Απο το Ανοιγοντας τον εαυτο στον κοσμο (1971)

[σ. 57] Ενα ερωτημα που ανακυπτει εδω ειναι κατα ποσον συμμετεχει η γνωση οταν το θεμα ειναι η συνειδηση. Πιστευω πως στην Ανατολη ηταν ο Wang Yang-ming που εδωσε μεγαλη εμφαση στον ορο "συνειδηση". Φαινεται πως υπολογιζε στην συνειδηση μενοντας σε στενη επαφη με τον Βουδισμο Ζεν, και εκανε επανειλημμενη χρηση ορων οπως "συνειδηση", καθως και "καλη γνωση" και "καλη ικανοτητα". Πιστευω οτι εδω συμμετεχει το θεμα της γνωσης. Δεν ειναι επιστημονικη γνωση. Μαλλον ειναι γνωση που ειναι προσιτη μονο στον εαυτο καποιου. Αυτο ειναι ακριβως ο,τι ο Βουδισμος Ζεν περιγραφει με τον ορο reidanjichi, που σημαινει οτι δεν μπορουμε να γνωριζουμε αν το νερο ειναι κρυο η ζεστο, παρα μονο αν το γευτουμε με την γλωσσα μας. Οσες φορες κι αν ακουσουμε αλλους ανθρωπους να μιλανε, απ' αυτο και μονο δεν μπορουμε να γνωριζουμε το πως ειναι, το νερο να ειναι κρυο η ζεστο. Μονο οταν εχουμε την αμεση εμπειρια του να πιουμε το νερο οι ιδιοι, καταληγουμε να το γνωριζουμε. Κατα την γνωμη μου στο πισω μερος της συνειδησης βρισκεται αυτη η "γνωση που αποκταται μονο απο εμενα τον ιδιο". Αυτο που ειναι προσιτο και κατανοητο μονο απο εμενα τον ιδιο, συνιστα την πιο βασικη επιγνωση του εαυτου μου. Για να μιλησω γενικοτερα, εχει να κανει με "φωτιση". Στον βουδισμο Ζεν αυτη η λεξη χρησιμοποιειται συχνα. Για να την χρησιμοποιησω με εναν γενικοτερο τροπο, πιστευω οτι ειναι σωστο να πουμε οτι συνισταται σε γνωση η οποια μπορει να χαρακτηριστει ως "γνωση που αποκταται μονο απο εμενα τον ιδιο."

Για παραδειγμα μπορουμε να αποκτησουμε διαφορα ειδη γνωσης διαβαζοντας βιβλια, η ακουγοντας αλλους ανθρωπους. Υπαρχουν πολλα πραγματα για τα οποια αποκτουμε γνωση πληροφορουμενοι απο τους γονεις μας η τους δασκαλους μας. Οι περισσοτερες γνωσεις σχετικα με τις επιστημες, την φιλοσοφια, η ακομη και τα θρησκευτικα δογματα αποκταται μ' αυτους τους τροπους. Ομως μεταξυ των ειδων της γνωσης που αποκτωνται μ' αυτους τους τροπους, ποτε-ποτε υπαρχει κατι το οποιο γνωριζουμε εντελως ξαφνικα. Τοτε ανακαλυπτουμε οτι αυτο ακριβως μας ειχαν διδαξει οι δασκαλοι, η οι γονεις μας. Το ιδιο μπορει να ειπωθει οχι μονο γι' αυτα τα οικεια πραγματα, αλλα σ' ενα ανωτερο επιπεδο και για φιλοσοφικες και θρησκευτικες αληθειες. Σχετικα με τις τελευταιες αληθειες, ειναι πολλες περιπτωσεις οπου ξαφνικα γινομαστε πραγματικα πεπεισμενοι γι' αυτες, ακομα κι αν προηγουμενως παρισταναμε οτι ειχαμε καταλαβει το περιγραμμα τους διαβαζοντας βιβλια. Αυτο σημαινει οτι καταληξαμε να τις γνωριζουμε μεσα απο το σωμα μας, αντι με το κεφαλι μας – δηλαδη γινομενοι ανθρωπινα οντα ως συνολο. Μονο οταν αποκτουμε γνωσεις μ' αυτον τον τροπο καταληγουμε να τις οικειοποιουμαστε αληθινα, δηλαδη να τις ενσωματωνουμε στο σωμα μας – η μαλλον, θα ελεγα, αν ο ορος "σωμα" οδηγει σε παρεξηγησεις, στο ολον μας, που περιλαμβανει σωμα και νου. Η φραση "ενσωματωνω κατι στο σωμα μου" σημαινει πρωτιστως οτι αυτο ζωογονειται με τετοιον τροπο που να πραγματωνεται στον τροπο της ζωης μου. Οταν παιρνουμε γνωσεις μ' αυτον τον τροπο, κατι καπως εμφανιζεται στην καθημερινη μας ζωη. Ετσι σκεφτομαι πως ειναι δυνατο να εμφανιστει κατι απο μονο του χωρις την παρεμβαση της συνειδητης μας προθεσης. Ειμαι πεπεισμενος οτι η γνωση που αποκταται απο ενσωματωση ειναι διαφορετικης μορφης απο την κοινη γνωση που μαθευτηκε απο βιβλια η με αλλους τροπους και κατανοειται μονο απο το κεφαλι μας. Το πρωτο ειδος της γνωσης φαινεται να εχει το χαρακτηριστικο "γνωσης που αποκταται απο εμενα τον ιδιο."

