαζι την ψυχη της. Και η ωρα της υβρεως, οταν συμβαινει η αφυπνιση στα σκοταδια της, εχει κι αυτη κατι γιορταστικο, ειναι κι αυτη γιορτη - τραγικη.

Ο Heidegger, απο διαφορετικη προσεγγιση, την ονομαζει "φωτεινη νυχτα". Αλλου την παρομοιαζει, παραστατικα μεν αλλα επιπολαια καθοσον παραλειπεται ο αφορωμενος ανθρωπος, με το αρνητικο μιας φωτογραφιας.

Στη νεοτερη ελληνικη ποιηση, οσο γνωριζω, εχει αποδοθει εναργεστερα στο 2ο σχεδιασμα των "Ελευθερων Πολιορκημενων" του Διονυσιου Σολωμου και στο "Θανατος και Αναστασις του Κωνσταντινου Παλαιολογου" του Οδυσσεα Ελυτη.

Παντου εδω η υβρις ειναι επι το εργον. Οπως η γυναικα βλεπει πως το μικρο κοριτσι ειναι που ακουει την απαγορευτικη φωνη και μ' αυτο αναλαμβανει την ανοησια της ιδιας και της μητερας της, ετσι ακριβως, και πολυ ριζικοτερα, τα προσωπα των ποιητικων εργων, στην αμετρη βια που τους εχει παρει τα παντα αναγνωριζουν και αναλαμβανουν τον ιδιο τους το χαμο. Ομως τοσο η τελευταια νυχτα στο Μεσολογγι, οσο και οι τελευταιες στιγμες στα τειχη της Πολης, ειναι γιορτη με την αλλη, την σκοτεινη της οψη.

Απο εδω, απο τον τοπο αυτης της γιορτης, πρεπει να εννοηθει καθε μεγαλη ποιηση και καθε μεγαλη νοηση. Απο εδω ανοιγεται και ο δρομος της αληθινης συνομιλιας του δυτικου με τους αλλους πολιτισμους. Αναφερω ενδεικτικα αυτο που στο Ζεν αποκαλειται "μεγαλος θανατος".

Η θεραπευτικη συνομιλια, οταν ευτυχησει να φθασει στα ακρα, θα αποληξει καποτε σ' αυτον τον κομβο, που ειναι κομπος και μαζι κομβικο σημειο μιας στροφης που καθιστα την αλλη οψη της γιορτης ορατη. Ενα παραδειγμα για αυτην τη στροφη:

Ενας αντρας που καθυστερημενα ανακαλυψε πως αγαπουσε τη γυναικα που εγκατελειψε ησυχαζει πρωτα στην ιδεα να την παρει και μαζι να ξανοιχτουνε στη θαλασσα. Αυτη ειναι η μια οψη, η σκοτεινη. Η στροφη συμβαινει σε μια εκλαμψη και λεει ο αντρας στον εαυτο του:

- Αν μπορουμε να πεθανουμε μαζι, τοτε μπορουμε και να ζησουμε μαζι!

Θα αναφερω δυο οδηγους ρησεις για τη στροφη που για τον ευηκοο θεραπευτη τωρα μπορει να ειναι περισσοτερο ευληπτες.

Η πρωτη ειναι του ποιητη Paul Celan:

Πηγαινε στα ολοδικα σου στενα - κι απελευθερωσου.

Η δευτερη ειναι του Friedrich Hölderlin:

Οπου ομως ειναι κινδυνος, βλασταινει και το σωτηριο.

Φτανει "στενα" και "απελευθερωση", "κινδυνο" και "σωτηριο" να μην τα ακουσουμε κατα το αμερικανικο "happy end", το "αισιο τελος", η κατα την πλατωνικη-χριστιανικη παρασταση μιας τελικης λυτρωσης αλλα να τα δουμε στο πρωτο ελληνικο φως οπου στενα και απελευθερωση, κινδυνος και σωτηριο, υβρις και αληθειη συνευρισκονται στο αυτο. Ειναι αδελφα νοηματα.

Οι δρομοι τους συναντωνται σ' ενα σταυροδρομι, γραφει ο Heidegger, και το σταυροδρομι ειναι κι αυτο καθοδον μαζι μας - ερχεται, αν μου επιτραπει εδω μια συμπληρωση, απο πισω και κατα πανω μας. Οι τραγωδιες του Αισχυλου και του Σοφοκλη το μαρτυρουν με τον σαφεστερο τροπο.

Εδω ας σημειωθει πως για τον ψυχιατρο και για τον ψυχολογο τα στενα τα ολοδικα τους προς τα οποια καλουνται ειναι αυτη τουτη η ψυχιατρικη και η ψυχολογια - εφοσον τις παρουν πολυ στα σοβαρα. "Πολυ" θα πει εφοσον τις παρουν σοβαροτερα απ' οσο παιρνουν οι ιδιες τον εαυτο τους. Θα γινει αναγκη, εαν γινει, απροσμενα και απροοπτα. Ενας τροπος να συμβει ειναι η εισβολη αυτου που εδω ονομαζεται "ελληνικο φως".

Αληθεια και υβρις, ως δρομοι πλεον της θεραπευτικης συνομιλιας, επιβαλλουν να εννοηθουν οι τρεχοντες οροι και οι βασικες εννοιες της ψυχοθεραπειας και της ψυχαναλυσης σ' ενα αλλο, στο ελληνικο φως. Οι ομιλιες που προηγηθηκαν¹⁵ επιχειρησαν μια τετοια εννοηση.

4. Λογος

4.1. Εισαγωγη

Στο μαντειο των Δελφων, στην εισοδο, υπηρχε η επιγραφη:

Γνῶθι σαὐτὸν

Οι αδαεις επισκεπτες ερχονταν και ρωτουσαν για τα μελλουμενα. Η αινιγματικη απαντηση τους ελεγε αρρητα: "γνωρισε τον εαυτο σου".

