Σχολια επανω σε ενα ιστορικο

Παραθετω αποσπασμα απο ενα ιστορικο το οποιο ο ψυχαναλυτης συνεταξε μετα το τελος της αναλυσης.

Θα επιχειρησω να συζητησω αυτο το ιστορικο οχι ως προς το περιεχομενο και τη συγκεκριμενη περιπτωση, αλλα περισσοτερο επερωτωντας τις προϋποθεσεις, τους ορους που κανουν εναν ψυχοθεραπευτη να εννοει τον θεραπευομενο μεσα απο τον οριζοντα του ιστορικου του.

Θα αναπτυχθουν τα ακολουθα σημεια:

1. Ο αναλυομενος ως "ασθενης". Το ιστορικο ως παρασταση της γενεσης και της εξελιξης της "ασθενειας". Οπου βεβαια τιθεται και το ερωτημα για την φυση αυτου το οποιο ονομαζεται "ψυχικη υγεια, ψυχικη νοσος".

2. Η μεροληψια του ψυχαναλυτη υπερ του αναλυομενου. Αυτη εχει τις ριζες της στην παραδοση εκεινη, για την οποια τα πραγματα συνιστουν το αποτελεσμα ενος αιτιου στο πλαισιο καποιας "διαδικασιας" — και τουτο παλι βρισκεται πολυ κοντα στην εννοια της ευθυνης και της αποδοσης της στους "υπαιτιους", ως οι οποιοι εδω, στην περιπτωση της "ψυχικης νοσου", θεωρουνται συνηθως οι γονεις.

3. Το ιστορικο ειναι νοητο μονον ως χρονικο της συμπεριφορας του "ασθενους", των γονεων του κλπ. Ομως εδω ανακινειται το ερωτημα κατα ποσον η (συνειδητη η ασυνειδητη) συμπεριφορα και η καταγραφη της ειναι ποτε σε θεση να αποδωσουν τον ανθρωπο στην αληθινη του διασταση.

4. Το ιστορικο δεν ειναι νοητο παρα ως καταγραφη, ενδεχομενως και ερμηνεια, γεγονοτων. Και εδω παλι μενει να ερωτηθει κατα ποσον το τι εγινε, η δεν εγινε, φθανει ποτε μεχρις εκει απο οπου η ζωη και ο θανατος ενος ανθρωπου οριζονται.

Ενα ιστορικο

[...]

Ο πατερας της ασθενους ειναι το νεωτερο απο τα 11 παιδια αυτου του ζευγους [σ.τ.μ.: του παππου και της γιαγιας της]. Μονος αυτος απ ολα τα αδελφια του μπορεσε με την υψηλη του νοημοσυνη, με την σαυνηθιστα ισχυρη θεληση και με τις μεγαλες φιλοδοξιες του να αναρριχηθει ψηλα και να διαφυγει απο το ιδιαιτερα χαμηλο κοινωνικο στρωμα στο οποιο ανηκε. Εφθασε να γινει γενικος διευθυντης μιας απο τις σημαντικωτερες βιομηχανικες επιχειρησεις της πατριδας του.