Η γνωση, καθοσον μπορει να κατανοηθει μονο απο το κεφαλι μας, ειναι διαθεσιμη να διδαχθει σε αλλους σε οποια εκταση θελετε. Ομως ακομα και σ' αυτην την περιπτωση, αν πισω της κρυβεται κατι ζωντανο, δεν ειναι πιθανο να ειναι διδαξιμο. Δεν εχουμε αλλη επιλογη απο το να το αναγνωρισουμε μεσα απο σωματικη εμπειρια. Στην Ιαπωνια θεωρηθηκε πως ενας τετοιος τροπος εχει μεγαλη σημασια. Για παραδειγμα αν γινετε τσιρακι ενος ζωγραφου, αυτος ο ζωγραφος δεν θα σας μαθει να χρησιμοποιειτε ενα πινελο, παρα το οτι ειναι ικανος να σας το διδαξει, αν θελει να το κανει. Υπαρχουν πολλα αρχαια σχολεια εντατικης μαθησης, στα οποια οι μαθητες ηταν υποχρεωμενοι να καθαριζουν δωματια, τους εδιναν να κανουν μια αλλη, περιεργη, η συνηθισμενη δουλεια. Σκεφτομαι πως αυτο οφειλονταν στην ιδεα του δασκαλου οτι το να μην διδασκεις τους μαθητες μαλλον τους ωφελουσε. Τουτο διοτι η γνωση που αφομοιωνονταν απο τους μαθητες, βλεποντας με τα δικα τους τα ματια, κρινονταν ως ενα ανωτερο ειδος γνωσης. Αλλωστε η θρησκευτικη γνωση θα βρεθει σ' αυτην την κατευθυνση. Αναδυεται οταν γινεται ενα βημα περα απο το επιπεδο της γνωσης του ολου ανθρωπου, και τοτε ερχομαστε σε επαφη με κατι το θρησκευτικο, αιωνιο και αναλλοιωτο που καλειται θεος, βουδας, η νταρμα. Ειμαι βεβαιος οτι υπαρχει μια γνωση που εμφανιζεται ως θρησκευτικη γνωση. Στον βουδισμο καλειται φωτιση.

Ειμαι πεπεισμενος οτι, σε τελικη αναλυση, γνωση αυτου του ειδους ενεχεται στην πιστη, στην βεβαιοτητα, η στην συνειδηση. Η ιδιοποιηση της δεν ειναι αλλο απο αυτο-πραγματωση. Μας ειναι προσιτη μονο οταν γνωριζουμε τον εαυτο μας. Εχει το χαρακτηριστικο οτι ξεκινα να λειτουργει μεσα μας σαν κατι το ζωντανο, και σαν κατι που εχουμε αληθινα ιδιοποιηθει.