Το γνωθι σαυτον, διχως να λεγεται καθαυτο και διχως να κρυβεται, συνηχουσε στα λογια του χρησμου. Διοτι αυτα μιλουσαν ακριβως μια γλωσσα η οποια, κατα τον Ηρακλειτο, "ουτε λεγει ουτε κρυπτει αλλα σημαινει", μιλουσαν μια γλωσσα σηματων.

Τα σηματα ουτε λεγουν ουτε κρυβουν.

Δεν μας ειναι τοσο ξενο οσο ενδεχομενως νομιζουμε. Σε γλωσσα σηματων μιλουν τα ονειρα, τα μικρα παιδια και οι ανοϊκοι γεροι, οι παραφρονες κι οι προφητες. Την μιλουν οι θρυλοι και τα παραμυθια, η ποιηση. Την μιλα ο Γιωργος Βασιλακος¹⁶ στο προσφατο βιβλιο του "Υπαιθριοι στοχασμοι και φαινομενα". Ειναι η λεγομενη "γλωσσα του σωματος", ειναι η ιδια η γλωσσα μας σε ωρες που μας δινεται η χαρη και ειμαστε αληθινοι.

Αν σε γλωσσα σηματων προκειται, συμφωνα με την επιγραφη του μαντειου, να γνωρισουμε τον εαυτο μας, τοτε εμεις οι ιδιοι ειμαστε σημα. Το λεει σε μια μακρινη συμφωνια με τον Ηρακλειτο ενας στιχος του Hölderlin:

Σημα ειμαστε

Τα σηματα - ουτε λεγουν ουτε κρυβουν. Εμεις παλι μενουμε στο "λεγουν" και στο "κρυβουν", παραβλεπουμε το ενα, προσκολλομαστε στο αλλο.

Στα ονειρα, για παραδειγμα, η ψυχαναλυτικη ερμηνεια παραβλεπει το "κρυβει". Ισχυριζεται οτι στη μορφη του "λανθανοντος ονειρου" το ονειρο λεγεται, αποκαλυπτεται. Η βιολογικη εξηγηση των ονειρων παραβλεπει το "λεγει". Ισχυριζεται οτι το ονειρο οφειλεται σε αποδιοργανωση των εγκεφαλικων λειτουργιων κι επομενως στερειται νοηματος.

Στο "λεγει" μενει προσκολλημενος αυτος που εχει την απαντηση για τα παντα - η θεωρει πως υπαρχει η απαντηση για τα παντα. Η θεραπεια που ακολουθει το "λεγει", εχει τη λυση στο προβλημα και τη δινει στη μορφη της εξηγησης, της συμβουλης, της κατευθυνομενης συμπεριφορας.

Στο "κρυβει" μενει προσκολλημενος αυτος για τον οποιο τα προβληματα δεν εχουν νοημα. Η θεραπεια που ακολουθει το "κρυβει" θα προσανατολιστει στο φαρμακο και στην παρηγορικη αντιμετωπιση.

Η προσκολληση στο "λεγει", η οποια φερνει φρασεις οπως "Το ονειρο σου σημαινει αυτο...", αποστομωνει. O αλλος δεν εχει να πει τιποτα. Εχει να το δεχτει, η να το απορριψει. Εδω ο λογος του ενος κλεινει το στομα του αλλου. Αυτο δεν ειναι συνομιλια. Για να το ξεκαθαρισουμε: Αποτελεσμα μπορει να εχει. Ομως δεν ειναι συνομιλια.

Η προσκολληση στο "κρυβει" φερνει τη βουβαμαρα, το αδιαφορο σηκωμα των ωμων, την απλη διαχειριση της καταστασης. Αποτελεσμα μπορει να εχει. Ομως δεν ειναι συνομιλια.

Και αν εχει αποτελεσμα; Αν, οπως λεμε, "βοηθαει", τι χρειαζεται η συνομιλια; Δεν χρειαζεται. Και τουτο θα μας εφησυχαζει οσο υπνωτισμενοι μενουμε δεσμιοι εκεινης της ολεθριας ιδιοτελειας που εχει εγκλωβισει τον ανθρωπο στα συμφεροντα του και στις αναγκες του και τον κατευθυνει στη διαφυλαξη και την ενισχυση της ισορροπιας του.

Εαν η θεραπεια θεραπευει, που στα ελληνικα θα πει: υπηρετει το γνωθι σαυτον, τοτε οφειλει ν' ανταποκριθει διχως λοξοκοιταγματα σ' αυτο το καλεσμα. O Πινδαρος το διατυπωνει ως εξης:

γένοι᾽, οἷος ἐσσὶ μαθών

μαθε ποιος εισαι και γινε

Και τι ειμαστε; Σημα. Κι επειδη ειμαστε σημα, ειμαστε και συνομιλια. Θα το διευκρινισω επιστρεφοντας στο αρχικο μου παραδειγμα:

Μια γυναικα βλεπει να της ανοιγεται για πρωτη φορα η δυνατοτητα να κανει παιδια. Το λεει και ντρεπεται. Η ομιλια της ειναι ατονη, δινει απλως αναφορα, το κεφι κι ο ενθουσιασμος που την διακατειχαν τις προηγουμενες ημερες εχουν χαθει. Της απαγορευεται, λεει, να μιλα ετσι.

Προσκολλημενος στο "λεγει" θα μπορουσα να της πω: "Θελεις να κανεις παιδια μαζι μου". Προσκολλημενος στο "κρυβει" θα μπορουσα να διακρινω καποιο καταθλιπτικο συνδρομο και να της δωσω φαρμακα.

Δεν αμφισβητω πως αυτα μπορει να συμβαινουν. Ομως, για ν' απαντησω με τον τροπο των δυο παραπανω θεραπευτων, πρεπει να εχω ακουσει τα λογια της ως πληροφοριες για την κατασταση της, τις οποιες επεξεργαζομαι μεσα μου και κατοπιν αποφαινομαι αντιστοιχα.

Η γλωσσα δεν ειναι πρωτα πληροφορια, οπως εικαζει η αντιστοιχη θεωρια, ουτε υποκαταστατο της πραγματικοτητας, οπως το θελει η φροϋδικη θεωρηση, ουτε σημαινον ενος σημαινομενου, οπως το παρουσιαζει η γλωσσολογια.