Αλλα και στην οικογενειακη του ζωη, αυτος ο πατερας επαιζε παντα τον ρολο ενος απολυτου, παντοδυναμου δικτατορα. Δεν ανεχοταν την παραμικρη αντιρρηση, ουτε καν την παραμικροτερη εκφραση μιας αλλης βουλησης εκ μερους των τεσσαρων θυγατερων του και της συζυγου του. Σφοδρες εκρηξεις θυμου αυτου του πατερα ηταν καθημερινοτητα. Ακολουθουσαν την παραμικροτερη ανυπακοη των δικων του. Ενω ο ιδιος ηταν απο καθε αποψη αχαλινωτος, απαιτουσε απο ολα τα μελη της οικογενειας αυστηροτατη πειθαρχια. Και οταν, σε καποια απο τις εκρηξεις του στο σπιτι, ειχε αποπαρει το θυμα της λυσσας του και το ειχε διαλυσει, ο,τι ειχε μολις καταφερει δια μιας, για λιγα λεπτα παλι μπορουσε να το μετανοιωσει. Τοτε συνηθιζε να βαζει στο χερι της παθουσας ενα χαρτονομισμα, ωστε μ αυτον τον τροπο να εξαγορασει την συμπαθεια της εκ νεου. Οι κορες θα προτιμουσαν, αυτα τα χρηματα του εξιλασμου του να του τα πεταξουν στα μουτρα. Στην πραγματικοτητα - οσο ηταν ακομη μικρες - ευχαριστουσαν καλοτροπα. Ηταν ασυλληπτο τι νεα εκρηξη θα ξεσπουσε εαν ειχαν αρνηθει να παρουν τα χρηματα. Ολες τις ωρες που αυτος ο πατερας εμενε στο σπιτι, η οικογενειακη ατμοσφαιρα ηταν φορτισμενη με μεγαλη ενταση, οπως ο αερας πριν απο μια μεγαλη καταιγιδα. [...]

Η μητερα της ασθενους μεγαλωσε κατω απο την δυναμη των ασυνηθιστα εντονων προσωπικοτητων των δυο γονεων της και εγινε ενα εντελως σκιωδες ον. Εμεινε παιδιαστικη, αναναπτυκτη και αφελης, συναισθηματικα ολοτελα φτωχη, ακομη και σημερα κυριαρχειται απο τις ολοτελα πουριτανικες ιδεες των γονεων της. Αυτη η πενιχρη μητερα δεν ειχε βασικα τιποτε να προσφερει στους αλλους ανθρωπους, παρα τις φιλανθρωπικες της δραστηριοτητες. Μ αυτες απλως μιμουνταν την κοινωνικη συμπεριφορα της δικης της μητερας. Ομως παλι ειχε υπερμετρες απαιτησεις απο το περιβαλλον της. Ακομη, απο μικρη καταριωνταν την μητερα της που την γεννησε γυναικα. Χιλιες φορες θα προτιμουσε να ηταν αντρας. Δεν ηταν ποτε σε θεση να αποκτησει γνησιες φιλες. Απεναντι στον αντρα της υπηρξε σεξουαλικα ψυχρη. Με την αδυναμια της, εξεπεσε σε μια πληρη υπακοη στον εξαιρετικα δραστηριο, επιθετικο, αδιστακτο συζυγο της. Λογω των συνεχως εναλλασσομενων εξωγαμικων ερωτικων περιπετειων του, εφθειρε τον εαυτο της με μια χρονια ζηλοτυπια.

Ως μητερα ο μεγαλος της σκοπος ηταν να μαθει στις κορες της την απολυτη συναισθηματικη αυτοπειθαρχια. Τον ιδιο τους τον πατερα, τους τον εφερνε συνεχως ως παραδειγμα προς αποφυγη. Σ αυτον βλεπει κανεις, συνηθιζε να λεει, ποσο αηδιαστικοι ειναι ολοι οι αντρες. Μηπως αλλωστε ο πατερας τους δεν το αποδεικνυει καθημερινα οτι οι γυναικες μονο αχαριστια και κτηνωδια εχουν να περιμενουν απο τους αντρες; Γι αυτο μονο οι πιο κουτες ειναι που αφηνονται να τις δελεαζουν, και που τους εχουν εμπιστοσυνη.