Απο το Η βεβαιωση για τον εαυτο (1974)

Η θρησκεια συνδεεται εγγενως με την ιδιωτικοτητα ενος ανθρωπινου οντος

[...]

Καθως αυτο που ειναι δημοσιο και κοινωνικο παρουσιαζεται σε κοινωνικες σχεσεις, εκει οπου εξελισσεται η ζωη της κοινοτητας, εχει το χαρακτηριστικο οτι ειναι "κοινο". Ο ορος "κοινο" υποδηλωνει οτι ο εαυτος και οι αλλοι εχουν κατι κοινο, στην βαση του οποιου εδραιωνεται η κοινωνια. Αυτος ειναι ο λογος που μια κοινωνια συχνα καλειται "κοινοτητα". Εχει την ποιοτητα του ōyake (τα κοινα). Για την διακριση απο μια τετοια κοινωνια χρησιμοποιειται ο ορος watakushi (ιδιωτικοτητα). Καθως συχνα γινεται αναφορα στο kōshikondō (να συμμειγνυνται δημοσια και ιδιωτικα θεματα), οι οροι αυτοι συχνα χρησιμοποιουνται ως αντιθετικες εννοιες, ομως συναμα ως ενωμενες.

Το ιδιωτικο συνισταται σε ο,τι ανηκει στο ιδιο το ατομο και ειναι ασυμβατο μ' εκεινο των αλλων. Μας μιλα για εναν τροπο του να ειμαστε ανθρωπινα οντα οπου μενουμε μονοι με τον εαυτο μας. Δεν μπορουμε να διανοηθουμε ανθρωπινα οντα εξω απο αυτην την ιδιωτικη πλευρα στην οποια εχουμε τον δικο μας ατομικο τροπο που ειμαστε ασυμβατοι με τους αλλους. Στο βαθος αυτης της ιδιωτικης πλευρας που καλειται "δικο μου" παραμενει κατι ακεραιο, ως προς το οποιο το "εγω" διαφερει απο καθε αλλον. Περιττο να ειπωθει οτι αυτη η πτυχη παρουσιαζεται σε διαφορους τομεις και παιζει πολυ σημαντικους ρολους με ποικιλλες μορφες.

Ο Βουδισμος Ζεν δινει μεγαλη σημασια σ' αυτην την πτυχη. Μεταξυ μιας ποικιλιας ιστοριων που αφορουν ονειρα που ειπωθηκαν καποτε, θα διαλεξω την ακολουθη. Σε αρχαιους χρονους ενας μοναχος πηρε την παραγγελια απο τον δασσκαλο του να παει για ενα θελημα. Χρειαστηκε πολλες μερες να φτασει σ' εναν αλλον μοναχο που ζουσε μακρια απο τον ναο. Ο πρωτος μοναχος ηταν ενας σοβαρος ανθρωπος, και προτου φυγει ειχε παραπονεθει για την εντολη του δασκαλου του λεγοντας πως ηταν μια απωλεια να το κανει, γιατι ηθελε να αφιερωσει μεγαλο μερος του χρονου του σε περισσοτερη μελετη και καθιστικο διαλογισμο. Ενας μεγαλυτερος μοναχος, ακουγοντας το παραπονο του, ειπε οτι θα πηγαινε μαζι του, και ξεκινησαν μαζι. Καθοδον αυτος ο μεγαλυτερος μαθητης, του ειπε, "Θα ηθελα να κανω πολλα πραγματα για σενα. μα υπαρχουν πραγματα που δεν μπορω να κανω εκ μερους σου." Λεγοντας αυτο ειχε στον νου του πραγματα οπως η ουρηση, η αφοδευση και ο υπνος. Αναφορικα μ' αυτα, συνεχιζει η ιστορια, ειπε στον νεοτερο μαθητη του, "Οπωσδηποτε εχεις να τα κανεις εσυ."