Η γλωσσα δεν αντικειμενοποιειται σε κατι σαν "υλικο", "περιεχομενο", "νοημα".

Η γλωσσα δεν "σημαινει" τιποτα.

Ακουω τη γυναικα διχως ν' αναζητω τιποτα περα απο τα λογια της, διχως να σκεφτομαι, διχως να συνδυαζω, διχως να συσχετιζω. Απλως ακουω. Ακουω τη φωνη της - την ντροπη, το ατονο και παλλομενο και συγκοπτομενο του ηχου της.

Ουτε λεγει τιποτα ουτε κρυβει. Σημαινει, οπως η καμπανα, δηλαδη αναγγελλει. Αναγγελλει αυτην την ιδια. Την εισαγει. Την εμφανιζει.

Η γλωσσα, ως συγκεκριμενη συγκινημενη φωνη, ειναι σημα: σημαινει τη γυναικα με τις δυνατοτητες και τις λαχταρες και την ντροπη της, την απαγορευτικη μητερα, εμενα, αλλα που δεν λεχθηκαν και αλλα που δεν ειναι λεκτα.

Σημαινεται το παν- σ' αυτην την ορισμενη στιγμη, σ' αυτον τον ορισμενο τοπο.

Το παν, το οποιο σημαινεται στη φωνη, στην ομιλουμενη γλωσσα, βρισκει στον Ηρακλειτο το ονομα του: "λογος".

Συλλεγει, συλ-λεγει, εχει απο παντα συλλεξει τα παντα σε μια

ἁρμονίην ἀφανὴν

σε μια συναρμοση που δεν λεγεται και δεν κρυβεται.

ἕν πάντα

διαβαζουμε σ' ενα αλλο αποσπασμα.

Στο λογο ειναι τα παντα περισυλλεγμενα στο εν, εκεινο της "μιας φορας" που αγαπηθηκες και αρκει.

Η φωνη της γυναικας, εννοημενη ως σημα, συλ-λεγει οσα αναφερθηκαν καθοσον ομολογει, ομο-λογει, δηλαδη μιλα καθ' ομοιωσιν του λογου.

4.2. Η θεραπευτικη συνομιλια ως κατοικηση στη γλωσσα

Η φωνη ειναι σημα: σημαινει, αναγγελλει, εμφανιζει. Τα λεγομενα τα βλεπω. Και οσο καθαροτερα λεγονται, τοσο πιο ζωντανα προβαλλουν εμπρος μου.

O Γιωργος Βασιλακος το λεει στο προσφατο βιβλιο του με ζηλευτη απλοτητα:

οταν ο ανθρωπος μπορεσει να δει τις φωνες.

Αλλου μιλαει για

εκεινον που βλεπει τον ηχο της λεξης του αμα την πει.

Σας διαβαζω ενα ενδεικτικο αποσπασμα για την

συγκομιδη των φυτων, αναλογη και ταυτοσημη ζωγραφια που συνθετουν ηχοι αναπνοης και κινησεων, φορεματα που παλλονται και κροταλιζουν στον ανεμο, κοτσανια που σπανε [...].

Ακουστε κι αυτο:

Ητανε το κελαρυσμα του νερου που φαινοταν ν' απεικονιζεται· αντιπαραβολη των ηχων και της σιωπης, μια ζωγραφια του θορυβου στο φοντο και τον οριζοντα της σιγης, νερομπογια των ρηματων και φρασεων, βλεμμα πνιγμενο στους ηχους. Οραση βυθισμενη στην ακροαση του αντιλαλου, στη θαυμασια οψη της ροης των ομιλουμενων συλλαβων, πρωτοφανης μεταμορφωση της φωνης του νερου σε εικονα. Δεν ακουγε τον κυματισμο του, την ταπεινη μουσικη και της ελαχιστης δινης του, το ηχηρο οδοιπορικο των φυλλων που παρασυρονται, εβλεπε μονο τη μορφοποιηση του λογου και του νοηματος, τη νεραιδα.

Να βλεπεις τις φωνες, τον ηχο της λεξης... Ειναι η πραγματωση του νομου που εχει ορισει το "φωνη" και το "φαινομαι", καθοτι ανηκουν στην ιδια ριζα, να ειναι "αναλογα και ταυτοσημα".

Ομολογω πως ειμαι πολυ φτωχος απεναντι στον πλουτο με τον οποιο εκφραζεται στον Βασιλακο η ταυτοσημια που συλλεγει φωνη και εικονα, δηλαδη το εν παντα του λογου, δηλαδη το αυτο του νοειν και του ειναι. Ομως το λεω τιμη μου να βλεπω πως βρισκομαι στο πρωτο σκαλοπατι μιας σκαλας που μου την εδειξε ενας αλλος γιατι την ανεβηκε εως επανω.

Ακου να δεις... Υπαρχει ενα αποσπασμα του Ηρακλειτου που λεει:

ὅσων ὄψις ἀκοὴ μάθησις, ταῦτα ἐγὼ προτιμέω

Ενδεχομενως ο Ηρακλειτος δεν προτιμα αυτα που δινονται με τις αισθησεις της ορασης και της ακοης σε συγκριση με δεδομενα αλλων αισθησεων, αλλα εκεινα των οποιων οφις ακοη μαθησις: εκεινα που μαθαινονται οταν οψις ακοη ειναι ενα. Οταν ακουοντας βλεπει.

Τοτε κανεις ακουει οχι με τα αυτια του αλλα ολοκληρος. Τοτε κανεις βλεπει οχι με τα ματια του αλλα ολοκληρος. Ενα αποσπασμα του Ξενοφανη λεει:

οὖλος ὁρᾷ, οὖλος δὲ νοεῖ, οὖλος δέ τ' ἀκούει

ολος βλεπει κι ολος εννοει κι ολος ακουει

Αυτο συμβαινει οταν τα ειδωματα και τα νοηματα και τα ακουσματα, μας χτυπουν.

Μια γυναικα μου ειπε:

- Να σε χτυπησει το νοημα μιας λεξης ειναι κατι αλλο...