Η κυρια Ρ.Ζ., η ασθενης μας, ειναι η νεωτερη απο τις τεσσερεις κορες αυτου του ζευγους. Καθως την χωριζει μια διαφορα ηλικιας εννεα χρονων απο την αμεσως μεγαλυτερη αδελφη της, μεγαλωσε ουσιαστικα σαν μοναχοπαιδι. Κι ακομα ηταν ενα μοναχοπαιδι για το οποιο οι γονεις δεν νοιαζονταν σχεδον καθολου. Ηταν τοσο απορροφημενοι στις δικες τους συνεχεις εριδες, που αφησαν την νεωτερη κορη τους μονη. Ομως και συγχρονως της απαγορευσαν καθε επαφη με τα γειτονοπουλα. Οπως θα ταιριαζε για ενα αποκτημα τους μεσα στην ολη τους περιουσια, θεωρουσαν την κοπελλα υπερβολικα καλη για να της πηγαινει η συναναστροφη με συνηθισμενα παιδια. Ετσι η Ρ.Ζ. δεν ειχε μαθει καθολου να συναναστρεφεται αλλα παιδια, οταν την εστειλαν στο νηπιαγωγειο. Ανησυχη και αμηχανη, στην ταξη εμενε μακρυα απο τους αλλους και κοιταζε τα παιχνιδια τους απο μακρυα μονον. Χρειαστηκαν πολλοι μηνες εως οτου, αργα αργα, να τολμησει με την βοηθεια ευαισθητων νηπιαγωγων να συμμετασχει στα παιχνιδια. Οπου ομως ποτε δεν της εφυγε η αισθηση πως κατα βαθος ηταν ενα ολοτελα μοναχικο ον. Τα επομενα χρονια του σχολειου κατεφυγε στην αναγνωση βιβλιων, η οποια διαρκουσε παρα πολλες ωρες. Ζουσε μονον στον κοσμο των ηρωων των παιδικων και των σχολικων της βιβλιων. Αλλοτε παλι, στους μοναχικους χωρους της μεγαλης πατρικης κατοικιας, επαιζε πιανο για μερες. Πανω απ ολα αγαπουσε την μουσικη του Bach, ιδιαιτερα τις Inventionen του Bach. Σε αυτες ιδιαιτερα, ελεγε, διαφορες μελωδιες διαδεχονταν η μια την αλλη, και κατα καποιον τροπο συνομιλουσαν μεταξυ τους. Ετσι καπως ηταν ο μονος διαλογος ο οποιος γι αυτην την κοπελλα ηταν προσιτος. [...]

Σχολιο

Το κειμενο ειναι αποσπασμα απο ενα ψυχαναλυτικο ιστορικο, συντεταγμενο εκ των υστερων απο ο,τι ο ψυχαναλυτης εμαθε κατα την διαρκεια της ψυχαναλυσης. Σε αυτο το ιστορικο διακρινω τεσσερα κυρια χαρακτηριστικα τα οποια θα πρεπει να συζητηθουν, καθως προσδιοριζουν τον ολο τροπο με τον οποιο ο ψυχαναλυτης αυτος εμπειραται τον πελατη του.

1. Η κυρια Ρ.Ζ. αποκαλειται "η ασθενης". Ηδη εκ των προτερων ο ψυχαναλυτης εννοει την αναλυομενη μεσα απο την διακριση ψυχικης υγειας και ψυχικης νοσου. Και τουτο ενισχυεται αναμφιβολα απο τον τροπο με τον οποιο γινεται λογος για τον πατερα και για την μητερα της ασθενους.

Για το θεμα "υγεια και νοσος" μιλω στο σχετικο κεφαλαιο. Εδω θελω να συζητησω κατι αλλο. Το ιστορικο, το οποιο ιατρικο ιστορικο, οπως και αυτο της Ρ.Ζ., ειναι ενα ιστορικο "ασθενειας", παρεχει στον ιατρο την δυνατοτητα να εχει την εποπτεια και τον ελεγχο της καταστασης της "ασθενους" — και ενα τετοιο ιστορικο οφειλει καν την συλληψη του στο βλεμμα εκεινο το οποιο επιδιωκει, το φαινομενο που αντιμετωπιζει, να το εποπτευσει και να το ελεγξει, ωστε να μπορει να το χειριστει. Απο εδω, και οχι απο καποια προσωπικη η ψυχολογικη αδυναμια, πρεπει να εννοηθει και το ολο κλιμα της υπεροψιας η οποια διακρινει τον λογο του ψυχαναλυτη, ο οποιος πραγματι θετει τον εαυτο του υπερανω, και απο αυτο το εδωλιο εκφερει τις κρισεις του. Με τουτο διολου δεν υπερασπιζομαι την διαμετρικα αντιθετη σταση, μια επιφαση συμ-παθειας του γιατρου ο οποιος αποτεινεται στον ασθενη του στην ατμοσφαιρα μιας συναναστροφης του τυπου frére et cochon. Το ερωτημα ειναι μονον εαν η μονη δυνατοτητα αποστασης μεταξυ του ψυχαναλυτη και του αναλυομενου ειναι αυτη της υπεροπτικης εποπτειας. Και εαν η μονη δυνατοτητα ιασης ειναι αυτη η οποια περνα μεσα απο την αναληψη εκ μερους του ιατρου της πρωτοβουλιας για αυτο το συμβαν που λεγεται ψυχαναλυση.