Αυτη η ιδιωτικη πτυχη εχει μεγαλη σημασια. Πραγματα που με καμια δυναμη δεν μπορουμε να ζητησουμε απο αλλους να τα κανουν για μας, δεν ανηκουν στον δημοσιο χωρο. Στην καθημερινη μας ζωη υπαρχουν πολλα τετοια πραγματα. Στην πραγματικοτητα υποκρυπτονται στον φοντο σχεδον ολων των πτυχων της ζωης. Το ηθικο διδαγμα της παραπανω ιστοριας ειναι οτι τελικα, αδιαφορο ποσες φορες θα κανεις ενα ταξιδι, η ποσο πολυ περιπλανιεσαι εξω απο τον ναο, η μαθητεια του Ζεν Βουδισμου δεν μπορει να εξαντληθει απο το τι κανουμε μονον μεσα στον ναο, και πραγματα οπως ο υπνος και η τουαλετα υπαρχουν ολα τους στο ιδιο πεδιο της μαθητειας. Ο λογος γιατι αυτα τα πραγματα εχουν νοημα στο πεδιο της μαθητειας, ειναι οτι ειναι δραστηριοτητες στις οποιες ο καθε ενας μας δεν μπορει να αντικατασταθει απο αλλους, και δια των οποιων ειμαστε σε θεση να επανελθουμε γνησια στον εαυτο μας. Αυτο που εδω ειναι το προκειμενο, εχει κατι να κανει με φωτιση, καθως εδω το θεμα ειναι ο Ζεν Βουδισμος. Ειμαι βεβαιος οτι η φωτιση επιτυγχανεται μονον στην βαση της επανοδου στον εαυτο μας. Οσο πολυ κι αν απαγγελετε τα sūtras, ολες σας οι προσπαθειες ειναι αχρηστες αν δεν ασχοληθειτε με τον τοπο που καλειται "δικος σας", ως προς τον οποιο δεν μπορειτε να αντικατασταθειτε απο αλλους. Ο μοναχος, οταν ακουσε τον μεγαλυτερο μαθητη να τα λεει αυτα, αποφασισε να παει για το θελημα μονος του.

Η τριπτυχη σχεση οπου ενα πραγμα ειναι σε σχεση με τον εαυτο του, ο εαυτος σχετιζεται με τον εαυτο του, και ο εαυτος και οι αλλοι σχετιζονται μεταξυ τους

Μ' αυτον τον τροπο ο καθενας κατεχει κατι που δεν επιδεχεται αντικατασταση του απο αλλους. Σε συγκριση με την σχεση μεταξυ του εαυτου και των αλλων, μπορει να ειπωθει οτι συνισταται στον τροπο με τον οποιο ο εαυτος σχετιζεται με τον εαυτο. Αυτα τα δυο ειδη σχεσεων συνδυαζονται για να γεννησουν γενικα αποδεκτες κοινωνικες ιδεες και την δημοσια πλευρα μιας κοινωνιας, στην οποια υπαρχουν διαφορα συστηματα οπως νομοι, πολιτικη, κοινωνικοι οργανισμοι κ.ο.κ. Αυτη ειναι μια κατασταση που απαιτειται αναποφευκτα ωστε να υπαρχει μια κοινωνια. Ασχετα με το κατα ποσον μια κοινωνια υφισταται μεταρρυθμισεις, δεν ειναι νοητη χωρις την οργανωση της, η χωρις τα κοινωνικα της συστηματα. Εκτος απο τον αναρχισμο, που δεν εχει κοινωνικες οργανωσεις, παρουσιαζονται το power politics, οπως και η σχεση μεταξυ ανωτερων και κατωτερων, εξουσιαστων και εξουσιαζομενων. Χωρις αυτα οντως δεν μπορει να εγκαθιδρυθει μια κοινωνικη δομη και ενα κοινωνικο συστημα.

Οπως και να 'χει, στην ριζα των κοινωνικων και ανθρωπινων σχεσεων ελλοχευει το γεγονος οτι καθε προσωπο ειναι το δικο του ατομο, και οτι η σχεση που φερει προς τον εαυτο του στον χωρο περαν της οπτικης που καλειται "κοινα", ειναι ενας χωρος οπου κανενας δεν μπορει να αντικατασταθει απο εναν αλλον. Αυτη η θεση απο μονη της καθιστα τον καθενα ικανο να ειναι ο εαυτος του, και συναμα καθιστα ικανο να εγκαθιδρυονται γνησιες ανθρωπινες σχεσεις.