Η λεξη, οταν σε χτυπαει το νοημα της, δεν ειναι πια "γλωσσα". Ειναι οψις ακοη, ειναι το ιδιο το πραγμα στην πραγματικοτητα του. Μονο οταν βλεπουμε αυτα που λεμε κι ακουμε ειμαστε στα πραγματα, η συναντηση μας ειναι συνομιλια, η συνομιλια μας ειναι κοινη κατοικηση.

Τοτε η πραγματικοτητα γινεται τοπος διαμονης. Τοτε το "ειμαστε συνομιλια" θα πει "ειμαστε κατοικηση". Τοτε η ζωη ειναι (Hölderlin) "κατοικουσα ζωη".

Η θεραπευτικη συνομιλια ειναι δρομος προς αυτην την κατοικηση.

Γι' αυτο ως θεραπευτης προσεχω ο,τι ακουω να το βλεπω, και στα λογια μου, εκεινο που λεω, να το εχω δει.

Αυτο χανεται οταν ο συνομιλητης μου δεν περιγραφει αλλα σκεφτεται και οταν εγω δεν βλεπω αλλα προσπαθω να τον καταλαβω. Τοτε ο καθενας μας μενει κλεισμενος στο ατομο του, σ' αυτο που ο Ηρακλειτος ονομαζει

ιδία φρόνησις

4.3. Παραταξις

Επειδη, στα ορια οπωσδηποτε που μου δοθηκαν, ως θεραπευτης εχω στραμμενη την ακοη και το βλεμμα μου στο λογο, στο μεταξυ της εκαστοτε συναντησης, δεν ειμαι ποτε κλεισμενος στον εαυτο μου: δεν σκεφτομαι και δεν αισθανομαι. Κατανοηση, ενσυναισθηση και τα συναφη εχουν φυγει.

Ο συνομιλητης μου δεν υπαρχει σε τριτο προσωπο, ως "αυτος / αυτη". Εξαρχης και μεχρι τελους ειναι για μενα ενα επερωτησιμο, οπως εγω ειμαι γι' αυτον ενα "μιλητο εσυ" - ειτε μιλαμε ειτε σωπαινουμε. Εκει τον περιμενω, στον τοπο των δευτερων προσωπων των στραμμενων το ενα προς το αλλο. Κατα κει τον καθοδηγω με την τεχνη μου.

Τον προσκαλω να μαθει τροπον τινα μια ξενη γλωσσα. Αυτη η γλωσσα ειναι δομημενη κατα το λογο:

Η αρμονια (συναρμοση) της ειναι αφανης: Δεν συνδεει και δεν συσχετιζει. Δεν νοιαζεται για το "γιατι" και το "πως". Αφηνει τα πραγματα τα δεδομενα σ' εναν τοπο και χρονο, (Hölderlin),

ενοσο στεκουν

να εμφανιζονται οπως ειναι:

γειτονικα / και συναμα / μεταξυ τους αγνωρα.

Αυτην την καθαρη γειτνιαση, θα μπορουσαμε να την αποκαλεσουμε, αν δεν ακουσουμε τη λεξη μονο με τη στενη γραμματικη εννοια, "παραταξη".

Γνωριζω τεσσερις τροπους παραταξης: Περιγραφη, ταυτολογια, επαναληψη, ονομασια. Θα τους συζητησω εν συντομια.

4.3.1 Η περιγραφη, στην αυστηρη της μορφη, δεν απανταται καπου σε μια αναφορα οπου κανεις μεταδιδει αυτο που ειδαν τα ματια του και ακουσαν τ' αυτια του. Οσο πιστοτερος ειναι ο περιγραφικος λογος τοσο γινεται και ποιητικοτερος - εφοσον το ποιητικο δεν προσβλεπει στο ωραιο και στο συναισθηματικο. Ενα παραδειγμα:

Παντα μνημονευες τον Ομηρο και τη γενια του.

Σ' ενα τεραστιο δεντρο ο σκιουρος,

σπασμωδικη περισπωμενη, σκαρφαλωνε

ολοενα πιο ψηλα και τον εκοιταζες

γελωντας.

Ζωη μας ειναι παντα ο αποχωρισμος

κι η πιο δυσκολη παρουσια.

(Σεφερης, "Γραμμα στον Rex Warner")

Ομως σαν παραδειγμα παρατακτικης περιγραφης, τουλαχιστον ως προς την προθεση, μπορουμε να φερουμε στο νου μας οποιανδηποτε ομιλια απο μια θεραπευτικη ωρα την οποια η ψυχολογια εχοντας παντελη αγνοια της αφανους αρμονιας αποκαλει "ελευθερο συνειρμο". Το "ελευθερο" βρισκεται ακριβως στο οτι κανεις λεει αυτο που ερχεται στο νου του διχως να σκεφτεται, δηλαδη διχως να το καθιστα αντικειμενο κριτικης μιας "λογοκρισιας".

4.3.2 Σαν παραδειγμα για την ταυτολογια αναφερω τη φραση:

Η αγαπη ειναι αγαπη.

Την ανεφερα σε μια ομιλια πριν απο τεσσερα χρονια. Τον τοπο της τον εχει εκει οπου η αγαπη ειναι επι το εργον, δηλαδη εκει που δηλωνεται, δηλαδη στο "σ' αγαπω" - οταν λεγεται και εννοειται.

Το <<σ' αγαπω" δεν μιλα για την "εννοια" της αγαπης· δεν μιλα για "συναισθηματα αγαπης"· δεν αντικαθισταται απο αλλες λεξεις οπως τρυφεροτητα, φροντιδα, κατανοηση, ερωτισμος κτλ.· δεν παρασταινεται ως "σχεση"· δεν κατευθυνεται απο "μηχανισμους"· δεν αναγεται σε νευροχημικες διεργασιες. Η αγαπη ειναι αγαπη.

Δεν "Σ' αγαπω γιατι 'σαι ωραια", αλλα "γιατι σ' αγαπω".

4.3.3 Η επαναληψη.