2. To ιστορικο που παρατεθηκε, προδιδει ευγλωττα μια υπεροψια του ψυχαναλυτη υπερ της "ασθενους" του, η οποια παριστανεται ως το ατυχο θυμα μιας κακης μοιρας η οποια της επεφυλαξε εναν τετοιον πατερα και μια τετοια μητερα. Και αυτη η μεροληψια υπαρχει, ισως ακομη ριζικωτερα, καθοτι συγκεκαλυμμενα, εκει οπου το ιστορικο ειναι γραμμενο σε μια τεχνικη ψυχαναλυτικη γλωσσα η οποια παρεχει μια επιφαση επιστημονικοτητας. Δεν περασε πολυς καιρος απο τοτε που στην ψυχαναλυση ειχε καθιερωθει ο ορος "σχιζοφρενογονος μητερα". Και εαν αυτος δεν ειναι πλεον του συρμου, η "μητερα" (και ο "πατερας") δεν σταματησε ποτε να αποτελει νοσογονο "παραγοντα" στην γενεση μιας ψυχικης νοσου.

Και παλι αυτη η εντυπωσιακη μεροληψια του ψυχαναλυτη δεν προερχεται απο καποια προσωπικη ιδιαιτεροτητα του χαρακτηρα του, αλλα ανηκει σε εκεινην την σταση η οποια εννοει την ψυχικη νοσο ως διαδικασια η οποια εξελισσεται συμφωνα με τους νομους αιτιου-αποτελεσματος — ακομη και εκει οπου γινεται λογος απλως για "παραγοντες". Διοτι εδω ειναι που η ασθενης μας, ως ασθενης, δεν συνιστα παρα την καταληξη διαφορων παθογονων επιδρασεων — κατι που συγχρονως υποδηλωνει πως εαν ο πατερας και η μητερα της δεν ηταν αυτοι που ηταν, τοτε και αυτη δεν θα ειχε ποτε χρειαστει να καταφυγει στον ψυχαναλυτη ως ασθενης. Ομως μοννον επειδη η ασθενεια εννοειται ως διαδικασια, και επειδη μια διαδικασια συμβαινει στον χρονο, μονον γι αυτο ειναι δυνατον, και αναγκαιο, να υπαρξει ενα ιστορικο το οποιο καταγραφει ακριβως την διαδικασια αυτη. Και τουτο παλι εχει νοημα μονον και μονον επειδη σε ορους διαδικασιας εννοειται και η θεραπεια η οποια φιλοδοξει να φερει την ιαση.

3. Τι πραγματευεται το ιστορικο μας; Σε τι αναφερεται; Ακουμε για το τι εκαναν ο πατερας και η μητερα της Ρ.Ζ. Και εκει που υπαρχουν μονον χαρακτηρισμοι, "σκληρος", "πενιχρη", αυτοι δεν αποτελουν παρα υστεροτερες αξιολογησεις γεγονοτων που ελαβαν χωρα. Το ιδιο ισχυεικαι για την Ρ.Ζ. Ακουμε για το πως ζουσε, για τις συναναστροφες της, τα συμπτωματα της. Ο αξονας, γυρω απο τον οποιο κινειται το ιστορικο, ειναι η συμπεριφορα των ανθρωπων που αναφερονται.