Μ' αυτην την εννοια ο,τι αποκαλειται μια κοινωνικη σχεση συνοδευεται απο μια πλευρα που υπερβαινει το λεγομενο κοινωνικο. Αυτη η πλευρα ειναι που στηριζει τις κοινωνικες σχεσεις, και απο την οποια κανεις επιστρεφει πισω στην βασικη του ατομικοτητα, και οπου ο καθενας σχετιζεται με τον εαυτο του ως το δικο του ατομο. Αυτο ακριβως ειναι που συστηνεται με την σχεση μεταξυ ενος ανθρωπινου οντος και ενος αλλου. Στην τελικη υπαρχει η σχεση που ειναι αληθινα "δικη μου", οπως ειπα προηγουμενως, και μεσω αυτης ειναι που καθιστανται δυνατες οι κοινωνικες σχεσεις – δηλαδη αντικειμενικα θεματα οπως θεσμοι και οργανωσεις. Πιστευω οτι ειναι αρμοζον να περιγραψω την σχεση του εαυτου με τον εαυτο του, που ειναι χαρακτηριστικη για την νοηση του Kierkegaard, σε ορους "υποκειμενικοτητας". Αυτο που απαιτειται απο καθε προσωπο ειναι να καταστησει την δικη του υποκειμενικοτητα ευκρινη στον εαυτο του. Αντικειμενικα κοινωνικα συστηματα στηριζονται μονο με την εκπροσωπηση απο τον καθενα της δικης του υποκειμενικοτητας. Πιστευω οτι μια τετοια ιδεα εδω ειναι αληθινη.

Με το παραδειγμα του ξυλουργου που χρησιμοποιηθηκε χθες, εγινε καθαρο οτι ακομα και κατι που κοινωνικα δεν ειναι προβλημα, μπορει σε καποιον να αφησει την αισθηση, στην δικη του συνειδηση του εαυτου του, οτι τα πραγματα ειναι ακομα ατελη. Λογω αυτου κανεις ειναι υποχρεωμενος να τα συνεχισει, και κανοντας ετσι, επιστρεφει πισω στον εαυτο του, και αναλωνεται κανοντας το. Μονον τοτε ο ξυλουργος θα νοιωθει ενταξει με τον εαυτο του και θα ηρεμησει. Διαφορετικα θα ζει σε μια συνεχη αισθηση αγχους. Με την αναγνωριση οτι καποια ατελη πραγματα τελικα ολοκληρωθηκαν, η σχεση μεταξυ του εαυτου και των αλλων γινεται πλεον ικανη να ειναι μια γνησια σχεση.

Συγχρονως αυτο που παραχθηκε ετσι, καταληγει να ειναι το ιδιο το σπιτι. Τα τρια πραγματα σ' αυτην την σχεση – οπου ενα πραγμα σχετιζεται με τον εαυτο του, και οπου ο εαυτος σχετιζεται με τον εαυτο του και τελικα ο εαυτος και οι αλλοι σχετιζονται μεταξυ τους ως ανθρωπινα οντα – εγκαθιδρυονται συγχρονως ως ενα. Και εδω αναδυεται η αυθεντικη ειλικρινεια οπου ενα πραγμα επιστρεφει πισω στον τοπο που θα επρεπε να ειναι, και οπου ο εαυτος πραγματωνει τον εαυτο του και ετσι επιστρεφει και εγκαθισταται στον τοπο που θα επρεπε να ειναι. Συγχρονως, κρινοντας απο την οπτικη της δραστηριοτητας, μπορουμε να πουμε οτι ενα πραγμα παραγεται και πραγματωνεται ακριβως ως πραγμα, και ο εαυτος επισης καταληγει να πραγματωνεται με εναν αυθεντικο τροπο. Μονον τοτε η σχεση μεταξυ του εαυτου και των αλλων υλοποιειται στην αυθεντικη της μορφη.