Θα τη δουμε στον Βιντζεντζο Κορναρο, στην αρχη του "Ερωτοκριτου":

Του κυκλου τα γυρισματα π' ανεβοκατεβαινου, και του τροχου π'

ωρες ψηλα κι ωρες στα βαθη πηαινου,

και του καιρου τ' αλλαηματα π' αναπαημο δεν εχου, μα στο καλο

κι εις κακο περιπατου και τρεχου,

και των αρματω οι ταραχες, οχτριτες και τα βαρη, του ερωτα οι

μπορεσιες και τση φιλιας η χαρη [...].

Εδω η επαναληψη εχει το χαρακτηρα νομου της φυσης. Σ' αυτα τα "γυρισματα" οι ανθρωποι συνηθως αντιστεκονται, ειτε κυνηγωντας το καινουριο ειτε πληττοντας στη μονοτονια του ιδιου. Η επαναληψη δεν λογαριαζει τον ανθρωπο και τις προτιμησεις του. Ειναι απ-ανθρωπη.

Ομως ενας ανθρωπος μπορει καποιες φορες να ελευθερωθει απο τα δεσμα της ιδιοτελειας και ν' αρμοστει στον κυκλο ολοτελα, να γινει ενα με το φως της μερας κι ενα με το σκοταδι της νυχτας, να γινει ολος "ταραχη" κι ολος "ερωτας" κι ολος "φιλια". Τοτε, μεσα απο αυτο το ενα και μεσα απ' αυτην την ολοτητα θα πει, με τον Διονυσιο Σολωμο:

Τα σπλαχνα μου κι η θαλασσα ποτε δεν ησυχαζουν.

Και θα πει, με τον Γιωργο Σεφερη:

Ειτε βραδιαζει / ειτε φεγγει / μενει λευκο /το γιασεμι.

Θα πει, με τη γυναικα των θερινων διακοπων:

- Φετος τιποτα δεν τελειωσε, η δουλεια δεν σταματα, εσεις δεν χανεστε...

Η επαναληψη επ-ανα-λαμβανει τον εαυτο της αληθινα καθοσον παραμενει στο αυτο.

4.3.4 Η ονομασια

Η κοινη μας κατοικηση ευτυχει οταν ο λογος μας ομο-λογει το λογο, δηλαδη συμφωνα με τα προηγουμενα οταν ακουμε και βλεπουμε σε ενα χρονο, οταν παραιτουμαστε απο την ιδιαν φρονησιν, απο το κρατημα στον εαυτο μας.

Πραγματωνεται οταν ερχονται τα ονοματα. Ομως τι ειναι ενα ονομα, εαν αυτο πρωτα προσφερει μια τετοια κατοικηση;

Ας ξεκινησουμε με τη λεγομενη "μεταβιβαση". Η "μεταβιβαση" δεν ονομαζει τιποτα. Ειναι τιτλος μιας εξηγησης που κανει λογο για μεταβιβαση συναισθηματων κτλ. απο τους γονεις στον θεραπευτη. Δεν ειναι ονομα διοτι δεν ονομαζει ενα πραγμα. Το πραγμα ειναι ανυπαρκτο. Εχει εξαρχης υπεισελθει στην εξηγηση του. Ειναι μια σκια που υφισταται μεσα απο την εξηγηση και χαριν της εξηγησης. Ομως το ξεχναμε. Μιλαμε για τη "μεταβιβαση" οπως μιλαμε για το ποτηρι που εχω μπροστα μου η για την αγαπη που εχω για τη γυναικα μου η για την ενοχληση που μου προξενει ο γειτονας.

Δεν ειναι το ιδιο. Η "μεταβιβαση" δεν ειναι πραγμα. Ειναι λεξη, ομως οχι ονομα. Καθοτι συσχετιση και εξηγηση, ειναι ιδια φρονησις.

Ο ορος "αντισταση" παλι αποκαλει κατι που ο θεραπευτης αντιλαμβανεται ως μη συμμορφουμενο με την αποψη του για την θεραπεια και το πως πρεπει να προοδευει. Δεν ειναι ονομα διοτι δεν ονομαζει ενα πραγμα. Το πραγμα ειναι ανυπαρκτο, σκιωδες. Το κατασκευαζει η προσκρουση επανω στην πραγματικοτητα μιας στασης που δεν δεχεται πως τα πραγματα μπορει και να μην πη γαινουν οπως το φανταζεται. Η αντισταση, καθοτι οριζομενη αυτιστικα, ειναι ιδια φρονησις.

Εαν το δουμε πως οι λεξεις που αναφερθηκαν, "μεταβιβαση", "αντισταση", εαν το δουμε πως αυτες οι λεξεις και τοσες παμπολλες αλλες κανενα πραγμα δεν ονομαζουν "ανωνυμον" και μαζι κανενα πραγμα δεν εννοουν "ανοητον", εαν το δουμε πως ως δηθεν ονοματα μας υποσχονται κατι που κατευθειαν χανεται απ' το βλεμμα μας, δεν μας πιανει ενας ιλιγγος; Μια ναυτια; Οπου, καθως χανεται το πραγμα, χανομαστε κι εμεις οι ιδιοι;

Ανοητον ανωνυμον: το αυτο!

Και απο εδω δεν αναλαμπει το ονομα ως αυτο που χαριζει στα πραγματα την πραγματικοτητα τους και σ' εμας την κατοικηση μας (Heidegger) στη

γειτονια των πραγματων;

Ενα ποιημα του Stefan George κλεινει διατυπωνοντας το νομο:

Πραγμα κανενα να μην ειναι οπου λειπει η λεξη.

Συνομιλωντας μ' αυτον το στιχο εγραψε ο Paul Celan τους εξης:

Κανενα πραγμα, καμια λεξη / και των δυο τους το μοναδικο ονομα.

Εδω το "μοναδικο" ονομα αποκαλυπτεται ως το αυτο λεξης και πραγματος, ως το εν παντα του λογου που τα συλ-λεγει, ως το πε-φατισμενον του νοειν στο ειναι.