Ακομη και εκει που δεν γινεται λογος για την συμπεριφορα, αλλα για εξηγησεις, ερμηνειες, κινητρα, ακομη και εκει οπου ψυχαναλυτικα ιστορικα καταφευγουν σε "υποσυνειδητους μηχανισμους", ο τελικος αξονας και το σημειο αναφορας ειναι παντα η συμπεριφορα. Ενα ψυχαναλυτικο ιστορικο ειναι νοητο μονον ως τελικα χρονικο συμπεριφορας.

Και το θεμα της συμπεριφορας συζητειται αλλου. Εδω ομως πρεπει να υπενθυμισω οτι το ιστορικο εχει ηδη αποδεχθει μια λανθανουσα προυποθεση: ο ανθρωπος οριζεται μεσα απο την συμπεριφορα, και η ψυχαναλυση, τελικα, αποσκοπει σε μια αλλη συμπεριφορα η οποια θα χαρακτηριζεται πλεον ως υγιης και οχι παθολογικη.

Ομως η <ψυχαναλυση> εχει αλλα κατα νου. Διοτι ανηκει σε ο,τι καποτε αποκληθηκε ποιητικη κατοικηση επανω σ αυτην τη γη. Και αυτη ουτε αμεσα ουτε εμμεσα δεν μπορει να εννοηθει μεσα απο καποια συμπεριφορα, καθοτι

σχεδον ανεπαισθητως τον βιον συμπληρουσα

Καβαφης, ΕΚΟΜΙΣΑ ΕΙΣ ΤΗΝ ΤΕΧΝΗ

4. Το ιστορικο αναφερεται στο τι εγινε. Οπως καθε ιστορικη παρασταση, στο σημειο που αρκειται στην συλλογη και παραθεση γεγονοτων, θελει να πιστευει οτι παραθετει κατι το οριστικο και τελεσιδικο — το παρελθον δεν αλλαζει... Γι αυτο και το ιστορικο αποτελει στην ιατρικη τον ακρογωνιαιο λιθο, το θεμελιο για την εκτιμηση της καταστασης του ασθενους. Το ιστορικο αντλει το κυρος του εκ του οτι παραθετει βασικα γεγονοτα, facts, και μαλιστα κυριως εκεινα τα γεγονοτα τα οποια κρινονται ως σχετιζομενα με την "παρουσα ασθενεια".

Ομως ας παρουμε για μια στιγμη μια ανασα, και ας αναρωτηθουμε: τι ειναι, τελος παντων, ενα γεγονος; Ενα γεγονος ειναι πως η Ρ.Ζ. κατα την σχολικη της ηλικια διαβαζε βιβλια. Τι θα πει αυτο; Σε ποιο σημειο ειναι ενα γεγονος το οτι η Ρ.Ζ. κατα την σχολικη της ηλικια διαβαζε βιβλια; Στο σημειο στο οποιο αυτη η "δραστηριοτητα" της Ρ.Ζ. ειναι κατι το οποιο εγινε. Και τι θα πει, εγινε; Θα πει, προηγουμενως δεν ηταν, και καποτε σταματησε να γινεται.

[κατεστραμμενο κειμενο] της ζωης μπορει να ειναι πολλες φορες χρησιμη, ισως ισως και αναγκαια — ομως αυτη δεν ειναι εκεινη η ζωη η οποια υπαρχει στην ποιητικη κατοικηση του ανθρωπου επανω σ’ αυτην τη γη. Διοτι εδω δεν συμβαινει κανενα γιγνεσθαι, δεν υπαρχουν γεγονοτα, δεν υπαρχει η συνεχης μεταπτωση και αλλαγη, αλλα μονον η σιγαλη ουσιωση του αυτου στην καρδια εκεινου το οποιο στον Παρμενιδη αποκαλειται ΑΛΗΘΕΙΑ.