Ομως το ονομα δεν υπαρχει αφ' εαυτου. Ειναι πραξη, η πραξη της ονομασιας, η οποια δεν μας εχει δοθει ως κεκτημενο αλλα ως αποστολη και χρεος. Γραφει γι' αυτην ο ιστορικος της μουσικης Θρασυβουλος Γεωργιαδης:

Στην πραξη της ονομασιας το παν περισυλλεγεται ως το τωρα. Η πραξη της ονομασιας [...] ειναι η αντιληψη του Παντος ως διπολου (νοειν-ειναι) [...], η αιφνιδια, γεματη θαυμασμο αφυπνιση του αν θρωπου [...]. Εμφανιση του ανθρωπου και εμφανιση της πραξης ονομασιας ειναι ενα και το αυτο. Η πραξη ονομασιας [...] ειναι η πηγαια αναφορα, ομως οχι στα "πραγματα", στο φυσικο, αυτο που κανεις επεθυμησε, αισθανθηκε, επραξε, επαθε, αντιληφθηκε αλλα στο δεδομενο τους, πως αυτα ειναι εδω, στο συγκεκριμενο ειναι.

Κατοικουμε πανω στη γη. Η κατοικηση μας εχει χαρακτηρα συναντησης. Μια συναντηση ειναι αληθινη εκεινες τις ωρες που τα λογια και τα εργα, οπως λεμε, "γραφουν", δηλαδη ονομαζουν. Και το "γραφουν" ειναι η πραξη της ονομασιας.

Η ονομασια πραγματωνεται στη μορφη του εργου της μεγαλης τεχνης αλλα και ολων εκεινων των ασημων περιστατικων απο την (Καβαφης)

πρωτη ποιησι της ζωης μας

που κανεις ποτε δεν

εκομισεν εις την Τεχνην

Απο το ζητουμενο ονομα τρεφεται και προς αυτο τεινει η καθε συνομιλια, και η θεραπευτικη, προπαντων αυτη, ειτε το ξερει ειτε οχι:

- Να μπορω την πορτα εκει να τη λεω πορτα! μου ειπε ενας.

Η θεραπευτικη συνομιλια γινεται αληθινη καθε φορα που απο ληγει σε μια πραξη ονομασιας και τα λογια "γραφουν". Προς αυτην την αποληξη ζητησε να κατευθυνθει, π.χ., μια συνομιλια οταν καποιος μου ειπε πως κουραστηκε να γυρναει γυρω απο το ιδιο κι εγω απαντησα:

- Ισως δεν εχετε ακομα τη σωστη λεξη γι' αυτο που σας αφορα.

Ενα ακομη παραδειγμα για την εισαγωγη στο δρομο της πραξης ονομασιας. Ρωτω καποιον:

Κανει καμια διαφορα το οτι ερχεστε; Αλλαζει κατι; Αυτος:

- Το ψεμα δεν ειναι ευκολο - το λαθος ειναι περισσοτερο λαθος.

Θυμηθηκα ενα στιχο του οψιμου Hölderlin που μου ειναι ιδιαιτερα αγαπητος:

Και υψηλοτερες δειχνονται οι διαφορες.

Θα παρατηρησατε οτι δεν εμεινα στο χωρο του "θεραπευτικου". Ο θεραπευτης, παρα την τεχνικη του, δεν θα μπορεσει ποτε να βγει απ' τον ισκιο του. Κι ο ισκιος του συγκροτειται απο τα σηματα του βιου και της πολιτειας του. Στο βαθμο που εκπροσωπει τον ισκιο του, θα ειναι και τα λογια κι οι σιωπες του θεραπευτικα δραστικα.

Ο,τι ειπωθηκε σε αδρες γραμμες για το παρατακτικο, εχει νοημα και επιρροη μονο οταν ασκηθει και με το χρονο αφομοιωθει, ωστε ο θεραπευτης, στη δουλεια και στη σχολη, στον ξυπνο και στον υπνο του μενει πλεον σημαδεμενος απ' αυτο.

4.4 Η ερμηνεια ως ακουσμα και ομο-λογια του λογου

Η θεραπευτικη συνομιλια ειναι μια περιπετειωδης πορεια. Θα την αναζητησει και θα την ακολουθησει οχι αυτος που πιεζεται απο τα προβληματα, οχι αυτος που εκπληρωνει τις προϋποθεσεις που θετει η σχετικη βιβλιογραφια, αλλα, για να το πω απλα, αυτος που το λεει η καρδια του.

Ομως, για να ξεκινησει καν την πορεια του, χρειαζεται εναν συνοδοιπορο, με μια λεξη του Παρμενιδη, εναν "προφρονα". Η λεξη μεταφραζεται συνηθως ως "προθυμος" και θα μπορουσαμε να τη δεχτουμε εαν την ακουγαμε οχι σαν το ονομα μιας συναισθηματικης καταστασης αλλα σαν το ονομα εκεινου που μπορει να ειναι "προθυμος", με την τρεχουσα εννοια, μονο και μονο επειδη οι φρενες και το θυμικο του βρισκονται προ-, εχουν προπορευτει και ειναι σε θεση ν' αναγνωριζουν τα σηματα και να κατευθυνουν. Κατα που;

4.4.1 Τραγωδια

Στο καθε προσωπο ειναι γραμμενη η τραγωδια του. Οταν μιλω για "τραγωδια" δεν εννοω διολου τις συμφορες που μπορει να μας βρισκουν. Απ' αυτες κραταμε μιαν αποσταση που μας επιτρεπει να αγανακτουμε και να λυπομαστε, να πολεμαμε και να εγκαταλειπουμε. Δεν ειμαστε οι συμφορες μας.

Στο ονομα της τραγωδιας ακουω τον αποηχο του αρχαιου δραματος. Εννοω την υβριν που εχει γιγαντωθει, που στη δινη της εχουν χαθει τα παντα, που κι ο ιδιος ο ανθρωπος που τον αφορα εχει χαθει σ' αυτον το χαμο. Εννοω την αλλη οψη της γιορτης, το μαυρο φως της αναδυσης του το αυτο.

Στο καθε προσωπο ειναι γραμμενη η τραγωδια του. Ειναι η ιδια η τραγωδια που καιροφυλακτει στις γραμμες του προσωπου, - θυμηθειτε το "δια παντος παντα περωντα". Καιροφυλακτει τη στιγμη να ξεσπασει διχως φραγμους. Οι "αμυντικοι μηχανισμοι" δεν ειναι παρα αναχωματα στην απειλη της επελασης του προπεμπομενου ισκιου της. Βεβαια καπως, καποτε (Καβαφης)

ο Εφιαλτης θα διαβει στο τελος, / κ' οι Μηδοι επι τελους θα διαβουνε.

Το "προβλεπουν" εκεινοι που

στη ζωη των / ωρισαν και φυλαγουν Θερμοπυλες.

Θερμοπυλες: τα πρωτα στενα. Οι δικες μας, οι σχεδον παντα (Καβαφης και παλι)

σαστισμενες κι αντιφατικες / ψυχες

δεν το γνωριζουν και δεν θελουν να το γνωριζουν.

Η θεραπευτικη συνομιλια σπανια θα φτασει μεχρις εκει. Οι δρομοι μας, τοσο των θεραπευτων οσο και των συνομιλητων μας, ειναι περιορισμενοι και μενουνε στα μισα. Και οσο πιο πισω μενουν απ' τα στενα, τοσο πιο ξεψυχισμενο ειναι και το ανοιγμα. Ομως η αναλυση προς τα εκει τεινει, αυτο ειναι στο ελληνικο φως το αποφασιστικο της σημειο και το απολυτο οριο.

Στο καθε προσωπο ειναι γραμμενη η τραγωδια του. O θεραπευτης χρειαζεται να διακρινει αυτα τα σημαδια που σημαινουν το δρομο του συνομιλητη του προς τα "ολοδικα του στενα". Και να στραφει κατα κει απαρεγκλιτα. Απαρεγκλιτα και τυφλα. Το βλεμμα του θεραπευτη δεν φτανει μακρυτερα απ' αυτο που υπαρχει στον αερα και που ζηταει να ερθει σε γλωσσα, να ησυχασει στο ονο μα του. Συναμα (Hölderlin)

μ' ενα ματι περισσιο

βρισκεται εκει, στα στενα.

O θεραπευτης χρειαζεται μονο να διακρινει το δρομο και να κρατα την πορεια. Τουτο συμβαινει οταν ακουει τον λογο: Οταν ακουει τα λεγομενα του συνομιλητη του ευκρινεστερα απ' οσο τα ακουει ο ιδιος και τον ενθαρρυνει να υπεισελθει σ' αυτα περισσοτερο. Να τα αναλαβει. Να τα εκπροσωπησει. Να τα ονομασει. Να γινει τα λεγομενα του ο ιδιος. Το απλο καθημερινο παραδειγμα της ντροπαλης κι ατονης φωνης που κρυβει και φανερωνει τις μορφες του μικρου κοριτσιου, της απαγορευτικης μητερας, της δικης μου το δειχνει νομιζω καθαρα.

Να γινει τα λεγομενα του ο ιδιος θα πει: να κατοικησει το εν του λογου, το αυτο της αληθειας. Προς τουτο ο θεραπευτης οφειλει να μιλα οπως γραφει ο Ηρακλειτος για το μιλημα της Σιβυλλας:

ἀγέλαστα καὶ ἀκαλλώπιστα καὶ ἀμύριστα

διχως ψευτικα χαμογελα, διχως καλλωπισμους, χωρις πασαλειμματα.

Ο θεραπευτης ακουει και φερνει σε λογο τα λεγομενα του συνομιλητη του, του επιστρεφει τροπον τινα τα λογια του, αυτην τη φορα γραμμενα με καθαρα εντονα γραμματα: του φερνει τα λογια του ως εικονες εμπρος στα ματια του, και τα βλεπει. Αυτο το μπορει διοτι τα ακουει, τα λογια που θα μπορουσαν να ακουστουν και τελειως κοινοτυπα ως ομολογια του λογου.

Γραφει καπου ο Heidegger πως η καθημερινη μας γλωσσα ειναι ενα

φθαρμενο ποιημα

O θεραπευτης, και στην πιο επιπολαιη κουβεντα, αφουγκραζεται το εν παντα, το αυτο της αληθειας. Στα αθωα ιχνη διακρινει την επερχομενη τραγωδια.

O Σολωμος περιγραφει την πορεια με δυο κουβεντες:

Σε βυθο πεφτει απο βυθο ως που δεν ηταν αλλος

Ομως η πτωση δεν ειναι τρομακτικη διοτι μαζι μεταβαλλεται κι αυτος που πεφτει, καθοτι αρμοσμενος στο αυτο. Γι' αυτο και ο επομενος στιχος λεει:

Εκειθ' εβγηκε ανικητος

4.4.2 Νομος

Και ειναι πλεον καιρος να υπεισελθουμε περισσοτερο στην εδω εννοουμενη ερμηνεια.

Η γυναικα μιλα για τη δυνατοτητα της να κανει παιδια, μιλα συνεσταλμενα και αμετοχα και ατονα. Γιατι; Διοτι, αυτη θα ηταν μια πιθανη απαντηση, θελει να κανει παιδια μ' εμενα, η "λογοκρισια" της δεν της επιτρεπει μια τετοια επιθυμια κτλ. Μπορει οντως να ειναι ετσι. Μπορει.

Το θεμα, παντα στο ελληνικο φως, δεν ειναι αυτο τελικα. Η παραπανω ερμηνεια αποκαλυπτει ενδεχομενως μια προσυνειδητη η ασυνειδητη επιθυμια της και ικανοποιει το "γιατι". Ομως καμια στιγμη δεν στεκεται ν' αναρωτηθει για εκεινο το "γιατι;" απο το οποιο αυτονοητα αφορμηθηκε.

Με την απαραιτητη συντομια ας σημειωθει οτι το "γιατι;" θελει μια απαντηση που εντασσει το επερωτουμενο στους νομους της επιστημης του. Ενας τετοιος νομος ειναι και η προταση, τη διατυπωνω σχηματικα, "Τα παντα προερχονται απο...και αναγονται σε ασυνειδητες επιθυμιες". Τοτε στην περιπτωση που συζητουμε εδω το "γιατι;" θα μπορουσε να παραφραστει ως εξης: "Ποια ασυνειδητη επιθυμια εγειρεται και απο ποιους μηχανισμους λογοκρισιας περναει για να παρει τη μορφη των λογων της που ειπωθηκαν".

O νομος της ασυνειδητης επιθυμιας, αξιωνοντας να ισχυει καθολικα, πρεπει να παρασταινει τα παντα ως υποκειμενα στην αξιωση του. Τετοιοι νομοι επιβαλλονται καθοσον καθηλωνουν τα πραγματα στην προκρουστεια κλινη του γλωσσοπαιγνιου τους. Στο παραδειγμα μας τα λογια της γυναικας ακουγονται κι ερμηνευονται στην οπτικη ασυνειδητων επιθυμιων και μηχανισμων λογοκρισιας.

Το τονιζω διοτι η φραση του Παρμενιδη Το γαρ αυτο νοειν εστιν τε και ειναι εχει τον χαρακτηρα εκεινου το οποιο και οι αρχαιοι αποκαλουσαν νόμος. Μονο που τωρα προκειται για κατι ολοτελα διαφορετικο.

O νομος των αρχαιων σε εναν μακρινο παραλληλισμο ειναι σαν μια παρτιτουρα: Αποζητα την πραξη της εκτελεσης, καθως τοτε μονο γινεται υπαρκτος, διχως ποτε και να εξαντλειται σε μια εκτελεση. Ομως σε αντιθεση με την παρτιτουρα, για τους νομους λεει η Αντιγονη:

οὐδεὶς οἶδεν ἐξ ὅτου ᾽φάνη

κανεις δεν γνωριζει απο που εμφανιστηκαν

Τους υπαγορευει ενα απροσωπο "χρη", ενα χρεος που μας εχει ορισει ως τους χρεωμενους την εκτελεση τους.

Το αυτο ειναι χρεος το οποιο δεν εχουμε, αλλα το οποιο ειμαστε. Κι επειδη το χρεος που ειμαστε μπορουμε να το ικανοποιουμε, η να το αμελουμε, γι' αυτο, στο ελληνικο φως, ο νομος μας εχει θεσει υπο κρισιν, κατα ποσον τον αναγνωριζουμε και κατα ποσον τον αγνοουμε στις πορειες μας στο σταυροδρομι αληθειας και υβρεως.

Κρῖναι

λεει στον Παρμενιδη η θεα σ' ενα αποφασιστικο σημειο του λογου της.

Το "γιατι;" ενδιαφερεται μονο να επιβεβαιωνει παλι και παλι την ισχυ του νομου που υπηρετει, προσαρμοζοντας το καθε τι στα μετρα του.

Στο ελληνικο φως οι νομοι δεν νοιαζονται να προσαρμοζουν στα μετρα τους αλλα "αγελαστα και ακαλλωπιστα και αμυριστα" αντιτεινουν τα αλλα μετρα, τα οποια υπερβαινει η υβρις, στα οποια νωριτερα η αργοτερα ο πλανημενος νους θα προσκρουσει.

Η ψυχαναλυση και η ψυχοθεραπεια στο ελληνικο φως αυτα τα μετρα προσεχει. Προσεχει τη Δικην που επαγρυπνει, τις Ερινυες επανω που φερνουν κυκλους. Προσεχει την προπεμπομενη σκια της τραγωδιας που ερχεται. Προσεχει και ονομαζει.

Εδω ο θεραπευτης δεν ειναι ουτε δικαστης ουτε δασκαλος ουτε συμβουλος. Δεν ειναι καν θεραπευτης αλλα ως προς την κατευθυνση, κι εδω επιτρεψτε μου μια σχεδον υβριστικη συγκριση, μαντης: Προ-βλεπει προσεχοντας και ονομαζοντας τους νομους και τις υπερβασεις τους.

Στο ονομα τους γινονται οι σκληρες και φιλιες συγκρουσεις μ' αυτους που δεν θελουν ν' ακουσουν, εως οτου καταρρευσουν απο την ιδιαν τους φρονησιν.

Στην "Πολι" του Καβαφη ενας αντρας για τον οποιο η πολη του ειναι κατι σαν ταφος λεει:

θα παγω σ' αλλη γη, θα παγω σ' αλλη θαλασσα

O ποιητης του απαντα:

Η πολις θα σε ακολουθει.

O ποιητης δεν κανει καποια υποδειξη. Απλα προβλεπει. O αντρας θα δοκιμασει οντως να δραπετευσει απο την πολη του κι απο τη μιζερη ζωη του. Καπως καποτε θ' ανακαλυψει οτι η πολη τον ακολουθησε.

Και απο μια θεραπευτικη ωρα:

Εγω: Θελετε να τον κρατησετε [τον γιο σας] μεσα στο κουκουλι.

Αυτη: Ναι! Κακο ειναι;

Εγω: Δεν ειναι κακο. Ειναι αδυνατο.

Η γυναικα θα προσπαθησει μ' ολη της τη δυναμη να κρατησει τον γιο της στο κουκουλι. O θεραπευτης πρεπει να την αφησει απροσκοπτα να το προσπαθησει - θα το κανει ουτως η αλλως. Ομως την ωρα της καταρρευσης, ακριβως στον τοπο με τα συντριμμια, θα ειναι εκει, θα ειναι, οπως σ' ενα παραμυθι των Γκριμ ειπε ο σκαντζοχοιρος στον λαγο,

ηδη εκει

σ' εκεινον τον καθαρτηριο τοπο στον οποιο μπορει να συμβει μια τροπη.

Ετσι ο θεραπευτης με την τεχνη του το παει στα ακρα, στο ελληνικο φως, εκει που η υβρις συναντα το αδελφο της νοημα, την αληθειη, εκει που οι ανθρωποι (Σολωμος)

αναγκαζονται να ξεσκεπασουν εις τα βαθη της την αγιοσυνη της ψυχης τους.